ئەوانەی لە پەیامی راستگۆیانەی پێكەوەژیان تێناگەن
دەبێت بە كۆدی بێدەنگی وەڵام بدرێنەوە


«كۆدی بێدەنگیی مەهاتما گاندی هەڵوێستێك بوو بەرامبەر ئەو كەس و لایەنانەی كە لە پەیامی ئاشتیخوازانەی پێكەوەژیان و لێبووردەیی تێنەدەگەیشتن، هەر بۆیە كۆدی بێدەنگیی گاندی پەیامێك بوو تەنیا بە تێگەیشتن لە پێكەوەژیان و لێبووردەیی و ئازادغی گەلی هیندستان دەكرایەوە، كۆدی بێدەنگیی ئێستای سەرۆك بارزانی-یش، هەڵوێستێكە بەرامبەر هەموو ئەوانەی لە مانای ئازادی رادەربڕین و پێكەوەژیانی ئاشتییانە و لێبووردەیی و ئازادیی گەلی كورستان تێناگەن، یان خۆیان لێ كەڕ كردووە. لەم چوارچێوەیەدا كۆدی بێدەنگیی بارزانی .. بەشێكی لەو سیاسەتە ئەقڵانییە رەنگی داوەتەوە كە ئێستا نێچیرڤان بارزانی لەسەرئاستی ناوخۆی كوردستان و عێراق و دەوڵەتانی ئیقلیمی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پیادەی دەكات، بەشێكی دیكەشی بواردانە بە دەسەڵاتدارانی بەغدا بۆ ئەوەی ماسكی رووی خۆیان هەڵماڵن و رووی راستەقینەی خۆیان پیشانی جیهان بدەن. بەشی هەرە گرنگی كۆدی بێدەنگییەكەشی كە تەنیا گەلی كوردستان تێدەگات، پەیامێكە بۆ عێراق و دەوڵەتانی ئیقلیمی و تەواوی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر هەموو لایەكتان بەرژەوەندییەكانتان لەگەڵ دەوڵەتێكی دیكتاتۆری و مەزهەبگەرای وەك ئێستای عێراق یەك بگرێتەوە، ئەوا گەلی كوردستان نە دەبێتە پاشكۆی دەوڵەتێكی دیكتاتۆری و مەزهەبگەرا، نە قبووڵیشی دەكات، دەشزانێت لە كاتی گونجاودا چۆن وەڵامی دەداتەوە و مامەڵەی لەگەڵ دەكات، ئەوساش وەك چەندین جاری دیكەش بارزانی گوتوویەتی: (چی دەبێت، با ببێت.)»



ماكگۆرگ ویستی بە دژایەتی ریفراندۆم شكستی ئیدارەی ئۆباما بشارێتەوە، بەڵام عێراقێكی فاشیل لە جانتاكەی كەوتە خوارەوە



ئەو شكستە گەورەیەی لە هەڵبژاردنەكانی نۆڤەمبەری 2016 بەسەر پارتی دیموكراتی ئەمریكا هات، تەنیا دۆڕاندنێكی ئاسایی نەبوو، بەڵكو وەك جۆن بۆلتۆن دیپلۆماتكاری ئەمریكا دەڵێت: «سەركەوتنی ئەمجارەی ترەمپ لە سەركەوتنی رۆناڵد ریگانی 1981 دەچێت، لەبەر ئەوەی بەشێكی زۆری دەنگی كۆمارییەكانی لەناو پارتی دیموكراتیدا هێنایەوە.» ئەم بەراوردەی بۆڵتۆن تەنیا بەراوردكردنی ئۆباما نییە بە كارتەر، هەروەها بەراوردكردنی ترەمپیش نییە بە ریگان، بەڵكو ئاماژەیەكی روونە بۆ ئەوەی چۆن لەسەردەمی جیمی كارتەردا شكۆی ئەمریكا بە ئاستێك هاتەخوارەوە كە سۆڤیەت بەئاسانی توانی ئەفغانستان داگیربكات و ئەمریكاش هیچی پێنەكرێت، هەروەها ئەمریكا بە هەموو هێز و توانای خۆی نەیتوانی بارمتەكانی لە ئێران رزگار بكات و ناچاربوو بە رێككەوتن رزگاریان بكات. هەر بۆیە دەنگدەرانی ئەمریكا تۆڵەیان لە پارتی دیموكراتی كردەوە و خۆری ئەو پارتەیان بۆ ماوەی 12 ساڵ لە حوكمڕانی ئاوا كرد. پێدەچێ ئەمجارەش ئەگەر عێراق لەبەریەك هەڵبوەشێت، كە خۆی ئێستا لەبەر یەك هەڵوەشاوە، ئەوا بۆ چەند خولێكی دیكەش گەلی ئەمریكا متمانە بە دیموكراتییەكان ناداتەوە.
ئەوجا بۆ ئەوەی باشتر لە شكستی ئەمجارەی دیموكراتییەكان تێبگەین و بزانین لە چ روویەكەوە لە شكستی ساڵی 1981ی جیمی كارتەر دەچێت، ئەوا دەبێت بەراوردی ئەوە بكەین، جیمی كارتەر لە 1977 چ ئیدارەیەكی لە كۆمارییەكان وەرگرت و لە 1981 چ ئیدارەیەكی تەسلیم كردنەوە، هەروەها باراك ئۆباما لە 2009 چ ئیدارەیەكی وەرگرت و لە 2017 چ ئیدارەیەكی تەسلیم كردەوە.
1- لە 20ی 1ی 1977، كاتێك جیراڵد فورد ئیدارەی ئەمریكی تەسلیمی جیمی كارتەر كرد، ئەمریكا بەشی هەرە زۆری كێشەكانی خۆی چارەسەر كردبوو و هەنگاوی بۆ (سەركەوتن بەبێ شەڕ)ی بۆ تێكشكاندنی یەكێتیی سۆڤیەت هەڵدەگرت، بەڵام كاتێك جیمی كارتەر لە 20ی 1ی 1981 ئیدارەی ئەمریكی تەسلیمی رۆناڵد ریگان كرد، ئەمریكا كێشەكانی زۆر لە كێشەكانی شەڕی ڤێتنام زیاتر بوو، لەلایەك كۆماری ئیسلامیی ئێران ببووە ئەو هێزەی كە توانیبووی هێرشەكانی رژێمی سەدام حوسێن رابگرێت و خۆی ئامادەكردبوو بۆ ئەوەی هێرشی پێچەوانە دەست پێبكاتەوە، كە نەك هەر خاكە داگیركراوەكەی خۆی ئازاد بكاتەوە، بەڵكو عێراقیش داگیربكات، یەكێتیی سۆڤیەت لە ئەفغانستان خۆی قای مكردبوو و حكومەتێكی كۆمونیستی راگەیاندبوو، شانەكانی حزبوڵای ئیسلامی لە باشووری لوبنان بە تەواوەتی خۆیان رێكخستبوو، بە پشتگیری كۆماری ئیسلامیی ئێران زەمینە بۆ راگەیاندنی حزبوڵای ئیسلامی دروست دەكرا، ئەمەش مانای بێ ئاكام بوونی رێككەوتنی كامپ دیڤید بوو، كە ئەمریكا وەك شانازییەكی گەورە بۆ پرۆسەی ئاشتیی نێوان عەرەب و ئیسرائیل سەیری دەكرد، لەمەش خراپتر هەژموونی سۆڤیەت گەیشتبووە ئاستێك كە دەستتێوەردانی لە سیاسەتی ناوخۆی ئەمریكا دەكردو مانگرتنی سەرتاسەری لەناو كرێكارانی كۆنتڕۆڵی ئاسمانیی ئەمریكا دروست دەكرد.



2- كاتێك جۆرج دەبلیو بوش لە 20ی 1ی 2009 ئیدارەی ئەمریكی تەسلیمی باراك ئۆباما كرد، شەڕی تیرۆریستانی قاعیدە لە عێراق كۆتایی هاتبوو، عەرەبی سوننە لەچوارچێوەی هێزەكانی سەحوە رێكخرابوون و متمانەیان بۆ گەڕابووەوە بۆ ئەوەی بەشداری پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بكەن، ئەمەش وایكرد لە هەڵبژاردنەكانی2010 عەرەبی سوننەی عێراق ببنە لیستی یەكەم و پاڵێوراو بوون بۆ ئەوەی حكومەتی داهاتووی عێراق پێكبهێنن، بەڵام بە گوشاری ئیدارەی ئۆباما، لیستی براوەی یەكەم گۆڕا بۆ هاوپەیمانیی گەورە، بەمەش زەمینەیەك دروست بوو كە نفووزی ئێرانی لە عێراقدا باڵادەست بێت و سیاسەتی حوكمڕانیی دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بگۆڕێت بۆ سیاسەتی مەزهەبگەرایی شیعە، پاشانیش ئەم سیاسەتە بووە هۆی سەرهەڵدانی گرووپی تیرۆریستیی داعش كە زۆر لە رێكخراوی تیرۆریستیی قاعیدە ترسناكتر بوون و توانییان خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و سووریا رابگەیەنن، بەمەش ئەو عێراقەی ئۆباما لە 20ی 1ی 2017 تەسلیمی ترەمپی كردەوە، عێراقێك بوو، هێشتا خەلافەتی ئیسلامیی داعش نەڕووخابوو، زیاتر لە 30-40% خاكی عێراق كە بریتی بوون لە پارێزگا سوننەنشینەكانی وەك (ئەنبار، تكریت، موسڵ و دیالە) ببوونە وێرانە. هەروەها كاتێك ئۆباما ئیدارەی ئەمریكای وەرگرت، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست قورسایی پێگەو نفووزی ئەمریكا بوو، ئێران تا راددەیەكی زۆر ئیحتوا كرابوو، حزبوڵا لە شەڕدا تێك شكێندرابوو، لەسەر ئاستی جیهانیش، هەڕەشەی چەكە نیوكلیارییەكانی كۆریای باكوور سنووردار كرابوو، رووسیا بە قەوارەی راستەقینەی خۆی رەفتاری دەكرد و تەنانەت ئەمریكا چاودێریی هەڵبژاردنەكانی دەكرد، یەكێتی ئەوروپا لەوپەڕی بەهێزیدا بوو، ناتۆ جڵەوی ئاسایشی جیهانی كۆنتڕۆڵ كردبوو، چینیش لە ئاستی شكۆی ئەمریكادا بێدەنگی لە پرسە جیهانییەكاندا هەڵبژاردبوو، بەڵام كاتێك ئۆباما لە 2017 ئیدارەی ئەمریكی تەسلیمی ترەمپ كردەوە، جیا لەوەی تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ببووە ناوچەیەكی فاشیلی قۆناخی پۆست ئەمریكا و رۆژئاوا، لە هەمانكاتدا رووسیا هێزی گەیشتبووە ئەو ئاستەی كریما لە ئۆكرانیا داگیربكات و بە هاوشێوەی یەكێتیی سۆڤیەتی پێشان گەڕابووەوە بۆ ناوچەكە، بەڵام ئەمجارەیان بۆ سووریا و توانی بارودۆخی سووریا كۆنتڕۆڵ بكات و نەهێڵێت رژێمی بەشار ئەسەد بكەوێت، لەمەش زیاتر وەك دیموكراتەكان خۆیان بانگەشەی بۆ دەكەن، رووسیا وەك یەكێتی سۆڤیەتی پێشان دەستتێوەردانی لە سیاسەتی ناوخۆی ئەمریكا كرد، بەڵام ئەمجارەیان لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكان، هەروەها توانای نیوكلیاری كۆریای باكوور گەیشتبووە ئەو ئاستەی كە هەڕەشەی داگرتنی دوگمەی نیوكلیاری لە ئەمریكا و جیهان بكات، لە هەموو ئەمانەش خراپتر ئەو سیستمە جیهانییەی كە ئەمریكا وەك (سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی) شانازی پێدەكات و خۆی بە دامەزرێنەری دەزانێت، ئەو سیستمەشی لەبەر یەك هەڵوەشان و ئێستاشی لەگەڵدا بێت، وەك سیستمێك لەسەر لێواری هەڵدێر پێناسە دەكرێت.


