دروستكردنی رایەڵەیەكی پێكەوەڕۆیی لەنێوان فیكری مستەفا بارزانی و ئێستاماندا


نەتەوە زیندووەكانی جیهان بایەخێكی لە رادەبەدەر بە رۆژی لەدایكبوونی رێبەرە كاریزماكانیان دەدەن، ئەمەش لەسەر ئەو بنەمایەیە كە رۆژی لەدایكبوونی رێبەرەكەیان بە رۆژی لە دایكبوونی فیكرێك لە قەڵەم دەدەن و ئەو فیكرە بۆتە وەرچەرخانێك لە مێژووی نەتەوە و هونەرێك بۆ پێناسەكردنەوەی چەمكی ئازادی و شێوازی ژیانی تازەی نەتەوە لەسەردەمی خۆیدا. لەمەش زیاتر ئەم فیكرە تازەیە كە دەبێتە رێگەیەكی تازە بۆ بیركردنەوەی تاكەكانی نەتەوە، ئەوا جارێكی دیكە مێژووی نەتەوە ناگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێش لەدایكبوونی ئەم فیكرە، ئەمەش مانای ئەوەیە لەگەڵ لەدایكبوونی ئەو فیكرە و بوونی ئەو فیكرە بە هونەرێكی تازە، بۆ ئەوەی تاكەكانی نەتەوە بە هاوشێوەی رێبەرەكەیان مامەڵە لەگەڵ تەواوی ژیانی كۆمەڵگە و كێشە و قەیرانەكان بكەن، ئەوا ئەو فیكری رێبەرە هەتا نەتەوە مابێت، بە زیندوویی دەمێنێتەوە و تاكەكانی نەتەوەش هەر وەك كەسێكی زیندوو مامەڵە لەگەڵ فیكری رێبەرەكەیان دەكەن و لە رووبەڕووبوونەوەی ئەو كێشە و گیروگرفتانەشی جارێكی دیكە و لە سەردەمێكی دیكەی جیاوازدا رووبەڕووی دەبنەوە، دەگەڕێنەوە ناو هەمان فیكر و رایەڵەیەكی پێكەوەڕۆیی (التواصل) لەنێوان سەردەمە جیاوازەكان دروست دەكەن و بەهەمان میتۆدی فیكری كێشەكانی ئێستایان چارەسەر دەكەن.


لەم بازنەیەدا، یادكردنەوەی رۆژی لەدایكبوونی سیمبولی نەتەوە، خوێندنەوەی ژیاننامەی ئەو سیمبولە نییە، یان گێڕانەوەی ئەو شێوازی سیاسەت و رەفتارانە نییە لەسەردەمی خویدا كردوویەتی، بەڵكو یادكردنەوەی رۆژی لە دایكبوونی سیمبولی نەتەوە، گەڕانەوەیە بۆ ناو ئەو فیكرەی كە چۆن لەسەردەمی خۆیدا مامەڵەی لەگەڵ كێشە و گرفت و تەحەددی و قەیرانەكانی نەتەوە كردووە، بۆ ئەوەی بە هەمان فیكر مامەڵە لەگەڵ كێشە و گرفت و تەحەددی و قەیرانەكانی ئێستای نەتەوەی خۆمان بكەین. ئەمە بەو مانایە نییە سیمبولی نەتەوە چ میكانیزم و شێوازێكی بۆ تەرجەمەكردنی فیكرەكەی لەسەردەمی خۆیدا پیادەی كردووە، نەوەكانی ئێستای نەتەوەش بەهەمان میكانیزم و شێواز ئەو فیكرە بۆ ئێستای نەتەوە تەرجەمە بكەن، بەڵكو ئەم فیكرە لە هەموو سەردەمێكدا بە میكانیزم و شێوازی سەردەم هەڵدەسووڕێت و وەڵامدەرەوەی ئاستەنگ و كێشە و گرفتەكانی نەتەوە لەسەردەمە جیاوازەكاندا دەبێت.


