لە دوای كارەساتی 11ی سێپتەمبەری 2001، جۆرج دەبلیو بوش بە هەموو جیهانی راگەیاند، هەر دەوڵەتێك نەبێتە ئەندام لە هاوپەیمانیی دژی تیرۆریستانی ئەلقاعیدە، ئەوا ئەو دەوڵەتە بە سپۆنسەری تیرۆر و بە دوژمنی ئەمریكا لەقەڵەمی دەدەن. ئەم قسەیەی بوشی كوڕ، ئەو پەیامەی بە كۆی دەوڵەتانی جیهان راگەیاند، هەر دەوڵەتێك ئامادە نەبێت چەتری سۆپەرپاوەری ئەمریكا قبووڵ بكات و بە مەرجەكانی ئەمریكا رازی بێت، ئەوا وەك ئیمارەتەكەی تاڵیبان لە ئەفغانستان دەڕووخێنرێت و لەجێی ئەو دەوڵەتێك بونیاد دەنرێتەوە كە چەتر و مەرجەكانی سۆپەرپاوەری ئەمریكای قبووڵ بێت، هەر لەسەر ئەم بنەمایەش لە ساڵی 2003 هەمان ئیدارەی جورج دەبلیو بوش هێرشی كردە سەر رژێمی سەدام حوسێن و رووخاندنی، رووخانی رژێمی سەدام حوسێنیش پەیامێك بوو بۆ هەموو دەوڵەتانی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە ئیدارەی ئەمریكا بە «میحوەری شەڕ» ناوی دەبردن.
بەڵام هەر لە یەكەم رۆژی دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپ وەك سەرۆكی ئەمریكا، ئەم ستراتیژە بە جارێك گۆڕانكاری بەسەرداهات و ستراتیژیەتێكی دیكە لەژێر ناوی «بەرژەوەندیی ئەمریكا پێش هەر شتێكی دیكە» جێگەی گرتەوە، ئەم ستراتیژەشی لەسەر دوو كۆڵەگەی سەرەكی داڕشتبوو كە بریتی بوون لە:
1. چیتر رووخانی رژێمەكان و دووبارە بونیادنانەوەی دەوڵەتەكانیان كاری ئیدارەی ئەمریكا نابێت.
2. چیتر پشتگیری بۆ بڵاوبوونەوەی دیموكراتی و پارێزگاریكردن لە مافەكانی مرۆڤ كاری ئیدارەی ئەمریكا نابێت.
دیارە مەبەستی لە خاڵی یەكەم و دووەم، ئەوەیە كە ئیدارەی ئەمریكا جارێكی دیكە هێرش ناكاتە سەر دەوڵەتێكی وەك كۆریای باكوور لەبەر ئەوەی رژێمەكەی كۆمۆنیستییە، یان هێرش ناكاتە سەر ئێران لەبەر ئەوەی كۆماری ئیسلامییە، یان رژێمی بەشار ئەسەد ناڕووخێنێت لەبەر ئەوەی دیكتاتۆرە و بڕوای بە مافەكانی مرۆڤ نییە. لەبەرامبەر ئەمەدا دەوڵەتانی خاوەن سەروەریی ئەندام لە نەتەوە یەكگرتووەكان، دەبێت پابەند بن بە پاكتی نەتەوە یەكگرتووەكان و هەروەها ئەو مەرجانەی ئیدارەی ئەمریكا بۆ پەیوەندی لەگەڵ هەر دەوڵەتێكدا دیاری دەكات، بۆ ئەمەش هەر لە یەكەم رۆژی دەست بەكار بوونیەوە، ترەمپ ئامادەباشی ئیدارەكەی بۆ دیالۆگ لەگەڵ دەوڵەتانی دۆست و دوژمن دەربڕیوە، بۆ ئەوەی لەسەر ئەم بنەما تازەیە پەیوەندی نێوان ئەمریكا و هەر وڵاتێكی دیكە رێكبخرێتەوە.
دیارە لە ماوەی ساڵی یەكەمی ئیدارەی ترەمپدا، ستافی وەزارەتی دەرەوە و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی و تا راددەیەك وەزارەتی بەرگری، نەیاندەویست بڕیارە تەنفیزییەكانی ترەمپ وەك خۆی جێبەجێ بكەن، بۆیە لە كۆتایی هەمان ساڵدا ترەمپ راستەوخۆ، ریكس تیلێرسۆنی وەزیری دەرەوەی گۆڕی بە مایك پۆمپیو، ماكماستەی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەییشی گۆڕی بە جۆن بۆڵتۆن، ئەم دوو گۆڕانكارییە گرنگە لە ماوەی كەمتر لە چەند مانگێكدا زەمینەی دیالۆگی راستەوخۆی لە نێوان دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا و كیم جۆنگ ئونی سەرۆكی كۆریای باكوور هێنایەئاراوە، ئەوە بوو لە 12ی حوزەیرانی 2018 ئەم دیدارە لە سەنگافورە ئەنجامدرا، ئەمەش بووەتە رێگەخۆشكەر بۆ ئەوەی كۆریای باكوور لای خۆیەوە كۆتایی بە پڕۆژە ئەتۆمییەكەی بهێنێت و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییش سزاكانی لەسەر لابەرێت و وەك هەر دەوڵەتێكی ئاسایی مامەڵەی لە گەڵدا بكرێت.