ئەم باكگراوەندە گرنگ بوو بۆ ئەوەی لە ئاستی شكستە گەورەكەی دیموكراتەكانی ئەمریكا تێبگەین كە ئێستا گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی تاچەند خولێكی دیكەش نابنەوە میوانی كۆشكی سپی، بۆیە هەموو هەوڵیان بۆ ئەوەیە ئەوەی بۆیان رزگار دەكرێت لە سیاسەتی شكستخواردووی هەردوو ئیدارەی ئۆباما، رزگاری بكەن، گرنگترین فاكتەریش كە بەشێكی كەمی سیاسەتی شكستخواردووی دیموكراتیەكانی پێ بشارنەوە، هێشتنەوەی یەكپارچەیی عێراقە بەهەر نرخێك بێت.
برێت ماكگۆرگ كە نوێنەری ئۆباما بوو بۆ شەڕی دژی داعش، لەبەر گرنگیی شەڕی دژی داعش، لە ئیدارەی ترەمپیشدا ئەم پۆستەی لێ وەرنەگیراوە، بۆیە دەیویست سەركەوتنی شەڕی دژی داعش و هێشتنەوەی عێراق بە یەكپارچەیی بكاتە دیارییەك بۆ رای گشتیی ئەمریكا و پێیان بڵێت، ئەوە سیاسەت و ستراتیژیەتی ئیدارەی دیموكراتەكان بوو كە توانی سەرەنجام خەلافەتی ئیسلامی داعش بڕووخێنێت و یەكپارچەیی عێراقیش بپارێزێت. ئەم ئامانجە حزبییەی ماكگۆرگ لەگەڵ خەتی گشتی سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ یەكی دەگرتەوە، بەوەی هەرێمی كوردستان وەك ئەوەی هەیە، وەك خۆی بمێنێتەوە و تێكەڵی عێراق نەكرێتەوە، هەتا بەشە عەرەبییەكەی عێراق رێكدەخرێتەوە، هەروەها لەگەڵ ئامانجی ئێرانیش یەكی دەگرتەوە، لەبەر ئەوەی ئەگەر كوردستان سەربەخۆ ببوایە، ئەوا ئێران لە بەشە عەرەبییەكەی عێراقدا رۆڵی سنووردار دەكرا، هەروەها لەگەڵ ئامانجی توركیاش یەكی دەگرتەوە، كە توركیا بە بیانووی ئەوەی دژی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستانە، كێشە ناوخۆییەكانی خۆی هەناردەی دەرەوە بكات و پاشانیش زەمینەی بۆ خۆش بێت بۆ ئەوەی پەلاماری رۆژئاوای كوردستان بدات، هەروەك ئەوە ماوەی زیاتر لە 20رۆژە هێرشی بۆ سەر عەفرین دەست پێكردووە.

