باجی مانەوەی رژێمی ئەسەد پیشانی رووسیا و ئێران دەدرێت


سیباستیان گۆركا، كە ماوەی نزیكەی 8-9 مانگ راوێژكاری ستراتیژی سەرۆك ترەمپ بووە، دوای بەركارهێنانی گازی كیمیایی لەلایەن رژێمی ئەسەدەوە دژی هاووڵاتیانی سڤیلی شاری دۆما، لە رۆژی 9ی نیسان وتارێكی لە رۆژنامەی زە هیل (the Hill) بە ناونیشانی (شەڕی ئێمە لە سووریا. وەك شەڕی عێراق نییە) بڵاوكردۆتەوە، لەم ناونیشانەش مەبەستی ئەوەیە، ئەگەر ئەمریكا لە ساڵی 2003 بەو مەبەستە هێرشی كردبێتە سەر عێراق بۆ ئەوەی رژێمی سەدام حوسێن بڕووخێنێت، ئەوا هێرشی ئەمجارەی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی بۆ سەر سووریا بۆ رووخاندنی رژێمی ئەسەد نییە، هەروەك راستەوخۆش لەدوای هێرشەكەی بەرەبەیانی 14ی نیسانیش بینیمان، لەگەڵ هەریەك لە (دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا، ئەمانوئیل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا، تیرازا مەی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا) بە راشكاوی رایانگەیاند، فەرمانیان بە هێزە چەكدارەكانیان كردووە كە هێرش بكرێتە سەر چەند ناوچەیەكی دیاركراو لەناو خاكی سووریا و ئامانجی ئەم هێرشەش تەنیا بۆ تێكشكاندنی چەكە كیمیاییەكانی رژێمی ئەسەدە، نەك رووخاندنی رژێمەكە، هەروەها بۆ ئەوەیە جارێكی دیكە رژێمی ئەسەد نەوێرێت چەكی كیمیایی دژی هاووڵاتیانی سڤیلی خۆی بەكار بهێنێتەوە.
جیاوازیی هێرشە ئاسمانی و مووشەكییەكانی نیسانی 2018، لەگەڵ هێرشە مووشەكییەكەی نیسانی 2017، ئەوەیە كە ساڵی پار، دۆناڵد ترەمپ بە بێ گەڕانەوە بۆ ئەنجومەنی ئاسایش، هەروەها بە بێ گەڕانەوە بۆ كۆبوونەوەی چڕ و پڕ لەگەڵ كۆشكی سپی، فەرمانی مووشەكبارانكردنی فڕۆكەخانەی شوعەیراتی دەركرد، وەك سزادانێكی رژێمی سووریا لەسەر كیمیابارانكردنی شاری (خان شیخون)، ئەمەش مانای ئەوەیە هێرشی مووشەكیی ساڵی پاری ئەمریكا، هێرشێكی تاكلایەنەی سەرۆكی ئەمریكا بووە و هیچ پشتیوانییەكی نێودەوڵەتی لە پشت نەبووە، بەڵام هێرشەكەی چەند رۆژی رابردووی بۆ سەر سووریا، لەگەڵ ئەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بە هۆی بەكارهێنانی ڤیتۆی رووسیاوە، نەیتوانی چەترێكی شەرعییەتی نێودەوڵەتی بۆ ئەنجامدانی دروست بكات، بەڵام ئەمجارەیان ئەمریكا لە دەرەوەی ئەنجومەنی ئاسایش توانی لە ژێر چەتری هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسی (ناتۆ) و بە هاوبەشی لەگەڵ (فەڕەنسا و بەریتانیا) هێرشێكی سێ قۆڵی بۆ سەر سووریا ئەنجام بدەن، دوای ئەنجامدانی هێرشەكەش تەواوی دەوڵەتانی ئەندامی (ناتۆ) بە توركیاشەوە پێشوازییان لەو هێرشە كرد و لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامییش، بەتایبەتی سعودیە پێشوازی لێكراوە.
لێرەوە ئەگەر بڕیاری بەرپەرچدانەوەی رژێمی ئەسەد لەلایەن ئەمریكا و بەریتانیا و فەڕەنساوە، لە بازنە سەربازییەكەی بێنینە دەرەوە و وەك بڕیارێكی سیاسی و ستراتیژیی ناتۆ و هاوپەیمانەكانی رۆژئاوا، خوێندنەوەی بۆ بكەین، ئەوا راشكاوانە دەگەینە ئەو ئاكامەی كە ئەو هاوپەیمانییەی چەند رۆژی رابردوو بۆ هێرشكردنە سەر رژیمی ئەسەد دروست بوو، پێشتر و لە ئاداری ئەمساڵدا لە دژی بەكارهێنانی گازی ژەهراوی نۆڤۆچۆك (Novichok) لەلایەن رووسیاوە بۆ كوشتنی سیرگی سكریبالی كۆنە جاسووسی دووسەرە و یولیای كچی لە بەریتانیا، دروست بووە و بە یەكجار زیاتر لە 20 دەوڵەت دیپلۆماتەكانی رووسیایان لە وڵاتەكەی خۆیان دەركرد و دیپلۆماتەكانی خۆشیان لە موسكۆ كشاندەوە.
