هاوكات لەگەڵ دەست بەكاربوونی دەستەی دەستپاكیی هەرێم، قەیرانی ئابووری رووی لە كوردستان كردووە، هەر بۆیە ئەم قەیرانە هۆكارێك بووە بۆ ئەوەی ئەم دەستەیە نەتوانێت وەك ئەوەی خۆی ئامانجی بووە، كارەكانی ئەنجامبدات، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانەش ئەم دەستەیە لەو كاتەوەی دامەزراوە لێكۆڵینەوە و بەدواداچوونی بۆ دەیان و سەدان كەیسی گەندەڵی ئەنجامداوە، ئەوجا لەبەر ئەوەی رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی خۆی بەشێكە لە چاكسازی، ئەوا دەستەی دەستپاكی لایەنێكی پەیوەنداری ئەم پرۆژەیە دەبێت، سەبارە بە هەڵسەنگاندنی ئەم پرۆژەیە د.ئەنوەر ئەحمەد سەرۆكی دەستەی دەستپاكیی هەرێمی لە پەنێڵەكەی پەرلەماندا بەمجۆرە هەڵسەنگاندنی بۆ پرۆژەكە كرد:
«لەگەڵ ئەوەی ئەم پرۆژەی چاكسازییە بەشێوە فەرمییەكەی لەلایەن حكومەتەوە نێردراوە بۆ پەرلەمان، بەڵام هەماهەنگی و كاری نێوان دەزگاكان و لیژنە پەیوەندیدارەكانی پێویستە و هەر یەكەو بەپێی توانای خۆی هەوڵیداوە چاكسازی لە كوردستان دەست پێبكات.
ئێمە وەك دەستەی دەستپاكیی هەرێم، كە كارەكەمان تایبەتە بە رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی، ئەوا كاتێك بمانەوێت جەخت لەسەر هەر كەسێك بكەینەوە، خاڵی سەرەكی دەبێتە ئەوەی چۆن چاكسازی بكەین، بۆیە چاكسازی چەترێكی گەورەترە لە دژایەتی گەندەڵی كە یەكێكە لە خاڵەكانی ناو پرۆژەی چاكسازی، دیارە بۆ ئەو وڵاتانەی وەك وڵاتی ئێمە كە گەندەڵی بۆتە پەتایەكی سەرەكی و هەموو جومگەكانی دامەزراوەكانی ئێمەی گرتۆتەوە، ئەوا چاكسازی دەبێت زۆر بە جددی بە فراوانی دەستی پێبكرێت، ئەگەرچی لەوانەیە هەندیك لە سەرنەكەوتنی كارەكانی چاكسازی هۆكاری سیاسیشی لە پشتەوە بێت، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی ئەوەی تا ئێستا كراوە، بارتەقای ئەو بارە خراپە نییە كە ئێمە تێیداین، بۆیە لە حاڵەتی لەمجۆرە، ئەوا پێویستە لە كوردستان رێوشوێنی زۆر بەهێز و پێویست بگیرێتەبەر، لەبەر ئەوەی بارودۆخی ئێستای ئێمە، وەك بارودۆخی ئەو نەخۆشەیە كە بارودۆخی بە ئاستێك خراپە، كە ناچار دەبین بەبێ ئەوەی بەنجی بكەین، نەشتەرگەری بۆ ئەنجام بدەین، بۆ ئێستای ئێمەش ئەنجامدانی چاكسازی بەو ئاستە پێویستە. بەداخەوە هەندێك جار لە كوردستان باجی زۆر قورس دراوە بۆ ئەوەی پرۆسەكە دوابخرێت، بەڵام چەند ئەم پرۆسەی چاكسازییە دوابخرێت، دەرهاویشتە نەرێنییەكانی زیاتر دەبێت، بۆیە هیچ گومانی تێدا نییە، پرۆژەیەكی لەمجۆرە كە قازانجی بۆ دەیان هەزار كەس دەبێت، ئەگەر نەڵێین سەدان هەزار كەس هەیە، ئەوا ئەم كێشەیە پەیوەندی بە شێوازی بەڕێوەبردنی وڵات هەبووە لە رابردوودا، ئەم پرسە رەخنەی زۆری لێگیراوە، بەڵام ئێستا گرنگ ئەوەیە چۆن بتوانین ئەم پرۆسەیە چارەسەر بكەین، بەتایبەتی كە لە ئێستادا باری ئابووری زۆر خراپە و دەبێت دەستی پێبكەین، من دڵنیام ئەگەر بارودۆخی ئابووری بەو ئاستە خراپ نەبوایە و وەك پێشان پشكی 17% بهاتایە بۆ كوردستان زۆر كەمتر بیرمان لەم چاكسازییە دەكردەوە، بەڵام هەتا ئەگەر لەگەڵ بەغداش رێكبكەوین و پارەی زیاتریش بێتە كوردستان، هەرێمی كوردستان هەر پێویستی بەم چاكسازییە و رێكخستنەوەی كاروبارەكانی خۆی هەیە، ئێمە بە حوكمی كارەكەمان چەند جارێك سەردانی دەستەكانی دەستپاكیی هەردوو حكومەتی ئوردن و لوبنانمان كردووە، ئەوان ژمارەی فەرمانبەرانیان بۆ نموونە لە لوبنان بەبێ كەرتی سەربازی، نزیكەی 150-200 هەزار فەرمانبەرە، لە ئوردنیش 230-240 هەزار فەرمانبەریان هەیە، بەڵام لە كوردستان ژمارەی فەرمانبەرانمان چەند قات لە هی ئەوان زیاترە، لە كاتێكدا ژمارەی دانیشتووانی ئێمە لەوانەیە لە هی ئەوانیش كەمترە، راستە ئەم پرۆسەیە كەڵەكەبووی چەندین ساڵە و بە ئاسانیش لە بارودۆخێكی خراپی ئابووریدا چارەسەر ناكرێت، بەڵام دەبێت ئەوەشمان لەیاد نەچێت كە هەموو ناڕەزایەتییەكانی خەڵكی كوردستان لەبەر هۆكاری نادادپەروەری بووە، ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی متمانە لەنێوان دامەزراوەكانی حكومەت و خەڵكدا نەمێنێت، بۆیە تەنیا بە ئەنجامدانی چاكسازی و بەتایبەتیش لە رێگەی پەرلەمانەوە كە بەرزترین دامەزراوەی كوردستانەو یاسا بۆ ئەم چاكسازییە دەردەكات، هەروەها دەشتوانێت چاودێریی جێبەجێكردنی یاساكەش بكات، دەتوانرێت دەست بە چاكسازییەكە بكرێت.
لایەنێكی دیكە كە دەمەوێت ئاماژەی لەسەر بكەم، ئەو ئاستەنگانەیە كە لەكاتی داڕشتنی ئەم یاسایە رووبەڕووی دەبنەوە، بەڵام من دەڵێم ئەو ئاستەنگانە زۆر كەمترن لەو ئاستەنگانەی لەكاتی جێبەجێكردنی رووبەڕووی دەبێتەوە، زۆربەی ئەو ئاستەنگانەش بە هۆكاری سیاسی دروست دەكرێن.
ئێمە لە ساڵی 2016 لێكۆڵینەوەیەكمان پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیران كرد، لەم لێكۆڵینەوەیەدا كارمان لەسەر پلەكانی (1و2و3)ی فەرمانبەران كردبوو، بۆ ئەمەش دوو مەرجمان بۆ فەرمانبەران دانابوو، یەكەمیان بڕوانانە و دووەمیان ساڵانی خزمەت، پاشان بۆمان دەركەوت و تەنیا لەم سێ پلەیە 1300 حاڵەتی پێشێلكاریمان دەستنیشان كرد.