سەرۆك مسعود بارزانی هەر زوو لە چۆنیەتی چنینی ئەم پیلانە تێگەیشتبوو، هەروەها دەشیزانی ئەم پیلانەی ماكگۆرك چەند زیانی بە كوردستان گەیاندووە، چەند هێندە زیان بە شكۆی ئەمریكا و رۆژئاوا دەگەیەنێت لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەكە، بۆیە بێدەنگی هەڵبژارد و لەژێر سێبەری ئەم بێدەنگییەشدا حكومەتی هەرێمی كوردستان سیاسەتی وەڵامدانەوەی ئەرێنی بۆ خواستە نێودەوڵەتییەكان پیشان دایەوە و بە زمانی دیپلۆماتی پێی راگەیاندن، ئەگەر بەرژەوەندیی ئیقلیمی و تەواوی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەوەدا بێت كە عێراقێكی دیموكراتی و فیدڕاڵی بپارێزرێت، ئەوا بەرژەوەندیی كورستانیش پارێزراو دەبێت، بەڵام لەماوەی كەمتر لە چوار مانگدا ئەوە بۆ هەموو لایەك ئاشكرا بوو كە لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراق بەگشتی و شەخسی د.حەیدەر عەبادی، عێراقێكی دیموكراتی و فیدڕاڵیان ناوێت و ئامانجیانە دیكتاتۆریەتێكی تیوكراتی لە ژێر پەردەی سیستمی ویلایەتی فەقیهی دابمەزرێنن. ئەمەش ئەو زۆنگاوەیە كە هەڵەیەكی ماكگۆرك بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعشی دروستكردووە و، گەیشتوونەتە ئەو ئاكامەی نە شەڕی دژی داعش كۆتایی هاتووە، نە عێراقیش دەبێتە ئەو دەوڵەتە فیدڕاڵییەی كە ئەوان ئاواتی بۆ دەخوازن، دیارە پێشتر چەندین جار بارزانی ئەم راستییانەی بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەمریكا راگەیاندبوو كە عێراق نە دەبێتە دیموكراتی و نە دەبێتە فیدڕاڵی، بۆیە ناچارین پەنا بۆ ریفراندۆم و سەربەخۆیی ببەین، بەڵام ئەوان گوێیان بۆ پەیامەكانی بارزانی نەگرت و خۆیان خستە ناو پیلانەكەی ماكگۆرگ-ـەوە، بۆیە ئێستا بە بێدەنگییەكەی وەڵامیان دەداتەوە، ئەوانیش خەریكە لە كۆدی بێدەنگییەكەی بارزانی تێدەگەن.



كوردستانێكی بەهێز بۆ گێڕانەوەی شكۆی سەركەوتنەكانی دژی داعش


هێشتا ماوە تەواوی نهێنیی ئەو پیلانە ئاشكرا بێت كە لە 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی پار بۆ نەهێشتنی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان داڕێژدرابوو، پیلانەكەش هەر بەو جۆرە داڕێژدرابوو كە لە ماوەی كەمتر لە چەند رۆژێك هەموو شت كۆتایی بێت و شتێك بە ناوی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان لە ناوچەكەدا بوونی نەمێنێت، بەڵام كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە پردێ و سحێلا و مەحمودیە رووبەڕووی حەشدی شەعبی و هێزەكانی عێراق بووەوە كە بە چەكی ئەمریكی و هاوپەیمانان دەیانەویست كوردستان داگیربكەنەوەو پاشان زۆر خراپ تێكشێندران، ئەمە بووە سەرەتای سنووردانان بۆ ئەو پیلانە گەورەی بۆ كوردستان چنرابوو.
حەیدەر عەبادی كە تێكشكاندنی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و هێزەكانی عێراقی بە چەكی ئەمریكی بەدەستی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بینی، بە جۆرێك كۆنتڕۆڵی خۆی لە دەستدابوو، دەیگوت: «هێزەكانی پێشمەرگە رووبەڕووی هێزەكانی ئیتحادی بوونەتەوە، ئەمەش پێچەوانەی دەستوورە!» عەبادی ئەوەی لەبیرخۆی بردبۆوە، كە نەك بەكارهێنانی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی، بەڵكو جووڵاندنی هێزی ئیتحادی لە دژی كوردستان، ئەوا نەك هەر پێشێلكردنی دەستوورە، بەڵكو نەهێشتنی دەستوورە لە عێراقدا. هەربۆیە راستەوخۆ دوای ئەم قارەمانییەی هێزەكانی پێشمەرگە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، ئەمریكا پشتگیری لە كوردستانێكی بەهێز لەناو دەوڵەتێكی فیدڕاڵیی بەهێزدا دەكات.
لەم چوارچێوەیەدا، كۆدێكی دیكەی بێدەنگییەكەی بارزانی، بواردانە بەو لێدوانەی كە ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی سەبارەت بە چارەنووسی كوردستان لەچوارچێوەی دەستووری عێراقدا جەختی لەسەر دەكەنەوە، لەلایەكی دیكەش هەر لەچوارچێوەی ئەم بێدەنگییەی پەیامێكی دیكەی بە هەمووان راگەیاندووە، ئەگەر شێوازی بەڕێوەبردنی تەنگژەی نێوان هەولێر و بەغدا، هەر بەوجۆرەی ئێستا بەڕێوەبچێت و هەوڵبدرێت بە گەمەكردن بە كات، ئەمری واقیعی سەربازی بەسەر ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم بسەپێنرێت و سیاسەتی برسیكردن و گەمارۆی ئابووری و ئاسمانی لەسەر كوردستان بەردەوام بێت، ئەوا هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەتوانێت ئەو ئەمری واقیعە بگۆڕێت و ئەمری واقیعێكی دیكە دروست بكاتەوە.