هەر لەچەند مانگی یەكەمی ئەو گۆڕانكارییەی ترەمپ لە ستافی وەزارەتی دەرەوە و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەنجامیدا، ترەمپ لە مانگی ئایاری 2018 كشانەوەی بە تەنیای ئەمریكای لە رێككەوتنی ئەتۆمی وڵاتانی (5+1) لەگەڵ ئێران راگەیاند و سەپاندنەوەی سزاكانی بە دوو قۆناخ بەسەر ئێراندا راگەیاند، ئەوە بوو قۆناخی یەكەمی لە هەفتەی یەكەمی ئەم مانگە جێبەجێ كرد و بەنیازە لە ئۆكتۆبەری داهاتوو قۆناخی دووەمی سزاكانی بخاتە قۆناخی جێبەجێكردنەوە..
لەبەرامبەر توركیاش كە ئەمریكا داوای ئازادكردنی قەشە ئەندرسۆن دەكات و، ماوەی نزیكەی دوو ساڵە ئەو قەشەیە لەلایەن توركیاوە دەستگیر كراوە، دیسان ئیدارەی ترەمپ هەر لەم مانگەدا كۆمەڵێك سزای ئابووری بە سەر توركیادا سەپاندووە. دیارە هەر لەم مانگەدا و دوای ئەوەی سەلمێندرا كە رووسیا گازی ژەهراوی دژی سیرگی كریبالی سیخوڕ لە بەریتانیا بەكار هێناوە، كۆمەڵێك سزای بە سەر رووسیاشدا سەپاندووە.
سزاكانی ئەمریكا بەرامبەر بەو چەند دەوڵەتانەی جیهان، سزای نێودەوڵەتی نین، بەڵام هەموو دەوڵەتانی جیهان دەخاتە بەردەم دووڕیانێك و هەر دەوڵەتێك پابەندی ئەو سزایانە نەبێت كە ئەمریكا بەسەر ئەو دەوڵەتانە سەپاندوویەتی، ئەوا دەبێت پەیوەندیی بارزگانی خۆی لەگەڵ ئەمریكا كۆتایی پێبهێنێت، ئاشكراشە كە زۆر كەمن ئەو دەوڵەتانەی بتوانن بازرگانی لەگەڵ ئەمریكا بە یەكێك لەو دەوڵەتە سزادراوانە بگۆڕنەوە، بۆیە سزاكانی ئەمریكا كاریگەرییان هەیە و هەروەها لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییش پەسەندن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە سزاكانی ئەمریكا بۆ مەبەستێكی تایبەت دژی ئەو دەوڵەتانە دەگیرێتەبەر و ئەگەر ئەو دەوڵەتانە ئامادەبن بە دیالۆگ لەگەڵ ئەمریكا بگەنە رێككەوتن، ئەوا ئەمریكا ئامادەیە دیالۆگی راستەوخۆ بكات و رێككەوتنیان لەگەڵ ئیمزا بكات و سزاكانیش دەستبەجێ هەڵدەگیرێن.


سەپاندنی سزا و
هێشتنەوەی دەرگای دیالۆگ بە كراوەیی



لە مارتی 2003وە، كێشەی سەرەكیی شكستهێنانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بەتایبەتیش لە عێراقی دوای رژێمی سەدام حوسێندا، نەبوونی پشتگیری نێودەوڵەتی بووە بۆ سیاسەتەكانی ئەمریكا، بەڵام لە نیسانی 2018وە كە ئەمریكا بە پشتگیری بەریتانیا و فەڕەنسا، ڤیتۆكەی رووسیای ژێرپێ خست و پاشان بە سێ قۆڵی (ئەمریكا و بەریتانیا و فەڕەنسا) هێرشیان كردە سەر سووریا، ئەم هەنگاوە پەیامێك بوو بۆ ئەندامانی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایش كە لەمە بەدواوە ئەمریكا بۆ جێبەجێكردنی سیاسەتەكانی خۆی چاوەڕێی كۆدەنگیی ناو ئەنجومەنی ئاسایش ناكات.