لەوانەیە لێرەدا نموونەی هەردوو راوێژكاری ئەڵمانیا (هیلمۆت كۆڵ و ئۆتۆ فۆن بسمارك) لە جێگەی خۆیدا بێت كە هەردووكیان وەك سیمبولی یەكگرتنەوەی گەلی ئەڵمانیا لە مێژوودا لەقەڵەم دەدرێن، بسمارك لە ساڵی 1871 ی زایینی یەكبوونی ئەڵمانیای راگەیاندو بووە یەكەم راوێژكاری ئەڵمانیا دوای ئەو یەكبوونە، بەڵام هیلمۆت لەدوای رووخانی دیواری بەرلین لە ساڵی 1989 جارێكی دیكە یەكبوونی ئەڵمانیای راگەیاند، بسمارك بەشێوازی خۆی كە پەنابردن بووە بۆ چەك، یەكبوونی ئەڵمانیای راگەیاندووە، بەڵام كۆڵ بە دیالۆگ هەردوو ئەڵمانیای یەكخستەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی هیلمۆت كۆڵیش وەك بسمارك بەهەمان فیكر سەیری گرنگیی یەكگرتوویی ئەڵمانیای كردووە، ئەوا هەموو تاكێكی ئەڵمانیا بە شانازییەوە نازناوی بسماركی دووەم بە هیلمۆت كۆڵ دەبەخشێ، لەمەش زیاتر هەموو جیهان چۆن بە شێوازی مامەڵەكردنی بسمارك لە یەكگرتنەوەی ئەڵمانیا سەرسام بوون، بەهەمان شێوە هەموو جیهان بەشێوازی مامەڵەكردنی هیلمۆت كۆلیش بۆ یەكگرتنەوەی دووەمی ئەڵمانیا سەرسام بوون. بیل كلینتۆن (سەرۆكی ئەمریكا لەماوەی ساڵانی 1993- 2001) كە یەكێك بووە لەو سەرۆكانەی بەشێكی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی هاوكاتی ماوەی راویژكارییەكەی هیلموت كۆڵ بووە، زۆر راشكاوانە بەو جۆرە پێناسەی كۆڵی كردووە: «لەدوای شەڕی دووەمی جیهانییەوە، كۆڵ گرنگترین دەوڵەمەتداری ئەوروپا بووە.» لێرەدا ئەگەر ئەو پرسیارە بورووژێنین، ئایا ئەگەر جارێكی دیكە ئەڵمان دووچاری لێكترازان بووەوە، گەلی ئەڵمان دەگەڕێتەوە بۆ ناو فیكری (كۆل یان بسمارك)، بێگومان دەگەڕێنەوە بۆ ناو فیكری (بسمارك) كە فیكری بنەڕەتیی یەكگرتن و یەكبوونی ئەڵمانە، بەڵام بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ فیكرەكە، دەگەڕێنەوە بۆ شێوازی مامەڵەكردنی (كۆڵ) لەبەر ئەوەی فیكری (كۆڵ) نەوەی دووەمی جێبەجێكردنی فیكرەكەیە و دەبێتە سەرەتایەك بۆ نەوەی سێیەمی جێبەجێكردنی ئەو فیكرە.


ئەم دیاردانە لەمێژووی نەتەوەكانی دیكەشدا بەهەمان شێوەی گەلی ئەڵمانە، لەوانەیە فەرەنسای دیگۆل نموونەیەكی دیكەی زیندووی فیكری سیمبولی نەتەوە بێت، لەناو فیكری دیگۆلدا، داگیركردنی فەرەنسا لەلایەن ئەڵمانیای نازییەوە، هۆكارەكەی ئەوە نەبووە كە ئەڵمانیای نازی لە فەرەنسا بەهێزترە، بەڵكو دەگەڕێتەوە بۆ شێوازی پیادەكردنی فرەیی سیاسی لەو وڵاتە و دروستبوونی درز و كەلێن لەناو ئیرادەی نەتەوەی فەرەنسا كە نەتوانێت بەرگری لە شكۆی خۆی بكات، هەر بۆیە دوای ئەوەی فەرەنسا لەساڵی 1944 ئازاد كرایەوە و دیگۆل بوو بە سەرۆكی حكومەتی كاتی فەرەنسا، یەكەم كاری ئەوە بوو كە سیستمی سیاسیی فەرەنسا لە پەرلەمانییەوە بگۆرێت بۆ نیمچە سەرۆكایەتی تێكەڵاو، بەڵام حزبە سیاسییەكانی ئەو كاتی فەرەنسا ئاستەنگیان بۆ هەوڵەكانی دیگۆل لە ماوەی ساڵانی 1944- 1958 دروست كرد و ئیرادەی گەلی فەرەنسایان بە جۆرێك رەزیل و زەلیل كرد، كە جارێكی دیكە نەتوانن پێگە و شكۆی فەرەنسا بپارێزن، بەڵام كاتێك دیگۆل لە ساڵی 1958 و لە پێناوی گێڕانەوەی شكۆی فەرەنسادا، دەستووری هەمواركردو سیستمی سیاسیی فەرەنسای گۆڕی و كۆماری پێنجەمی راگەیاند، ئیدی قۆناخێكی تازە لە مێژووی گەلی فەرەنسا هاتە كایەوە و ئیرادەی گەلی فەرەنسا توانی تەنانەت بەردی بناخەی یەكێتی ئەوروپا دابنێت. فەرەنسا لەماوەی ساڵانی 1958 تا 2014 و لە چوارچێوەی كۆماری پێنجەمدا، خاوەنی پێگە و شكۆی خۆی بووە، هەم لەسەر ئاستی ناوەوە و هەم لەسەر ئاستی دەرەوە، بەڵام لەدوای ساڵی 2014 دووبارە دروستبوونەوەی حزبی پۆپۆلیستی لەناو پرۆسەی فەرەنسادا، خەریك بوو جارێكی دیكە فەرەنسا بگەڕێتەوە بۆ سەردەمی كۆماری چوارەم، بەڵام سەركەوتنی ئەمانوئیل ماكرۆن بەسەر مارین لۆپن، سەرلەنوێ كۆماری پێنجەمی ژیاندەوە و فەرەنسای وەك پارێزەری یەكێتی ئەوروپا هێشتەوە، هەر بۆیە گەلی فەرەنسا بە شانازییەوە ئەمانوئیل ماكرۆن وەك دیگۆلی سەدەی بیست و یەكەم لە قەڵەم دەدەن، ئەمەش بەو مانایەی ئەو فیكرەی دیگۆل كە بووە هونەری گێڕانەوەی شكۆی فەرەنسا، جارێكی دیكە ماكرۆن ئەو فیكرەی ژیاندەوە و رێگەی نەدا فەرەنسای كۆماری پێنجەم، جارێكی دیكە بگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پاشاگەردانیی كۆماری چوارەم.
