((داواكاری ئەمجارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پەرلەمان بۆ بڕیاردان لەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختە لە هەرێمی كوردستاندا، لە هەمان داواكاری بەرەی كوردستانی ساڵی 1991 دەچێت بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن و پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە ئیداری و سیاسییەی كە حكومەتی بەعس بەمەبەست لە كوردستان دروستی كردبوو، ئەوكات ئامانجی بەرەی كوردستانی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن، بۆ ئەوە نەبوو كام لایەنی سیاسی دەنگی زیاتر دێنێت، بەڵكو لە ئامانجی پرۆسەی هەڵبژاردنەكە بۆ ئەوەبوو، كوردستان تواناو ئیرادەی خۆی پیشانی جیهان بدات بەوەی دەتوانێت دامەزراوە شەرعییەكانی خۆی (پەرلەمان و حكومەت) بە شێوازێكی دیموكراتییانە لە بنەڕەتەوە بونیاد بنێت و، پاشانیش ئەو دامەزراوە شەرعییانە (پەرلەمان و حكومەت) لەبری حزبە سیاسییەكان لەو ناوچەیەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە بڕیاری 688ی ئەنجوومەنی ئاسایش ناویان لێ نابوو (ناوچەی ئارام یان دژە فڕین) نوێنەرایەتیی گەلی كوردستان لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و وڵاتانی دەوروبەر بكات.

بۆ ئێستای پەرلەمان و حكومەتی كوردستانیش، بێگومان ئاشكرایە كە ئامانجی سەرەكی پەنابردنی حكومەتی حەیدەر عەبادییە بۆ دووبارە داگیركردنەوەی بەشێكی زۆری كوردستان بەزەبری هێز و حەشدی شەعبی لە 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو، دووبارە هەمان ئامانج و مەبەستی حكومەتی بەعس و سەدامی هەبوو بۆ ئەوەی كیانی سیاسی هەرێمی كوردستان و دامەزراوە شەرعیەكانی لەبەریەك هەڵبوەشێنێت.
حكومەتی بەعس و سەدام، دوای ئەوەی لەشەڕی دەربەندی كۆڕێ تیكشكان و چەند دەبابەیەكی T62ی بە تێكشاوی بەجێهێشت و، پاشتریش كە دانوستاندنەكانی بەرەی كوردستانی لەگەڵ بەعس شكستیان هێنا، راستەوخۆ دامەزراوەكانی لە كوردستان پاشەكشە پێكرد، ئەمەش بەو هیوایەی كوردستان نەتوانێت رێگە چارەیەك بدۆزێتەوە و خۆی خۆی بەڕێوە بەرێت، بەڵام حكومەتەكەی عەبادی پەندی لە رژێمی بەعس و سەدام وەرنەگرت و، دوای ئەوەی هێزەكانی عێراق و حەشدی لە هەردوو بەرەی شەڕی پردێ و سحێلا لەسەر دەستی پێشمەرگە تێكشكان و چەندین دەبابەی ئابرامز (Abrams Tank) و هامەر و هامفیان بە تێكشكاوی بەجێهێشت و، دوای ئەوەیش ئامادەنەبوون كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا بەدیالۆگ و دانوستاندن لە چوارچێوەی دەستوری عێراقدا چارەسەربكەن، هەوڵێكی دیكەیان خستە گەڕ بۆ سڕینەوەی كیانی سیاسی هەرێمی كوردستان، ئەویش بەكار هێنانی هەندێك لایەنی سیاسی ناوخۆی كوردستان بوو بۆ ئەوەی بانگەشە بۆ (حكومەتی كاتی یان حكومەتی رزگاریی نیشتمانی بكەن)، پاش ئەوەی ئەم هەوڵەشیان شكستی هێنا، بە هەماهەنگی و رێككەوتن لەگەڵ عەبادیدا هەردوو حزبی (گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی) وەزیرەكانیان لەحكومەت دەستیان لەكار كێشایەوە و، وەك پاداشتێكیش بۆ ئەم كارەیان لە چەند رۆژی رابردوو بە شاندێكی حزبی سەردانی بەغدایان كردو لەلایەن حەیدەر عەبادیشەوە پێشوازیان لێكرا. بەڵام لەمەشیاندا، چۆن پیلانە سەربازییەكەی عەبادی بۆ رووخاندنی كیانی سیاسی هەرێمی كوردستان لەسەردەستی پێشمەرگە لە پردێ و سحێلا تیكشكێنرا، بە هەمان شێوە پیلانە سیاسییەكەشی كە بەوەكالەت (گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی) بەنیازن بۆی جێبەجێ بكەن، ئەمەشیان بە داواكاری حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە دیسان شكستی هێناو، لەمەش زیاتر پشتگیریی نێودەوڵەتی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان رۆژ لەدوای رۆژ لە زیادبووندایە و پشتگیریی هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەن كە داوای كردووە هەڵبژاردنی پێشوەختە لە كوردستان ئەنجامبدرێت.