قسەكردن لەسەر بایەخ و گرنگیی دروستكردنی هاوپەیمانی لەنێوان دەوڵەتانی رۆژئاوا و ناتۆ بۆ بەرپەرچدانەوەی رووسیا، بە وەرچەرخانێكی گەورە و گرنگ و ستراتیژی لە دووبارە خۆڕێكخستنەوەی دەوڵەتانی رۆژئاوا و ناتۆ دادەنرێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لەدوای ئەوەی رووسیا لە ساڵی 2014 بە زەبری هێز، كریمای ئۆكرانیا كردەوە و لكاندنی بە رووسیاوە، گەورەترین كێشەی رۆژئاوا (یەكێتی ئەوروپا و ناتۆ) ئەوە بوو كە نەیاندەتوانی هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی بە هاوشێوەی ئەو هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییەی لە ساڵی 1990 دژی سەدام حوسێن لە دوای داگیركردنی كوەیت، دروست بكەن، هەروەها دەوڵەتانی (ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا)ش نەیاندەتوانی هاوپەیمانییەكی ئەتڵەسی دروست بكەن، بۆ ئەوەی بە زەبری هێز رووسیا لە كریما بكشێننەوە، لەبەر ئەوەی دروستكردنی هاوپەیمانییەكی رۆژئاوایی دژی رووسیا مەترسی هەڵایسانی شەڕی سێیەمی جیهانی لێدەكرا، كە هیچ كەسێك نەیدەتوانی مەزندەی ئاكامی كاولكاریی ئەو شەڕە بكات، بەمەش بەكردەیی ئەوەی پێی دەگوترا (سیستمی نوێی جیهان)، یان ئەوەی رۆژئاوا پێی دەگوت (سیستمی لیبڕاڵیی جیهانی) كۆتایی هات، دیارە وەك ئەنتۆنی گرامشیش گوتەیەتی (سیستمە كۆنەكە دەمرێت، بەڵام هێشتا سیستمە تازەكە نەیتوانیوە لە دایك بێت)، ئەوا دروستبوونی هاوپەیمانی بۆ پشتیوانیی بەریتانیا لەدژی بەكارهێنانی گازی ژەهراوی نۆڤۆچۆك لەلایەن رووسیاوە لەناو بەریتانیادا و هەروەها دروستبوونی هاوپەیمانی بۆ پشتیوانی ئەمریكا لە دژی بەكارهێنانی گازی كلۆر لەلایەن رژێمی ئەسەدەوە دژی هاووڵاتیانی سڤیلی شاری (دۆما)، سەرەتای لەدایكبوونی سیستمێكی دیكەی جیهانییە، ئەم سیستمە جیاواز دەبێت لە (سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی) كە لە دوای شەڕی دووەمی جیهان لەلایەن ئەمریكا و دەوڵەتانی رۆژئاواوە دامەزرێنرا، هەروەها جیاوازیش دەبێت لەو سیستمە جیهانییەی كە جۆرج بوشی باوك بە ناوی (سیستمی نوێی جیهانی) رایگەیاند.
دیارە رووسیا لەدوای ئەنجامدانی هێرشەكەی (ئەمریكا و فەڕەنسا و بەریتانیا) بۆ سەر رژێمی ئەسەد، داوای كردووە بەپەلە ئەنجومەنی ئاسایش لەسەر پێشێلكردنی دەوڵەتێكی خاوەن سەروەریی كۆبوونەوە بكات و ئیدانەی هێرشەكەی ئەو سێ وڵاتە بكەن، بەڵام هەر لەم خولەی ئێستای ئەنجومەنی ئاسایشدا، لە كۆی ئەو 15 دەوڵەتەی ئەندامن لەم خولەدا، بەشی زۆریان ئەو دەوڵەتانەن كە پشتگیری ئەو هێرشە دەكەن، ئەمەش راشكاوانە لە كۆبوونەوەكانی هەفتەی رابردووی ئەنجومەنی ئاسایش رەنگدانەوەی هەبووە و كاتێك نوێنەرانی (فەڕەنسا و ئەمریكا و بەریتانیا) ئامادە نەبوون گوێ لە قسەكانی بەشار جەعفەری نوێنەری رژێمی ئەسەد بگرن، نوێنەری چەندین دەوڵەتی دیكەش وەك پشتیوانی بۆ هەڵوێستی ئەوان لە كۆبوونەوەكە چوونە دەرەوە و ئامادە نەبوون گوێ بۆ قسەكانی رژێمی ئەسەد بگرن. هەروەها ئەو سێ دەوڵەتە، هەر سێكیان مافی ڤیتۆیان هەیە و ئەنجومەنی ئاسایش ناتوانێت هیچ بڕیارێك لە دژیان دەربكات، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، بۆچی ئەمجارەیان كاردانەوەی رووسیا داواكردنی كۆبوونەوەی بەپەلەی ئەنجومەنی ئاسایشە؟ لەسەر ئەمە چەند بۆچوونی جیاواز هەیە:

1- لەوانەیە لەبەرچاونەگرتن، یان بایەخ دانەنان بۆ ڤیتۆی ئەمجارەی رووسیا لە ئەنجومەنی ئاسایش و دروستبوونی هاوپەیمانییەكی فراوانتر لە ناتۆ بۆ تەحەدداكردنی ڤیتۆی رووسیا، لە مەزندەی كرملین گەورەتر بووبێت و، لەوانەیە رووسیا پشتگیری و پشتیوانییە دیپلۆماتییەكەی 20 دەوڵەت بۆ بەریتانیا، بە گەورەترین كاردانەوەی رۆژئاوا بەرامبەر رووسیا لە قەڵەم دابێت و لەسەر ئەوە گرەوی كردبێت كە هەرگیز لەناو (ناتۆیەكی لەبەریەك هەڵوەشاوە، یەكێتییەكی ئەوروپا لەرزۆك، ئیدارەیەكی نەگونجاوی وەك ئیدارەی ترەمپ، فەڕەنسایەكی ناوەندی تیرۆری ئیسلامی سیاسی) هاوپەیمانییەكی لەو ئاستە دروست نابێت كە لە رووی سەربازی و سیاسی و ستراتیژی و دیپلۆماتییەوە، تەحەددای رووسیا بكەن و هیچ ئیعتوبارێك بۆ ڤیتۆكەی دانەنێن، بەپێی ئەم بۆچوونە رووسیا هەوڵدەدات لە چوارچێوەی ئەو یاسا نێودەوڵەتییانەی كە خۆی پێش هەمووان پێشێلی كردووە، ئیعتوبار بۆ خۆی بگێڕێتەوە و سەركۆنەی هێرشەكە بكەن.