لەم راستەوە بۆ ئێمەی كوردستانیش، یادكردنەوەی رۆژی لەدایكبوونی مستەفا بارزانی بۆ پیداهەڵدان بە رێبەری نەتەوەكەماندا نییە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەو رێبەرە پێویستی بە پێداهەڵگوتنی ئێمە نییە، بەڵكو بۆ ئەوەیە فیكری مستەفا بارزانی بە زیندوویی بهێڵینەوە و رایەڵەیەكی پێكەوەڕۆیی لە نێوان سەردەمی ئەوكات و ئێستامان دروست بكەین و رێگە نەدەین كوردستان جارێكی دیكە بگەڕێتەوە بۆ پێش سەردەمی رابەریەتیكردنی نەتەوە لەلایەن مستەفا بارزانی-یەوە، كە مێژووی پێش سەردەمی رابەرایەتیكردنی مستەفا بارزانی زۆر بە باشی واقیعێكی تاڵی ناوچەگەری و ملشكاندنی یەكتری و خیانەتمان بۆ وێنا دەكات، بەڵام فیكری مستەفا بارزانی واقیعی تاڵی ناوچەگەری گۆڕی بۆ كوردستانیبوون. هەورەها چۆن خیانەت و ملشكاندنی یەكتری گۆڕی بۆ پشتی یەكگرتن، هەروەك چۆن لە بارزانەوە بە هانای شێخ مەحموودی حەفیدەوە چوو و خۆی گەیاندە سلێمانی و هەروەها چۆن جارێكی دیكە لە سەركردایەتی شۆڕشی بارزانی دووەمەوە چوو بە هانای كۆماری كوردستان و بووە سەربازی پارێزگاری لە كۆماری كوردستان لە ژێر رێبەرایەتی پێشەوا قازی محەمەددا.


بەداخەوە لە ئێستادا، خەریكە كوردستان بەشێوەیەكی زۆر خراپتر دەگەڕێتەوە بۆ پێش سەردەمی رابەرایەتی مستەفا بارزانی، بە ئاشكرا زیندووبوونەوەی دیاردەی ناوچەگەری هەستی پێدەكرێت و بێ شەرمانە بانگەشە بۆ جیابوونەوەی سلێمانی دەكرێت، بە ئاشكرا دەبینی هەوڵدان بۆ خیانەت و ملشكاندنی بەرامبەر بۆتە نەریتیان و زۆر بە شانازییەوە باسی دەكەن و پاكانەی بۆ دەهێننەوە، بە ئاشكرا و بێ شەرمانە هەوڵەكان بۆ رووخاندنی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەخرێنە گەڕ و ماستاوی بەلاش بۆ حكومەتی عەبادی و بەغدا دەكەن، سووكایەتی بە ناوی پێشمەرگە دەكرێت و قوربانی و مقاوەمەتی پێشمەرگە لە تێكشكانی ئەفسانەی داعش، بێ مانا و بێ بایەخ دەكەن.
كەواتە ئێستای كوردستان لەهەموو كاتێك زیاتر پێویستی بە دووبارە گەڕانەوە بۆ ناو فیكری مستەفا بارزانی هەیە. دیارە مێژووی ژیانی مستەفا بارزانی ئەوەمان فێرناكات، بەچ میكانیزم و شێوازێك بەو فیكرە مامەڵە لەگەڵ واقیعی تاڵی ئێستای كوردستان دەكەین، بەڵام فیكری بارزانی ئەو دەكاتە ئەركی سەرشانمان كە گۆڕینی واقیعی تاڵی ئێستای كوردستان پێویستی بە كۆتاییهێنان بە دیاردەی ناوچەگەری هەیە و دەبێت دووبارە چەمكی كوردستانیبوون دیاردەی ناوچەگەری بسڕێتەوە، هەروەها دەبێت خیانەت و ملشكاندنی یەكتری بگۆڕێت بۆ یەكڕیزی و یەك ئامانجی كە ئەویش سەربەخۆیی و سەرفرازی كوردستانە و دەبێت پێشمەرگە هەردەم سیمبولی پاراستنی كوردستان بێت و ئەو ناوە پیرۆزە بێت كە هەموو كەس شانازی پێوە دەكات.
سەرنج بدەن كاتێك هەر تاكێكی نەتەوە دەگەڕێتەوە بۆ ناو فیكری مستەفا بارزانی، ئەوا ئەو فیكرە پێویستی بەوە نییە ئێمە هیچ پیاهەڵدانێكی بۆ بكەین، بەڵكو ئەوە ئێمەین كە ناچارین بۆ واقیعی تاڵی ئێستامان، رووناكی هەنگاوەكانی داهاتوومان لەو فیكرەوە بۆ دروست بێت. مستەفا بارزانی لەسەردەمی و خۆی لەناو واقیعێكی تاڵی ئەو سەردەمەدا، توانی بەو فیكرە، هەموو ئەو دیاردانە بگۆڕێت و لە نەتەوەیەكی پەرتەوازە، نەتەوەیەكی زیندووی یەكگرتوو دروست بكات، لە ئێستاشدا كە جارێكی دیكە پێویستمان بە هەمان وەرچەرخان هەیە و، دەبێت مستەفا بارزانی-ی سەدەی بیست و یەكەم ئەم وەرچەرخانە دروست بكات، هەروەك چۆن هیلمۆت كۆڵ بووە بسماركی سەدەی بیستەم و ئەمانوئیل ماكرۆن بووە دیگۆلی سەدەی بیست و یەكەم.