سەبارەت بە پلەتایبەتەكان، چەندین جار نووسراوی فەرمی لەلایەن داواكاری گشتی و دەزگای دیوانی چاودێری كراوە بۆ ئەوەی ئەو پرۆسەیە رابگیرێت، بەڵام ئەم پرسە دواكەوت، هەتا ئەم پرۆژە چاكسازییەی ئێستا، ئەمەش هێڵێكی گشتییە بۆ ئەوەی كەرتی كارگێڕی راست بكرێتەوە، لەوانەیە هەموو كێشەكانیش چارەسەر نەكات، بەڵام هەنگاوێكی گرنگیشە.
هەروەها سەبارەت بە پێشمەرگە، پرسەكە هەر ئەوەندە نییە ئەوانە لەسەر چ یاسایەك خانەنشین كراون، یان بە چ یاسایەك هەڵدەوەشێتەوە، دیارە چەندین پێشمەرگەی دێرین هەن كە بە یاساش مافی خۆیان پێنەدراوە، بۆیە ئامانج لەم پرۆژەیە ئەوەیە كە جۆرێك لە دادپەروەری دروست بكرێت، بۆ ئەوەی ئەو خەڵكانەی موستەحقن لە كاتی خۆیدا مووچەی خۆیان وەربگرن.
سەبارەت بە چۆنیەتی جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەی چاكسازییە، راستە هەندیكی دەكرێت بە رێنمایی هەڵبوەشێتەوە، یان بەشێكی تریان پێویستی بە هەمواركردنی یاسایە، بەڵام كۆی دەنگی بەشداربوان بەو جۆرە بوو كە یاسایەك بۆ ئەو پرۆژەیە دەربچێت و پەرلەمان پشتگیربی ئەو یاسایە بكات و سەرپەرشتیی جێبەجێكردنی بكات.
د. فرسەت سۆفی ئەندامی لیژنەی دەستپاكی لە پەرلەمانی كوردستان:
ئەم پرۆژەی چاكسازییە دەبێتە هۆكارێك بۆ یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە ئەمەش گرنگترین هۆكارە كە پێویستە پەرلەمان پشتگیری لێ بكات
فراكسیۆنەكانی پەرلەمان بەگشتی و فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان بەتایبەتی لە سەرەتای دەستپێكردنی ئەم قەیرانەوە پشتگیری تەواوی پرۆژەی چاكسازییان كردووەو پەرلەمانتارەكانی فراكسیۆنی پارتی رۆڵی گرنگیان لە لێكۆڵینەوە و بەدواداچوونی كەیسەكانی گەندەڵی و ئامادەكردنی پرۆژەی چاكسازی گێڕاوە.
د. فــرسەت ســـــۆفی پــــــــەرلـــەمانتــــــاری پارتی دیموكراتی كوردستان یەكێكە لەو پەرلەمانتارانەی كاری زۆر ورد و جددی لەسەر پرۆسەی چاكسازی كردووەو بە هاوكاری لەگەڵ پەرلەمانتارەكانی دیكە پرۆژەیەكی چاكسازی ئامادەكردووەو پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیران كراوە بۆ هەڵسەنگاندن، هەروەها ئەو هۆكارانەی وادەكەن كە پەرلەمانی كوردستان پشتگیری ئەم پرۆسە چاكسازییەی حكومەت بكەن، د.فرسەت بەمجۆرە ئەو هۆكارانەی بۆ ئامادەبوانی پەنێڵەكە دەستنیشان كرد:
«گرنگترین هۆكار كە وادەكات ئێمە پەرلەمانتارانی كوردستان پشتگیریی ئەم پرۆژە چاكسازییە بكەین، ئەوەیە ئەم پرۆژەیە یەكەكانی 70 و 80ی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەكاتە یەكەی ژمێریاری، ئەمەش چارەسەری ئامانجێكی گەورەی سیاسیی ئێمە دەكات، كە ئەویش یەكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستانە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر توانیمان هێزەكانی پێشمەرگە لە رووی داراییەوە یەك بخەینەوە، دەرگایەكی زۆر گەورە بەرەو یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە لە چوارچێوەی یەك یەكەی ژمێریاری لەناو وەزارەتی پێشمەرگە بە رووماندا دەكرێتەوە.