لە بارودۆخی ئێستای كوردستاندا كە باروودۆخێكی سەخت وئاڵۆز و قەیراناوی سیاسی و ئابورییە، خەریكە رۆژ لەدوای رۆژ بەشێوەیەكی خۆرسكانە، جەمسەری نیشتمانی بۆ پشتگیری لە حكومەت و پەرلەمانی كوردستان روو لەزیادبوونێكی بەرچاو دەكات و، لەبەرامبەردا جەمسەری دژ بە كیانی سیاسیی كوردستان و هاوپەیمان لەگەڵ حكومەتی عەبادی، زیاتر بەرەو گۆشەگیری دەچن و خەڵكی كوردستان وەك پێشان بە قسە باق و بریقەكانیان فریو ناخۆن، لەمەش زیاتر لەناو پرۆسەی سیاسی كوردستانیشدا، بەتایبەتی لە ناو پەرلەمانی كوردستاندا، ئەو ژینگە لەبارەی ئاژاوە و تێكدانی كۆبوونەوەكان بەرەو كۆتایی دەچێت و فراكسیۆنەكان رێگە نادەن چەند پەرلەمانتارێكی هەرزەكار لەم بارودۆخە قورسەدا یاری بە چارەنووسی گەلی كوردستان بكەن، هەروەها خەریكە بە تەواوەتی هەڵوێستی جەمسەری نیشمانی بۆ خەڵكی كوردستان روون دەبێتەوە و لەوە تێدەگەن كە داواكاریی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردنەوەی پێشوەختە، بۆ گێرانەوەی دەسەڵاتە بۆ گەلی كوردستان، نەك وەك جەمسەری نانیشتمانی دەیانەوێت لەمیانەی چەند سەفقەیەكەوە ئیرادەی گەلی كوردستان تەسلیمی بەغدا و حكومەتی عەبادی بكەنەوە.
لە ئێستاوە ئاراستەی رووداوەكان بەرەو ئەوە دەچن، ئەوانەشی كە خۆیان بەشێك بوون لە خیانەتی كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەرو، لەسەرەتاوە بە شان و باڵی حەشدی شەعبیاندا هەڵدەگوت و، خەڵكیان فریودەدا بەوەی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكانی دیكەی كوردستان ئارامەو بگەڕێنەوە، بەڵام ئێستا دوای ئەوەی گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە حكومەتی عەبادی هیچ حسابێكیان بۆ ناكات و، لەسەر ئاستی ناوخۆی كوردستانیش بەرەو ریسوابوونی تەواو دەچن، بۆیە قسەكانیان 180 پلە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە و، بەشێكیان هەڕەشە لە حكومەتی عەبادی دەكەن بەوەی گوایە دەتوانن كەركوك بەزەبری هێز ئازاد بكەنەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی حكومەتی عەبادی دەزانێت، خەڵكانێك خۆیان بفرۆشن بۆ ئەوەی كەركوكێكی ئازاد كراو دووبارە داگیربكرێتەوە، ئەوا ئەو جوامێرە نابن بتوانن جارێكی دیكە رووبەرووی ئەو میلیشیایانەی حەشدی شیعە ببنەوە كە خۆیان چاوساغی و پێش لەشكرییان بۆ كردوون، هەروەها بەشێكی دیكەیان كە رۆژانە دەیانگوت : (كەركوك ئارامە و هیچ پێشێلكارییەك نییە)، ئەوا ئەم بەشەشیان جارێكی دیكە هەر خۆیان بانگێشە بۆ ئەوە دەكەن كە حكومەتی عەبادی دووبارە دەستی كردۆتەوە بە تەعریبكردنی كەركوك و داوا دەكەن خەڵكی كەركوك خۆپیشاندان بكەن، بەڵام ئەوان خۆشیان باش دەزانن كە خەڵكی كەركوك نەك هەر وەڵامی ئەو خۆفرۆشانە ناداتەوە بەڵكو ئەوانە لە دیدی كەركوكیاندا هیچ جیاوازییەكیان لەگەڵ ئەو چەكدارانەی حەشدی شەعبی نییە كە رۆژانە كەرامەتی خەڵكی كەركوك دەشكێنن و برینداری دەكەن. بۆیە كەوتوونە ئەوەی جارێكی دیكە حزبە سیاسییەكانی كوردستان وەڵامیان بدەنەوە، بەڵام وەك بەڕێزان مسرور بارزانی راوێژكاری ئاسایشی هەرێمی كوردستان و د.نەجمەدین كەریم پارێزگاری هەڵبژێردراو و دوورخراوەی كەركوك، لە دوو دیمانەی تەلەفزیۆنی جیاوازدا جەختیان لەسەر كردەوە، كەركوك بە شارێكی داگیركراو دەزانن و ئەمری واقیعی سەپاندنی هێزی سەربازی رەتدەكەنەوە و ئەوانەشی كە بوونە هۆكاری كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەر و خیانەتی نیشتمانیان ئەنجامداوە بۆ ئەوەی كەركوك و تەواوی ناوچەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان ئەو باروودۆخەی بەسەردا بێت، دەبێت لەلایەن خەڵكی كوردستانەوە دادگایی بكرێن و ئەو خیانەتە پەردەپۆش نەكرێت.


