تیلرسۆن یەكەم كەس بوو، لە بێژینگەكە كەوتە خوارەوە


مینی ترەمپ وەزارەتی دەرەوە لە پاشماوەی سیاسەت و
ستافی ئۆباما پاك دەكاتەوە

«تیۆریی پیاوە شێتەكە. (Madman theory)، تیۆرێكی سیاسییە پەیوەندیدارە بە سیاسەتی دەرەوەی ریچارد نیكسۆنی سەرۆكی ئەمریكا، لە چوارچێوەی ئەم سیاسەتە سەرۆك نیكسۆن و ئیدارەكەی ئامانجیان ئەوە بوو، كە سەرۆكی دەوڵەتانی بلۆكی كۆمونیستی بگەیەننە ئەو قەناعەتەی كە سەرۆك نیكسۆن پیاوێكی غەیر ئەقڵانی و راڕایە، بۆ ئەوەی ئەو سەرۆكانە لە ترسی كاردانەوەی مەزندە بۆ نەكراو خۆیان لە رەفتارە ئیستفزازییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دوور بخەنەوە.
سەرچاوەی ئەم تیۆرە دەگەڕێتەوە بۆ فیكری میكاڤیلی و لە ساڵی 1517 گوتوویەتی: «لە هەندێك حاڵەتی دەوڵەتداریدا، كارێكی زۆر لۆژیكانەیە كە خۆت وەك شێت پیشان بدەیت.»
لەدوای دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپ وەك سەرۆكی ئەمریكا، زۆر لە توێژەر و پسپۆڕانی سیاسی بۆچوونەكانیان بەو جۆرەیە كە (تیۆریی پیاوە شێتەكە) ئەو ستراتیژییەیە كە سەرۆك ترەمپ لە مامەڵەكردنی لەگەڵ دۆست و دوژمنەكانی پیادەی دەكات. هەر بۆیە وەك (هێرمان كان) دامەزرێنەری سەنتەری ستراتیژی (هۆدسۆن) لە كتێبەكەیدا لە بە ناونیشانی: (بیركردنەوە لەبارەی ئەو شتانەی مەزندە ناكرێن . Thinking About the Unthinkable)، پشتگیری لەم تیۆرە دەكات و دەڵێت: «كەمێك خۆدەرخستنی شێتانە لەوانەیە كاریگەرترین رێگا بێت بۆ ئەوەی بەرامبەرەكەت تەنازولت بۆ بكات.»


بەپێی مێژووی دیپلۆماتییەتی ئەمریكا، ئەم تێورە لەو كاتەنەدا لەلایەن ئیدارە جیاوازەكانی ئەمریكاوە پەنای بۆ براوە كە بەو نۆرم و پێوەر و بەهایانەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكای پێدەناسرێتەوە، كێشە جیهانییەكان چارەسەر نەكرێت، هەر بۆ نموونە ئەمریكا لەماوەی ساڵانی 1950- 1953، شەڕی كۆریای كرد، لە پێناوی ئەوەی كۆریا بە یەكگرتوویی بمێنێتەوە، بەڵام كاتێك لە 1953 ئایزنهاوەر بووە سەرۆكی ئەمریكا لەماوەی تەنیا حەوت مانگدا كۆتایی بە شەڕی كۆریا هێناو بە دابەشبوونی كۆریا بۆ (كۆریای باشوور و كۆریای باكوور) رازی بوو، بەهەمان شێوە ریچارد نیكسۆنیش كە گەیشتە ئەو قەناعەتەی دەبێت شەڕی ڤێتنام كۆتایی بێت، پەنای بۆ ( تیۆریی پیاوە شێتەكە) برد و توانی لەماوەی یەكەمین خولی سەرۆكایەتییەكەیدا بە باشی ئەم تیۆرە پیادە بكات، بەڵام بەهۆی كارەساتی (وەتەر گێت)ـەوە، نیكسۆن لە سەرەتای خولی دووەمی سەرۆكایەتییەكەی ناچاركرا دەست لە سەرۆكایەتی بكشێتەوە، هەر بۆیە دوای ئەو ئەمریكا ناچار بوو لە ساڵی 1975 لە ڤێتنام بكشێتەوە.


بۆ ئیدارەی دۆناڵد ترەمپیش كە هاتۆتە سەر میراتێكی پاشاگەردانی لە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ئۆباما و دەرهاویشتە خراپەكانی ستراتیژیەتی (خۆ تێوەنەگلاندن لە كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست) و ستراتیژیەتی (سەبرگرتن لەگەڵ پڕۆگرامی ئەتۆمیی كۆریای باكوور)، رێككەوتنی (ئەتۆمی) لەگەڵ ئێراندا و، هیچ كام لە ستراتیژانەش سوودیان بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا نەبووە و هەموو ئەو كێشانە پێویستیان بەوەیە بەلایەكدا بخرێن و یەكلایی بكرێنەوە، ئەوا سەرۆك ترەمپ وەك شەخسی (سەرۆك) بە سەركەوتوویی (تیۆریی پیاوە شێتەكە)ی پیادە كردووە، بەڵام ستافە سەرەكییەكەی وەك (تیلرسۆن وەزیری دەرەوە، ماكماستەر راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی، ماتیس وەزیری بەرگری) بەردەوام هەوڵیانداوە بەوجۆرە دۆست و دوژمنەكانی ئەمریكا تێبگەیەنن، كە سیاسەتی ئەمریكا ئەوەیە كە دامەزراوەكانی حكومەتی ئەمریكا پیادەی دەكات، نەك لێدوانە ئیستفزازییەكانی سەرۆك.



