لە كانوونی دووەمی 2016 بۆ یەكەمین جار لە كۆڕبەندی ئابووریی داڤۆس چەمكی (شۆڕشی پیشەسازیی چوارەم) راگەیەندرا، ئەم شۆڕشە بە شێوەیەكی ریشەیی لە هەر سێ شۆڕشە پیشەسازییەكەی پێش خۆی جیاوازە، ئەم قۆناخە بەوە جیادەكرێتەوە كە تەكنەلۆجیا هێڵە جیاكراوەكانی نێوان بوارە ماددی و دیجیتاڵی و بایۆلۆژییەكان دەسڕێتەوەو، بەرنامەكانی دەچنە ناو كۆمەڵێك بواری وەك: (رۆبۆت، زیرەكی دەستكرد - AI، تەكنەلۆژیای نانۆ، هەژماری چەندی، تەكنەلۆژیای بایۆلۆژی، ئەنتەرنێتی شتەكان - Internet of Things – IoT-، چاپكردنی سێ رەهەندی و...هتد)، كلاوس شواب سەرۆكی مونتەدای ئابووریی داڤۆش وای دەبینێت كە بەشێك لەم شۆڕشە، سنووربڕی تەكنەلۆژیایە بۆ ئەو بوارانە و دەبێتە هۆكارێكی گەورە و قووڵ بۆ وەرچەرخانی سیستمی بەرهەمهێنان و كارگێڕی و حوكمڕانی بە شێوەیەكی ریشەیی.


شۆڕشی پیشەسازیی چوارەم
چی بەدوای خۆیدا هێنا؟
راگەیاندنی شۆڕشی پیشەسازیی چوارەم لەلایەن كلاوس شواب سەرۆكی كۆڕبەندی ئابووریی جیهانی (داڤۆس) بایەخ و تایبەتمەندی خۆی هەیە، لەبەر ئەوەی هەر لە ساڵی 1971ـەوە كە ئەم كۆڕبەندە لەسەر دەستی (شواب) دامەزراوە، كۆڕ و كۆڕبەندەكانی بۆ هۆشیاركردنەوەی دەوڵەتانی رۆژئاوای دیموكراتی بووە بەرامبەر ئەو هەڕەشە و تەحەددییانەی كە رووبەڕووی كۆی سیستمی ئابووریی بازاڕ و سیستمی سیاسیی دەوڵەتانی رۆژئاوای دیموكراتی دەبنەوە.
لەم راستەوە كاتێك لە كانوونی دووەمی ساڵی 2016 لەسەر سەكۆی كۆڕبەندی داڤو شۆڕشی پیشەسازیی چوارەمی راگەیاند، ئەمە مانای ئەوەیە كە هیچ رێگەیەك لەبەردەم سیاسەتی ئابووریی بازاڕ و سیاسەتی حوكمڕانیی لیبڕاڵ دیموكراتی نەماوە و دەبێت بیر لەوە بكرێتەوە، ئاراستەیەكی تازە بۆ سیاسەتی ئابووریی بازاڕ و سیستمی حوكمڕانی لە دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخدا (دەوڵەتانی لیبڕاڵ دیموكراتی ) بدۆزرێتەوە.
بێگومان پێش راگەیاندنی شۆڕشی پیشەسازیی چوارەم لەلایەن كۆڕبەندی داڤوسەوە لەساڵی 2016، لە شوباتی 2015 و لەمیانی كۆنگرەی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان، راشكاوانە ئاماژە بەوە كراوە ئەو رووداوانەی لە ساڵی 2014 لە سەر ئاستی جیهان روویانداوە، وەك: (داگیركردنی كریما لەلایەن رووسیاوە، سەرهەڵدانی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی داعش)، ئەمانە رووداوگەلێك بوون كە پێشتر بە هیچ جۆرێك پێشبینی نەكرابوون، پاش روودانیشیان نە دەتوانرێت رێگە چارەیەك بۆ چارەسەركردنیان بدۆزرێتەوە و نە سەركردەكانی جیهانیش دەتوانن لە هەمبەر ئەم رووداوانە بڕیاری دروست بدەن. لەسەر ئەم رووداوانە، ریچارد هاس سەرۆكی سینكتاكسی بەناوبانگی (ئامۆژگای پەیوەندییەكانی دەرەوە) لە وتارێكیدا راشكاوانە ئاماژەی بەوەكرد كە (جیهان لە پاشاگەردانیدایە و سیستمە جیهانییە كۆنەكە مردووە و تازەكە هێشتا لەدایك نەبووە)، بەڵام وێڕای ئەم هۆشدارییانەش وەك لە كۆنگرەی میونشنی 2015 جەختی لەسەر كرایەوە، سەركردەكانی جیهان بەگشتی و سەركردەكانی رۆژئاوا بەتایبەتی نەیانتوانی بڕیاریكی دروست لەسەر ئەم رووداوانە وەربگرن. هەر بۆیە لە ساڵی 2016 و لە میانەی كۆنگرەی داڤوس رایانگەیاند كە ئەم گۆڕانكارییانە (تەكنەلۆژی و گواستنەوەی هێز) بوونەتە هۆكاری ئەوەی كە بە شێوەیەكی ریشەیی شێوازی حوكمڕانی و سیستمی نێودەوڵەتی بگۆڕێت. بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا دوای راگەیاندنی شۆڕشی پیشەسازیی چوارەم لەلایەن كۆڕبەندی داڤوسەوە، جیهان چ گۆڕانكارییەكی بە خۆیەوە بینی؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بە چەند خاڵێك دەدەینەوە:
1. دوای راگەیاندنی شۆڕشی پیشەسازیی چوارەم، بە شێوەیەكی زۆر بەرچاو دیاردەی حزب و سەركردەی پۆپۆلیستی هەڵكشانی بەخۆیەوە بینی و، بە شێوەیەكی ئاشكرا رەتكردنەوەی ئاراستەی گلۆبالی لیبڕاڵ دیموكراتی و دیاردەی گڵۆبالیزم رەتكرایەوە.