لەم واقیعە سیاسیەی ئێستای كوردستاندا، راستە بارودۆخەكە لەسەر ئاستی سیاسی و ئابووری لە قەیرانێكی گەورەدایە، بەڵام دەبێت ئەوەشمان لەبیر بێت، كە نەتەوە ئازادەكان لەناو شەوەزەنگی قەیران و نائومێدیدا، پەنجەرەی ئومێد دەكەنەوە و ئیرادەی خێر دژی ئیرادەی شەڕ بەرهەم دەهێنێت، مێژووی كارەسات و ئەو قەیرانانەی بە دریژای سەد ساڵی رابردوو بەسەر گەلی كوردستان هاتوون، بەردەوام لەناو قۆناخە سەخت و قەیراناوییەكاندا توانای ئەوەی هەبووە، پەنجەرەی ئومێد بەڕووی نەتەوەكەیدا بكاتەوە، ئێستاش كە حكومەتی هەرێمی كوردستان داوای لە پەرلەمانی كوردستان كردووە، رۆژی هەڵبژاردنی پێشوەختە دیاری بكات، ئامانج لێی ئەوەیە كە پەنجەرەیەكی ئومێد بەڕووی كوردستاندا بكرێتەوە و جارێكی دیكە سەرلەنوێ دامەزراوە شەرعییەكانی كوردستان لە چوارچێوەی سیاسەت و ستراتیژیەتێكی نیشتمانی خۆی پێناسە بكاتەوە و بە پشتیوانییەكی بەهێزی ناوخۆییەوە، نوێنەرایەتیی گەلی كوردستان بكات و، بۆ هەموو جیهانی بسەلمێنتەوە كە ئیرادەی خەڵكی كوردستان بە حكومەتەكانی عێراق(ئەوجا ئەو حكومەتە حكومەتی بەعس سەدام بێت یان شیعەی عەبادی) تێكناشكێنرێت و ئەوانەشی خۆیان كردۆتە پاشكۆی عەبادی، چارەنووسیان لە پاشكۆكانی سەدام و بەعس باشتر نابێت.


هەڵبژاردنێك بۆ ئەوەی گەلی كوردستان تێیدا براوە بێت نەك لایەنێك یان دوو لایەنی سیاسیی
لەساڵی 1991 دوای ئەوەی بەرەی كوردستانی بڕیاریدا لە 19ی ئایاری 1992 هەڵبژاردن لە كوردستان ئەنجامبدرێت، بەڕێز مسعود بارزانی كە ئەوكات سەرۆكی بەرەی كوردستانی بوو، رایگەیاند: (ئەمڕۆ خۆشترین رۆژە لە ژیانی من، لەبەر ئەوەی خەڵكی كوردستان خۆیان بڕیار دەدەن چ جۆرە حوكمرانییەكیان دەوێت)، لەكاتی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنیش كە دیسان بەڕێز مسعود بارزانی هەم سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان بوو، لە هەمانكاتیشدا كاندید بوو بۆ (رێبەری بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان)، ئەو نە بانگێشەی بۆ پارتی دەكرد كە هەڵبژاردنەكان بباتەوە، هەروەها نە بانگێشەشی بۆ خۆی دەكرد بۆ ئەوەی وەك كاندیدی رێبەری بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان لەو هەڵبژاردنە بباتەوە، بەڵكو بەدرێژایی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن، جەختی لەسەر یەك پرەنسیپ دەكردەوە: (گرنگ ئەوەیە هەڵبژاردنەكە سەركەوتوو بێت، ئەگەر هەڵبژاردنەكە سەركەوتوو بوو، ئەوا هەموو گەلی كوردستان براوەیە، بەڵام ئەگەر خوانەخواستە هەڵبژاردنەكە سەركەوتوو نەبوو، ئەوا گەلی كوردستان دۆڕاو دەبێت)، ئەم لۆژیكەی بارزانی بۆ تێگەیشتن لە چەمكی هەڵبژاردن و ئیرادەی خەڵكی كوردستان لە بڕیاردان بۆ چارەنووسی خۆی و شێوازی ئەو حوكمرانییەی پەسەند دەكات، بۆ ئێستای واقیعی كوردستان، هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ واقیعی ساڵی 1991 كوردستان نییە، لەبەر ئەوەی ئەوكات ئێمە لە دووڕیانێكی سەختدا بووین چۆن خۆمان خۆمان بەڕێوە بەرین، ئێستاش لە هەمان دووڕیانداین چۆن خۆمان بەدەستی خۆمان ئەو پیلانەی بۆ هەڵوەشانەوەی كیانی سیاسی هەرێمی كوردستان چێنراوە،هەڵیدەوەشێنینەوەو پوچەڵی دەكەینەوە.