بەڵام پسپۆڕان و چاودێران دەڵێن، ترەمپ زۆر بەباشی و بە بەختەوە ساڵی یەكەمی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی لەچوارچێوەی ئەم تیۆرە تێپەڕاندووە، هەر بۆیە لەساڵی دووەمدا پێویستی بەوە هەیە ژینگەیەكی سیاسیی سەقامگیر لە ناو ئیدارەكەی بۆ پیادەكردنی ئەم تیۆرە لەگەڵ دۆست و دوژمنەكانی ئەمریكا پیادە بكات، پێویستیشی بەوە هەیە ستافی سەرەكیی ئیدارەكەی كە كاریگەرییان لەسەر دروستكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا هەیە، لە بێژینگیان بدات و ئەو كەسانە بێنێتە پێشەوە كە هیچ هاودژییەك لەگەڵ بۆچوونەكانی سەرۆك دروست ناكات، بۆ ئەمەش هەنگاوی یەكەمی ئەم لە بێژینگدانە، بە ریكس تیلرسۆنی وەزیری دەرەوە دەستی پێكردووە، بەڵام وەك رۆژنامەكانی ئەمریكا سەبارەت بە بەردەوامیی ئەم لە بێژینگدانە بڵاوی دەكەنەوە، لەوانەیە خەڵكانی دیكەش وەك (ماكماستەر و ماتیس)یش لە بێژینگەكە بكەونە خوارەوە و بە تەواوەتی گۆڕانكاری لە ستافی دروستكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بێتەئاراوە.
دیارە وەك پێشتریش لە پێناسەی (تیۆریی پیاوە شێتەكە) ئاماژەمان پێكرد، كاتێك ئەم تیۆرە دەبێتە ستراتیژ، ئەوا بە میتۆدی ئەم تێۆرە مامەڵە لەگەڵ دۆست و هاوپەیمان و نەیار و دوژمنەكانی ئەمریكا دەكرێت، ئەمەش بەو مانایەی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا وەك (سعودیە و ئیسرائیل و قەتەر و دەوڵەتانی دیكەی كەنداو و، توركیا و ئوردون و میسر و تا راددەیەكیش عێراق) لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەبێت بە تەواوەتی خۆیان یەكلایی بكەنەوە، بەوەی ئایا سیاسەتی ئەمریكا وەك یەك پاكێج بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست قبووڵ دەكەن، ئەگەر قبووڵی بكەن، ئەوا وەك دۆست و هاوپەیمانی ئەمریكا دەمێننەوە، بەڵام ئەگەر وەك (توركیا و قەتەر و عێراق) تەفسیری هاوپەیمانی ئەمریكا بكەن، وەك ئەوەی ئێستا توركیا دەیكات كە لەلایەك خۆی بە ئەندامی ناتۆ و هاوپەیمانی ئەمریكا دادەنێت، لەملاشەوە لەسەر پرسی كورد و چارەنووسی رۆژئاوای كوردستان، بۆتە دۆست و هاوپەیمانی رووسیا و ئێران، كە ئەمریكا هەردووكیان وەك نەیار و دوژمنی خۆی سەیر دەكات، هەروەها قەتەریش كە خۆی وەك هاوپەیمانی ئەمریكا لەقەڵەم دەدات، بەڵام بە ئاشكرا هاوكاری رێكخستنەكانی ئیخوان موسلمین و توندڕۆكانی سووریا و بزووتنەوەی حەماسی فەلەستینی و تاڵیبانی ئەفغانستان دەكات، هەموو ئەمانەش لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكادا وەك تیرۆریست و توندڕۆ پێناسە كراون، یان وەك ئێستای دەسەڵاتدارانی شیعەی عێراق كە خۆیان وەك هاوپەیمان و هاوبەشی سەرەكیی ئەمریكا لەناوچەكە پیشاندەدەن، بەڵام بەكردەوەش نەك هەر هاوكار و هاوپەیمانی كۆماری ئیسلامی ئێرانن، بەڵكو ئێستا عێراق بە كردەوە بووەتە دەوڵەتێكی ئینتدابی ئێرانی و وەك وەزیری بەرگری ئەمریكاش لەچەند رۆژی رابردوو ئاماژەی پێكرد، كاریگەری ئێران گەیشتۆتە ئاستێك كە خەریكە ئاراستەی هەڵبژاردنەكانی داهاتووی عێراق دەگۆڕێت. كەواتە ئەم تیۆرە بەو دەوڵەتانە دەڵێت كە بە شێوەی ئینتقائییانە مامەڵە لەگەڵ سیاسەتی ئەمریكا ناكرێت، یان دەبێت وەك یەك پاكێج ئەو سیاسەتە قبووڵ بكەن، یان دەبێت بیر لەوە بكەنەوە كە چیتر وەك هاوپەیمانی ئەمریكا لە قەڵەم نادرێن.