ئەوجا ئەگەر لێرەوە، پرسیارەكە بە دیوێكی دیكەدا بكەین و بپرسین، لەدوای كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەر و هێرشكردنە سەر كوردستان و داگیركردنەوەی بەشێك لەخاكەكەی، ئایا شكۆ و پێگەی ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش لە عێراق و سووریا و ناوچەكە بەهێز بووە، یان لاواز بووە؟ لەوانەیە وەڵامی ئەم پرسیارە بە تێروتەسەلی لە كۆتایی ئەم هەفتەیە و سەرەتای هەفتەی داهاتوو لە كۆنگرەی میونخ بۆ ئاسایشی جیهان دەدرێتەوە و هەر لە ئێستاوە لەناونیشانی ئەو راپۆرتەوە دیارە كە بۆ كۆنگرەكە بەناونیشانی (جیهان لەسەر لێواری هەڵدێرە – To the Brink –and Back ) ئامادەكراوە، ئەم راپۆرتە كە بەشێوەیەكی گشتگیر هۆكارگەلێكی زۆری بۆ ئەم هەڵدێرە ئاماژە پێكردووە، بەڵام كەدێتە سەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و بارودۆخی سووریا و عێراق، تەواو جەختی لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە چۆن ئەمریكا و رۆژئاوا، رۆڵیان بۆتە لاوەكی لەئاستی ئێران و توركیا و رووسیا، لەمەش زیاتر دووبارە پەنابردنەوەی رژێمی ئەسەد بۆ بەكارهێنانەوەی چەكی كیمیایی و هێرشی توركیا بۆ سەر عەفرین، دوو ئاماژەی دیكەن بۆ ئەوەی ئەمریكا و رۆژئاوا، لەدوای هێرشی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی بۆ سەر كوردستان چەند رۆڵیان پاشەكشەی كردووە. ئەمریكای سەردەمی ترەمپ، هەر ئەو ئەمریكایە كە لە ئایاری 2017 و بەبیانووی ئەوەی لە كۆگایەكدا چەكی كیمیایی هەیە، بێ گەڕانەوە بۆ كۆنگرێس و نەتەوە یەكگرتووەكان، دیمەشقی رۆكێتباران كرد، بەڵام ئێستا و دوای ئەوەی كوردستان لاواز كرا، ئەوا چەند رۆژێكە رژێمی ئەسەد دەستی كردۆتەوە بە كیمیابارانكردنی گەلەكەی خۆی، بەڵام ئەمریكا بێدەنگە و ناشتوانیت هیچ بكات، هەر بۆیە دەوڵەتی سوید بەپەلە داوای لە ئەنجومەنی ئاسایش كردووە، بۆ ماوەی یەك مانگ ئاگربەس لە سووریا رابگەیەنرێت، بۆ ئەوەی بتوانرێت هاوكاری مرۆیی بگەیەنرێتە لێقەوماوانی غۆتە.

لە ئێستادا ئەمریكا و دەوڵەتانی رۆژئاوایی ئەندام لە هاوپەیمانیی دژی داعش، ئەوەیان بۆ دەركەوتووە، لەدوای ئەوەی كوردستان كەوتە بەر هێرشی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و هێزەكانی عێراق و دوچاری جۆرێك لە كارەسات و پاشەكشە لە پێگەی پێشووی خۆی بووەوە، ئێستا ئەم پاشەكشەی كوردستان، تەنیا نەبۆتە هۆی ئەوەی كوردستان و هێزی پێشمەرگە وەك پاڵەوانی شەڕی دژی داعش لەسەركەوتنەكان بێبەش بن، بەڵكو تەواوی ئەو هاوكاری و بەشدارییەی دەوڵەتانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی كە فاكتەری سەرەكی بوون بۆ رووخانی خەلافەتی داعش، وەك دیارییەكی بەلاش دراوە بە میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و میلیشیاكانی سووریا و حزبوڵای لوبنانی و لەمەش زیاتر هەر ئەو میلیشیایانە هەڕەشە لە كوردستان و تەواوی دەوڵەتانی هاوپەیمانیی دژی داعش دەكەن.

لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هاوپەیمانەكانی ئەمریكا و رۆژئاواش لە ناوچەكە، هەست بەوە دەكرێت، دوای ئەوەی كوردستان بەهۆی ئەو پیلانە نێودەوڵەتییەوە لاوازكراو گەمارۆی خرایەسەر، ئێستا دەبینین ئەوانیش زۆر بەهێزتر لە پێشان لەلایەن ئێران و میلیشیاكانی حزبوڵا و لیواكانی زەینەب و فاتیمە لە سووریا و میلیشیاكانی حەشدی شەعبی عێراقەوە تەحەددا دەكرێن. هەر بۆ نموونە، عەرەبستانی سعودیە كە یەكێكە لە بەهێزترین هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لەناوچەكە، لە یەكەم هەوڵدانی بۆ رووبەڕووبوونەوەی حزبوڵای لوبنانی بە دەست لەكاركێشانەوەی سەعد حەریری سەرۆك وەزیرانی لوبنان شكستی هێنا و، گوتاری حزبوڵا بەرامبەر سعودیە زۆر بەهێزتر بوو لە گوتاری سعودیە بەرامبەر بە حزبوڵا، سەرەنجامیش هەر گوتارەكەی حزبوڵا سەركەوت و سەعد حەریری دەست لەكاركێشانەوەكەی كێشایەوە، هەروەها ئیسرائیل كە بە كردەیی بە بریكاری ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەژمار دەكرێت، بەڵام لە دوای 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی پارەوە، دەبنینین كاردانەوەكانی ئێران و سووریا و حزبوڵا و میلیشیاكانی حەشدی شەعبی دژی ئیسرائیل توندتر و پڕ تەحەددیتر بووە. هەر بۆ نموونە دوای ئەوەی ترەمپ رایگەیاند پایتەخت لە تەلئەبیبەوە دەگوازێتەوە بۆ قودس، بەشێك لە فەرماندەكانی حەشدی شەعبی عێراقی لە باشووری لوبنان لە سنوورەكانی ئیسرائیل بینراون، میلیشیا شیعەكانی سووریا و حزبوڵا، لەسەر سنووری جۆلان گردبوونەوە و لەولاشەوە رۆژانە چەكدارەكانی حزبوڵا لە باشووری لوبنان و چەكدارەكانی حەماس لە كەرتی غەزە مانۆڕی گەورەی رۆكێتی بەرامبەر ئیسرائیل پیشان دەدەن، لە تازەترین رووداویشدا كە رۆژی شەمەی رابردوو 10ی شوباتی 2018 روویدا، خستنە خوارەوەی فڕۆكەیەكی ئیسرائیلی بووە لە ئاسمانی دیمەشق، ئەمانەش هەمووی مانای ئەوەن كە رۆڵی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لەبەرامبەر نفووزی ئێران و میلیشیا شیعەكانی عێراق و سووریا و حزبوڵا لە داشكانێكی گەورەدایە.