2- رووسیا لەدوای ساڵی 2005 ـەوە بە راشكاوی ئەوەی راگەیاندووە كە سیستمی جیهانی ئەوەی ئەو ناوی لێناوە (پاكس ئەمریكانە - Pax-Americana) كۆتایی هاتووە و دەبێت جیهان ئەمری واقیعی «فرەجەمسەری» قبووڵ بكات، بەپێی ئەم بۆچوونە رووسیا دەیەوێت وەك جێگرەوەی (یەكێتی سۆڤیەتی پێشان) لەناو ئەنجومەنی ئاسایش مامەڵە بكات و مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، ئەمەش بەو مانایەی ئەوەی رووسیا بە دروستی زانی، دەبێت وەك بەشێك لە (سیستمی نێودەوڵەتی) مامەڵەی لەگەڵ بكرێت و سیاسەت و ستراتیژیەتی رووسیا، وەك سیستمێكی جیهانی قبووڵ بكرێت. دیارە رووسیا لە چەندین هەنگاودا وەك (لكاندنی كریما بە رووسیاوە لە 2014)، (دەستتێوەردانی راستەخۆی لە شەڕی سووریا بۆ مانەوەی رژێمی ئەسەد لە 2015)، ( دەستتێوەردانەكانی لە هەڵبژاردنەكانی 2016ی ئەمریكا و 2017ی فەڕەنسا)، لە هەموو ئەمانەش گرینگتر (رووسیا توانی سەركەوتنی شەڕی دژی داعش لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش وەربگرێتەوە و خۆی و ئێران بكاتە براوەی سەرەكی شەڕی دژی داعش)، سەركەتوو بووە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئەگەر رووسیا وەك خۆی دەڵێت: جێگرەوەی یەكێتی سۆڤیەتی پێشانە، ئایا بە كردەیی رووسیا گەیشتۆتەوە ئەو ئاستەی سۆڤیەتی پێشان، كە بتوانێت لە هەموو روویەكەوە سەركردایەتیی جەمسەرێكی جیهان بكات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە ئەم یەك دوو مانگەی پێش كردنەوەی مۆندیالی 2018 دەیداتەوە، ئەمەش بەو مانایەی ئایا رووسیا دەتوانێت لەم یەك دوو مانگەدا لاسەنگیی خۆی لەناو سیاسەتی نێودەوڵەتی راست بكاتەوە و هاوشانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هاوكاری چارەسەركردنی كێشەی سووریا بكات، یان وەك یەكێتی سۆڤیەتی پێشان لەسەر مانەوەی لە ئەفغانستان پێدادەگرێت، كە ئۆلۆمپیادی مۆسكۆی 1980ی كرد بە سەرەتایەك بۆ هەڵاوسانێكی گەورەی ئابووریی ئەوتۆ، كاتێك گۆرباچۆف هەوڵیدا راستی بكاتەوە، بەڵام یەكێتی سۆڤیەت لەبەریەك هەڵوەشا.


سەرەتای وەرگرتنەوەی دەستكەوتەكانی شەڕی دژی داعش و هەڵوەشانەوەی هیلالی شیعی

لە شەڕی دژی داعشدا، ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی شەڕی ئاسمانییان بۆ خۆیان هەڵبژاردو، شەڕی زەمینییان لە (سووریا) بۆ ئێران و رووسیا و لە (عێراق) بۆ ئێران و میلیشیا وەكیلەكانی حەشدی شەعبی بەجێهێشت. بەمەش هێزی ئاسمانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بەتایبەتی هێزە ئاسمانییەكانی (ئەمریكا و فەڕەنسا) بوونە هێزی ئاسمانی بۆ ئامانجەكانی رووسیا بۆ مانەوەی رژێمی ئەسەد و هێزی ئاسمانی بۆ سوپای پاسداران و میلیشیا وەكیلەكانیان لە عێراق و سووریا و سەرەنجامیش بە پاڵپشتی هێزی ئاسمانیی هاوپەیمانان، رووسیا و ئێران بوونە براوەی كردەیی شەڕی دژی داعش و لەبەرامبەریشدا هاوپەیمانەكانی ئەمریكا و رۆژئاوا بوونە قوربانی، ئەمە لە كاتێكدا هێزی پێشمەرگەی كوردستان یەكەم هێزی سەر زەوی بوو كە توانی ئەفسانەی داعش تێكبشكێنێت و، سعودیەش یەكەم وڵاتی عەرەبی و ئیسلامی بوو كە لە دژی خواستی فراوانخوازی ئێران، بەرەیەكی فراوانی دژی حوسییەكانی یەمەن راگەیاند.