سەبارەت بە نەیار و دوژمنەكانی ئەمریكا كە لە ئێستادا لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر بە ئێران و رووسیا لە قەڵەم دەدرێن، ئەوا وەك میدیاكان ئاماژەی پێدەكەن، ئەمریكا بەنیازە بەو زمانە لە سووریا قسە لەگەڵ رووسیا بكات، كە تێدەگات و دەبێت رووسیا بیر لەوە بكاتەوە كە هەتا ئێستا مەزندەی نەكردووە، سەبارەت بە ئێرانیش دیارە وەك لە قسەكانی شازادە محەمەد بن سەلمانی جێنشینی پادشای سعودیە بۆ كەناڵی (CBS) ئەمریكی دەردەكەوێت و، پێش ئەوەی لە 20ی مارت لەگەڵ سەرۆك ترەمپ كۆببێتەوە، ئەوا ئەمریكا بەنیازە بە رێگەی سعودیە لغاوگیری پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران بكات، ئەمەش بەو مانایەی هەتا ئەگەر ئەمریكا لە رێككەوتنی (5+1 . JCPOA) بێتەدەرەوە، ئێران نەتوانێت چەكی ئەتۆمی دروست بكات، لەبەر ئەوەی وەك شازادە محەمەد سەلمان ئاماژەی پێكردووە، ئەگەر ئێران بەنیاز بێت چەكی ئەتۆمی دروست بكات، ئەوا سعودیەش هەمان هەنگاو هەڵدەگرێت، ئەوجا ئەگەر پەرەپێدانی پڕۆگرامی ئەتۆمیی ئێران نزیكەی 7-10 ساڵی دیكەی بوێت، هەتا ئێران دەگاتە ئەوەی ئەو توانایەی بۆ دروست بێت كە چەكی ئەتۆمی دروست بكات، ئەوا سعودیە بە پشتیوانی ئەمریكا و ئیسرائیل لەوانەیە بۆمبی ئەتۆمی بە دیاری بۆ بەرن، ئەم بۆچوونە لە خودی قسەكانی شازادە محەمەد سەلمان دەخوێندرێتەوە كە راشكاوانە دەڵێت: «ئێران ئەو دەوڵەتە نییە كە بتوانێت ركابەری لەگەڵ عەرەبستانی سعودیە بكات.» هەروەها رۆژی 18ی مارتیش تەواوی ئەم دیدارەی شازادە لەگەڵ كەناڵی (CBS) پەخش دەكرێت كە رۆژی 20ی مارت سەرۆك ترەمپ لە كۆشكی سپی پێشوازی لە شازادەی سعودیە دەكات، لەمەش گرنگتر هەندێك لە چاودێران بەوجۆرە شرۆڤەی دوورخستنەوەی تیلرسۆن لە پۆستی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا دەكەن، بەوەی گوایە ئەمە ئەو خەڵاتەیە كە ترەمپ پێشكەشی سەردانەكەی شازادە محەمەد سەلمانی دەكات.



پرۆسەكەی ترەمپ تەنیا دوورخستنەوەی كەسێك نییە داڕشتنەوەی هەیكەلە و دروستكردنەوەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكایە


لەدوای سەرهەڵدانی داعش و كەوتنی موسڵ و راگەیاندنی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی لە حوزەیرانی 2014، سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بە ئاستێك گەیشتبووە بنبەست كە دیموكراتەكان پێش كۆمارییەكان گەیشتبوونە ئەو قەناعەتەی كە ئەو سیاسەتە نەك هەر ناتوانێت مامەڵە لەگەڵ كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكات، بەڵكو بەردەوامبوون لەسەر ئەو سیاسەتە دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە شكۆی ئەمریكا و رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان كۆتایی بێت، هەر بۆیە باراك ئۆباما لەمانگی ئابی 2014 و دوای ئەوەی داعش هێرشی كردە سەر كوردستان و پاش ئەوەی بینی هێزی پێشمەرگە ئەو هێزەیە كە لەسەر زەوی دەتوانێت داعش رابگرێت، ئەوە بوو سیاسەتی خۆی گۆڕی و پشتگیری خۆی بۆ شەڕی دژی داعش راگەیاند و لە 11ی ئەیلوولی 2014 و دوای ئەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان (زممار و بەنداوی موسڵ)ی لە تیرۆریستانی داعش پاك كردەوە، ستراتیژیەتی (تێكشكان و لە ریشەهەڵكێشانی داعش)ی راگەیاند، لەمەش زیاتر باڵیۆز جیمس جێفری كە پێشتر