ئەو حزبە سیاسیانەی وەك (بزووتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی) شكستیان هێنا لەوەی بە بیانووی هەڵوەشانەوەی حكوومەت و دامەزراندنەوەی حكومەتی كاتی یان رزگاریی نیشتمانی، بەشی دووەمی پیلانەكەی 16ی ئۆكتۆبەر دژی هەرێمی كوردستان جێبەجێ بكەن، ئێستا دوای ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان داوای لەپەرلەمان كردووە كە رۆژێك بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە دیاری بكات، كەوتوونەتە دۆزینەوەی چەندین بڕو بیانوو و پروپاگەندە بۆ درووستكردنی ئاستەنگ لەبەردەمی ئەم هەڵبژاردنە و، باس لەوە دەكەن لیستی تۆماری دەنگدەران خاوێن نییە و ئەوانەی مردوون ناویان رەش نەكراوەتەوە، بۆیە دەبێت ئەم هەڵبژاردنە دوا بخرێت، ئەوان دەیانەوێت بەو جۆرە خۆڵ بكەنە چاوی خەڵك، بەوەی گوایە ئەم هەڵبژاردنە ئامانجی پارتی دیموكراتی كوردستانە و پارتی دەیەوێت بە رێگەی ئەم هەڵبژاردنە دەسەڵات لە كوردستاندا قۆرخ بكات، بەڵام خۆشبەختانە رۆژ لە دوای رۆژ ئەم درۆ و پروپاگەندانە بۆ خەڵكی كوردستان ئاشكرا دەبن كە ئامانج لە هەڵبژاردنی پێشوەختە بۆ ئەوە نییە لایەنێكی سیاسی دەنگ زیاتر یان كەمتر بهێنێت، بەڵكو بۆ ئەوەیە پرۆسەی سیاسی كوردستان، لەم ئاژاوەو ناسەقامگیرییە دەربازی بێت و چیدیكە حزبی پۆپۆلیستی لە ژینگەی ئاڵۆزی سیاسیدا خەڵكی كوردستان چەواشە نەكات، ئەم قەناعەتەش خۆشبەختانە لە ئێستادا تەنها داواكاری پارتی دیموكراتی كوردستان نیە بەڵكو هەموو ئەو هێز و لایەنە سیاسیە نیشتمانیانەی دەیانەوێت كوردستان ئەم قۆناخە سەختە تێپەڕێنێت، هەموویان هەڵبژاردن و گێرانەوەی دەسەڵات بۆ گەلی كوردستان بە باشترین میكانیزم و دەروازە دەزانن.
لێرەدا گرنگە، چاوێك بە مێژووی هەڵبژاردنەكانی كوردستان و ئاكامەكانی هەڵبژاردن و هەڵوێستی پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر تێكرای هەڵبژاردنەكانی كوردستان بخشێنێتەوە، ئەو پرسیارە لە مێژووی 25 ساڵی رابردووی ئەزموونی هەڵبژاردنەكان بكەین بەوەی ئایا لە چ پرۆسەیەكی هەڵبژارندا، پارتی دیموكراتی كوردستان كە هەموو جارێك دەنگی یەكەمی هێناوە، لەسەر ئیستحقاقی هەڵبژاردن پێداگیری كردووە یان مەبەستی ئەوە بووە كە دەسەڵاتی سیاسی لە كوردستاندا قۆرخ بكات؟ یان ئامانجی پارتی دیموكراتی كوردستان ئەوە بووە، هەر پرۆسەیەكی هەڵبژاردن كە لە كوردستان ئەنجامدەدرێت، ببێتە وێستگەیەكی دیكە بۆ وەرچەرخانی كوردستان بەرەو قۆناخێكی پێشكەوتووتر، لێرەدا بەچەند خاڵێك زیاتر هەڵوەستە لەسەر ئەم لایەنە دەكەین:


1. لەساڵی 1992، پارتی دیموكراتی كوردستان رێژەی 50+1% دەنگی خەڵكی بەدەست هێنا، هەروەها سەرۆك مسعود بارزانی دەنگی یەكەمی رێبەری بزووتنەوەی رزگاریخوازی بەدەست هێنا، بەڵام لەبەر ئەوەی ئامانجەكە ئەوەبوو پرۆسەی هەڵبژاردنەكە سەركەوتوو بێت و كوردستان بتوانێت دامەزراوە شەرعییەكانی خۆی دابمەزرێنێت، پارتی بە سیستمی (پەنجا بە پەنجا) رازی بوو، هیچ پێداگیری لە ئیستحقاقی هەڵبژاردنی خۆی نەكرد. بەڵام بۆ ئەوەی خەڵكی كوردستان دوای دامەزراندنی دامەزراوە شەرعییەكانی فێری پرۆسەی دەستاو دەست كردنی دەسەڵات بێت، پارتی جەختی لەوە كردەوە دوای ماوەیەك، دەبێت هەڵبژاردن دووبارە بكرێتەوە، بەڵام بەداخەوە لەبری هەڵبژاردنێكی ئاشتیانە، شەڕی ناوخۆی لێكەوتەوە، هەموو لایەك لەسەر ئەوە كۆك بوون كە ئەوە شەڕی هەڵبژاردن و شەڕی دەسەڵاتە.