پێدەچێت لەدوای هێرشە سێ قۆڵییەكەی (بەریتانیا، فەڕەنسا و ئەمریكا) لە بەرەبەیانی 14ی نیسانی 2018 كە هەموویان جەخت لەوە دەكەنەوە ئامانج لەم هێرشانە رووخانی رژێمی ئەسەد نییە، ئەوا مانای ئەوەیە جارێكی دیكە رۆژئاوا لە چوارچێوەی هاوپەیمانییەكی تازەدا و لەم شەڕە تازەیەی كە لە دژی چەكە كیمیاییەكانی رژێمی ئەسەد رایانگەیاندووە، دیسان جارێكی دیكە ئاسمانیان بۆ خۆیان هەڵبژاردووە و، زەوییان بۆ رژێمی ئەسەد و هاوپەیمانەكانی كە رووسیا و ئێرانە بەجێهێشووە، بەڵام جیاوازیی جووڵەی ئەمجارەی هاوپەیمانان لە ئاسمان لەگەڵ جووڵەی هاوپەیمانان لە ئاسمانی شەڕی دژی داعشدا ئەوەیە، لەشەڕی دژی داعشدا، هێزی ئاسمانیی هاوپەیمانان چەترێك بوو بۆ پاراستنی رژێمی ئەسەد و میلیشیا شیعەكانی سەر بە سوپای پاسداران و حزبوڵای لوبنانی، بەڵام ئەمجارەیان هێزی ئاسمانیی هاوپەیمانان دەبێتە ئاگرباران بۆ رژێمی ئەسەد و میلیشیا شیعەكانی وەكیلی سوپای پاسداران و حزبوڵای لوبنانی.
دیارە لە هێرشە سێ قۆڵییەكەی چەند رۆژی رابردوو كە هاوپەیمانیی ناتۆ وەك هێرشی هاوپەیمانییەكە رایگەیاند، بەهیچ جۆرێك هێرش نەكراوەتە سەر ئەو ئامانجانەی كە رووسیا وەك بەرژەوەندی خۆی سەیریان دەكات، یەكەمیان رووسیا پێداگیری لەسەر مانەوەی رژێمی ئەسەد دەكات، دووەمیان ئەو شوێنانەی هێزی رووسی لێیە، نەكراونەتە ئامانج، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەمریكا و رۆژئاوا ئامانجیان ئەوەیە راستەوخۆ لەگەڵ رووسیا رووبەڕوو نەبنەوە، بەڵام رووسیا وەك ئەناتۆلی ئەنتۆنۆف باڵیۆزی رووسیا لە ئەمریكا رایگەیاندووە، ئەم هێرشە بۆ سەر رژێمی ئەسەد وەك ئەوە وایە سووكایەتی بە كەسی فلادیمر پوتین كرابێت، لەمەشدا مەبەستی ئەوەیە كە هیچ حیسابێك بۆ ڤیتۆكەی رووسیا نەكراوە، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا و وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر ئەو بێ منەتییەی ناتۆ و رۆژئاوا بەرامبەر رووسیا، لەوانەیە پۆتین وەك تۆماس فریدمان ئاماژەی پێكردووە، ئەمجارەشیان (گۆشتێكی زۆری گۆلك بە چەند كڵۆ شەكرێك بگۆڕێتەوە)، واتە بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی ناوخۆی وڵات پیشانی بدات، پیاوێكی بەهێزی جیهانە، زیاتر خۆی لەشەڕی سووریا بگلێنێت. بۆ ئەمەش باجێكی قورس دەدات كە كاریگەری زۆر خراپی لەسەر ئابووریی رووسیا دەبێت.