لایەنێكی دیكە كە زۆر گرنگە پشتگیریی ئەم پرۆژەیە بكەین، مەسەلەی پاسەوانانی دامەزراوەكانی كوردستانە، ئێستا زیاتر لە 30 هەزار پاسەوانمان هەیە كە هەر بەشێكیان سەر بە شوێنێكە، لەم پرۆژەیەدا هەموو ئەو پاسەوانانە لە چوارچێوەیەی یەك یەكە بەناوی یەكەی پاسەوانی ناوخۆ كۆدەكرێتەوە و هەمووشیان بە یەك لیست رێكدەخرێن بۆ پاسەوانی دامەزراوەكانی حكومەت.
خاڵێكی دیكە مەسەلەی پێدانی دەرماڵەكانە، بێگومان دەرماڵەكان شایستەی ئەو كەسانەن كە لە بواری تایبەتمەندیی خۆیان و بۆ كاركردن لە پیشەكەی خۆیاندا دەرماڵەی مەترسی وەردەگرن، بەڵام كەسێك بۆ نموونە بەدەرچووی بەشی كیماش بێت، ئەگەر لەبواری كارەكەی خۆی كارنەكات، بۆ دەرماڵەی مەترسی كیمایی پێ بدرێت؟ ئەم پرۆژەیە ئەو دەرماڵانەش رێكدەخات، خاڵێكی دیكە هەژماركردنی ساڵانی خزمەتە كە زۆر كەس بە هەژماركردنی خزمەت پلەی وەزیفی لە پلەی هەشتەوە تاچۆتە پلەی یەك، ئەم پرۆژەیە ئەو بوارەش رێكدەخاتەوە.
لایەنێكی دیكەی گرنگ مەسەلەی میلاكاتە، هەر بۆ نموونە لە كتێبەكەی بریمەر باس لەوە دەكات كە لەناو سوپای ئەمریكادا 500-800 پلەی سەربازی لە نێوان پلەی عەمید هەتا فەریق هەیە، بەڵام لە وەزارتی پێشمەرگەم پرسی ئێمە چەندمان هەیە، پێیان راگەیاندین لە پلەی عەمید تا فەریق 10هەزار كەسمان هەیە، هەر بۆیە ئێمەش پێویستمان بەوەیە بە پێی میلاكات پلەی سەربازی بەرز بكەینەوە، ئەگەر میلاك نەبوو، نابێت پلە بەرز بكرێتەوە، ئەمەش خاڵێكی دیكەی ئەم پرۆژەی چاكسازییە دەبێت.
كێشەیەكی دیكە كە ئەم پرۆژەی چاكسازییە چارەسەری دەكات، كێشەی بەرپرسە موعەوەمەكانە، چەندین كەسمان هەیە پشتر قائیمقام بووە، یان بەڕێوەبەری گشتی بووە، ئێستا بێكارە، بەڵام هەمان ئیمتیازاتی پێشانی هەیە، بۆ ئەم پرۆژەیە ئەم كێشەیە چارەسەر دەكات، یان ئەوەیە رەوانەی خانەنشینیان دەكات، یان بەپێی بوار كاری دیكەیان پێ دەسپێرێت. ئەمانەش ژمارەیان 400-500 كەس دەبێت.
دروستكردنی سندوقی خانەشینی بۆ یەكخستنەوەی هەموو خانەنشینان، یەكێكە لە دەستكەوتەكانی ئەم پرۆژە یاسایە.