2. دوای تەواو بوونی شەڕی ناوخۆ و بۆ ئەوەی جارێكی دیكە شەڕی دەسەڵات روونەداتەوە و كوردستان بەرەو ئەزموونێكی دیموكراتی و چەسپاندنی كەلتوری دیموكراتی هەنگاو هەڵبگرێت، پارتی و یەكێتی رێككەوتن كە بە یەك لیستی هاوبەش دابەزن و پێكەوە حكومەت و پەرلەمان پێكبهێنن، بۆ ئەمەش لە ساڵی 2005 پارتی و یەكێتی بە یەك لیست بەشداریان كرد، ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە ئەو كاتیش لەگەڵ ئەوەی كێشەی ململانێی پارتی و یەكێتی بەدابەزینی یەك لیست چارەسەركرابوو، بەڵام خەڵكانێك كە فرچكیان بە ئاژاوە نانەوە گرتبوو، بانگێشەیان بۆ ئەوە دەكرد، لە هەڵبژاردنی پارێزگاكاندا یەكێتی زۆرینەی دەنگەكانی هێناوە، ئەمەش بەو مانایەی یەكێتی هەڵبژاردنەكانی بردۆتەوە، بەڵام كاتێك كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق روونكردنەوەی خۆیدا، دەركەوت پارتی دەنگی زیاتری بەدەست هێناوە، ئەمەش دەریخست كە ئامانجی پارتی لە هەڵبژاردنەكان، پاراستنی دەستكەوتەكانی كوردستانە نەك بردنەوەی پارتی لە هەڵبژاردنەكاندا.

3. هەر ئەو خەڵكانەی كە چاویان بە سەقامگیری و دەستكەوتەكانی كوردستان هەڵنەدەهات، بۆ هەڵبژاردنەكانی تەمموزی 2009، لە یەكێتی جیابوونەوەو یەكێتیان كەرت كرد، بەڵام پارتی دیموكراتی كوردستان بە هیچ جۆرێك حسابی ئەوەی نەكرد كە یەكێتی دەنگی كەمتر دەهێنێت، لەمەش زیاتر سەرۆكی لیستی هاوبەشی پارتی و یەكێتی كە بەناوی (هاوپەیمانی كوردستانی) بوو، سەرۆكەكەی درایە یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە ئەوكات د.بەرهەم ساڵح بوو، دوای هەڵبژاردنەكانیش هەر د.بەرهەم راسپێرا بۆ ئەوەی كابینەی شەشەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكبهێنێت، ئەمە لە كاتیكدا بوو هەموو كەسێك دەیزانی، ئەو 59 كورسیەی لیستی (هاوپەیمانی كوردستانی) بەدەستی هێناوە، بەشی هەرە زۆری دەنگەكانی پارتی دیموكراتی كوردستانە.
4. لە ساڵی 2013 و دوای نەخۆشكەوتنی خوالێخۆشبوو مام جەلال، یەكێتیی نیشتمانی كەوتە ژێر كاریگەریی ئەو ئیرهابە فیكریەی لە سلێمانی دژ بە سەقامگیری كوردستان داڕێژرابوو، بۆیە لەگەڵ ئەوەی پارتی پێداگیری دەكرد، كە دیسان پارتی و یەكێتی بە یەك لیست دابەزن، بەڵام یەكێتی پێداگیری كرد كە خۆی بە لیستی جیاواز دادەبەزێت، ئەم هەنگاوەی یەكێتی خۆی لە خۆیدا دژی رێككەوتنی ستراتیژیی پارتی و یەكێتی بوو، بەڵام دوای هەڵبژاردن لەگەڵ ئەوەی یەكێتی 18 كورسی پەرلەمانی بەدەست هێنابوو، پارتی دیموكراتی كوردستان 38 كورسی، بەڵام پارتی لەگەڵ هەر سێ حزبەكەی دیكە (گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو) لەسەر بنەمای ئیستحقاقی هەڵبژاردن حكومەتی پێكهێنا و لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی لەسەر بنەمای ریككەوتنی ستراتیژی واتە پۆستەكانی پارتی و یەكێتی بەقەدەر یەك بن، تائێستاش هەر بەو جۆرەیە.