هونەری رێبەرایەتیكردن و ئیرادەی بڕیاردانی قورس لە فیكری مستەفا بارزانی-دا
مسعود بارزانی لە كتێبی (بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان) لە تۆماركردنی رووداوە مێژووییەكانی سەرەتای دەستپێكردنی شۆڕشی ئەیلوول، ئاماژەی بەوە كردووە كە پێش هەموو شت، مستەفا بارزانی سەرقاڵی ئەوە بوو كە ناوچەیەكی ئازادكراو بۆ شۆڕش دابین بكات، هەر بۆیە دەیویست چەند مانگێكی دیكە راگەیاندنی شۆڕشی ئەیلوول دوابخات، بۆ ئەوەی ناوچەیەكی ئازادكراوی بەرفراوان بۆ شۆڕش دابین بكات، بەڵام كە خەڵكی كوردستانیش سووربوون لەسەر ئەوەی شۆڕش لە 11ی ئەیلوولی 1961 رابگەیەندرێت و هەر خۆیشی سەرۆكایەتی شۆڕشەكە بكات، مستەفا بارزانی داوای خەڵكی كوردستانی رەتنەكردەوە، بەڵام لەهەمانكاتیشدا لە پاككردنەوەی ناوچە ئازادكراوەكان بەردەوام بوو، هەتا هەموو ناوچەكانی كوردستانی باشووری پێكەوە گرێدایەوە و بارەگای خۆیشی بردە سەنگەسەر كە ئەگەر بە وردی سەیری ئەو جوگرافیایە بكەین، دەكاتە نزیكەی ناوەندی هەموو ناوچە ئازادكراوەكانی كوردستان لە خانەقینەوە تا زاخۆ.


ئەم رووداوەی مسعود بارزانی لە كتێبەكەیدا تۆماری كردووە، هونەری رێبەرایەتیكردنی مستەفا بارزانی-مان پیشان دەدا، كە ئەویش ئەوەیە، پێش ئەوەی دەست بە شۆڕش بكرێت، دەبێت رێبەری شۆڕشەكە پلانی ئەوەی هەبێت كە دوژمن نەتوانێت لە پشتەوە خەنجەری ژەهراوی لێ بدات، هەروەها دەبێت لولەی بڕنەوەكانی پێشمەرگە هەمووی بە یەكگرتوویی لەسەنگەرەكاندا ئاراستەی یەك ئامانج بكرێن، ئەو بڕنەوانە كاریگەرییان دەبێت، ئەوجا ئەگەر لەسەر ئەم بیركردنەوەی مستەفا بارزانی، بەدواچوون بۆ ناوچە ئازادكراوەكانی شۆڕشی ئەیلوول بكەین، ئەوا ئەوانەی لەو سەردەمە پێشمەرگە بوون، یان لە گوندەكانی كوردستان ژیاون، بە راشكاوی ئەو راستییەمان بۆ دەگێرنەوە و دەڵێن: «هەر لە زاخۆ تا خانەقین كەسێك یەك بار ئاڵتوونیشی پێ بووبێت، كەس نەیتوانیوە رێگەی پێ بگرێت.» ئەمە مانای ئەوەیە فیكری مستەفا بارزانی پێمان دەڵێت، ئارامی و سەقامگیریی نیوماڵی كوردستان هەنگاوی یەكەمە بۆ رووبەڕووبوونەوە و تێكشكاندنی دوژمن.
كەواتە ئەگەر بۆ ئەم بارودۆخەی ئێستای كوردستان بمانەوێت سوود لە هونەری رێبەرایەتی مستەفا بارزانی وەربگرین، ئەوا راشكاوانە پێمان دەڵێت: «ئەو جوگرافیایەی هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت، دەبێت هەموویان یەكڕیز و یەكگرتوو بن و نابێت خەڵكانێك بواریان پێبدرێت لەناو جوگرافیای هەرێمی كوردستانەوە، خەنجەری ژەهراوی لە هێزی پێشمەرگە بدەن، یان لەناو هەرێمی كوردستانەوە بە ئاشكرا كار بۆ رووخاندنی كیانی سیاسیی هەرێمی كوردستان بكەن.» سەبارەت بەو رێگەچارەیەی فیكری مستەفا بارزانی پێمان دەڵێت، لەوانەیە خەڵكانێك هەبن و بڵێن: لەسەردەمی مستەفا بارزانی تەنیا پارتی هەبووە و وەك ئێستا فرەحزبی نەبووە، لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا راشكاوانە دەڵێین: لەسەردەمی شۆڕشی ئەیلوولیشدا، پارتی تەنیا حزب نەبووە لە گۆڕەپانەكەدا، واتە بێجگە لە پارتی حزبی دیكەش هەبوون، هەر بۆ نموونە: حزبی شیوعی كوردستان و كۆمەڵەی ژیانەوەی كورد (كاژیك)، هەروەها نەتەوەو ئایینەكانی دیكەی كوردستان كە لە شۆڕشی ئەیلوولدا بەشدار بوون بیروبۆچوونی تایبەت بە خۆیان هەبووە، خاوەنی بۆچوون و سیاسەتی خۆیان بوون، هەروەها لە هەموو شتێكیشدا لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان هاوڕا نەبوون و زۆر جار جیاوازییەكانی نێوان پارتی و حزبەكانی دیكە گەیشتۆتە ئەوەی رەخنەی توندیش لەیەكتری بگرن، بەڵام ئەم جیاوازییانە نەبوونە هۆكاری ئەوەی درز و كەلێن بكەوێتە نێو ریزەكانی پێشمەرگە، یان لە پشتەوە خەنجەری ژەهراوی لە سەنگەرەكانی پێشمەرگە بدرێت. كەواتە ئەم فیكرە پێمان دەڵێت، كۆدی سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بە ئیمكانیەتێكی كەمی چەكەوە لەبەرامبەر هێزێكی نابەرانبەری حكومەتی عێراقدا ئەوە بووە كە لەناو هێزی پێشمەرگەی كوردستاندا، درز و كەلێنی خیانەت و وەشاندنی خەنجەری ژەهراوی لە پشتەوە بوونی نەبووە.