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: بۆچی لە ئیدارەكانی پێشتری ئەمریكا، بوونی كۆدەنگیی ئەنجومەنی ئاسایش بۆ سیاسەتەكانی ئەمریكا زۆر پێویست بوو، بەڵام لە ئیدارەی ترەمپدا بوونی ئەم كۆدەنگییە ئەوەندە گرنگ نییە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە ئەو دوو پرەنسیپە دەیداتەوە كە ستراتیژیەتی ئیدارەی ترەمپ دەیداتەوە، كە ئەویش ئەوەیە ستراتیژیەتی گۆڕینی رژێمەكان چیتر ستراتیژیەتی ئیدارەی ئەمریكا نییە. هەر بۆ نموونە جۆرج دەبلیو بوش لە 2003 كۆدەنگیی نێودەوڵەتی پێویست بوو بۆ ئەوەی رژێمی سەدام حوسێن بڕووخێنێت، هەروەها باراك ئۆباما پێویسیتی بە كۆدەنگیی نێودەوڵەتی هەبوو بۆ ئەوەی رژێمی بەشار ئەسەد بڕووخێنێت، بەڵام ئیدارەی ترەمپ پێویستی بەو كۆدەنگییە نێودەوەڵەتییە نییە بۆ ئەوەی رژێمی ئەسەد بڕووخێنێت، بەڵكو كۆدەنگیی نێودەوڵەتی دەوێت بۆ ئەوەی رژێمی ئەسەد چەكی كیمیایی و بایۆلۆژی بەكار نەهێنێت، هەروەها ئەمریكا پێویستی بە كۆدەنگیی نێودەوڵەتی نییە بۆ ئەوەی رووسیا بڕووخێنێت، یان فلادیمیر پۆتین بكات بە سەرۆكێكی دیموكراتخواز، ئەو سزاكانی خۆی دەسەپێنێت بۆ ئەوەی جارێكی دیكە موسكۆ گازی ژەهراوی لە دژی هیچ كەسێك بەكار نەهێنێت، لەبەرامبەر توركیاش، ترەمپ نایەوێت كە سیستمەكەی ئەردۆگان بڕووخێنێت، بەڵكو دەیەوێت ئەو سیستمە ئەو هاووڵاتییە ئەمریكییە ئازاد بكات كە ماوەی دووساڵە دەستگیری كردووە.


ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە سەیری ئەو ئاڵۆزییە گەورەیە بكەین كە بە هۆی كشانەوەی ئەمریكا لە رێككەوتنی ئەتۆمی (5+1)، لەنێوان تاران و واشنتۆن هاتۆتەئاراوە، دەبینین وێڕای ئەوەی سزاكانی ئەمریكا كاریگەری گەورەی لەسەر ئابووریی ئێران دروستكردووە، بەڵام شەخسی دۆناڵد ترەمپ ئامادەباشی خۆی دەربڕیوە بۆ ئەوەی دیالۆگی راستەوخۆ لەگەڵ سەرۆك كۆماری ئێران بكات و رێككەوتنێكی باشتر ئیمزا بكات.
ئەم شێوازە نوێیەی ئیدارەی ترەمپ، هەڵوێستی كۆماری چینی میللی و كۆماری رووسیای فیدڕاڵی، لە دوو دژبەری گەورەی سیاسەتەكانی پێشووی ئەمریكاوە گۆڕیوە بۆ ناوبژیوانیی نێوان واشنتۆن و ئەو وڵاتانە بۆ ئەوەی كێشەكان بە دیالۆگ چارەسەر بكرێن. هەر بۆ نموونە كۆماری چینی میللی وەك ئەندامێكی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایش كە بەردەوام دژی سیاسەتەكانی ئەمریكا بووە و زۆر جار لە كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەنگدانی رەتكردۆتەوە، بەڵام وەك بینیمان لە خاوكردنەوەی كێشەكانی نێوان كۆریای باكوور و ئەمریكا، رۆڵێكی كاریگەری گێڕا، بەوەش لوتكەی نێوان ترەمپ و كیم جۆنگ بە سەركەوتوویی رێكخرا. لە ئێستاشدا كە رابەری شۆڕشی ئیسلامی و سەرۆك كۆماری ئێران، بە هەموو شێوەیەك دیالۆگ لەگەڵ ئیدارەی ترەمپ رەتدەكەنەوە، بەڵام رووسیا دەیەوێت هەمان ئەو رۆڵە لە نێوان تاران و واشنتۆن بگێڕێت، كە پێشتر چین لە نێوان واشنتۆن و بیونگیانگ گێڕاویەتی. هەر بۆ نموونە لە كۆبوونەوەی هەفتەی رابردووی نێوان راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا و راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی رووسیا، سەبارەت بە كشانەوەی هێزەكانی ئێران لە سووریا، لایەنی رووسیا پێشنیاری ئەوەی كردووە، ئەوان ئامادەن ئێران رازی بكەن كە هێزەكانی لە سووریا بكشێنێتەوە، بە مەرجێ لایەنی ئەمریكی لە ئۆكتۆبەری داهاتوو سزا نەخاتە سەر فرۆشتنی نەوتی ئێران.