كەواتە لە ئێستادا كە دەبینین بەشی هەرە زۆری دەوڵەتانی رۆژئاوا و ئەمریكا، پشتگیری لە هەڵوێستی كوردستان دەكەن و گوشار دەخەنە سەر بەغدا بۆ ئەوەی ملبدات بۆ جێبەجێكردنی دەستووری عێراق، ئەمە هەمووی لەبەر خاتری كوردستان نییە كە پێویستە لەچوارچێوەی دەستووری عێراقدا مافەكانی بۆ بەدیبهێنرێت، بەڵكو ترسی ئەوەیان هەیە ئەگەر كوردستان لاواز بێت و بەتەنیا بەجێ بهێڵدرێت بۆ سیاسەتی شۆڤێنی و مەزهەبگەرایی بەغدا، ئەوا رۆژئاواو ئەمریكا لە عێراق و سووریا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەونە پەراوێزەوە، بۆیە تەنیا پێگەیەك كە دووبارە رۆڵێكی راستەقینە بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگێڕێتەوە، ئەوەیە دووبارە كوردستان بگەڕێتەوە بۆ پێگە و شكۆی خۆی وەك رۆژانی شەڕی دژی داعش، گێڕانەوەی ئەم پێگە و شكۆیە بۆ كوردستان دەبێتە جۆرێك لە پارسەنگ بۆ دەسەڵاتدارانی شیعەی عێراقیش بۆ ئەوەی بە سیاسەتی شۆڤێنی و مەزهەبگەرایی خۆیاندا بچنەوە، هەروەها دەبێتە پشت و پەنایەك بۆ عەرەبی سوننەی عێراقیش بۆ ئەوەی جارێكی دیكە بتوانن خۆیان رێكبخەنەوەو لەژیر هەژموونی مەزهەبگەرایی شیعە بێنە دەرەوە و شارەكانی خۆیان ئاوەدان بكەنەوە.
كەواتە لەم چوارچێوەیەشدا، كۆدی بێدەنگییەكەی بارزانی، بواردان بوو بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ ئەوەی ماهیەتی سیاسەت و رەفتاری شیعەگەرایی لە عێراقدا ببینن، كۆدی ئەو بێدەنگیە پرسیارێك بوو ئاراستەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كرا، ئایا ئەو عێراقەی بە هۆی كوردستانەوە بووە ئەندامی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش، ئێستا شایەنی ئەوەیە وەك ئەندامێكی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش سەیر بكرێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە هەتا ئێستا بە راشكاوی نەدراوەتەوە، بەڵام زیادبوونی گوشارەكان لەسەر حكومەتی بەغدا، پەیامێكە بۆ ئەوەی عێراقی شیعەگەرا شایەنی ئەوە نییە كە ئەندامی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش بێت.


وەرزی دروێنەی دەستكەوتەكانی
ریفراندۆم دەست پێ دەكات


كاتێك رژێمی سەدام حوسێن لە 2ی ئابی 1990 كوێتی داگیركرد، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە درێژای شەش مانگ داوایان لە سەدام حوسێن كرد، بۆ ئەوەی شەڕ و شۆڕی زیاتر روونەدات، باشترە بە شێوەیەكی ئاشتییانە لە كوێت بكشێتەوە، بەڵام سەدام حوسێن بە جۆرێك پشتگیریی نێودەوڵەتی لەشەڕی عێراق- ئێران غرووری كردبوو، دەیویست بە جیهان بڵێت من ئەو سەدام حوسێنەم ئێرانم ناچاركرد، شەڕ رابگرێت، ئێستا ئێوە دەتانەوێت هەروا بە ئاسانی لە كوێت بكشێمەوە؟ ئەم عینادی و لە خۆباییبوونەی سەدام حوسێن، نەك هەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گەیاندە ئەو قەناعەتەی كە چیدیكە عێراقی ژێر دەسەڵاتی سەدام حوسێن بە كەڵكی ئەوە نەماوە وەك دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، بەڵكو بۆ یەكەمین جار لەدوای شەڕی دووەمی جیهانییەوە، یەكێتیی سۆڤیەتی پێشان و ئەمریكای لە هاوپەیمانییەكی نێودەوەڵەتی بۆ دەركردنی عێراق لە كوێت كۆكردەوە.