باڵیۆزی ئیدارەی ئۆباما بوو لە بەغدا، سەبارەت بە سەركەوتنەكانی پێشمەرگە لە تێكشكاندنی داعش، لە پەنێڵێكی ئامۆژگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك راشكاوانە ئەو پێشنیارەی خستەڕوو و گوتی: «ئەگەر بمانەوێت داعش لەسەر زەوی تێكبشكێنین، ئەوا دەبێت هێزێك بە هاوشێوەی هێزی پێشمەرگە لە سووریا و عێراق دروست بكەین و ناوچەكانی دیكەش لە داعش پاك بكرێنەوە)، بەڵام نە ئیدارەی ئەمریكی و نە دەوڵەتانی هاوپەیمانیی دژی داعش، نەیانتوانی نە لە عێراق و نە لە سووریاش هێزێكی هاوشێوەی پێشمەرگە دروست بكەن، ئەمەش بەو مانایەی هەم توانای ئەوەی هەبێت داعش تێكبشكێنێت و هەمیش ئەخلاقی سەربازی لەو ئاستەدا بێت كە فرەیی و پێكەوەژیان بپارێزێت، هەر بۆیە سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما لەكۆتایی 2014 لەشەڕی دژی داعش بەهۆی هێزی پێشمەرگەوە لە عێراق وەك سیاسەتێكی سەركەوتوو لە قەڵەم درا، لە سووریاش رۆبەرت فۆرد هەڵسووڕێنەری سیاسەتی ئەمریكا لە سووریا لە ئیدارەی ئۆباما دەستی لەكاركێشایەوە و پاشانیش رووسیا هاتە ناو شەڕی سووریا و ئەمریكا لە هاوكێشەی شەڕی داعش لە سووریادا پەراوێزخرا، هەروەك چۆن ئێستاش هەر پەراوێزە.
لەساڵی 2016 و لەگەڵ دەستپێكی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن و لەگەڵ ئەوەی تێكڕای راپرسییەكان ئاماژەیان بۆ ئەوە دەكرد (هیلاری كلینتۆن) هەڵبژاردن دەباتەوە و دەبێتە سەرۆكی داهاتووی ئەمریكا، بەڵام لەسەر ئاستی هەردوو حزبی (كۆماری و دیموكراتی) چەند لیژنەیەكی زۆر تایبەتمەند دروست بوون كە بە درێژایی ساڵی 2016 خەریكی داڕشتنی پرۆپۆزەڵێكی نوێ بوون بۆ سیاسەتی تازەی ئەمریكا بۆ عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەمەش مانای ئەوەیە هەتا ئەگەر (هیلاری كلینتۆن) یش ببوایە بەسەرۆكی ئەمریكا، ئەوا نەیدەتوانی درێژە بە هەمان سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما بۆ عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بدات.
بەڵام كاتێك سندوقەكانی دەنگدان (ترەمپ)ی هەڵبژارد بۆ سەرۆكی ئەمریكا، دیموكراتەكان تووشی شۆك بوون و بۆ یەكەمین جار لە مێژووی ئەمریكادا، پارتی كۆماری پشتگیری ئەو خۆپیشاندانەی دەكرد كە دژی سندوقەكانی دەنگدان و دەرچوونی ترەمپ لە شەقامەكانی ئەمریكا بەڕێوە دەچوون، لەمەش زیاتر پارتی كۆماری هەموو هەوڵێكی خۆی خستە كار بۆ ئەوەی ئیدارەی ترەمپ سەركەوتوو نەبێت و ترەمپ ناچار بكەن لەماوەی كەمتر لە ساڵیكدا دەست لەكار بكێشێتەوە.
ترەمپ بۆ جێبەجێكردنی ئەو بەرنامەیەی لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا رایگەیاندبوو كە بەڵێنی بە گەلی ئەمریكا دابوو، جێبەجێیان بكات، ستافێكی هەڵبژاردبوو كە هەر لەسەرەتای دەست بەكاربوونیەوە رووبەڕووی چەندین ئاستەنگ بووەوە كە بەدەست لەكاركێشانەوەی (مایكل فلین) دەستی پێكردو لەجێگەی (ماكماستەر) دانرا، پاشانیش كاردانەوەكانی دەوڵەتانی ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا و هاوپەیمانەكانی دیكەی ئەمریكا، سەبارەت بەو میتۆدە تازەیەی سیاسەتی ترەمپ، وایكرد زەمنیەكی لەبار بۆ رووسیا دروست بێت و باشتر سوود لەو ناسەقامگیرییە وەربگرێت كە هاودژی نێوان ستافی سەرەكیی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لەگەڵ سەرۆك ترەمپ دروستی كردبوو.