دیارە ئەم پێشنیارەی رووسیا بۆ كشانەوەی هێزەكانی ئێران لە سووریا، سەرەتای هەوڵەكانە بۆ كردنەوەی دەرگای دیالۆگ لە نێوان مۆسكۆ و واشنتۆن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان تاران و واشنتۆن. دینیس روس دیپلۆماتكاری دێرینی ئەمریكا و ئەندازیاری كۆتاییهێنان بە شەڕی سارد، لە تازەترین وتاریدا لەسەر ئەم كێشەیەی نێوان ئەمریكا و ئێران جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئێران سەرەنجام لە رێگەی رووسیاوە بە دیالۆگ لەگەڵ ئەمریكا رازی دەبێت، دینیس روس ئەم پێشبینییەی گرێدەداتەوە بە شێوازی بەڕێوەبردنی سیاسەت لەلایەن دەوڵەتی ئێرانەوەو ئەو پێیوایە، دەوڵەتی ئێران بیر لە بەرژەوەندییەكانی خۆی دەكاتەوە، بەتایبەتی لەم كاتەدا كە نرخی بەرمیلێك نەوت 70 دۆلاری تێپەڕاندووە، ئەوا ئەگەر سزا بخرێتە سەر فرۆشتنی نەوتی ئێران، دەوڵەتی ئێران زەرەرێكی زۆر دەكات و كاریگەری لەسەر ناوخۆی وڵاتەكەش دەبێت، بۆیە ئێران بیر لەوە دەكاتەوە كە بە رێگەی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت ئەو دەنگە ناڕازییانە ئارام بكاتەوە كە لە سەرەتای ئەمساڵ رژانە سەر شەقامەكان و داوایان دەكرد، چیتر نابێت داهاتی وڵاتەكەیان بۆ بەشار ئەسەد و میلیشیاكانی حزبوڵای لوبنانی خەرج بكرێت و باشترە ئەو داهاتە بژێوی خەڵكی پێ باشتر بكرێت و بێكاری نەهێڵێت.

سەبارەت بە دیوە نەرمەكەی دیپلۆماتیەتی ئێرانیش بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم كێشەیەی ئەمریكا بە كشانەوەی لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە دروستی كردووە، محەمەد جەواد زەریف (وەزیری دەرەوەی ئێران) لە دیمانەیەكیدا لەگەڵ تەلەفزیۆنی ئەلجەزیرە، جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە كە كۆماری ئیسلامی ئێران هەرگیز پرەنسیپی دیالۆگی رەتنەكردۆتەوە و رەتیشی ناكاتەوە، بەڵام كێشەكە لە ئێستادا ئەوەیە، ئایا كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ ئەمریكا لەسەر چی دیالۆگ بكات؟ گوتیشی: «كۆماری ئیسلامی لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكەی ماوەی چەند ساڵێك دیالۆگی كردووە، هەتا گەیشتینە ئەوەی (رێككەوتنی 5+1) ئیمزا بكەین، بۆیە هەر دیالۆگێكی دیكەش بكەین، لەوە زیاتر بە هیچی دی ناگەین، بۆیە ئێمە پێمانوایە كە دیالۆگ لەگەڵ ئەمریكا هیچ سوودێكی نابێت.»

محەمەد جەواد زەریف كە بە دیپلۆماتێكی نەرم ناسراوە، قسەكانی دەربڕی هەندێك هەڵوێستی كۆماری ئیسلامییە كە لە ئێستادا نایەوێت بە راشكاوانە بیخاتەڕوو، لە هەمانكاتدا وەك مایك پۆمپیوی وەزیری دەرەوەی ئەمریكاش هەفتەی رابردوو جارێكی دیكە ئەوەی دووپات كردەوە كە ئەمریكا بەهیچ جۆرێك ئامانجی لەم سزایانە گۆڕینی سیستمی كۆماری ئیسلامی ئێران نییە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو دەوڵەتانەشی كە خۆیان بە دۆستی كۆماری ئیسلامی دەزانن، دەبنە هاندەر بۆ ئەوەی دەرگای دیالۆگ لە نێوان تاران و واشنتۆن بكرێتەوە. هۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ئەو دەوڵەتانەشی خۆیان بە دۆستی كۆماری ئیسلامی ئێران دەزانن، ناچار دەبن لە نێوان ئێران و ئەمریكادا لایەكیان هەڵبژێرن، بێگومان ئەمەش كارێكی ئاسان نییە، بۆیە ئەوانیش كە ناتوانن دەست لە هەموو بەرژەوەندییەكانی خۆیان هەڵبگرن و پشتی ئێران بگرن، ئەوا تەنیا رێگە كە لەبەردەمیان دەمێنێتەوە، ئەوەیە كە هەوڵی خۆیان بخەنەگەڕ بۆ ئەوەی ئێران بە دیالۆگ لەگەڵ ئەمریكا رازی بكەن. باشترین دوو نموونە لە ئێستا هەردوو دەوڵەتی سووریا و عێراقە، ئەم دوو دەوڵەتە كە خۆیان بە قەرزاری ئێران دەزانن لە شەڕی دژی داعشدا و بە راشكاوی دان بەو راستییەدا دەنێن، ئەگەر هەوڵەكانی ئێران نەبوایە، ئێستا ئەسەد لە دەسەڵات نەدەبوو، هەروەها ئەگەر هەوڵەكانی سوپای پاسداران نەبوایە لەوانە بوو داعش بەغدای بگرتایە، بەڵام ئێستا ئەم دوو دەوڵەتەش ناتوانن بە راشكاوی ئەو بڕیارە بدەن و لە نێوان ئەمریكا و ئێران، تەنیا ئێران هەڵبژێرن، بۆیە ئەگەر سەیری هەڵوێستی حكومەتی سووریا بكەین بەرامبەر بە كشانەوەی هێزەكانی ئێران لە سووریا، ئەوا لەگەڵ ئەوەی حكومەتی سووریا بە فەرمی داوای لە ئێران نەكردووە، هێزەكانی بكێشێتەوە، بەڵام حكومەتی رووسیا زۆر راشكاوانە لە بری حكومەتی سووریا و ئێران، لەسەر ئەم پرسە قسەی خۆی لەگەڵ ئەمریكا كردووە.