ئێستا حەیدەر عەبادی-یش تووشی هەمان غرووری و لوتبەرزیی سەدام حوسێن بووە و لە گوتارەكانیشدا ئەوەی نەشاردۆتەوە، وەك چۆن سەدام حوسێن خۆی لێ ببووە پاڵەوانی شەڕی عێراق دژی ئێران و حیسابی بۆ هاوپەیمانی ئەمریكا و دەوڵەتانی عەرەبی نەدەكرد، ئەویش بەهەمان شێوە بەتەنیا خۆی لێ بۆتە پاڵەوانی شەڕی دژی داعش و دەیەوێت درێژە بە داگیركردنی كوردستان بدات و بەهیچ شێوەیەك مل بۆ گوشارە نێودەوڵەتییەكان نادات و چۆن سەدام یاری بە هەست و نەست و كەرامەتی كوێتییەكان دەكرد، بەهەمان شێوە حەیدەر عەبادییش هەڵیداوە یاری بە هەست و نەست و كەرامەتی خەڵكی كوردستان بكات.

ئەگەر ئەم بەراوردكردنەی عەبادی بە سەدام حوسێن بكەینە بنەما بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا و كشانەوەی هێزەكانی عەبادی لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، ئاوا نابێ پشوومان تەنگ بێت و پێدەچێت سەبری سەرۆك بارزانی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییش دوو تا سێ مانگێكی دیكەی بوێت، هەتا هەموو دەگەنە ئەو قەناعەتەی كە بڕیاری ریفراندۆمی خەڵكی كوردستان بڕیارێكی دروست بووەو ئەو عێراقەی كەسێكی وەك حەیدەر عەبادی بیەوێت حوكمڕانیی بكات، نەك هەر شایەنی ئەوە نییە كوردستان بەشێك بێت لێی، بەڵكو شایەنی ئەوەش نییە كە وەك دەوڵەتێكی خاوەن سەروەریی و ئەندامی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، لەمەش زیاتر لەوانەیە جارێكی دیكە مێژوو خۆی دووبارە بكاتەوەو ئەمجارەیان كوردستان لە بری كوێت، جارێكی دیكە رووسیا و ئەمریكا پێكەوە لەیەك هاوپەیمانی كۆبكاتەوە و كۆتایی بە داگیركاریی عێراق بۆ كوردستان بهێنرێت.
دوای داگیركردنی كوێت لەلایەن هێزەكانی سەدام حوسێنەوە، شێخ جابر ئەحمەد سەباح ئەمیری دەوڵەتی كوێت بێدەنگیی هەڵبژارد، كۆدی بێدەنگی شێخ جابر پەیامێك بوو بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەوەی ئەگەر ئەمە لەسەدام حوسێن قبووڵ بكرێت، ئایا چارەنووسی كۆی سیستمی جیهانی بەرەو كوێ دەچێت؟ هەروەها كۆدی بێدەنگییەكەی پەیامێكی دیكەی بۆ كوێتییەكان تێدابوو، كە ئەو بە كەمتر بە گێڕانەوەی سەربەخۆیی بۆ كوێت و گەرەنتی سەلامەتی كوێت بە هیچی دیكە رازی نابێت، بۆیە كاتێك كوێت ئازادكرایەوە، كۆدی بێدەنگییەكەی شێخ جابر-یش كرایەوە.



لەدوای كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەریشەوە، دیسان سەرۆك بارزانی وەك سەرۆكێك كە وڵاتەكەی داگیركراوە، بێدەنگی هەڵبژاردووە، بەڵام كۆدی بێدەنگییەكەی سەرۆك بارزانی پەیامێك ئاراستەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی هاوپەیمانیی دژی داعش دەكات و لێیان دەپرسێت: ئەگەر ئەمە لە حەیدەر عەبادی قبووڵ بكرێت، ئایا دەستكەوتەكانی شەڕی دژی داعش و ئایندەی سیستمی جیهانی چی بەسەر دێت؟ لە هەمانكاتدا كۆدی بێدەنگییەكەی بۆ خەڵكی كوردستانیش پەیامێكی دیكەیە، بەو مانایەی جارێكی دیكە گەلی كوردستان بە كەمتر لە سەربەخۆیی رازی نابێت و دەبێت بە ئاشتی بێت، یان بە شەڕ، هێزەكانی حەیدەر عەبادی لەناوچە داگیركراوەكانی كوردستان بكشێنەوە.
جیمس بیكەر كە وەزیری دەرەوەی سەردەمی ئیدارەی جۆرج بوشی باوك بووە، لەسەر داوای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و بۆ ئەوەی شەڕی یەكەمی كەنداو روونەدات، لەگەڵ تاریق عەزیز (وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی رژێمی سەدام حوسێن) كۆبۆەوە، كاتێك لەو كۆبوونەوەیە جیمیس بیكەر بە تاریق عەزیزی وت: باشترە لە كوێت بكشێنەوە، ئەگینا ئەم ئەم شەڕەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی سوپای عێراق بەرپای دەكات، عێراق دەگێڕێتەوە بۆ چەرخی كشتوكاڵ، بەڵام تاریق عەزیز لەسەر نەزمی هەمان غروور و لوتبەرزیی سەدام حوسێن بە پێكەنینەوە بە جیمس بیكەری راگەیاند، لە گۆڕەپانی شەڕ وەڵامتان دەدەینەوە. لەدوای 16ی ئۆكتۆبەریشەوە بەشێكی زۆر لە سەرۆك و سەرۆك وەزیران و وەزیرانی بەرگری و دەرەوەی دەوڵەتانی هاوپەیمان، پەیامی لەم شێوەیەیان بە حەیدەر عەبادی راگەیاندووە، بەڵام عەبادی هەروەك تاریق عەزیز وەڵامی داونەتەوە، ئەوجا چۆن وەڵامەكانی سەدام و تاریق عەزیز بوونە هۆكاری ئەوەی كە عێراق بە شێوەیەك كاول بێت، كە هەستانەوەی ئاسان نەبێت، ئەم رەفتار و سیاسەتانەی عەبادییش هەر بەرەو ئەوە دەچێت، وڵاتەكە كاول بێت و خۆری دەسەڵاتی شیعە لە عێراقدا ئاوا بێت .