لەوانەیە هەندێك لە خوێندنەوەی ئەم هاوكێشە تازەیەی هێرشەكانی چەند رۆژی رابردوو دروستی كردووە، ئەو پرسیارە بكەن، ئەگەر ئەمریكا و رۆژئاوا نەیانەوێت دەستتێوەردانی زەمینی بكەن و رژێمی ئەسەد بڕووخێنن، ئایا هێرشی ئاسمانی چ سوودێكی دەبێت؟ لەوانەیە وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە بۆ ئێمەی كورد كە خۆمان كارەساتی بەكارهێنانی چەكی كیمیاییمان چەندین جار بینیوە، قورس نەبێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر لە سەرەتای ساڵی 1987 كاتێك رژێمی بەعس بۆ سەركوتكردنی شۆڕشی كوردستان چەكی كیمیایی بەكارهێنا، هاوپەیمانییەكی لەمجۆرەی ئێستا دژی رژێمی سەدام حوسێن پێكبهاتایە بۆ ریگرتن لە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی، ئایا رژێمی سەدام دەیتوانی هەموو كوردستان بە هەڵەبجەشەوە كیمیاباران بكات و تەواوی كوردستان ئەنفال بكات؟ با لە خۆمان بپرسین ئەگەر هەر لەسەرەتاوە هاوپەیمانییەكی وەك ئەوەی ئێستا لەئەنجامی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی دژی رژێمی ئەسەد دروست بووە، دژی سەدام حوسێن دروست بووایە، ئایا وەرچەرخانی گەورە لەناو شۆڕشی كوردستان دروست نەدەبوو؟ ناوچە ئازادكراوەكان زیاتر نەدەبوو؟ رژێمی بەعس نەدەشكا؟

دیارە ئامانجی سەرەكی لە هێرشەكەی ئەمجارە بۆ راگرتنی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لەلایەن رژێمی ئەسەدەوە، ئەوەیە كە جۆرێك لە مۆرال و ورە بۆ چەكدارەكانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا لە دژی ئەسەد دروست ببێتەوە كە لەساڵی 2016وە رژێمی ئەسەد بە پشتیوانیی رووسیا و ئێران توانیویەتی بە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی بەشێكی زۆری خاكەكەی كۆنتڕۆڵ بكاتەوە، بەڵام ئێستا كە دەوڵەتانی هاوپەیمانیی ناتۆ و هاوپەیمانەكانی دیكەی ئەمریكا لەناوچەكە هاتوونەتە سەر خەت كە نابێت جارێكی دیكە بواری ئەوە بدرێت چەكی كیمیایی لەلایەن رژێمی ئەسەدەوە بەكار بهێنرێت، ئەوا لەبەر ئەوەی هێزی سەربازیی رژێمی ئەسەد لە رووی ژمارەوە بەو ئاستە نییە كە بتوانێت كۆنتڕۆڵی تەواوی خاكی سووریا بكات، لە رووی ئیمكانیەتیشەوە ئەو سوپا بەهێزە نییە كە خاوەنی چەك و تەكنەلۆژیای پێشكەوتووی سەربازی بێت، هەروەها میلیشیا وەكیلەكانی ئێران بەتایبەتی لیواكانی زەینەب و فاتیمە كە هەموویان شیعەی ئەفغانی و پاكستانین و وەك كرێ گرتە بە ئامانجی پارە و وەرگرتنی ئیقامە لە ئێران بەشداریی ئەو شەڕە دەكەن، ئەوا ئەوانیش ئەگەر بە هاوشێوەی شەڕی دژی داعش لە ئاسمانەوە پشتیوانییەكی چڕ و پڕیان نەبێت، ناتوانن شەڕەكە بكەن، هەروەك چۆن لە ساڵی 2015 بە تەواوی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و راوێژكارانی سەربازی حزبوڵای لوبنانی و فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران، تەنیا بە هۆكاری ئەوەی هێزەكانی ئەمریكا هێرشی سەربازییان بۆ سەر شاری تكریت راگرت، ماوەی 19 رۆژ، میلیشیكانی حەشدی شەعبی نەیانتوانی بچنە ناو شاری تكریتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر هێزێكی ئاسمانی كاریگەر بوونی نەبێت، میلیشیا وەكیلەكانی سوپای پاسداران ئەو شەڕكەرانە نەبوون كە بتوانن شەڕی داعش بكەن.


بۆ بارودۆخی ئێستای رژێمی سووریا و هاوپەیمانەكانی (رووسیا و ئێران) كە ئامانجیان ئەوەیە بە هەر رێگەیەك و بە هەر نرخێك بێت، بە زووترین كات بارودۆخەكە كۆنتڕۆڵ بكەن، لەبەرامبەریشدا ئەمریكا لەسەر زاری ترەمپەوە ئەوەی راگەیاندووە كە هێزەكانی ئەمریكا لە سووریا دەكشێنەوە، ئەوا ئەگەر نەتوانن لە ماوەیەكی كورتدا بارودۆخەكە بە تەواوەتی كۆنتڕۆڵ بكەنەوە، ئەوا نە رژێمی سووریا بەتەنیا دەتوانێت بەرگەی تێچووی ئەو شەڕە بێ كۆتاییە بگرێت، نە كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش دەتوانێت لە پارەی قووتی گەلانی ئێرانی بگێڕێتەوە و بۆ شەڕی ئەودیوی سنوورەكان خەرجی بكات، رووسیاش كە خۆی لە رووی ئابوورییەوە لە حاڵەتێكی باشدا نییە، ئەوا ئەگەر بەتەواوەتی لەشەڕی سووریاوە بگلێت، دەبێت باجێكی قورسی ئابووری بدات. بەڵام كاتێك ئەمریكا و رۆژئاوا دەیانەوێت ئەم هاوكێشەیە پێچەوانە بكەنەوە و، بە رێگەی دروستكردنی هاوسەنگی دژی رژێمی ئەسەد و قورسكردنی باری سەرشانی ئێران و رووسیا، شەڕێكی ئابووری لە دژی ئێران و رووسیا بەرپا بكەن، بارودۆخەكە گۆڕانكاری گەورەی بەسەردا دێت و یان ئەوەیە دەبێت، رووسیا و ئێران باجێكی گەورە لەسەر ئاستی ناوخۆ بدەن بۆ مانەوەی رژێمی ئەسەد، یان دەبێت بۆ راستكردنەوەی باری ئابووریی ناوخۆیان لە سووریا بكشێنەوە.