ئاماژەكردن بۆ ئەم باكگراوەندەی مێژووی ئەزموونەكانی هەڵبژاردن لە كوردستان، بۆ ئەوە نییە فەزڵی پارتی بەسەر لایەنەكانی دیكەدا پیشانبدەین، هەروەها ناشمانەوێت لایەنە سیاسییەكانی دیكەش ئەم باكگراوندە بەو مانایە تێبگەن، بەڵكو مەبەست لەم باكگراوندە ئەوەیە، كە پرۆسەی هەڵبژاردن لە سیاسەت و ستراتیژیەتی پارتی دیموكراتی كوردستاندا، بریتی نییە لەوەی كە ستراتیژیەت و سیاسەتی پارتی تەنیا چاوی لەسەر سندوقەكانی دەنگدانە بۆ ئەوەی هەر خۆی حزبی فەرمانڕەوا بێت لە كوردستاندا، بەڵكو تێڕوانینی ستراتیژی و سیاسەتی پارتی بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن لە كوردستاندا ئەوەیە، چۆن خەڵكی كوردستان دەتوانی ئیرادەی خۆی بۆ خۆبەڕێوەبردنێكی دیموكراتییانە پیشانی هەموو جیهان و دەوروبەری خۆی دەدات، چۆن ئەو ئیرادەیە دەیسەلمێنێت، گەلی كوردستان گەلێكی ئاشتیخوازە و ئامانجی ئەوەیە وڵاتەكەی خۆی و وڵاتانی دەوروبەری و هەموو جیهان لە ئاشتیدا بژی و بە شێوازی سەردەم و ئاشتیخوازانە كێشەكانی لەگەڵ عێراق و وڵاتانی دەوروبەری چارەسەر دەكات.
لەم بازنەیەدا، زۆربەی حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە دەبێت ئامانجی هەموو لایەكیان بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن هەمان تێڕوانینی ستراتیژیی پارتی دیموكراتی كوردستان بێت و، ئامانج لە هەڵبژاردن ئەوە بێت سیاسەتێكی نیشتمانی بۆ حوكمڕانیی كوردستان دابڕیژرێت و هەموو پێكەوە شان بدەنە بەر ئەم بەر پرسیاریەتییە و ئەو قۆناخە سەختە تێپەڕێنن.
ئەم تێڕوانین و تێگەیشتنە كە لای خەڵكی كوردستان پەسندە و پێشوازی لێدەكرێت، رۆژ لەدوای رۆژ پشتیوانیی زیاتری لێدەكرێت و ئەوانەشی كە هەر سوورن لەسەر ئەوەی بە پشتیوانیی حكومەتی عەبادی و دەوروبەر، ژینگەی سیاسیی كوردستان ئاڵۆز بكەن و ئاژاوە دروست بكەن، لە هەڵبژاردنی داهاتوودا، گەلی كوردستان بەو جۆرە مامەڵەیان لەگەڵ دەكات كە شایستەی سیاسەت و رەفتارەكانی ئێستایان بێت.



پەرلەمانی كوردستان لەبەردەم قۆناخێكی هەستیار و بڕیارێكی میژوویی یەكلایكەرەوەدا
دەست لەكاركێشانەوەی یوسف محەمەدی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، ئەو راستییەی لێدەخوێنرێتەوە كە چیدیكە لەناو پەرلەمانی كوردستاندا ئەو ژینگە ئاڵۆز و پڕ رق و كینەیە دروست نابێتەوە كە پێشتر بە پشتیوانیی هەردوو فراكسیۆنی گۆڕان و كۆمەڵ، تەپڵی شەڕ و ئاژاوەیان لەناو تەلاری پەرلەمانی كوردستاندا دەكوتی. ئەم قەناعەتە لەدوای 1ی نۆڤمبەری 2017 لای یوسف محەمەد دروست بوو، كاتێك رابوون مەعروفی پەرلەمانتاری گۆڕان هەوڵیدا بەبێ هۆ ئاژاوەیەك لەناو پەرلەمان دروست بكات و جارێكی دیكە پەرلەمان بگێڕێتەوە بۆ سەردەمی سەرۆكایەتی یوسف محەمەد، بەڵام ئەمجارەیان نەك هەر لەناو پەرلەماندا لێی قبوڵ نەكرا و بەرپەرچدرایەوە، لەهەمانكاتدا خەڵكی كوردستان لێی راپەرین و شاربەدەریان كرد، بۆیە ئەمە ئاماژەیەكی گرنگ بوو بۆ یوسف محەمەدیش، بەوەی ئەگەر بەنیازە بەهەمان شێوازی ئاژاوەگێڕیی پێشوو بیەوێت سەرۆكایەتیی پەرلەمان بكاتەوە، ئەوا خەڵكی كوردستان لێی قبوڵ ناكات و شاربەدەری دەكەنەوە.

