نووسینی: جەیمس فیلیپس و لیوك كۆفی

ئیدارەی ترەمپ لە ماوەی ساڵێكی دەسەڵاتیدا هەوڵەكانی هاوپەیمانیی سەربازی چڕكردۆتەوە بۆ لە ناوبردنی داعش لە سووریا و عێراقدا، بەمەش پانتایی ئەو خاكەی كە پێشتر لەژێر دەسەڵاتی خەلافەتە ساختەكەدا بوو، كەم كردۆتەوە بۆ لە سەدا دە (3%). لە هەمان كاتدا رووسیا و ئێران بەردەوامن لە بەهێزكردنی رژێمی سووریا بە سەرۆكایەتی بەشار ئەل ئەسەد، توركیا و ئەو هێزانەی توركیاش پشتیوانییان لێدەكات، سەرقاڵی چەسپاندنی دەستكەوتانیانن لە بەشی باكووری رۆژهەڵاتی سووریادا. سەرۆك دۆناڵد ترەمپ خواستی خۆی دووپات كردەوە بۆ كشاندنەوەی خێرای هێزەكانی ئەمریكا. پێویستە ئەمریكا ستراتیژیەتێكی جێگیر دابڕێژێت بۆ ئەوەی ئەو ئامانجانە بەدی بهێنێت كە واقیعیبینانە بن و توانای بەدەستهێنانیانی هەیە. پێویستە ئەم ستراتیژیەتەش ئەمانە لەخۆ بگرێت:
تێكشكاندنی زیاتر و رێگەگرتن لە دروستبوونی داعش، ئەلقاعیدە، یان گرووپی هاوشێوەی دیكە، سنوورداركردنی دەستڕۆیشتوویی ئێران، ئیحتیواكردنی دەرهاویشتەی ناسەقامگیركاری شەڕی ناوخۆیی سووریا بۆ دەرەوەی ئەو وڵاتە، بەرپەرچدانەوەی بەكارهێنانی چەكی كیمایی و پاراستنی یەكپارچەیی خاكی عێراق و پشتیوانیكردنی لە خۆبەڕێوەبەریی هەرێمی كوردستان.
دۆخێكی ئاڵۆز
ئیدارەی ترەمپ هەنگاوێكی راست و دروستی هەڵگرت، كاتێك پێداگیری كرد لەسەر ئەوەی تێكشكاندنی داعشی كردە ئەولەوییەتی سەرەكیی سیاسەتی ئەمریكا لە سووریادا و بە رەوتێكی خێرا فشارە سەربازییەكانی چڕكردەوە بۆ لاوازكردن و تێكشكاندنی یەكجارەكیی داعش، بەڵام داعش دوژمنێكە مرونەتی هەیە و توانای خۆگونجاندنی هەیە و خاوەنی فرت و فێڵە و دەتوانێت سەرهەڵبداتەوە، لە رابردووشدا ئەم كارەی كردووە، ئەویش كاتێك واشنتۆن پشتی كردۆتە دۆخەكە. لەم هەفتانەی دواییدا، داعش پانتاییەكانی ژێردەستی بەرفراوان كرد لە رۆژهەڵاتی دیمەشق و هێرشی پێچەوانەی ئەنجامدا لە رۆژهەڵاتی سووریادا، ئەویش دوای ئەوەی هێزەكانی سووریای دیموكرات- كە پشتیوانییەكی مشتومڕئامێزی لێدەكرێت لەلایەن ئەمریكاوە- بەشێك لە هێزە سەربازییەكانی تەرخان كرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی هێرشە سەربازییەكەی توركیا لە دژی عەفرینی كوردنشین لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا.
دۆخەكە لە عێراقدا باشترە، بەڵام هێشتا مایەی نیگەرانییە. بە پێچەوانەی سووریاوە، ئەمریكا دەتوانێت كار لەگەڵ حكومەتێكی دۆست لە بەغدا و هاوپەیمانێكی بەهێز لە هەرێمی كوردستاندا بكات، كە بۆ چەندین ساڵ پەنتاگۆن كاری لەگەڵ پێشمەرگەی ئەم هەرێمەدا كردووە. لەگەڵ ئەوەشدا داعش وەك هەڕەشەیەك بوونی ماوە لە چەند ناوچەیەكی رۆژئاوا و باكووری عێراقدا و ئێرانیش تۆڕێك لە میلیشیا شیعە رادیكاڵەكانی دروست كردووە كە لە سووریا و هەروەها لە عێراقیشدا جێگیری كردوون.