پێدانی رۆڵێكی كاریگەر لە هەر سێ لایەنی (دەستەی دەستپاكی، دیوانی چاودێریی دارایی، داواكاری گشتی) بۆ وردبینیكردن و جێبەجێكردنی یاساكە، دیاریكردنی ماوەیەكی دیاریكراو كە 90 رۆژە بۆ ئەوەی هەموو لایەك خۆی لەگەڵ ئەم یاسایە بگونجێنێت.
لایەنێكی دیكە كە دەمەوێت هەڵوەستەی لەسەر بكەم، پرسی ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانە كە رۆژانە خۆمان لە هۆیەكانی راگەیاندنەوە ریكلامی بۆ دەكەین و دەڵێین زیاتر لە 1.2 ملیۆن فەرمانبەرانمان هەیە، بەڵام ئەم قسەیە راست نییە و ئێمە لە هەرێمی كوردستان تەنیا 697 هەزار فەرمانبەرمان هەیە، ئەمەش دابەشبووە بەسەر هەردوو كەرتی سەربازی و پۆلیس و ئاسایش كە ژمارەیان 247 هەزار كارمەندە، هەروەها كەرتی مەدەنی كە ژمارەیان 450 هەزار فەرمانبەرە، ئەوەی دیكە كە دەكاتە 520 هەزار مووچەخۆر ئەمانە بریتین لە بوارەكانی خانەنشینی و چاودێری كۆمەڵایەتی و كەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراوەكان، بۆیە كاتێك حكومەتی عێراق دەڵێت، ئێمە 2.2 ملێون مووچەخۆرمان هەیە، چۆن دەبێت كوردستان 1.2 ملیۆن مووچەخۆری هەبێت، پرسەكە بەو جۆرە نییە، لە عێراقدا 9 ملێۆن مووچەخۆر هەیە كە 600 هەزاریان مووچەی لە كاركەوتن وەردەگرن وەك فەرمانبەرانی كارگە داخراوەكان، ئەمانە لەگەڵ ئەوەی هیچ كارێك ناكەن، بەڵام هەموو ئیمتیازاتێكیش وەردەگرن.
لایەنێكی دیكەی گرنگ كە كارێكی زۆر باشی لەسەر كراوەو سەركەوتنی بەدەست هێناوە، سیستمی بایۆمەترییە، ئەم سیستمە بۆخۆی بانكێكی گەورەی زانیارییە، تەنیا بە یەك كلیك دەتوانێت هەموو داتاكانی چاكسازی بخاتە بەردەستمان و لەبەر رۆشنایی ئەو داتایانە دەتوانین ئەو چاكسازییەی پێویستە ئەنجامی بدەین، بەڵام لەبەر ئەوەی وەك پێویست نەمانتوانیوە سوود لەم سیستمە وەربگرین، دەبینین كاریگەرییەكەی وەك خۆی دەرنەكەوتووە. گرنگیی ئەم یاسایەش بۆ پرۆژەی چاكسازی ئەوەیە كە یاساكە جێبەجێ بكرێت، ئەگەر تەنیا یاساكە دەربچێت و پاشان جێبەجێ نەكرێت، هیچ سوودیكی نابێت، هەر بۆ بیرهێنانەوە، پێشتریش بڕیاری زۆر گرنگ دەركراون، وەك بڕیاری بڕینی كارەبای تەجاوز لە ساڵی 2016، هەروەها بڕیاری گێڕانەوەی 725 ملیۆن دۆلار قەرزی حكومەت لای دەوڵەمەندەكان لە ماوەی 30 رۆژدا، بەڵام ئێستاشی لەگەڵدا بێت، ئەو بڕیارانە جێبەجێ نەكراون، بۆیە دەبێت بە هەموو توانای خۆمانەوە پشتگیریی ئەم یاسایەی چاكسازی بكەین بۆ ئەوەی بتوانرێت جێبەجێ بكرێت.