دۆناڵد ترەمپ وەك لە كۆڕبەندی داڤوس لەسەرەتای 2018 رایگەیاند، لەماوەی ساڵی یەكەمی سەرۆكایەتیەكەی زیاتر سەرقاڵی پرسە ناوخۆییەكانی ئەمریكا بووە، لە گوتارەكەشیدا شانازی بەوە دەكرد كە چۆن توانیویەتی لەماوەی ئەم ساڵەدا بناخەی ئەمریكایەكی تازە لەناوخۆدا دابڕێژێتەوە، بەڵام لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەوە، ئەمریكا تەواو شكۆی هاتبووە خوارەوە و شەڕەدەنووكی نێوان دۆناڵد ترەمپ و كیم جۆنگ ئۆنی سەرۆكی كۆریای باشوور گەیشتبووە ئەوەی كامیان زووتر دەست بە دوگمەی چەكە ئەتۆمییەكاندا دەنێن، لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، توركیا بە تەواوەتی چووبووە بەرەی ئێران و رووسیا و بە رێگەی قەتەر هەڕەشەی لە عەرەبستانی سعودیە دەكرد، ئەنجومەنی هاریكاریی دەوڵەتانی كەنداو كە بە درێژایی سەدەی بیستەم هاوپەیمانی ئەمریكا بوون، بەهۆی ناكۆكیی نێوانیانەوە بە كردەیی لەبەریەك هەڵوەشابووەوە، لەمەش خراپتر، ئێران بە هاوكاری عێراق و سووریا، پشتێنەی هیلالی شیعی تەواو كردبوو و میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و میلیشیاكانی سەیدە زەینەب و فاتیمە بە هاوكاری میلیشیاكانی حزبوڵای لوبنانی لە نزیك بەرزاییەكانی جۆلان لەناو سووریاوە و لە باشووری لوبنانەوە، ئیسرائیلیان خستبووە ژێر هەڕەشەی راستەوخۆوە، دیسان هەر بەهۆی هەڵەكانی سیاسەتی ئەمریكاوە، گەلەكۆمەكییەكی چەند قۆڵی لەلایەن بەغداو تاران و ئەنكەرە دژی كوردستان دروستكراو بەشێكی زۆری كوردستان داگیركرانەوە و چەندین جۆر گەمارۆی ئابووری و ئاسمانی بەسەردا سەپێندرا.
سەرۆك ترەمپ پێش ئەوەی 100 رۆژ لە پۆستەكەی تەواو بكات، بە موشەكبارانكردنی سووریا هەوڵیدا شێوازێكی تازەی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر ناوچەكە پیشان بدات، هەروەها بەپشتگیریكردنی گەمارۆی چوارقۆڵی (سعودیە و ئیمارات و بەحرێن و میسر) لەسەر قەتەر، هەوڵیدا هاوپەیمانەكانی تێبگەیەنێت كە دەبێت خۆتان راست بكەنەوە، بەڵام هەموو ئەم هەوڵانەی ترەمپ لەلایەن وەزیری دەرەوە و بەرگری و راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا ئاستەنگی بۆ دروست دەكرا، لەبەرامبەریشدا هەر دەوڵەت و لایەنێك پشتی بە سیاسەتی ئەمریكا لەكێشەكاندا بەستبێت، وەك سعودیەی بەسەر دەهات كە هەر هەنگاوێكی هەڵدەگرت لەبەر ئەوەی ستافی دروستكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لەگەڵ سەرۆك هاوڕا نەبوون، پاشان بە شكستی سعودیە كۆتایی دەهات، هەر لەم چوارچێوەیەشدا حكومەتی عێراق بە پشتگیری ئێران توانی هێرش بكاتە سەر كوردستان.
دۆناڵد ترەمپ لە كۆتایی ساڵی 2017 بە تەواوەتی گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە دەبێت سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەكەی راست بكرێتەوە، بۆ ئەمەش بڕیاریدا كە باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە ئۆرشەلیمەوە بگوازێتەوە بۆ قودس، بەڵام وەك لەماوەی چەند مانگی رابردوو تێبینی كراوە، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بە كردەیی لە هەوڵی ئەوەدا بووە كە ئەم بڕیارەی ترەمپ پەك بخات و لە میدیاكانیشدا وەزیری دەرەوە و وەزیری بەرگری و راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا، بەردەوام ئەوەیان راگەیاندووە كە بڕیارەكەی ترەمپ، مانای گواستنەوەی دەستبەجێی باڵیۆزخانەكە نییە بۆ قودس، هەروەها سەبارەت بە مامەڵەكردنی ئەمریكاش لەگەڵ رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران، هیچ جیاوازییەك لەنێوان بۆچوونی جۆن كیری وەزیری دەرەوەی سەردەمی باراك ئۆباما و ریكس تیلرسۆنی وەزیری دەرەوەی ئیدارە ترەمپ نەبووە.