لایەنێكی دیكە كە جێگەی هەڵوەستەكردنە، كاریگەری ئەم هێرشەیە لەسەر ئەو پڕۆژەیەی كە پێی دەڵێن: «هیلالی شیعی»، بێگومان لای هەموو لایەك ئاشكرایە كە سەركەوتنی پڕۆژەی هیلالی شیعی (واتە گرێدانەوەی تاران بە باشووری لوبنانەوە)، ئەوەش بەرهەمی سەركەوتنی شەڕی دژی داعشە كە بە بەلاش كۆماری ئیسلامی لە ژێر سایەی هێزی ئاسمانیی ئەمریكا و رۆژئاوا دەستی كەوتووە، لەم ناوچەیەشدا كە پێی دەگوترێت «هیلالی شیعی»، میلیشیا وەكیلەكانی سوپای پاسداران بە ئاستێك غروور بوون، كە نەك هەر سوپاسی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش ناكەن، بەڵكو ئاڵای ئەمریكا دەسووتێنن و دەیخەنە ژێر پێیانەوە، هەروەها مامەڵەشیان لەگەڵ عەرەبی سوننە لە هەر دوو دیوی سووریا و عێراق، بە هاوشێوەی مامەڵەكردنە لەگەڵ دیلی جەنگ و هیچ حیسابێك بۆ كەسایەتی و كەرامەتیان ناكەن، بۆیە هەمیشە مەزندەی ئەوە دەكرێت كە جارێكی دیكە رق و كینەی عەرەبی سوننە لە سووریا و عێراق دژی میلیشیاكانی شیعە بتەقێتەوە، ئەمەش هەر روودەدات، ئەگەر هێزی ئاسمانیی ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی وەك پشتیوانییەكی بەهێز بۆ سوپاكەی ئەسەد و سیاسەتی شیعەگەرایی بەغدا و میلیشیا شیعەكانی سووریا و عێراق نەمێننەوە.
ئامانج لە دروستبوونی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش، بە پلەی یەكەم بۆ مانەوەی سیستمی جیهانی بوو، لە ئێستا كە بە كردەیی سیستمی جیهانی نەماوە و ناوچەكە لە بابولمەندەبەوە تا كەنداوی عەقەبە، بۆتە ناوچەی باڵادەستیی و نفووزی میلیشیا شیعەكانی وەكیلی سوپای پاسداران، خۆی لە خۆیدا ئەم باڵادەستییەی میلیشیاكان لەناوچەكەدا، مانایەكی بۆ سیستمی جیهانی نەهێشتۆتەوە، بۆیە ئێستا ئەمریكا و هاوپەیمانیی ناتۆ، گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە شەڕی غەیرەدەوڵەتی بە كاراكتەری غەیرەدەوڵەتی دەكرێت، بۆ ئەمەش چۆن جۆرج دەبلیو بوش لە ساڵی 2007 بۆ تێكشكاندنی رێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدە لقی عێراق، پەنای بۆ دروستكردنی هێزەكانی سەحوەی عەرەبی سوننە برد و پاشانیش توانی رێكخراوی قاعیدە لە عێراقدا تێكبشكێندرێت، بەڵام دواتر وەك دەرهاویشتەی سیاسەتی شیعەگەرایی لە دیمەشق و بەغدا، رێكخراوی تیرۆریستی داعش سەریهەڵدا، ئەوا بۆ ئەوەی رێگە لە دروستبوونەوەی رێكخراوێكی دیكە هاوشێوەی داعش بگیرێت و سیاسەتی شیعەگەرایی میلیشیا شیعەكانیش لە ریشەوە هەڵبكێشرێت، ئەوا ئەمریكا و رۆژئاوا بێجگە لە زەمینە رەخساندن بۆ عەرەبی سوننە هیچ رێگەیەكی دیكەیان نییە، ئەگەر عەرەبی سوننەش لەناوچەكانی خۆیان باڵادەست بن، ئەوا ئەمە مانای ئەوەیە پڕۆژەی هیلالی شیعی لە ریشە هەڵكێشراو كۆتایی دێت.


پێگەی كوردستان
لەناو گۆڕانكارییەكانی ناوچەكەدا
پلانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی هێزەكانی قودسی سەر بە سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران، بە رێككەوتن لەگەڵ تاقمێك لەناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان، دوای ئەوەش زەمینە رەخساندن بۆ هێرشی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و داگیركردنەوەی بەشێكی زۆری خاكی كوردستان، جیا لەوەی وەك كارەساتێك بۆ سەر كوردستان لە قەڵەم دەدرێت، بەڵام لەهەمانكاتدا بە سەركەوتنی قاسم سولەیمانی و شكستی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و ستافی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە قەڵەم دەدرێت. بەڵام ستافی وەزارەتی دەرەوەی ئیدارەی ئۆباما نەك وەزارەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ.