پرسیاری دیكە لێرەدا ئەوەیە، ئایا لەسەردەمی رێبەرایەتی مستەفا بارزانی، هیچ كاتێك هەبووە لەناو ناوچە ئازادكراوەكانی كوردستاندا درز و كەلێن دروست بووبێت و هێزی پێشمەرگە دابەش بووبێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان پێمان دەڵێت: ئەو لێكترازان و لەتبوونەی لە ساڵی 1964 لە ناوچە ئازادكراوەكانی شۆڕش روویدا، رووداوێكی بێ وێنە بووە، جیا لەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان بووە دووبەش، هێزی پێشمەرگەی كوردستانیش درز و كەلێنی گەورەی تێكەوت، لەمەش خراپتر، ئەو باڵەی ئەو لێكترازانەی لەناو شۆڕشدا دروستكرد، بەپشتیوانیی شای ئێران كە زۆر لە ئێستای ئێران بەهێزتر بوو، هەوڵیاندا كوردستان بكەن بە گۆمی خوین، بەڵام مستەفا بارزانی خاوەنی ئەو ئیرادە بەهێزە بوو كە توانی بڕیاری قورس بدات، ئەمەش نەك هەر تەنیا دژی ئەو باڵەی كە لێكترازانی لەناو شۆڕشی كوردستان دروستكردبوو، بەڵكو بڕیاری قورسی دژی شای ئێرانیش دا و پێی راگەیاند، ئەگەر ئەوانە بۆ تێكدانی شۆڕشی كوردستان بەكاربهێنێت، ئەوا ئەو شەڕە دەباتە ناو ئێران و لە تاران نزیكی دەكاتەوە، هەربۆیە شای ئێران ناچار بوو، باڵی جیابووەوەی پارتی لە سنوورەكانی كوردستان دوور بخاتەوە و بیاننێرێت بۆ هەمەدان. بەڵام پرسیاری دیكە دیسان ئەوەیە، ئایا بەم بڕیارە قورسەی مستەفا بارزانی نێوماڵی شۆڕش دووبارە رێكخرایەوە؟ بیگومان نەخێر، ئەم بڕیارە قورسەی بارزانی بووە هۆكاری ئەوەی باڵی جیابووەوەی پارتی بەدوای رێگەیەكی دیكەدا بگەڕێت بۆ ئەوەی تۆڵە لەو باڵەكەی دیكەی پارتی بكاتەوە، بۆ ئەمەش جیا لەوەی كۆمەڵێك پێشمەرگەی قارەمانیان شەهید كرد، هێزێكی زۆری پێشمەرگەشیان دوای خۆیان خست و لەگەڵ حكومەتی ئەو كاتی بەغدا رێككەوتن، بەڵام لەبەر ئەوەی قەناعەتی مستەفا بارزانی لە هونەری رێبەرایەتیكردندا بەو جۆرە بوو، ئەگەر درز و كەلێن لە ناو ریزەكانی پێشمەرگە و پەردەی شاردنەوەی خیانەت لەناوچە ئازادكراوەكانی شۆڕش نەبن، ئەوا دوژمن چەند بەهێز بێت، كاریگەری لەسەر ورەی پێشمەرگە نابێت، مێژووی شەستەكانی سەدەی رابردوو پێمان دەڵێت، لەگەڵ ئەوەی بەهۆی جیابوونەوەی 1964 و پاشانیش رێككەوتنی باڵی جیابووەوەی پارتی لە ساڵی 1966 لەگەڵ حكومەتی عێراق، بەڵام هەر حكومەتی عێراق لەساڵی 1967 ناچار بوو بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد، داوای دانوستاندن لە مستەفا بارزانی و سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلوول بكات، پاشانیش كە بەعس هاتە دەسەڵات لەساڵی 1970 رێككەوتنی ئاداری مێژووی لەگەڵ شۆڕشی ئەیلوول و پارتی دیموكراتی كوردستان ئیمزا كرد.