پسپۆڕان و توێژەرانی ناوەندەكانی فیكر و لێكۆڵینەوەی سیاسی، لەدوای بڕیارەكەی ترەمپ بەدوورخستنەوەی تیلرسۆن، ئاماژە بەوە دەكەن، كە تیلرسۆن رێگر بووە لە گۆڕینی ستافی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و بەشی هەرە زۆری ستافی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، هەمان ئەو ستافە بوون كە لەسەردەمی ئیدارەی ئۆباما، سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكایان بەڕێوە بردووە، هەربۆیەش دوای ئەوەی بڕیاری دوورخستنەوەی تیلرسۆن درا، ستیف گولدشتاین یاریدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا قسەی لەسەر بڕیارەكەی ترەمپ كردبوو، بۆیە راستەوخۆ ترەمپ فەرمانی كرد، ئەویش وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بەجێبهێڵێت، ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت، سەرۆك ترەمپ بە تەواوەتی گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە هەیكەلەی ستافی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا پێویستی بەسەرلەنوێ داڕشتنەوە هەیە و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دووبارە پێویستی بە دروستكردنەوە هەیە، ئەو كەسەشی كە بۆ جێگرەوەی تیلرسۆن دەستنیشانی كردووە كە مایك پۆمپیۆی سەرۆكی دەزگای CIA وەك لەماوەی كاركردنی لەماوەی 14 مانگی رابردوو پیشانیداوە، بەهەمان شێوازی ترەمپ بیردەكاتەوە و هەر لەئێستاوە لە میدیاكانی جیهاندا ناوی لێنراوە (ترەمپی بچووك- Mini-Trump).


كوردستان و عێراق
لەناو سیاسەتی مینی- ترەمپدا



مایك پۆمپیۆ كە لە ئێستاوە پێی دەڵێن (ترەمپی بچووك یان مینی ترەمپ) لەگەڵ دەستنیشانكردنی لەلایەن ترەمپەوە، بۆچوونەكان سەبارەت بە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە و كۆماری ئیسلامی ئێران وەك یەكەم كاردانەوەی بەرامبەر بە دانانی پەمپێۆ بە وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، ئەوە بووە كە پەمپێو پێشتر بۆچوونەكان لە بارەگای CIA لە لانگلی ( مەبەست ئەو شوێنەیە كە بارەگای CIAی لێیە) دەشاردەوە و ئێستا بە ئاشكرا لە فوگی بۆتوم (مەبەست ئەو شوێنەیە كە وەزارەتی دەرەوەی لێیە) ئاشكرایان دەكات، ئەم كاردانەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران، ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە دوژمنی سەرسەختی ئێرانە و هەروەها بە تەواوەتی دژی رێككەوتنی ئەتۆمییە كە ساڵی 2015 و لەسەردەمی ئیدارەی ئۆبامادا ئیمزاكراوە بە رێككەوتنی (5+1) ناسراوە، ئەمەش مانای ئەوەیە كە ئەو سەردەمە كۆتایی هات كە ستافی سیاسەت دروستكەری ئەمریكا بە دۆست و نەیارەكانی ئەمریكایان دەگوت: «سیاسەتی ئەمریكا ئەو سیاسەتەیە كە دامەزراوەكان دروستی دەكەن، نەك قسە ئیستفزازییەكانی سەرۆك.» هەربۆیە لە كۆتایی مانگی مارتەوە كە تیلرسۆن پێش ئەوەی كۆنگرێس بە فەرمی پۆمپیۆ وەك وەزیری دەرەوەی تازەی ئەمریكا پەسەند بكات، ئەو وەزارەتی دەرەوە بەجێدەهێڵێت و دەسەڵاتەكانی دەگوازێتەوە بۆ بریكارەكەی، ئەوا سەرەتاكانی گۆڕانكاریی جددی لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دەست پێدەكات و، چاوەڕێی ئەوە دەكەین، ئاخۆ قەیس غەزەعەلی فەرماندەی میلیشیا وەكیلەكانی حەشدی شەعبی دەتوانێت بە مینی ترەمپیش بڵێت: دەبێت پرسیار بكەین، ئایا وەزیری دەرەوەی ئەمریكا گەمژەیە، یان خۆی گەمژە دەكات، كاتێك داوا دەكات میلیشیا وەكیلەكانی حەشدی شەعبی عێراق بەجێ بهێڵن.
بەپێی ئەو شرۆڤە و بۆچوونانەی هەتا ئێستا بۆ ئەم ئاڵۆگۆڕە لەوەزاەتی دەرەوەی ئەمریكا كراوە و چاوەڕێی دەكرێت، هەر دوو پۆستی وەزارەتی بەرگری و راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەییش بگرێتەوە، ئەوا مانای ئەوەیە لە كۆتایی مانگی مارتەوە، چەند گۆڕانكارییەكی گرنگ لە هەیكەلەی ستافی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و كۆتاییهاتنی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ئۆباما روودەدەن، لەوانە:



1- بریت ماككۆرگ كە نوێنەری سەرۆك ئۆباما بوو بۆ شەڕی دژی داعش و ریكس تیلرسۆن لەهەمان پۆستدا هێشتبوویەوە بە بیانووی ئەوەی شەڕی داعش كۆتایی نەهاتووە، چیدیكە مینی ترەمپ رێگە نادات، ئەندامێكی پارتی دیموكراتی نوێنەری سەرۆك ترەمپ بێت و درێژە بە سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما لە پاراستنی یەكپارچەیی عێراق و زەمینە خۆشكردن بۆ كۆماری ئیسلامی عێراقی شیعەگەرا بدات.
