ئەو هیستریایەی لەناو هێز و لایەنەكانی هاوپەیمانیی شیعە بەهۆی بڕیاری بوێرانەی ئەنجامدانی ریفراندۆمی كوردستانەوە دروست بووە، نەك هەر سیاسەت، بەڵكو پرۆسەی سیاسیی عێراقیشی بێ مانا كردووە، لەسەرەتاوە خەریك بوو لایەنە عەرەبەكانی سوننەی عێراقیش لەناو ئەو هیستریایەی هاوپەیمانیی شیعەدا سەریان لێ بشێوێت و دوای سیاسەتی پۆپۆلیستانی شیعی دژی كوردستان بكەون، بەڵام باش بوو زوو تێگەیشتن، كێشەی عەرەبی سوننە لەگەڵ سیاسەتی مەزهەبگەرایی هاوپەیمانی شیعە لە كێشەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی كوردستان گەورەترە.
هێزەكانی شیعەی حەشدی شەعبی كە لەژێر پەردەی شەڕی دژی داعشدا، بەشێكی گەورەی مەرامەكانی خۆیان بۆ پاكتاوكردنی سوننە و كاوكردنی شارە سوننەنشینەكانی وەك موسڵ و رومادی و فەلوجە و تكریت و دیالە، جێبەجێ كرد، ئێستا عەرەبی سوننەیان وەك تائیفەیەكی بە بارمتەكراو لێكردووە، عەرەبی سوننە نە مەرجەعیەتێكی ئەوتۆی ماوە كۆیان بكاتەوە، نە هیچ هێزێكی كاریگەریشی لەبەرامبەر حەشدی شیعە هەیە كە داكۆكییان لێ بكات، بۆیە ئەگەر عەرەبی سوننە خۆی بكاتە پاشكۆی عەرەبی شیعە بۆ دژایەتی كوردستان، ئەوا خۆیان دەخنە پێگەیەكەوە كە بە دەستی خۆیان رەزامەندیی كۆیلەبوون بۆ سیاسەتی شیعەگەرایی پەسەند دەكەن.
حەیدەر عەبادی كە لە ئێستادا لە لێدوانەكانیدا زیاتر لاسایی حەسەن نەسروڵای سەرۆكی حزبوڵای لوبنانی دەكاتەوە، زۆر سەرگەرم و لووتبەرزانە لە ناو پەرلەمانی عێراقەوە رووی لە كوردستان كردو رایگەیاند، ئێستا پشتگیری تەواوی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەگەڵ منە، بۆیە ئەگەر بژارە بێتە سەر ئەوەی لە نێوان كوردستان و عێراق یەكێكیان هەڵبژێرن، ئێمە هەڵدەبژێرن نەك ئێوە، ئەم قسانەی عەبادی لەسەر بنەمای ئەو گەلەكۆمەكییەی پەرلەمانتارانی عەرەبی شیعەو سوننە بوو دژی كوردستان، ئەو كاتە بوو كە سەلیم جبوری نەچووە پرسەكەی باوكی بۆ ئەوەی بڕیارەكان دژی كوردستان پەسەند بكات، بەڵام بەشێك لە سەركردەكانی عەرەبی سوننە زوو بە هۆش خۆیان هاتنەوە و بۆیان دەركەوت ئەم خزمەتە بەلاشە لە پێناوی چی بكرێت بە خەڵات بۆ سیاسەتی شیعەگەرای عەبادی و مالیكی كە هەتا ئێستاش رێگەنادەن هاووڵاتیەكی موسڵ بچێتە ناو بەغداوە، هەتا ئێستا بەچاوی نزم سەیری هاووڵاتیانی ئەنبار و تكریت و دیالە و موسڵ دەكەن.
عەرەبی سوننەی عێراق كە بە هاوشێوەی عەرەبی شیعەی عێراق كەم ئەزموون نین لە سیاسەتی بەڕێوەبردنی دەوڵەتدا، بەڵام سیاسەتی شیعەگەرایی عەبادی و مالیكی بە جۆرێك سەری لێ شێواندوون، هەندێك جار نەزانن وەك ئەوەی پێویستە لەسەریان هەنگاو هەڵبگرن، یان سوود لە ئەزموونی 2003- 2017ی سیاسەت و باڵادەستیی شیعە لە حوكمڕانی عێراقدا وەربگرن.


عەرەبی سوننە دوای ئەوەی بە بیانووی شەڕی دژی داعش نزیكەی 3 ملیۆن هاووڵاتیان لێ ئاوارە بوو، بەشی هەرە زۆریان بێجگە لە كوردستان نەیانتوانی روو لەهیچ بەشێكی دیكەی عێراق بكەن، بەڵام زیاتر لە 2.5 ملیۆن كەسیان روویان لەشارەكانی كوردستان كردووە، بەبێ ئەوەی لە گوڵ كاڵتریان پێ گوترابێت، بەڵام ئەو بەشە كەمەشی بە ناچاری روویان لە بەشەكانی دیكەی عێراق كردووە، تەنانەت ئەوانەشی وەك كەمینە لەشارە شیعەنشینەكاندا دەژین، نەك هەر سووكایەتییان پێدەكرێت، بەڵكو لەكاتی چوونیان بۆ مزگەوتەكانیش كە دەزانن سوننەن، ئاستەنگیان بۆ دروست دەكرێت و شەڕیان پێ دەفرۆشرێت.