ئەو ئامانجە واقیعبینانەی دەتوانرێت بەدەست بهێنرێن
ئەمریكا هەم لە سووریا و هەم لە عێراقیشدا بەرژەوەندیی ستراتیژی هەیە. تەحەددای بەردەم داڕێژەرانی سیاسەت بریتییە لە گەڵاڵەكردنی سیاسەتێك كە ببێتەهۆی بەرەوپێشبردنی ئەو بەرژەوەندییانە، بەڵام بە بێ ئەوەی ئەمە سەربكێشێت بۆ تێوەگلانێكی مەترسیدار و پڕتێچوون بەرەو ئامانجێكی بەرزەفڕانەی وەك بنیادنانی نەتەوە. سەرۆك ترەمپ راست بوو كاتێك رایگەیاند كە دەیەوێت سەربازەكانی بگەڕێنێتەوە بۆ وڵاتەكەی، بەڵام پێویستە ئەمە بە شێوەیەكی بەرپرسیارانە ئەنجام بدرێت، واتە هەلومەرجە ئیقلیمییەكە و دۆخی سەر ئەرزی واقیع لەبەرچاو بگرێت. پێویستە رەوتی كشانەوەكە بە گوێرەی بارودۆخە ئەمنییەكەی سەر ئەرزی واقیع بێت لە رۆژهەڵاتی سووریادا، نەك پەیوەست بێت بە خشتەیەكی زەمەنییەوە كە پێشوەختە بڕیاری لێ درابێت.

پێویستە ئەمریكا لەسەر بنەمای چەند ئامانجێكی واقیعبینانە كە توانای بەدەستهێنانیان هەبێت سیاسەتی خۆی دابرێژێت:
لە سووریا
تەواوكردنی ئەركی تێكشكاندنی داعش و رێگەگرتن لە سەرهەڵدانەوەی گرووپی هاوشێوەی دیكە. پێویستە بوونی سەربازیی ئەمریكا بگونجێنرێت لەگەڵ ئەركەكانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزمدا، كە سەرەتاش دەبێت ئامانجە بنەڕەتییەكەی بەرگرتن بێت لە سەرهەڵدانەوەی داعش، یان گرووپێكی تیرۆریستی هاوشێوە. ئەگەر پێویست نەبوو، ئەوا نابێت سیاسەت داڕێژەران یەك رۆژ زیاتر هێزەكانی ئەمریكا لە سووریادا بهێڵنەوە، بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە دەبێت خۆیان بەدوور بگرن و رانەكێشرێنە نێو ئەركی بنیادنانی نەتەوەوە. هەروەها پێویستە ئەمریكا كاری زیاتر بكات بۆ ئەوەی هاوپەیمانە عەرەبەكانی بەرپرسیارێتی زیاتر بگرنەئەستۆ بۆ سەقامگیركردنەوەی رۆژهەڵاتی سووریا لە رێی دابینكردنی سەرباز و هاوكاری ئابوورییەوە. بۆ نموونە، هاوپەیمانەكانی نێو ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو، وەك سعودیە و ئیمارات دەتوانن هێزی تایبەت تەرخان بكەن بۆ ئەوەی جێی 2000 سەربازەكەی ئەمریكا- كە هێزی تایبەتن- بگرنەوە لە سووریا. لە كاتێكدا قەتەر و كوەیت دەتوانن بە شێوەیەكی سەرەكی هاوكاری ئابووری بۆ ناوچە رزگاركراوەكان دەستەبەر بكەن. ئاشكرایە ئەم هاوپەیمانێتییە پێویستی بە پاڵپشتی ئاسمانی و هاوكاری لۆژیستی و پشتیوانیی هەواڵگریی ئەمریكا دەبێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا پێویستی بە ژمارەیەكی كەمتری هێزی زەمینی ئەمریكا هەیە، چونكە هاوپەیمانە عەرەبییەكان جێی دەگرنەوە.