لایەنێكی دیكەی ئەم كێشەیەی نێوان واشنتۆن و تاران، لە ماوەی سێ مانگی رابردوو ئەوەیە پێشهاتەكان بەوجۆرەن كە زیاتر بۆ بەرژەوەندیی ئەم ستراتیژە تازەیەی ئیدارەی ترەمپ بشكێتەوە، هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆیەك، هۆكاری هەرە سەرەكییان ئەوەیە كە ناوچەی كەنداو و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ناوچەیەكی ژیارییە بۆ بەرژەوەندیی دەوڵەتە جیاوازەكانی جیهان، بەرژەوەندیی هەموو دەوڵەتانی جیهانیش لەوەدایە، ئەو ناسەقامگیرییەی ئێستا لەو ناوچەیەدا بوونی هەیە، بگۆڕێت بۆ سەقامگیری و پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان، ئەوجا لە كاتیكدا سزاكانی ترەمپ وەك هەوڵێك بۆ گێڕانەوەی سەقامگیری و بەدیلی شەڕ سەیر دەكرێت، ئەوا ئەگەر بەراورد بكرێت لە نێوان شەڕ و سەپاندنی سزا، بەبێ ناچاركردنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ ئەوەی بەو سزایانەوە پابەند بێت، ئەوا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی حەتمەن سزاكانی لە شەڕێكی خوێناوی پێ باشترە.


عێراق لە نێوان
چەكوشی ئێران و سندانی ئەمریكادا


ئەگەر كێشەی ئەمریكا لەگەڵ ئەو دەوڵەتانەی سزایان بەسەردا دەسەپێنێت، ئەو كێشەیە بێت كە سزا ئابوورییەكان بكاتە سەفقەیەك و رەفتاری ئەو دەوڵەتانە بەو شێوەیە بگۆڕێت كە خۆی مەبەستیەتی، ئەوا كێشەی ئەمریكا لەگەڵ عێراقدا ئەوەیە كە عێراق خۆی جارێ نەبووەتە ئەو دەوڵەتەی كە وەك دەوڵەت لەلایەن ئەمریكاوە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت.
دیارە لەناو هەموو دەوڵەتەكانی جیهاندا، عێراق تەنیا دەوڵەتە كە ئەمریكا ناچار دەكات بەتایبەتی سیاسەتێك دابڕێژێت كە ئەویش سیاسەتی ئەمریكایە لە عێراقدا، نەك سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە عێراق، واتە پیادەكردنی سیاسەتی ئەمریكایە لە عێراقدا، لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەرنجی سەردانی وەزیرانی دەرەوە و بەرگری ئەمریكا بدەین بۆ عێراق، ئەوا دەبینین شێوازی هاتنەكەیان بۆ عێراق لەگەڵ هەر وڵاتێكی دیكە جیاوازە، لە هەمانكاتیشدا ئەگەر سەیری ماراسۆنە دیپلۆماتییەكەی نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا بۆ شەڕی داعش لە عێراقدا بكەین كە برێت ماككورگە، دەبینین بە ئاشكرا لەسەر پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق لەگەڵ كۆی لایەنە سیاسییەكانی عێراق قسەدەكات و نەخشەی رێگە بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو دادەڕێژێت، ئەمەش مانای ئەوەیە حكومەتی ئەمریكا ئەوجا كۆمارییەكان لە دەسەڵاتدابن، یان دیموكراتەكان، بە شێوازێكی تایبەتی مامەڵە لەگەڵ عێراق دەكەن، راشكاوانەتر لە دیدی حكومەتی ئەمریكادا هێشتا عێراق نەیتوانیوە ببێتەوە بەو دەوڵەتەی كە وەك دەوڵەت مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت.
ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە سەیری هەڵوێستەكانی حكومەتی عێراق بەرامبەر بە ئەمریكا بكەین، ئەوا پێش ئەوەی حكومەتی عێراق هەر هەڵوێستێك دەرببڕێت، ئەوا دەبێت رەشنووسی ئەو هەڵوێستە رەزامەندی ئەمریكای لەسەر وەرگیرابێت، ئەگەر وانەبێت و دەسەڵاتدارانی عێراق بیانەوێت وەك دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری مامەڵە لەگەڵ ئەمریكا بكەن، ئەوا بچووكترین جووڵەی سەربازی، یان دیپلۆماتیی ئەمریكی بەسە كە عێراق وەك دەوڵەت بوونی نەمێنێت.