دیسان ئەم گەڕانەوەیە بۆ ناو فیكری بارزانی، وانەیەكی دیكەمان فێر دەكات، كە یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی بریتی نییە لەوەی هەموو حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان بە جیاوازی رەفتار و سیاسەت و بۆچوونیان بۆ ئایندەی كوردستان، هەموویان لەیەك بەرەدا كۆببنەوە، بەڵكو یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی لەنێوان ئەو هێز و لایەنە سیاسییانە دروست دەبێت، كە جیاوازیی ئایدیۆلۆژییان ناگاتە ئەو ئاستەی بەرژەوەندیی ئێستا و ئایندەی كوردستان ژێر پێ بخرێت، ئەگەر هاتوو جیاوازیی ئایدیۆلۆژی، یان بیروبۆچوونی سیاسی گەیشتە ئەو ئاستەی خیانەت بكرێت و ملی یەكتری بشكێندرێت، ئەوا هەر هەوڵێك بۆ یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی بدرێت، بێ مانا دەبێت و ماڵی كورد كاولتر دەكات، هەر بۆیە ئەگەر سەیری سەركەوتنەكانی شۆڕشی ئەیلوول و هونەری رێبەرایەتیكردنی مستەفا بارزانی بكەین، ئەوا دەگەینە ئەو دەرەنجامەی، هەر كەسێك بڕیاری ئەوەی دابێت، لە پێناوی ملشكاندنی بەرامبەرەكەی ئامادەیە هاوپەیمانی لەگەڵ شەیتان بكات، ئەوا باشترە هاوپەیمانی خۆی بكات و چی لەدەست دێت دریغی نەكات، لەبەرامبەریشدا ئەو لایانانەی خۆیان بە خاوەنی پرسی رەوای گەلەكەیان دەزانن و ئامانجیان پاراستنی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستانە، هەقە وەك مستەفا بارزانی سڵ لەوە نەكەنەوە، ئەگەر ئەوانە بەتەواوەتی بچنە باوەشی دوژمن و پێش لەشكریش بۆ دوژمن بكەن، بەرەی نیشتمانی لاواز دەبێت، بەپێچەوانەوە خۆ یەكلاكردنەوەی ئەوانە، دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە بەرەی نیشتمانی بەهێزتر و پتەوتر بێت و سەرەنجامیش دوژمن هەر ناچار دەبێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی كوردستان چۆك بۆ بەرەی نیشتمانی و نوێنەری راستەقینەی گەلی كوردستان دابدات، بەپێچەوانەشەوە ئەگەر بە گیانی لێبووردەیی و پێكەوەژیانی برایانە مامەڵە لەگەڵ ئەو گرووپ و تاقمە بكرێت كە باكیان بە ئایندەی كوردستان و بەرژەوەندی گەلی كوردستان نییە، ئەوا بێجگە لەوەی ئەو تاقم و گرووپە، ئەم رەفتارانە بەلاوازیی بەرامبەر لێكدەدەنەوە، لەهەمانكاتیشدا، ژینگەی سیاسیی كوردستان دەكەنە كێڵگەیەكی بە مین چێنراو و نازانیت لە چ كاتێكدا چەند مینێك لە ژێر پێدا دەتەقێتەوە.



كردنەوەی پەنجەرەی ئومێد لەناو رۆژگارە سەختەكانی قەیران و تەنگژەدا
كاتێك یادی رۆژی لەدایكبوونی مستەفا بارزانی دەكەینەوە، مێژوو پێمان دەڵێت، ئەم سیمبولەی نەتەوەكەمان لە 14ی ئاداری 1903 لەناو بەندیخانە لەدایكبووە، ئەمەش مانای ئەوەیە لەناو ژینگەی كارەسات و نائومێدیدا چاوی بە دنیا هەڵهێناوە، بەڵام كە بە دیوێكی دیكە دەگەڕێینەوە ناو مێژووی ژیانی ئەم كاریزمایە، ئەوە دەبینین، لەگەڵ ئەوەی لەدوای تەمەنی 16ساڵییەوە، هەموو وێستگەكانی ژیانی كارەسات و نائومێدی بووە، بەڵام هەرگیز تەسلیمی ئەو واقیعە نەبووە و نائومێدی بەسەریدا زاڵ نەبووە، بەپێچەوانەوە، هەموو كارەسات و تەنگژەیەك، وانەیەكی تازەی فێركردووە و جار لەدوای جاریش بەهێزتر لە پێشتر رووبەڕووی كارەسات و نائومێدییەكان بۆتەوە و لە هەناوی نائومێدیدا، پەنجەرەی ئومێدی بۆ نەتەوەكەی كردۆتەوە.