بنیادنانەوەی پەیوەندییە تەقلیدییە باشەكان لەگەڵ توركیا. بۆ حەوت دەیە ئەمریكا و توركیا وەك دوو هاوپەیمانی ناتۆ پەیوەندییەكی باشی ئەمنییان لەگەڵ یەكدا هەبوو. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەو چەند ساڵەی دوایی ئەوەی سەلماند كە تەحەددا لەم پەیوەندییانەدا دروست بووە كاتێك سەرۆكی توركیا رەجەب تەیب ئەردۆغان – كە كەسایەتییەكی پێشبینی نەكراوی هەیە- زیاتر و زیاتر بەرەو خۆسەپێنی دەچێت. كەواتە دروستكردنەوەی پەیوەندییە باشەكان لە بەرژەوەندیی هەردوو وڵاتدایە. پێویستە ئەمریكا لە نزیكەوە كار لەگەڵ توركیادا بكات بۆ رەنگڕێژكردنی ئایندەی باكووری سووریا، ئەمەش پێویستی بە گەیشتنە بە تێگەیشتنێكی هاوبەش لەبارەی رۆڵی چەكدارە كوردییە سوورییەكانەوە، رەنگە ئەمەش پێویستی بە پەرەپێدانی ئاگربەستی نێوان توركیا و پەكەكە و رێككەوتنێكی سیاسی بەرفراوان لەنێوان حكومەتی ئەردۆغان و پارتە سیاسییە كوردییە میانڕەوەكان لە توركیا بێت.
ئیحتیواكردن و خاوكردنەوەی كاریگەریی ناسەقامگیركاریی شەڕی ناوخۆیی سووریا. پێویستە واشنتۆن تەركیز لەسەر بەرگرتن لە پەلهاویشتنی شەڕی سووریا بكات بۆ دەرەوەی سنوور، بۆ ئەوەی نەبێتە هەڕەشە بۆ سەر هاوپەیمانەكانی ئەمریكا، بەتایبەتی لە ئیسرائیل و ئەردەن، لەگەڵ سنوورداركردنی شەپۆلی پەنابەران بۆ ئەوروپا لە رێی هاوكاریكردنیان لە چەند شوێنێكی نزیكی وڵاتی خۆیان. هەروەها پێویستە ئەمریكا لە نزیكەوە كار لەگەڵ هاوپەیمانەكانیدا بكات بۆ راگرتنی چوونی چەكدارەكان بۆ سووریا و لەوێشەوە بۆ وڵاتەكانی خۆیان.

بەرگرتن لە هەڵكشانی شەڕی نێوان ئێران و ئیسرائیل. لە ماوەی چەند هەفتەی رابردوودا ئیسرائیل چەند هێرشێكی لە دژی پێگەی ئێران و حزبوڵای سووریادا ئەنجامدا. هەروەها تاران خوازیارە رێڕەوێكی وشكانی بە تێپەڕبوونی لە عێراق و سووریا بەرەو كەناری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست بكات، ئەمەش دەبێتەهۆی هەڕەشەیەكی راستەوخۆ بۆ سەر ئیسرائیل. لە كۆتاییدا بەراورد بە داعش، ئێران مایەی هەڕەشەیەكی گەورەترە بۆ سەر سەقامگیری ناوچەیی، هەروەها بۆ سەر ئیسرائیلیش.
بەرپەرچدانەوەی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەلایەن رژێمی ئەسەدەوە. سەرۆكی ئەمریكا میسداقیەتی ئەمریكای بەدەست هێناوەتەوە، ئەویش دوای ئەوەی سەرۆك باراك ئۆباما شكستی هێنا كە نەیتوانی هێڵی سوور بسەپێنێت لە پەیوەندی بەسەر بەكارهێنانی چەكی كیمیاییدا. پێویستە ئەمریكا بەردەوام بێت لە سەركردایەتیەكردنی هەوڵە نێودەوڵەتییەكان لە دژی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە سووریا.
لە عێراق
دەستەبەركردنی هاوكاری بۆ عێراقییەكان بۆ ئەوەی حكومەتێكی جێگیر و سەقامگیر لەو وڵاتەدا بنیاد بنرێت. عێراق لە 12ی مانگی ئایاردا هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەنجام دەدات كە گرنگە بۆ سەرپێكەوتنەوە لە دوای ئەو دۆخە لەرزۆكەی كە بەهۆی هێرشی داعشەوە دروست بوو. پێویستە واشنتۆن هانی سەركردە شیعەكانی عێراق بدات بۆ بنیادنانی حكومەتێك كە دەرفەت بۆ هەمووان بڕەخسێنێت و بواری بەشداریكردن بە كورد، سوننە و مەسیحی و گرووپە كەمینەكانی دیكە بدات. هەروەها نزیكبوونەوە لە سەركردە عەرەبی سوننە بەتایبەتی كە ئەمە هەنگاوێكی گرنگە بۆ لاوازكردنی بانگەشەكانی داعش و میلیشیا ئیسلامییە سوننەكانی دیكە.