ئەوجا ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە و بەپێی پرەنسیپی سیاسەتی تازەی ئیدارەی ترەمپ كە پرەنسیپی (قازانج و زیانە) لەگەڵ دۆست و دوژمن، پێگەی عێراق لەم هاوكێشەیەدا بخوێنینەوە، ئەوا لە ئێستادا عێراق پێویستی بەوە هەیە بە رەزامەندی خۆی پاشكۆیەتی سیاسەتی ئەمریكا قبووڵ بكات، نەك ئەمریكا پێویستی بەوە بێت خۆی لە گەڵ عێراق ماندوو بكات.
پرەنسیپی سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ بەرامبەر بە عێراق، لەسەر ئەو بنەمایە خەریكە گەڵاڵە دەكرێت، كە دەبێت ئەو سیاسەتە وەڵامی ئەو پرسیارە بداتەوە، شەڕی عێراق لە ساڵی 2003وە بێجگە لەو هەموو قوربانییانەی بە گیانی ئەمریكییەكان دراوە، زیاتر لە 3 ترلیۆن دۆلاریشی تیا خەرجكراوە، ئایا سوودی ئەم شەڕە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا چی بووە؟ ئەم پرسیارە كە كۆی ئیدارەی ترەمپی بە خۆیەوە سەرقاڵ كردووە، وەڵامەكەی ئەوەیە ئەگەر عێراق دوای ئەو هەموو قوربانی و ئەو 3 ترلیۆن دۆلارەی تێیدا خەرجكراوە، نەبێتە دەوڵەت و وەك دەوڵەتێكی هاوچەرخ نەبێتە شەریكی راستەقینەی ئەمریكا و نەتوانێت خۆی بەڕێوەبەرێت، ئەوا ئەمریكا هیچ مەجبوور نییە كە زیاتر خۆی لەگەڵدا ماندوو بكات و وەك جەستەیەكی مردوو بە شانی خۆیدا هەڵیبواسێت. راشكاوانەتر چۆن ئیدارەی ئەمریكا توانی ئەو بڕیارە بدات كە دروستكردنی دیوارێك بە درێژایی سنوور لەگەڵ مەكسیك دەست پێ بكات بۆ ئەوەی خۆی لە كێشەی پەنابەرانی نایاسایی ئەو وڵاتە دوور بخاتەوە و دیوارەكەش نزیكەی 1.5 ملیار دۆلاری تێدەچێت، بەهەمان شێوە دەتوانێت دیوارێكی دیپلۆماتی و سیاسیش لەنێوان ئەمریكا و عێراق دروست بكات و خۆی لە كێشەكانی عێراقیش رزگار بكات.
لەبەرامبەر ئەمەدا ئەگەر سەیری كاریگەریی ئێران لەسەر
حكومەتی داهاتووی عێراق بكەین، دیارە وەك لە ماراسۆنە دیپلۆماتییەكانی نوێنەری ئێران لە عێراقدا دەردەكەوێت، ئەمجارەیان شێوازی سەردان و پەیوەندییەكانی قاسم سولەیمانی و كۆبوونەوەی لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی عێراق بەگشتی و لایەنەكانی شیعە بەتایبەتی، جۆرێك لە نهێنی پێوە دیارە و بە هاوشێوەی دیدارەكانی بریت ماككورگی نوێنەری ئەمریكا لە عێراقدا ئاشكرا نین، ئەم شێوازەی ئێران لە پەیوەندیكردنی بە لایەنە عێراقییەكانەوە چەند تەفسیرێكی هەیە، هەندێك لە چاودێران وا بۆی دەچن كە ئێران نایەوێت بە شێوەیەكی راستەوخۆ و ئاشكرا رۆڵی لە پێكهێنانی حكومەتی عێراقدا هەبێت، لەبەر ئەوەی هەر كەسێك لەنێو لایەنە شیعەكانی عێراق ببێتە سەرۆك وەزیرانی عێراق ناتوانێت دژی بەرژەوەندییەكانی ئێران بڕیار بدات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە شێوازی بڕیاردان لەناو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا، بەپێی زۆرینە و كەمینەیە، لەم حاڵەتەشدا ئەگەر شەخسی سەرۆك وەزیرانیش لایەنگری بەرژەوەندییەكانی ئێران نەبێت، ئەوا بەشی زۆری وەزیرەكان (بەتایبەتی وەزیری لایەنە شیعەكان) سەر بەو لایەنانە دەبن كە لایەنگری بەرژەوەندییەكانی ئێرانن لە عێراقدا.
لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر سەیری هەوڵی لایەنە شیعەكان بكەین بۆ پێكهێنانی گەورەترین فراكسیۆنی پەرلەمانی، دەبینین لە دوای 7ی ئەم مانگەوە كە حەیدەر عەبادی رایگەیاند پاپەند دەبن بە سزاكانی ئەمریكاوە لەسەر ئێران، ئەوا هەڵكشانێكی سەیر لە هەوڵەكانی هەردوو لیستی دەوڵەتی قانوون بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی و لیستی فەتح بە سەرۆكایەتی هادی عامری هاتۆتەئاراوە، ئەوان بە ئاشكرا بانگەشە بۆ ئەوە دەكەن لە دروستكردنی گەورەترین فراكسیۆن نزیك بوونەتەوە، دیارە چاودێران هەڵكشانی رۆڵی هەردوو لیستی (قانوون و فەتح) وەك كاریگەریی ئێران بە دژی حەیدەر عەبادی سەیر دەكەن، لەبەرامبەریشدا كە سەیری لێدوانەكانی ئەم چەند رۆژی رابردووی د.حەیدەر عەبادی دەكەینەوە سەبارەت بە سزاكانی ئەمریكا لە دژی ئێران، دەبینین قسەكانی عەبادییش جۆرێك لە پاشەكشەی پێوە دیارە و راشكاوانە دەڵێت، بڕیارەكەمان تەنیا دراوی قورس (دۆلار) دەگرێتەوە و ناتوانرێت رێگە لە بارزگانی نێوان عێراق و ئێران بگرێت و دەبێت ئەمریكاش ئەمە وەك حاڵەتێكی تایبەتی سەیر بكات.

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا ئەم گوشارانەی ئێران لەسەر پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا، تەنیا مانۆڕێكە دژی هەوڵەكانی ئەمریكا لە عێراقدا، یاخود ئێران مەبەستێتی بە درێژەدان بە بارزگانی لەگەڵ عێراقدا قەرەبووی ئەو زیانانە بكاتەوە كە لە ئاكامی سزاكانی ئەمریكا رووبەڕووی دەبێتەوە؟ ئەگەر بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە پەنا بۆ داتاكان بەرین و بپرسین: ئایا قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوان عێراق و ئێران ساڵانە چەندە؟ ئەوا بەپێی ئەو ئامارانەی كە پاشكۆی بازرگانی كۆماری ئیسلامی بڵاوی كردۆتەوە، نزیكەی 13 ملیار دۆلارە ساڵانە، باشە ئەگەر ئەم داتایە لەگەڵ داتایەكی دیكە بەراورد بكەین، كە ئێستا هەناردەی نەوتی ئێران بۆ دەرەوە 4.7 ملیۆن بەرمیل نەوتە لە رۆژیكدا، ئەگەر گریمانەی ئەوە بكەین، ئەم رێژەیە بەهۆی سزاكانی ئەمریكاوە دابەزی بۆ نیوە، واتە 2.35 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێكدا، ئایا ئێران تەنیا لەیەك مانگدا چەند زەرەر دەكات؟ بێگومان ئەگەر بە نرخی ئێستای نەوت حیسابی بكەین، ئەوا ئێران مانگانە نزیكەی 5 ملیار دۆلار و ساڵانە نزیكەی 60 ملیار دۆلار زەرەر دەكات .

لێرەوە ئەگەر ئەم ئاراستەیە لەسەر عێراق وێنا بكەین و گریمانەی ئەوە بكەین، عێراق پابەند نابێت بە سزاكانی ئەمریكاوە لەسەر ئێران، ئەوا لەم حاڵەتەدا ئەمریكا دەبێت بەهەمان شێوە مامەڵە لەگەڵ عێراق بكات، واتە سزا بخرێتە سەر فرۆشتنی نەوتی عێراق، ئەمە لە كاتێكدا بودجەی عێراق بە رێژەی زیاتر لە 90% پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت، ئایا لەم حاڵەتەدا عێراق چی بەسەر دێت؟ بێگومان تەواوی بوارەكانی ژیان لە عێراقدا پەكی دەكەوێت و هیچ خزمەتگوزارییەك بوونی نامێنێت.

ئەم واقیعە ئەوەمان پێدەڵێت، كە ئەگەر حەیدەر عەبادی، یان نوری مالیكی، یان تەنانەت هادی عامرییش سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق بن، ناتوانن ئەو بڕیارە بدەن كە پابەندنابن بە سزاكانی ئەمریكاوە بۆ سەر ئێران، ئەگەر لایەنی ئەمریكی مەبەستیان بێت، دەبێت عێراق پابەند بێت بەو سزایانەوە، هەروەها لایەنی ئێرانیش باش دەزانێت كە بە پشتبەستن بە بارزگانی لەگەڵ عێراق ناتوانێت قەرەبووی زیانی ئەو سزایانە بكاتەوە، بۆیە كارتی بازرگانیی ئێران لەگەڵ عێراق، لەلایەن ئەمریكا و ئێرانیشەوە وەك كارتێكی لاوەكی سەیر دەكرێت و نابێتە جێگەی بایەخێكی ئەوتۆ كە هیچ لایەكیان گرەوی لەسەر بكەن. بەڵام وەك كارتێكی راگەیاندن كاری پێدەكەن و شێوازێك لە مانۆڕی سیاسی پێ دروست دەكەن.