پەرلەمانی كوردستان لەگەڵ ئەوەی خۆی چەندین كێشەی هەیە، بەڵام لەدوای ئەكتیڤكردنەوەی لە 15ی ئەیلوولی 2017 ەوە، توانیویەتی كۆمەڵێك بڕیار و یاسای گرنگ دەربكات، كە یەكەمیان بڕیاری پشتگیركردن بوو لە پرۆسەی ئەنجامدانی ریفراندۆم لە كوردستاندا، ئەم بڕیارەی پەرلەمانی كوردستان بووە هۆكاری ئەوەی هەموو حزبە سیاسییەكانی كوردستان بە گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامیشەوە كە پشتگیریی ریفراندۆمی كوردستان بكەن، لەدوای كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەریشەوە، لەگەڵ كێشمە كێش و تێڕوانینی جیاواز لەناو پەرلەماندا هەیە، بەڵام دیسان توانی بە یاسایەك بۆ ماوەی دوو وەرز تەمەنی پەرلەمان درێژبكاتەوە و ئەم یاسایەش بەپێی بارودۆخی كوردستان بواری ئەوەی هەیە چاوی پێدابخشێنرێتەوە، ئەوجا ئەو چاو پێداخشاندنەوەیە بۆ ئەوە بێت ئەو ماوەیە كورتبكرێتەوە بۆ یەك وەرز، یان خوانەخواستە بارودۆخی كوردستان لە ئێستا ئاڵۆزتر بێت و ناچار بێت جارێكی دیكە دوای ئەو دوو وەرزە تەمەنی پەرلەمان درێژ بكاتەوە.

لایەنێكی دیكە، هەماهەنگی و پێكەوە كاركردنی نێوان پەرلەمان وحكومەتی هەرێمی كوردستانە، وەك ئێستا دەیبینین هاوكاری و هەماهەنگییەكی گەورە لەنێوان هەردوولا هەیە، هەم سەرۆكایەتیی حكومەت چەند جارێك سەردانی پەرلەمانی كردووە هەمیش سەرۆكایەتیی پەرلەمان سەردانی سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی وەزیرانیان كردووە و پێكەوە دیالۆگیان كردووە بۆ پرسەكانی چاكسازی و رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و دۆزینەوەی رێگەچارەیەك بۆ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەران، هەروەها حكومەت پرۆژەیەكی چاكسازی پێشكەشی پەرلەمان كردووە بۆ ئەوەی یاسای پێویست بۆ چاكسازی لە بوارەكانی كارگێڕی، رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی، چاكسازی لە لیستی خانەنشینانی ناشایستە و بواری داهاتی نەوت و گازی هەرێمی كوردستان، ئەمانە هەموویان ئاماژەن بۆ ئەوەی ئەو ئاستەنگانە لەنێوان حكومەت و پەرلەمان لابران كە پێشتر نەدەتوانرا حكومەت و پەرلەمان بەو شێوەیە هاریكاری و هەماهەنگی لەگەڵ یەكتری بكەن.
لەئێستادا و دوای دەست لەكاركێشانەوەی یوسف محەمەدی سەرۆكی پەرلەمان، ئەركی گرنگ و سەرەكی پەرلەمان ئەوەیە كە جارێكی دیكە و سەرلەنوێ، دەستەیەكی نوێ بۆ سەرۆكایەتیی پەرلەمان هەڵبژێرێتەوە، ئەم كارەش لەگەڵ ئەوەی پێویستی بە سازانی سیاسیی نێوان لایەنە سیاسییەكان بەگشتی و هەر سێ لایەنی (پارتی و یەكێتی و یەكگرتووی ئیسلامی) هەیە، بەڵام پێدەچێت، ئەم سێ لایەنە وەك سێ لایەنی سەرەكی، هاوهەڵوێست بن لەسەر پاراستنی كیانی سیاسی هەرێمی كوردستان و لەوە تیگەیشتوون وێرای هەموو ئەو كەموكوڕییانەی لە پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان بوونیان هەیە، بەڵام پرسەكە هاتە سەر ئەوەی كیانی سیاسی هەرێمی كوردستان بكەوێتە مەترسییەوە، ئەوا دەبێت بەهەر نرخێك بێت ئەو كیانە سیاسیە بپارێزرێت، بۆیە لە تێڕوانینەوە، لەگەڵ ئەوەی لەوانەیە لە تێروانینی (پارتی و یەكێتی و یەكگرتووی ئیسلامی) دا، جیاوازیەكی زۆریش هەبێت، بەڵام دووبارە هەڵبژاردنەوەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی كوردستان، پێدەچێت سازانی سیاسی لەنێوان ئەم سێ لایەنە زۆر قورس نەبێت و لەسەر میكانیزمێكی تازە رێكبكەون .