2. لە حوزەیرانی 2016 و لەمیانەی راپرسییەكی گەورەدا، خەڵكی بەریتانیا دەنگیان بۆ جیابوونەوە لە یەكێتی ئەوروپادا، هەر بۆ یەكەمین جاریش بوو كە بەشێك لە خەڵكی بەریتانیا دژی ئاكامی ئەو راپرسییە رابوەستنەوە و لە شەقامەكانی لەندەن خۆپیشاندان دژی (بەڵی بۆ جیابوونەوەی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا) ساز بكەن.
3. لە تشرینی دووەمی 2016، هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی ئەمریكا، دۆناڵد ترەمپی گەیاندە كۆشكی سپی، لەمەشیاندا بۆ یەكەم جار بوو لە مێژووی سیاسیی ئەمریكادا خەڵك لە دژی ئاكامی هەڵبژاردن بڕژێنە سەر شەقامەكان و داوای ئەوەیان دەكرد، نابێت بە رێگەی سندوقەكانی دەنگدان، دۆناڵد ترەمپ ببێتە سەرۆكی ئەمریكا.
4. هەر لەو ماوەیەدا سەرۆكی هەنگاریا مەرگی دیموكراتیەتی راگەیاند، ئەمە لەكاتێكدا هەنگاریا لە ساڵی 2004ـەوە ئەندامی یەكێتی ئەوروپایە، بە هەمان شێوە ئاراستەی پاشەكشە و دووركەوتنەوەمان لە دیموكراتی لە بەڕازیل و توركیا بینی.
5. لەسەر ئاستی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەراست و شەڕی سووریا، راشكاوانە بینیمان كە ئەمریكا و دەوڵەتانی ناتۆ، گۆڕەپانی شەڕەكەیان بۆ بەرژەوەندیی رژێمی بەشار ئەسەد بۆ رووسیا چۆڵ كرد، لەمەش زیاتر دەستیان لە گۆڕینی رژێمی ئەسەد و تەنانەت ئەو دەستوورەش هەڵگرت كە بڕیار بوو بەپێی كۆنگرەكانی ژنێف بۆ گۆڕانكاریی ئاشتییانە لە دەسەڵاتی سووریا بنووسرێتەوە.
6. لە ساڵی 2017 و دوای دەستبەكاربوونی ترەمپ وەك سەرۆكی ئەمریكا، ئیدارەی ئەمریكی بە فەرمی رایگەیاند، سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی (سیستمی نێودەوڵەتی - 1945) چیدیكە بۆ ئەمریكای ساڵی 2017 سوودی نییە، بۆیە ئەمریكا پێوەی پابەند نابێت، لەمەش زیاتر ئەمریكا دووبارە سەرجەم هاوپەیمانییەكانی خۆی داڕشتەوە و بەو شێوەیە پێناسەی كردنەوە كە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی خۆی دەگونجێت.
ئەم خاڵانەو چەندی دیكەش كە ئەنجامی دەرهاویشتە نەرێنییەكانی شۆڕشی پیشەسازیی چوارەم بوون بە سەر تێكڕای وڵاتانی جیهان و كۆی سیستمی جیهانییەوە، بوونە هۆكاری ئەوەی پێوەرەكانی حوكمڕانی بۆ پۆلێنكردنی (حوكمڕانیی باش و شەفاف) گۆڕانكارییان بەسەردا بێت و، هەر دەوڵەتێك بەپێی بەرژەوەندیی نەتەوەیی و نیشتمانیی خۆی دووبارە پێناسەی حوكمڕانیی خۆی بكاتەوە.
ئەم وەرچەرخانە گەورەیە لەسەر هەردوو ئاستی سیستمی جیهانی و سیستمی دەوڵەت، بەرەو ئەو ئاراستەیە هەنگاوی هەڵگرتووە كە چیدیكە نەتوانرێت بە پێوەرەكانی لیبڕاڵ دیموكراتی گلۆبالی پۆلێنی حوكمڕانیی هیچ دەوڵەت و نەتەوەیەك بكرێت، لەپێش هەمووانەوە حوكمڕانیی ئەو دەوڵەتانەی كە خۆیان بە پێشەنگ و رێبەری دیموكراتی لەسەر ئاستی جیهان دەزانی، بەتایبەتی هەردوو دەوڵەتی سۆپەرپاوەر لەسەر ئاستی جیهان، بەریتانیا و ئەمریكا.