لەدوای ئەوەی كوردستان ریفراندۆمی ئەنجامدا، هاوپەیمانیی شیعە زۆر هەوڵیدا بۆ مەرامی مەزهەبگەرایی خۆیان، عەرەبی سوننە وەك ئامرازێك بۆ دژایەتی كوردستان و شەرعییەتدان بە سیاسەتی مەزهەبگەراییان بەكار بێنن، بەڵام خەریكە بەشێكی باشی عەرەبی سوننە لە مەرام و نیازەكانی سیاسەتی شیعەگەرایی تێدەگەن و بەشێوەیەك لە شێوەكان بە خۆیاندا دەچنەوە.


نوری مالیكی دوای ئەوەی لەكۆتایی ساڵی 2011 بۆ جاری دووەم بووەوە بە سەرۆك وەزیرانی عێراق، فرسەتی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكای لە عێراق قۆستەوەو سەرەتا كەوتە پاكتاوی عەرەبی سوننە لەژێر ناوی دژایەتیكردنی تیرۆردا و هەموو عەرەبی سوننەی خستە خانەی تیرۆریستانی قاعیدەوە، هەر بۆیە عەرەبی سوننە هیچ چارەیەكی نەما كە لەنێوان مالیكی و داعش یەكێكیان هەڵبژێرێت، بۆیە بەناچاری لە ئاستی داعش بێدەنگ بوو بۆ ئەوەی كۆتایی بە سیاسەتی مەزهەبگەرایی مالیكی بهێنێت، مالیكی دوای ئەوەی تەواو پاكتاوی نفووزی عەرەبی سوننەی لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا كردو سەركردەكانی عەرەبی سوننەی دەربەدەری وڵاتان كرد، لەو قۆناخەدا سەركردایەتی سیاسیی كوردستان زۆر رێنمایی عەرەبی سوننەی كرد كە دەست لەناودەست لەگەڵ كوردستان هاوكاری بكەن، بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ سیاسەتی شیعەگەرایی مالیكی دابنرێت، بەڵام دیاربوو لەبەر هەر هۆیەك بوو سوننە ئەو كارەی پێنەكرا، بەڵام كاتێك مالیكی بەتەواوەتی دڵنیا بوو كاریگەری سوننەی لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا نەهێشتووە، بەتەواوەتی خۆی بۆ كوردستان تەرخانكردو لە سەرەتای ساڵی 2014 بە بێ گەڕانەوە بۆ پەرلەمان و تەنانەت ئەنجومەنی وەزیرانیش، بودجە و مووچەی خەڵكی كوردستانی بڕی. ئێستا حەیدەر عەبادی و هاوپەیمانیی شیعە دەیانەوێت هەمان سیاسەتی كابینەكەی نوری مالیكی لەگەڵ كوردستان تاقی بكەنەوە، بەڵام هێشتا سەركردەكانی عەرەبی سوننە بە تەواوەتی لە مەترسیی ئەم هەنگاوەی هاوپەیمانیی شیعە تێنەگەیشتوون و بەتەواوەتی نەگەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی ئەگەر كوردستان نەبوایە، ئێستا ئەو 2.5 ملیۆن ئاوارەی سوننە كە لە كوردستان حەواونەتەوە، وەك دیلی شەڕ لە كەمپەكانی هاوپەیمانیی شیعە مامەڵەیان لەگەڵ دەكرا.
دووڕیانی غروور و تەحەددی
لەبەردەم عەبادی و حكومەتەكەی
رۆژی پێش ئەنجامدانی ریفراندۆمەكەی كوردستان، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رۆژنامەنووسێك پرسیاری لە سەرۆكی كوردستان كرد، ئایا وەڵامی ئێوە بۆ هەڕەشەو گوڕەشەكانی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عیراق چییە؟ لەوەڵامدا بارزانی گوتی: ئێمە رێزمان بۆ عەبادی هەیە، ئەگەر هەڕەشە و گوڕەشەش بكات، ئێمە وەڵامی نادەینەوە، لەبەر ئەوەی تێدەگەین لە چ بارودۆخێكدایە. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسامییە عەبادی خۆی لە زمانی بارزانی و كوردستان تێناگات و نازانێت هەڵپەڕین بە زوڕنای مالیكی و وەكیلەكانی ئێران بەرەو چ كارەسات و گۆبەندێكی دەبات.