2- درێژە پێدانی سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما لەلایەن ریكس تیلرسۆنەوە بووە هۆكاری ئەوەی سەركەوتنی شەڕی دژی داعش لە عێراقدا ببێتە دیارییەكی بەلاش بۆ كۆماری ئیسلامی و لە توركیاشدا بوو بە سەركەوتنی رووسیا و ئێران و توركیاش بە ناچاری پشتی لە ناتۆ كرد و بووە هاوپەیمانی رووسیا و ئێران لە كۆبوونەوەكانی سۆچی و ئەستانەدا. لەمەش خراپتر سەركەوتنی شەڕی دژی داعش بووە مەترسییەك بۆ سەر ئاسایشی ئیسرائیل، كە ترەمپ ئەوەی نەشاردۆتەوە ئاسایشی ئیسرائیل لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا وەك ئاسایشی ئەمریكا سەیر دەكرێت، بۆیە لەمەشیاندا مینی ترەمپ دەبێتە گۆچانی دەستی ترەمپ و ئەوەی ترەمپ داوای دەكات، ئەو لەسەر ئەو بنەمایە رەنگڕێژی سیاسەتی دەرەوە دەكات، وەك ئێرانیش لەوەسفی پۆمپیو ئاماژەی پێكردووە، پلان و نەخشەكانی CIA دەگوازێتەوە بۆ ناو وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و ئەم گواستنەوەیەش پێویستی بە ستافێكی تازەیە كە وەك ترەمپ بیر بكەنەوە، نەك درێژە بە سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما بدەن.

3- هێڵە گشتییەكانی ئەو سیاسەتە پرۆپۆزەڵەی بۆ ئیدارەی ترەمپ ئامادەكراوە و لەماوەی ساڵی رابردوو كاری پێنەكراوە، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، هەنگاوی یەكەمی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دەبێت لەوەوە دەست پێبكات كە هاوپەیمانەكانی ئەمریكا هەست بكەن بەهێزن بەرامبەر نەیارەكانی خۆیان و نەیارەكانی ئەمریكا، بەڵام درێژە پێدانی سیاسەتی ئۆباما نەك هەر وایكردووە، دوو هاوپەیمانی گرنگی ئەمریكا وەك (كوردستان و سعودیە) لەناو هاوكێشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەست بە شكست بكەن، بەڵكو بۆتە هۆكاری ئەوەی كێشەی (سعودیە و كوردستان) زیاتر لەگەڵ هاوپەیمانەكانی دیكەی ئەمریكا بێت، بۆ نموونە كێشەی سەرەكیی سعودیە لەگەڵ دوو هاوپەیمانی دیكەی ئەمریكایە كە (قەتەر و توركیا)ن، هەروەها كێشەی سەرەكیی كوردستانیش لەگەڵ دوو هاوپەیمانی دیكەی ئەمریكایە كە بریتین لە (توركیا و حكومەتەكەی عەبادی)، هەر بۆیە كاری سەرەكی و سەرەتایی مینی ترەمپ دەبێت ئەوە بێت كە جۆرێك لە ئاشتی و پێكەوەژیان لە نێوان (دۆست و هاوپەیمانەكانی ئەمریكا) لەناوچەكە دروست ببێتەوە، هەروەها دەبێت هاوپەیمانەكانی ئەمریكا هەریەكەیان هێزێك بن بۆ ئەوی دیكەیان، نەك هاوپەیمانەكانی ئەمریكا یەك پشتی ئەوی دیكە بشكێنێت و سەرەنجامیش دوژمن و نەیارەكانی ئەمریكا بەهێزتر بن.


4- مامەڵەی خراپی ستافە كۆنەكەی ئیدارەی ئۆباما لەگەڵ ریفراندۆمی هەرێمی كوردستان لە 25ی ئەیلوولی 2017، پێچەوانەی ئەو سیاسەتە پێشنیاركراوانەیە كە بۆ ئیدارەی ئەمریكا دوای ئیدارەی ئۆباما ئامادەكراون، لەو سیاسەتە پێشنیاركراوانەدا بەمجۆرە باسی پەیوەندیی نێوان كوردستان و عێراق كراوە:
ا- لە رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسیی عێراق لە قۆناخی پۆست داعشدا، ئەمریكا بایەخ بە رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسیی نێوان عەرەبی شیعە و سوننە دەدات و هەرێمی كورستان تێكەڵاوی ئەو پرۆسەیە ناكات، پاش ئەوەی پرۆسەی سیاسی لەنێوان عەرەبی شیعە و سوننە رێكدەخرێتەوە، ئەوجا بە میكانیزمێكی گونجاو پەیوەندیی نێوان كوردستان و عێراق رێكدەخرێتەوە، بەڵام درێژەدان بە سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما و ئاستەنگ دروستكردن بۆ سیاسەتی تازەی ئیدارەی ترەمپ، بووە هۆكاری ئەوەی كە باشترین دۆستی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە ( كوردستانە) بكرێتە قوربانی و بخرێتەوە ژێر ركێفی حوكمڕانی شیعەگەرایی عێراقەوە.