لەدوای لابردنی ریكس تیلرسۆن كە لە ساڵی یەكەمی ئیدارەی ترەمپ وەزیری دەرەوە بووە، راشكاوانە ئەو راستییە دەركەوتووە كە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە ساڵی یەكەمی ئیدارەی ترەمپدا هەر بەناو وەزارەتێكی ناو ئیدارەكەی بووە، ئەگەرنا بێجگە لە ریكس تیلرسۆن تەواوی ستافی وەزارەت، هەمان ستافی وازەرەتەكەی ئیدارەی ئۆباما بوون، لەمەش سەیرتر ئەوەیە، ریكس تیلرسۆن بواری بە هیچ گۆڕانكارییەك نەداوە كە لە ستافی وزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بێتە ئەنجامدان. هەر ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی، ئەمریكا لە ساڵی یەكەمی ئیدارەی ترەمپدا، سەركەوتنی زۆر گەورە لەسەر ئاستی سیاسەتی ناوخۆ بەدەست بهێنێت، بەڵام لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەوە، نەك هەر هیچ بەرەوپێشچوونێك رووی نەدا، بەڵكو بووە هۆكاری ئەوەی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا خۆیان دژی یەكتری رابوەستنەوە، وەك ئەو گەمارۆیەی لەلایەن سعودیە و هاوپەیمانەكانیەوە خرایە سەر قەتەر، تێكچوونی پەیوەندییەكانی نێوان، سعودیە و توركیا، لەسەر ئاستی ناتۆ و یەكێتی ئەوروپاش، شتێكی ئەوتۆی نەمابوو دابەشبوون لە نێوان ئەوروپا و ئەمریكا بێتەئاراوە. بەڵام ترەمپ لەسەرەتای ئەمساڵەوە بڕیاری دا ئەم سیاسەتە گۆڕانكاری گەورەی بەسەردا بێت، بۆ ئەمەش لە ستافی دروستكردنی سیاسەتی دەرەوە جارێ دوو كاراكتەری زۆر گرنگی گۆڕیوە كە یەكێكیان ریكس تیلرسۆنی وەزیری دەرەوە و ئەوەی دیكەیان ماكماستەری راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكایە. لە شوێنی ئەم دوو كەسە، مایك پۆمپیۆ بۆ پۆستی وەزیری دەرەوە پاڵێوراوە كە هەتا ئێستا كۆنگرێس پەسەندی نەكردووە و بە یەكێك لە هەڵو توندەكانی دژی ئێران لەناو ستافی ئیدارەی ئەمریكا ناسراوە، ئەوی دیكەشیان جۆن بۆلتونە كە لە پۆستی راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا دەست بەكار بووە، ئەمیشیان وەك نیكولاس كریستۆف ستووننووسی بەناوبانگی نیویۆرك تایمز وەسفی كردووە، بۆلتۆن تەنیا هەڵویەكی توندڕۆ نییە، بەڵكو تیراسۆرێكی توندڕۆیە (Pterosaurs)، واتە دایناسۆرێكی باڵدارە، دیارە هەڵبژاردنی ئەم كەسایەتییانە بۆ دووبارە داڕشتنەوەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، مانای ئەوەیە دەبێت سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بەو شێوەیە دابڕێژدرێتەوە كە ئاسەواری سەردەمی ئۆبامای پێوە نەمێنێت و ئەمریكا بەشێوەیەكی دیكە مامەڵە لەگەڵ هاوپەیمانەكانی لە تەواوی جیهان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكات.

لەم چوارچێوەیەدا لەمیانەی داڕشتنەوەی سیاسەتی ئیدارەی ترەمپدا، هەنگاوی داهاتووی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بۆ كەمكردنەوەی نفووزی ئێران دەبێت لەناوچەكە، ئەمەش تا ئەو ئاستەی كۆماری ئیسلامیی ئێران وەك دەوڵەتێكی ئاسایی رەفتار بكات و دەست لەكاروباری هیچ دەوڵەتێكی دیكە وەرنەدات، ئەمەش هەرگیز روونادات، هەتا سەرچاوە داراییەكانی سوپای پاسداران و حزبوڵای لوبنانی نەخرێنە ژێر چاودێرییەكی توند و سزایان بەسەردا نەسپێندرێت، بە كورتكردنەوەی دەستی سوپای پاسداران و حزبوڵای لوبنانی و میلیشیا وەكیلەكانی دیكەی، تەواوی دەوڵەتانی ناوچەكە بە سووریا و عێراقیشەوە، دەكەونە بەردەم دووڕیانی ئەوەی، یان دەبێت بە كردەیی خۆیان بكەنە پاشكۆی كۆماری ئیسلامی، یاخود دەبێت واقیعییانە مامەڵە لەگەڵ كێشەكانی وڵاتانی خۆیان بكەن و بە شێوەیەكی لۆژیكانە كێشەكانی خۆیان چارەسەر بكەن.

دیارە لەناو ئەم گۆڕانكارییانەدا كە بەڕێوەن لە ئایندەیەكی نزیكدا رووبدەن، هەرێمی كوردستان رۆڵ و پێگەیەكی دیاریكراوی دەبێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە سیاسەتی لۆژیكانەی سەرۆك مسعود بارزانی لە شەڕی دژی داعش و بۆ قۆناخی دوای داعش، لە هەردوو ئاستەكە تەواوكاری سیاسەتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش بووە، ئەمەش بەو مانایەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش لە شەڕەكەدا و لەسەر ئاستی سەربازی سەركەوتوو بێت، لەسەر ئاستی سیاسی پێكەوەژیان و لێبوردەیی هەبێت، لەسەر ئاستی دەوڵەتەكانی ناوچەكەش، ببنە ئەو دەوڵەتانەی كە سەقامگیرییان هەبێت و پێكهاتە جیاوازەكانی بتوانن لەناو یەك دەوڵەتدا پێكەوە بژین. لەسەر ئەم سێ ئاستە، سیاسەتی لۆژیكانەی بارزانی فاكتەرێكی گرنگ بووە بۆ هەر سێ ئامانجەكە، بەڵام دوای ئەوەی ستافی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا نەیانتوانی وەك خۆی مامەڵە لەگەڵ ئەم سیاسەتە لۆژیكانەیە بكەن و پرسەكەیان بچووك كردەوە بۆ سەركەوتنی كۆمارییەكان و شكستی دیموكراتەكان، ئەوا ئەگەر سەیری بارودۆخی ناوچەكە بكەین لەدوای كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەرەوە، ئەوا ئەو سێ ئامانجەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعشی لەسەر پێكهات، هیچیان بوونیان نەماوە، هەر بۆ نموونە:


1- هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش نەیتوانی ببێتە لایەنی سەركەوتووی براوە لەشەڕی دژی داعش و براوەی سەرەكیی شەڕەكە میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و میلیشیاكانی حزبوڵای لوبنانی و كۆماری ئیسلامی ئێران بوون، بەمەش خەلافەتی ئیسلامی رووخێنرا و وەك خەڵات پێشكەشی كۆماری ئیسلامیی ئێران كرا.