لەم راستەوە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ناو واقیعی پرۆسەی سیاسی لە عێراق بەگشتی و هەروەها واقیعی پرۆسەی سیاسی لەناو لایەنەكانی شیعەی عێراقدا بەتایبەتی، ئەوا پێش هەموو شت پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا پرۆسەیەكی سەركەوتوو نییە و پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق (بە كورد و سوننە و شیعەوە) ناتوانن لەناو ئەو پرۆسەیەدا بوونێكی ئاساییان هەبێت، بەڵكو پرۆسەكە زیاتر هەژموونی لایەنە شیعەكانی بەسەرەوەیە و ئەوەی ئەوان بڕیار بدەن، ئەوا پرۆسە سیاسییەكە بەو ئاراستەیە هەنگاو هەڵدەگرێت، لەم لایەنەوە و پێش هەموو شت ئەم پرۆسەیە پێویستی بە دووبارە رێكخستنەوە هەیە بۆ ئەوەی هاوسەنگی و شەراكەت و پێكەوەسازانی بۆ بگەڕێتەوە كە ئێستا ئەمە لەناو پرۆسەكەدا بوونی نییە.

لەسەر ئاستی پرۆسەی سیاسیی لایەنە شیعەكانی عێراقیش، هەموو لایەنە سیاسییەكانی شیعە بە حزب و هاوپەیمانییەكانیشانەوە بە هەمان شێوە و تێڕوانینی كۆماری ئیسلامی ئێران سەیری ئەمریكا دەكەن، ئەوجا ئەگەر لەناو خۆیاندا بۆچوونی جیاوازیشیان هەبێت، ئەوا ئەو جیاوازییە لەسەر ئەو بنەمایە نییە كە ئەم هاوپەیمانییەی شیعە دۆستی ئەمریكایە و ئەوی دیكەیان دژی ئەمریكایە، بەڵكو جیاوازییەكەیان لەسەر جیاوازیی ئایدیۆلۆژی مەزهەبیی خۆیانە، هەر بۆ نموونە ئێستا لە شەقامی سیاسی عێراقیدا، هەردوو لیستی (قانون وفەتح) وەك دوو لیستی نزیك لەئێران ئاماژەیان پێدەكرێت، بەڵام لەبەرامبەردا لیستی سائیرون هەیە كە ئەمیان دەڵێن كەمتر لە ئێران نزیكە، بەڵام لیستی سائیرون كە موقتەدا سەدر سەرۆكایەتی دەكات، زۆر لە نوری مالیكی و هادی عامری زیاتر دژی ئەمریكا بووە و نەك هەر دژایەتی كردووە، بەڵكو شەڕی لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقدا كردووە، بۆیە ئەگەر ئەمریكا گرەو لەسەر ئەوە دەكات حەیدەر عەبادی لە ئێران دوورە و نوری مالیكی و هادی عامری لە ئێران نزیكن، ئەوا نوری مالیكی هەر ئەو كەسەیە كە لە ساڵی 2010 ئەمریكا شەڕی لەسەر دووبارە دانانەوەی بە سەرۆك وەزیرانی دەكرد و پێیوابوو، ئەو لە هەمووان زیاتر لە ئەمریكا نزیكترە و عێراق دەكاتە هاوبەشێكی راستەقینەی ئەمریكا لە ناوچەكەدا.

كەواتە لەناو ئەم واقیعەدا، پرۆسەی سیاسی و پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق بەرەو كام ئاراستە هەنگاو هەڵدەگرێت؟ یان ئەگەر واقیعە سیاسییەكە بەم شێوەیە بێت، لایەنی ئەمریكی چۆن مامەڵە لەگەڵ حكومەتی داهاتووی عێراق دەكات؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە پێویستی بەوە هەیە كە جارێكی دیكە بگەڕێینەوە بۆ ئەو پرەنسیپانەی ستراتیژیەتی سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ دیاری دەكات، كە ئەویش راشكاوانە ئەوەیە، ئیدارەی ترەمپ كێشەی لەگەڵ ئەوە نییە شیعەی عێراق ئەم دەوڵەتە بەرەو دەوڵەتێكی دیموكراتی دەبەن، یان بەرەو دەوڵەتێكی ئیسلامی، بەڵكو ئەوەی ئیدارەی ترەمپ مەبەستێتی ئەوەیە ئەم حكومەتە چۆن رەفتار لەگەڵ سیاسەتی ئەمریكا لەناوچەكە دەكات و چۆن پەیوەندیيەكانی لەگەڵ ئەمریكا رێكدەخاتەوە، بۆ ئەمەش لە ئێستادا ئیدارەی ترەمپ چاوەڕێی ئەوە دەكات ئەو سزایانەی لەسەر ئێران دایناون، ئاكامەكەی بەرەو كوێ دەگات و ئەگەر كەوتنە دیالۆگ لە سەر چ بنەمایەكی تازە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی رێككەوتن دەكەن، ئەگەر بەو ئاراستەیە شكایەوە كە ئیدارەی ترەمپ نەخشەی بۆ داناوە، ئاوا مامەڵەكردن لەگەڵ حكومەتی داهاتووی عێراق بۆ ئەمریكا كارێكی زۆر ئاسان دەبێت.