ب- لەو سیاسەتە پێشنیاركراوانەدا ئاماژە بەوە كراوە، ئەگەر كوردستان تێكەڵی رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسیی عێراق نەكرێتەوە، ئەوا عەرەبی شیعە و سوننە باشتر و ئاسانتر رێكدەكەون، هەروەها لەبەر ئەوەی هەردوولایان عەرەبن، ئەوا دەتوانرێت كۆمەڵگەیەكی هۆموجینی ئەوتۆ دروست بكرێت كە بتوانرێت پرۆسەی سیاسی تێدا رێكبخرێتەوە و لەژێر كاریگەری كۆماری ئیسلامی بهێنرێنە دەرەوە، بەڵام بۆ ئەوەی ئەم سیاسەتە سەر نەگرێت، هەڵەی درێژدەدان بە سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما، عێراقی پۆست داعشی كردە دیاری بۆ ئێران و رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی بوونی نەما.



ئەگەر لەسەرینی ئەم دوو خاڵە گرنگەوە هەڵسەنگاندن بۆ بڕیاری ریفراندۆمی كوردستان بكەین، ئەوا دەبینین بڕیاری ریفراندۆم نەك هەر بڕیارێكی دروست بووە بۆ دیاریكردنی ئایندەی كوردستان، بەڵكو بڕیارێك بووە بۆ دووبارە گێڕانەوەی شكۆی سیاسەتی ئەمریكا و دووبارە رێكخستنەوەی عێراق لە قۆناخی پۆست داعش و ریگرتن بووە لەوەی سیاسەتی مەزهەبگەرایی دیكتاتۆری لە عێراقدا دروست بێت.
لە قۆناخی داهاتوودا و كاتێك مینی ترەمپ ( پۆمپیۆ) بە فەرمی دەبێتە وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، ئەولەوییەتی كارەكانی دەبێتە ئەوەی چۆن جارێكی دیكە هاوپەیمان و دۆستەكانی ئەمریكا بەهێز بكاتەوە و چۆن هاوپەیمان و دۆستەكانی ئەمریكا بكاتەوە بە پشت و پەنای یەكتری و هێزێك لەبەرامبەر نەیارانی ئەمریكادا، لەسەر ئەم بنەمایە ئەوا ئەو عێراقەی ئێستا حەیدەر عەبادی حوكمڕانی دەكات و گرەوی گەورەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لەسەر ئەوە بوو لە هەڵبژاردنی ئایاری داهاتوو دەربچێتەوە و هەر ئەو سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق بێت، ئەوا لەبەرامبەر مینی ترەمپ، خۆی رووبەڕووی ئەو پرسیارە دەكاتەوە، ئایا عێراق هاوپەیمان و شەریكی راستەقینەی ئەمریكایە، یان لەژێر ئینتیدابی دەوڵەتی ئێراندایە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە كە هەر دەبێت حكومەتی بەغدا بە راستگۆیی وەڵامی ترەمپ و مینی ترەمپ بداتەوە، زۆر بنەمای سەرەكی لە سیاسەتی عێراقیدا دەگۆڕێت و پرۆسەی سیاسیش لە عێراقدا ئاراستەیەكی دیكە دەگرێت، بەڵام بە هەر شێوازێكی ئەرێنی، یان نەرێنی حكومەتی بەغدا وەڵامی سیاسەتی تازەی ئەمریكا بەرامبەر عێراق بداتەوە، ئەوا پێگەی سیاسی و ستراتیژیی كوردستان گۆڕانكاری بەسەردا دێت، یان دەبێت عێراق ببێتە ئەو عێراقەی كە ئەمریكا زیاتر لە 3 ترلیۆن دۆلار و زیاتر لە 5000 سەربازی لە پێناودا كردووە بە قوربانی و بەدەیان هەزار برینداری لە پێناودا داوە، ئەمەش واتە ببێتەوە بەو عێراقەی كە لە ساڵی 2005 لەسەر بنەمای سازان و پێكەوەژیان دەستووری بۆ دانراوە، یاخود دەبێت كوردستان لەدەستی ئەو حكومەتە شیعەی مەزهەبگەرایە رزگار بكرێت، كە نەك ئاشتی و سەقامگیریی كوردستان دەخاتە مەترسییەوە، بەڵكو ئاشتی و سەقامگیریی تەواوی ناوچەكەش دەخاتە مەترسییەوە، هەروەك چۆن لەدوای داگیركردنەوەی كوردستانەوە لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017 وە بۆتە ئەو پردەی هیلالی شیعی تەواوكردووە و تاران و باشووری لوبنانی پێكەوە بەستۆتەوە.