مێژووی نەتەوەكانی جیهان پێوەرێكی لە رادەبەدەر گرنگی كردۆتە پێوانە بۆ رێبەرە كاریزماكان لەجیهاندا، بەپێی ئەم پێوەرەش، ئەو سەركردانە دەبنە رێبەری كاریزمای نەتەوە، یان باوكی نەتەوە، كە توانای ئەوەیان پیشانداوە كە لە ئاسمانی تەم و مژاوی و تاریكیدا جارێكی دیكە رووناكی و ئومێد بۆ نەتەوەكەیان بگێڕنەوە. باراك ئۆبامای سەرۆكی پێشووی ئەمریكا كە سەر بە پارتی دیموكراتی ئەمریكا بوو، لە ساڵی 2009 و لە 200ـەمین ساڵیادی ئەبراهام لینكۆڵن دامەزرێنەری پارتی كۆماری ئەمریكادا، لەبەردەم پەیكەرەكەی لە كابتۆڵ هۆڵ گوتی: «ئەمڕۆ كە لە 200ـەمین ساڵیادی لەدایكبوونی ئەبراهام لینكۆڵن كە یەكێك لە باوكانی دامەزرێنەرانی ئەمریكایە كۆ بووینەتەوە، دەبێت گیانی لینكۆڵن ئەو ئیلهامەمان پی ببەخشێت، كە ئێمەش بتوانین وەك ئەوان لە رۆژگاری سەخت و ئاسمانی تەم و مژاوی و تاریكیدا، بڕیاری بوێرانە بدەین و جارێكی دیكە رووناكی بگێرینەوە بۆ گەلی ئەمریكا.» ئەگەر سەرنج لە قسەكانی ساڵی 2009 ی باراك ئۆباما بدەین، دەبینین، ئەو لەبەرامبەر دامەزرێنەری پارتی كۆماری ئەمریكا ئەم قسانە دەكات، نەك تۆماس جیفرسۆن كە وەك سیمبولی پارتی دیموكراتی شانازی پێوە دەكەن، ئۆباما دەیەوێت ئیلهامی كردنەوەی پەنجەرەی ئومێد لە رۆژگارە تاریكەكان و بڕیاری یەكلاكەرەوەی بوێرانە لە لینكۆڵن وەربگرێت، كە بڕیاریدا (نابێت كۆیلایەتی لە كۆماری ئەمریكای ئازاددا بوونی هەبێت.) بەم بڕیارەشی توانی كۆتایی بە كۆیلایەتی بهێنێت و هەڵە گەورەكانی ناو دەستووری ئەمریكاش راست بكاتەوە.

لەم روانگەیەوە ئەگەر سەیری قۆناخەكانی مێژووی ژیانی مستەفا بارزانی بكەین، دەبینین لە رۆژگاری زۆر سەخت و نائومێدیدا، پەنجەرەی ئومێدی جارێكی دیكە بە رووی نەتەوەكەیدا كردۆتەوە، مستەفا بارزانی دوای كپكردنەوەی شۆڕشی یەكەمی بارزان، لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئەوكاتی رژێمی پاشایەتی عێراقەوە، بۆ باشووری عێراق دوورخراوەتەوە و پاشان گواستراوەتەوە بۆ سلێمانی، بەڵام ئەم رەفتارەی رژێمی پاشایەتی عێراق نەك هەر مستەفا بارزانی نائومێد نەكردووە، بەڵكو مستەفا بارزانی چەمك و مانای شۆڕشی لە شۆڕشی ناوچەیەكی كوردستانەوە گۆڕی بۆ شۆڕشێكی سەرتاسەری كوردستانی و بە هەماهەنگی و هاریكاری شێخ لەتیفی حەفید و ئەندامانی حزبی هیوا و ئەفسەرانی ئازادیخوازی كورد لە ریزەكانی سوپای عێراق، لەساڵی 1943 لە سلێمانیەوە گەڕایەوە بارزان و لەوێ جارێكی دیكە شۆڕشی دووەمی بارزانی راگەیاند، ئەم شۆڕشە لەگەڵ ئەوەی بە ناوی شۆڕشی (بارزان) لە مێژوودا تۆمار كراوە، بەڵام شۆڕشێكی كوردستانی بووە و، لیژنەی ئازادی كە سەركردایەتی ئەو شۆڕشەی كردووە، نوێنەرانی ناوچە جیاجیاكانی كوردستانی لەخۆی گرتووە، لە ئامانجی شۆڕشەكەش داكۆكیكردن بووە لەتەواوی جوگرافیای باشووری كوردستان و گێڕانەوەی تەواوی مافەكانی خەڵكی كورستان، ئەمەش بە راشكاوی لە دانوستاندنی سەركردایەتیی شۆڕشی بارزان و حكومەتی پادشایی عێراق وەك دیكۆمێنت تۆمار كراوە.


مستەفا بارزانی رووخانی كۆماری كوردستانیش لە مەهاباد نائومێدی نەكرد، بەپێچەوانەوە سەختترین رێگەی هەڵبژارد و رێڕەوە مێژووییەكەی بۆ پەڕینەوە لە ئاوی ئاراس دەست پێكرد، پەڕینەوەی بارزانی مستەفا و هەڤاڵەكانی لە ئاوی ئاراس و چوونیان بۆ یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو، داستانێكە گێڕانەوەكەی لە جۆرێك ئەفسانە دەچێت، بەڵام وێڕای ئەمانەش وەك دیكۆمێنتەكانی مێژوو واقیعی ئەو رۆژگارە سەختانەمان بۆ دەگێڕێتەوە، مستەفا بارزانی لە كۆنگرەی باكۆ، لە هەموو كاتێكی دیكە بەئومێدتر بووە و لەوێوە بەرنامەی بۆ ئیعلانی جمهوورییەتی كوردستان داڕشتووە كە سنووری ئەو جمهوورییەتە كوردستانی باشوور و رۆژهەڵات پێكەوە كۆدەكاتەوە، لەماوەی ساڵانی ئاوارەییشدا لە یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو، نەك هەر نائومێد نەبوو، بەڵكو بە دوای رێگەیەكدا دەگەڕا چۆن دەوڵەت بۆ كوردستان دروست بكات، بۆ ئەمەش دروستكردنی دۆستایەتی لەلایەن مستەفا بارزانی لەگەڵ سەرۆكەكانی دەوڵەتانی بێلایەن، وەك جەمال عەبدولناسر و تیتۆ و چاوسیسكۆ و نەهرۆ شاهیدی ئەوەن كە مستەفا بارزانی بە ئومێدیكی زۆرەوە سەیری ئایندەی گەل و وڵاتەكەی خۆی و كوردستانی كردووە.