بێگومان چۆن لە ئابی 1990 هەتا شەوی 17ی كانوونی دووەمی 1991، هەموو خەڵكی كوێت و جیهان چاوەڕێی ئەوە بوون گوێیان لە وەڵامی سەدام حوسێن بێت، بۆ ئەوەی بزانن چۆن رێز لە پاكتی نەتەوە یەكگرتووەكان و بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایش دەگرێت، ئێستاش بەهەمان شێوە هەموو خەڵكی كوردستان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش چاوەڕێی ئەوەن، گوێیان لێ بێت و ببینن، چۆن حەیدەر عەبادی رێز لە دەستووری عێراق و داوكارییەكانی ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەی و هاوپەیمانی نیودەوڵەتی دژی داعش دەگرێت، ئەمەش مانای ئەوەیە چۆن لە نێوان كوێت و عێراقی سەدام حوسێن، دیالۆگ بریتی بووە لەوەی سەدام حوسێن پیشانی بدات چۆن رێز لە پاكتی نەتەوە یەكگرتووەكان و بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایش دەگرێت، ئێستاش بە هەمان شێوە دیالۆگی نێوان هەولێر و بەغدا بریتییە لەوەی عەبادی پیشانی بدات، چۆن رێز لە دەستوور و بڕیارەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش دەگرێت، ئەوجا ئەگەر عەبادییش هەمان رێگەی سەدامی تاقیكردەوە و رێزی لە دەستوور نەگرت و وەڵامی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نەدایەوە، ئەوا ئیدی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناچار دەبێت، گوێ لە دەنگی خەڵكی كوردستان بگرێت، خەڵكی كوردستانیش لە 25ی ئەیلوولی 2017 بە جیهانی راگەیاندووە كە بە رێژەی 93% سەربەخۆیی دەوێت.


كاتێك ئەو پرسیارە لە مێژوو دەكرێت و دەپرسین، بۆ سەدام حوسێن لە كوێت نەكشایەوە؟ ئایا نەیدەزانی لە ئاكامی عینادی ئاوای بەسەر دێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارە مێژوو پێمان دەڵێت، سەدام حوسێن باش دەیزانی لە كوێت بكشێتەوە، یان نە، چیدیكە نە عێراق وەك دەوڵەتێكی خاوەن سەروەریی و ئەندامی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، نە خۆیشی وەك سەرۆكی دەوڵەتێكی خاوەن سەروەریی مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، بۆیە موجازەفەی كردو رێگەی دووەمی هەڵبژارد، لەم راستەوە پێدەچێت هەمان هەستی نائومێدی ناخی عەبادییشی گرتبێتەوە و گەیشتبێتە ئەو قەناعەتەی، ئەگەر دەستوور جێبەجێ بكات و هێزەكانی لە ناوچە داگیركراوەكانی كوردستان بكشێنێتەوە، یان نە، ئەو جارێكی دیكە هەر سەرۆك وەزیرانی عێراق نابێت و كوردستانیش بەشێك نابێت لەو عێراقە دیكتاتۆرەی كە ئەو خەونی پێوە دەبینێت و دەیەوێت بە داگیركردنی كوردستان هەڵبژاردنی دووەم بباتەوە، بۆیە لەوە دەچێت عەبادییش وەك سەدام حوسێن موجازەفە بكات و رێگەی دووەم تاقی بكاتەوە، بەڵام چۆن داگیركردنی كوێت وەك تەحەددایەك بۆ پاكتی نەتەوە یەكگرتووەكان و شكۆی سیستمی جیهانی خوێندرایەوە و قبووڵ نەكرا و سەدام حوسێن تەمبێ كرا، پێدەچێت لە ئێستا بەدواوە داگیركردنەوەی كوردستان وەك سووتاندنی دەستووری عێراق و بێ ماناكردنی دەستكەوتەكانی شەڕی دژی داعش سەیر بكرێت و بوار بەحەیدەر عەبادی نەدرێت و ئەویش تەمبێ بكرێت. بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا چۆن رێگە نەدرا كوێت ببێتە پارێزگای 19 هەمی عێراق، ئەوا جارێكی دیكە بوار بە حەیدەر عەبادی نادرێت هەرێمی كوردستان وەك پارێزگاكانی باكووری عێراق ناوزەد بكات، ئەمەش سەرەتای وەرزی دروێنەی دەسكەوتەكانی ریفراندۆمە كە پێدەچێت بەهاری سروشتی كوردستان بگۆڕێت بۆ بەهاری سیاسی و سەربەخۆیی یەكجارەكی كوردستان.