سەرۆكایەتیی تازەی پەرلەمان، دەكەوێتە بەردەم قۆناخێكی هەستیار، یەكەمیان ئەوەیە كە یاسای پێویست بۆ جێبەجێكردنی ئەو پرۆژە چاكسازیەی حكومەت دەربكات كە بۆ پەرلەمانی ناردووە، سەبارەت بە دەركردنی ئەو یاسا پێویستانە، پێدەچێت پەرلەمان ئاستەنگی ئەوتۆی نەیەتە پێش، لەبەر ئەوەی پرۆژە چاكسازییەكەی حكومەت، كورتكراوە و چڕكراوەی سەرجەم پرۆژە چاكسازییەكانی فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستانە، بۆیە مەزندە دەكرێت یاسا پێویستەكان بە ئاسانی تێپەڕببن، بەڵام ئەركێكی دیكەی پەرلەمان كە ئەمیشیان دیسان وەڵامدانەوەی داوایەكی دیكەی حكومەتی هەرێمی كوردستانە كە داوای كردووە پەرلەمان بڕیار لەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختە بدات، ئەمەیان وەك د.جەعفەر ئیمنێكی لە دیمانەیەكدا پێی راگەیاندین، لەوانەیە كارێكی قورستر بێت، لەبەر ئەوەی بڕیاردان لەسەر رۆژێك بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە، بە دوو قۆناخ دەكرێت.، قۆناخی یەكەم پێویستی بە سازانێكی سیاسییە بۆ ئەوەی تەمەنی درێژكردنەوەی پەرلەمان لە دوو وەرزەوە كورتبكرێتەوە بۆ یەك وەرز، پاشان حكومەت و پەرلەمان لەگەڵ كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن كۆدەبنەوە رۆژێك بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە دیاری دەكەن، بێگومان ئاشكرایە هەنگاوی دووەمیان زیاتر رۆتینیە و ئاستەنگی نایەتە بەردەم، بەڵام هەنگاوی یەكەمیان كە دروستكردنی سازانی سیاسییە، ئەوەیان لەوانە قورس بێت و ئاسان نەبێت.

بۆ بارودۆخی سیاسیی كوردستان ئەوە هیچ گومانێك هەڵناگرێت كە دروستبوونی سازانی سیاسی لەناو پەرلەماندا لەسەر پرسێكی لەو جۆرە كە ئامانج لێی ئەنجامدانی پێشوەختە، كارێكی ئاسان نابێت و، لەوانەیە زۆر لایەنی سیاسی هەڵبژاردنی پێشوەختە بە بەرژەوەندیی حزبەكەی نەزانێت، بەڵام بەشێك لە پسپۆران و چاودێرانی بارودۆخی سیاسی كوردستان لەگەڵ ئەوەدان، بارودۆخەكە چەند قورس بێت، بەڵام دیسان ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە بۆ ئەوەی ئەم بارودۆخە تێپەڕێنن لە بارودۆخی ئێستای كوردستان باشترە كە بەشێك لە حزبە سیاسییەكان ململانێی سیاسییان گەیاندۆتە ئاستێكی هێندە نزم و خۆفرۆشی كە ئامادەن بچن هاوپەیمانی لەگەڵ حكومەتی عەبادی بكەن بۆ ئەوەی كیانی سیاسی لەناو بەرن.

هەست كردن، بەمەترسیی رەفتاری بەشێك لە حزبە سیاسییەكان بەم ئاستە نانیشتمانییە، لەسەر ئەو لایەنە سیاسییانەی فەرز دەكات، بەبێ گوێدانە بەرژەوەندیی حزبی، یان بەبێ گوێدانە ئەوەی لەم هەڵبژادنە كورسییەكانیان كەم یان زیاد دەكات، بڕیارێكی مێژوویی یەكلاییكەرەوە بدەن، بۆ ئەوەی جارێكی دیكە حكومەتی هەرێمی كوردستان ببێتەوە بە خاوەنی پشتیوانییەكی سیاسیی بەهێزی ناوخۆی كوردستان و هەروەها بوونی شەرعییەتێكی زیاتر لە روانگەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە. ئەم دوو ئامانجەش كە كوردستان لە هەڕەشە و پیلانە ناوخۆیی و دەرەكییەكان رزگار دەكات، لەوە گەورەترە كە حزبێك لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا دوو كورسیی زیاتر یان دوو كورسیی كەمتر بێنێت.