لەدوای شۆڕشی چواردەی تەموزی 1958 و رووخانی رژێمی پادشایەتی و دانپێدانانی حكومەتی قاسم لە دەستووری كاتیی عێراقدا بەوەی (عێراق نیشتمانی هاوبەشی كورد و عەرەبە) مستەفا بارزانی گەڕایەوە بۆ عێراق بۆ ئەوەی سەردەمێكی تازە لە عێراقدا دەست پێبكات و كورد و عەرەب پێكەوە ئەو وڵاتە بونیاد بنێننەوە، بەڵام كاتێك قاسم لە بەڵێنەكانی خۆی پاشگەز بووەوە، ئەمجارەیان خەڵكی كوردستان بە رێبەرایەتی مستەفا بارزانی بە هەڵگیرساندنی شۆڕشی ئەیلوول وەڵامی قاسمیان دایەوە، سەرەنجامیش حكومەتەكانی دوای قاسم ناچار بوون یەك لەدوای یەك دانوستاندن لەگەڵ سەركردایەتی شۆڕش بكەن، هەتا لە ئاداری 1970 رێككەوتنی مێژووی ئادار ئیمزا كرا.
ئەوەی لەو مێژووەوە فێر دەبین، ئەوەیە لەناو هەر نائومێدییەك و رۆژگارێكی سەختدا كە رووبەڕووی رێبەرایەتی مستەفا بارزانی بووبێتەوە، ئەوا هەموو جارێك بەهێزتر لە پێشان لێی هاتۆتە دەرەوە و هەموو جارێكیش قۆناخێك دۆزی رەوای گەلەكەمانی بردۆتە پێشەوە.


سەرۆك مسعود بارزانی كە پەروەردەی بەردەستی مستەفا بارزانی-یە، لەماوەی نزیكەی 40 ساڵی سەركردایەتیكردنی پارتی دیموكراتی كوردستان و بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستاندا، چەندین جار بە هاوشێوەی مستەفا بارزانی لە رۆژگارە سەخت و ئاڵۆزەكاندا پەنجەرەی ئومێدی بە رووی نەتەوەكەیدا كردۆتەوە و قەیران و تەنگژەكانی كردۆتە دەرفەتێك و پرسی گەلی كوردستانی بەرەو قۆناخێكی پێشكەوتووتر بردووە.
لە ئێستاد كە كوردستان بە واقیعێكی تاڵی دوای كارەساتی خیانەتكاری 16ی ئۆكتۆبەری 2017 تێدەپەڕێت، خەڵكی كوردستان چاوەڕێی ئەوەن لەناو ئەم واقیعە تاڵەشدا، جارێكی دیكە سەرۆك مسعود بارزانی پەنجەرەیەكی ئومێد بە رووی نەتەوەو گەلی كوردستاندا بكاتەوەو دەرهاویشتە خراپەكانی ئەو كارەساتە تێپەڕێنێت، بەڵام ئەگەر لێرەوە بگەڕێینەوە بۆ ئەو قۆناخە سەختانەی مستەفا بارزانی تێیپەڕاندوون و پاشان سەرەتای قۆناخێكی نوێ لە بزاڤی رزگاریخوازیی كوردستان هاتۆتە ئاراوە، ئەوا دەبێت بەهەمان پێوەر مامەڵە لەگەڵ هەڵوێستەكانی سەرۆك مسعود بارزانی بكەین و ئەوەمان لەبەر چاو بێت، كاتێك سەرۆك مسعود بارزانی لە 20ی ئۆكتۆبەری 2017 بڕیاری دا لە پردێ و سحێلا و مەحموودیە، لووتی هێزەكانی حەشدی شەعبی و سوپای عێراق لەسەر دەستی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەبێت بشكێندرێت، وەك جیهانیش بینی لووتیان شكا، مانای ئەوەیە سەرۆك مسعود بارزانی بە هاوشێوەی مستەفا بارزانی هەرگیز لە بارودۆخە سەختەكاندا نائومێدی باڵی بەسەردا ناكێشت و بەپێچەوانەوە، مسعود بارزانی پەروەردەی دەستی ئەو رێبەرەیە كە دەتوانێت لە رۆژگارە سەخت و تاریكەكاندا پەنجەرەی ئومێد و رووناكی بە رووی گەلەكەیدا بكاتەوە.
لە ئێستادا لۆژیكی سەرۆك مسعود بارزانی بۆ تێپەڕاندنی ئەم قۆناخە لە گرنگیدانی بۆ هێشتنەوەی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان و پاراستنی ئەم قەوارەیە لەلایەن هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە دەست پێدەكات، سەبارەت بە چارەسەركردنی كێشەكانی كوردستان و بەغداش لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا، جارێ سەرۆك بارزانی چاوەڕێی ئەوەیە حكومەتی بەغدا ناسنامەی راستەقینەی خۆی بۆ جیهان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئاشكرا بكات، ئەوكات ئەگەر بەغدا هەر نیازی ئەوە بوو بەو جۆرەی ئێستا لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكات، ئەوا ئەو كات ئەو پەنجەرە رووناكییە دەبینین كە سەرۆك بارزانی بە رووی نەتەوەكەی و تەواوی گەلی كوردستاندا دەیكاتەوە.