بەردەوامیدان بە پشتیوانیكردنی هێزە ئەمنییەكانی عێراق. داعش لە رووی سەربازییەوە تێكشكێندراوە، بەڵام دەكرێت دووبارە سەرهەڵبداتەوە، كە لە رابردووشدا ئەم كارەی كردووە. پێویستە واشنتۆن درێژە بە هەوڵەكانی بدات بۆ پڕۆفیشناڵكردن و ئەنجامدانی چاكسازی لە نێو هێزە ئەمنییە ناوخۆییەكاندا بۆ بەرگرتن بە خزمخزمێنە و خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات و گەندەڵی. بە هەمان شێوە پێویستە واشنتۆن بەردەوام بێت لەمەشقكردن بە سوپای عێراق بۆ ئەوەی پارێزگاری لێ بكات و بیكاتە پارسەنگی ئەو میلیشایانەی ئێران پشتیوانییان لێدەكات و خراونەتە ژێر سایەی هێزە ئەمنییە حكوومییەكانەوە.
پاراستنی یەكپارچەیی خاكی عێراق و لە هەمان كاتدا پشتیوانیكردن لە خۆبەڕێوەبەریی هەرێمی كوردستان. هێزە كوردییەكان هاوپەیمانێكی متمانەپێكراو بوون لە شەڕی دژ بە داعش لەنێو عێراق و سووریادا. پێویستە واشنتۆن كار بكات لەسەر پەرەپێدانی پەیوەندییەكانی نێوان حكومەتی مەركەزی لە بەغدا و هەرێمی كوردستان و ببێتە ناوبژیوان بۆ گەیشتن بە رێككەوتنێك بۆ دابەشكردنی داهاتی نەوت بە شێوەیەكی یەكسان.
كەمكردنەوەی دەستڕۆیشتوویی ئێران. ئێران هەوڵی بەرفراوانكردنی دەستڕۆیشتوویی خۆی داوە، لە كاتێكدا كە داعش لە پاشەكشەدا بووە. ئێستاش كار لەسەر ئەوە دەكات كە ئەو میلیشیا رادیكاڵە شیعانەی خۆی كۆنتڕۆڵیان دەكات، رۆڵێكی سیاسییان هەبێت. بەو شێوەیە دەبنە ئەسپەكەی تەڕوادە بۆ لەناوبردنی سەروەریی عێراق بە چەشنی ئەوەی حزبوڵا، كە گرووپێكی دیكەی سەر بە ئێرانە و سەروەریی لوبنانی لەناو بردووە. پێویستە واشنتۆن فشار لەسەر بەغدا دروست بكات بۆ ئیحتیواكردن و پەراوێزخستنی كاریگەریی سیاسیی ئەو میلیشیایانەی ئێران پاڵپشتییان لێ دەكات و پەرە بە پەیوەندییەكانی نێوان بەغدا و ئەنجومەنی هاریكاریی كەنداو بدات، بۆ ئەوەی پارسەنگێك لەبەرامبەر دەستڕۆیشتوویی ئێراندا دروست بێت.
دەرئەنجام
پێویست ناكات ئیدارەی ترەمپ هەمان هەڵەی ئیدارەی پێش خۆی لە عێراقدا دووبارە بكاتەوە، واتە نابێت هێزەكانی بكێشێتەوە، پێش ئەوەی عێراق ئامادە بێت و بتوانێت بۆشاییەكە پڕبكاتەوە. پێویستە هەنگاو بە هەنگاو هێزەكانی ئەمریكا لە سووریا و عێراق كەم بكرێنەوە، ئەویش بە گوێرەی هەلومەرجی ئەمنیی سەر ئەرزی واقیع، نەك بە گوێرەی خشتەیەكی زەمەنی كە نەتوانرێت دەستكاری بكرێت. ئەمەش بواری هەماهەنگی دەڕەخسێنێت لە سووریادا، كاتێك هاوپەیمانەكانی نێو ئەنجومەنی هاریكاریی كەنداو دەتوانن جێی سوپای ئەمریكا لەو وڵاتەدا بگرنەوە. كشانەوەی كتوپڕی ئەمریكا هەڵەیەكی ستراتیژی دەبێت كە بە سوودی ئێران و رژێمەكەی ئەسەد و رووسیا و حزبوڵا و داعش دەشكێتەوە.