2- لەدوای داگیركردنەوەی ناوچە كوردستانییەكانی هەرێمی كوردستان، كە بەناوچەی فرە ئایین و نەتەوە ناسراون و پێشتر هەموو پێكەوە لە چوارچێوەی پێكەوەژیان و لێبوردەیی دەژیان، بەڵام ئێستا حەشدی شەعبی سووكایەتی بەتەواوی نەتەوە و ئایینەكان دەكات و لێبوردەیی و پێكەوە ژیان بوونی نەماوە.
3- لەسەر ئاستی رێكخستنەوەی دەوڵەتانی ناوچەكە بەتایبەتی سووریا و عێراق، دیارە ئەوە سووریا دەبینین چۆن یاری بە كەرامەتی هاووڵاتیانی خۆی دەكات و چەكی كیمیایی لە دژیان بەكار دەهێنێت، هەروەها حكومەتی عێراقیش دەبینین چۆن مامەڵە لەگەڵ عەرەبی سوننە و چۆنیش مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەكات.
بۆ گێڕانەوەی ئەم سێ ئامانجە بۆ سەر رێڕەوی راستەقینەی خۆیان، ئەوا لە قۆناخی داهاتوو، سیاسەتی ئەمریكا و رۆژئاوا پێویستیان بەوە دەبێت، رۆڵ و پێگەی كوردستان جارێكی دیكە بە هاوشێوەی پێشان و زیاتریش بگەڕێتەوە.
هەرێمی كوردستان بە شێوازێكی ئازادانە و دیموكراتییانە بڕیاری خۆی داوە بۆ چۆنیەتی پەیوەندیی ئایندەی نێوان كوردستان و عێراق، بەڵام ئەو سیاسەتە لۆژیكانەیەی بڕیاری ریفراندۆمی داوە بۆ ئەم ئامانجە، ئەوەی رەچاوكردووە كە دەبێت پەیوەندیی داهاتووی نێوان عێراق و كوردستان بە شێوەیەكی ئاشتییانە دابمەزرێت، ئەمەش واتە راستە كوردستان بڕیاری خۆی داوە، بەڵام ئەم بڕیارە بۆ ئەوەیە لەسەر مێزی دانوستاندن خاڵی هاوبەش لە نێوان هەردوولا بدۆزرێتەوە، بۆ ئەوەی هەتا ئەگەر لەناو یەك دەوڵەتیشدا پێكەوە بمێننەوە، ئەم پێكەوەژیانە فاكتەرێك بۆ گەشەسەندن و پەرەپێدان و سەقامگیری، خۆ ئەگەر بوونە دوو دەوڵەتیش، ئەوا دیسان دوو دەوڵەتی دۆستی یەكتری بن و لە رووی ئابووری و سیاسەت و ستراتیژەوە تەواوكاری یەكتری بن.
ئەم ئیرادە و نییەتە ئێستاش لەلای سەركردایەتی سیاسیی كوردستان و شەخسی بارزانی بوونی هەیە و هەر ئەم بنەمایە بە رێگایەكی دروست دەزانرێت بۆ داهاتووی عێراق و كوردستان، بەشێكی زۆری دیپلۆمات و راوێژكارانی ئیدارەی ئەمریكا و دەوڵەتانی هاوپەیمانیش ئەو قەناعەتەیان هەیە كە هەردەبێت بەم شێوازە پەیوەندیی داهاتووی نێوان عێراق و كوردستان رێكبخرێتەوە.
لەم روانگەیەوە و لەگەڵ ئەوەی بۆ ماوەیەكی كاتی هەوڵیاندا، رۆڵ و پێگەی كوردستان و پێشمەرگە لە شەڕی دژی داعش و دووبارە رێكخستنەوەی قۆناخی دوای داعش نادیدە بگرن، بەڵام لە ئێستادا كە جارێكی دیكە ئەمریكا و رۆژئاوا پێویستیان بەوەیە سیاسەتی خۆیان بەرامبەر ناوچەكە و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رێكبخەنەوە، ئەوا بەبێ لەبەرچاوگرتنی رۆڵ و پێگەی كوردستان و سیاسەتی لۆژیكانەی بارزانی و حكومەتی هەرێمی كوردستان، زۆر زەحمەتە بتوانن هیچ گۆڕانكارییەك دروست بكەن، یان هەنگاوێك هەڵبگرن كە ئاكامێكی ئیجابییانەی هەبێت.