هەتا ئێستاش وەڵامدانەوەی سەرۆكایەتی كوردستان و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ عەبادی تەنیا بۆ ئەوەیە ئەم پیاوە وەك سەرۆك وەزیرانی عێراق بە تەواوەتی نەكەوێتە ژێر كاریگەری ئەو تەوژمە توندەی كە میلیشیاكانی حەشدی شەعبی دروستیان كردووە، بۆیە عەبادی چەند وەك حەسەن نەسروڵا هەڕەشە بكات و خۆی گیڤ بكاتەوە، وەڵامی سەرۆكی كوردستان و سەرۆكی حكومەت ئەوەندە بووە كە گوتوویانە (ئومێد دەخوازین وتووێژێكی كراوە و بێ مەرج لە نێوان كوردستان و عێراق بە زووترین كات دەست پێبكات و گرژییەكان هێوربكرێنەوە)، بەڵام لەبەرامبەردا عەبادی نەك هێور نەبۆتەوە، بەڵكو زمانی خۆی توندتر دەكات، بە ئەزموونی سیاسی و دەوڵەتداری خۆی ئەم هەڵوێستەی وا لێكداوەتەوە بەوەی گوایە كوردستان لەژێر گوشاردایە و لە لاوازییەوە داوای دیالۆگ و چارەسەری ئاشتییانەی لەگەڵ حكومەتەكەی عەبادی دەكات، لەمەشیاندا دیارە عەبادی ناهەقی نییە، چونكە جیا لەوەی لە خەباتی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی پێش رووخانی رژێمی سەدام حوسێن ئەزموونێكی ئەوتۆی لەگەڵ سیاسەت و لۆژیكی بارزانی نییە، هەروەها لەدوای رووخانی رژێمی سەدام حوسێن و دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئەوەی پێیان دەگوت عێراقی نوێ، لە پۆستێكی ئەوتۆدا نەبووە كە ئەزموونێكی تەواوی لە خوێندنەوەی ئەم سیاسەتەی كوردستان هەبێت و لە بارزانی تێبگات، ئەم حاڵەتە لەسەرەتاشدا بۆ مالیكی بەو جۆرە بوو، ئەویش خۆی تاقیكردەوە كە چەند دەبابەیەكی شكاو بنێرێتە سەر پێشمەرگە لە قەرەتەپە، بەڵام كاتێك بارزانی بڕیاری جووڵاندنی هێزی دا، ئەگەر ئەمریكا نەكەوتایەتە بەینەوە و بابەكر زێباری كە ئەو كات سەرۆك ئەركانی سوپای عێراق بوو، بارودۆخەكەی هێور نەكردایەتەوە، هەر ئەو كات كۆتایی بە مالیكی هاتبوو لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، لە ئێستاشدا كە دیسان عەبادی غروور بەری چاوی تاریك كردووە، ناتوانێت واقیعەكە وەك خۆی ببینێت، خەریكە هەمان ئەزموونی فاشیلی مالیكی دووبارە دەكاتەوە و بە تەواوەتی وەك مالیكی رەفتار دەكات، بۆیە ئێستا كاتێكی گونجاوە عەبادی بیر لە قسەیەكی سەرۆك بارزانی بكاتەوە كە چەند مانگێك پێش وادەی دیاریكردنی رۆژی ریفراندۆم، كاتێك لێیان پرسی ئەگەر مالیكی بووەوە سەرۆك وەزیرانی عێراق، ئێوە چی دەكەن؟ سەرۆكی كوردستان زۆر راشكاوانە بە جیهانی راگەیاند ئەوكاتە راستەوخۆ سەربەخۆیی كوردستان رادەگەیەنم.


بەبیرهێنانەوەی ئەم واقیعە بۆ بەردەم عەبادی، بۆ ئەوەیە عەبادی بزانێت، هەتا رۆژی 25ی ئەیلوولی 2017 چ رێزێكی لای سەرۆكی كوردستان هەبووەو ئێستاش كە بە زمانێكی هێور و بە هاوتای زمانە ناشیرینەكەی خۆی وەڵام نادرێتەوە، ئەوەیە كە سەرۆكی كوردستان ئومێدی ئەوەیە عەبادی خۆی وەكو مالیكی لێ نەكات، خۆ ئەگەر بێتو لەم رەفتارانەی پاشگەز نەبێتەوە و سوور بێت لەسەر ئەوەی وەك مالیكی بەرامبەر كوردستان ملهوڕی بكات، ئەوا باشترە وەڵامەكەی سەرۆك بارزانی لەبەر چاو بێت، كە ئەو بڕیاری سەربەخۆیی كوردستان دەدات، پاشانیش پێتان دەڵێت: (چی دەبێت با ببێت).

لە ئێستادا زمانی هێور و جەختكردنەوەی سەرۆك بارزانی بۆ گەڕانەوە بۆ دیالۆگی كراوە لەنێوان هەولێر و بەغدا، باشترین دەروازەیە بۆ ئەوەی عەبادی لەم تەنگژەیە رزگار بكات و نەكەوێتە ئەو هەڵوێستەی كە ئێستا و رابردووشی لەدەست بچێت، ئەمەش لەبەر ئەوەی ئەگەر عەبادی بەبێ مەرج دەرگای وتووێژ واڵا بكات، ئەوا دەرگا بۆ پرۆسەیەكی فراوانی چارەسەركردنی تەواوی كێشەكانی عێراق دەكاتەوە، هەروەها لەلایەكی دیكەوە ئەم تەنگژەیە لەو چوارچێوە بۆ بەرژەوەندی خۆی دێنێتە دەرەوە كە ئێستا خەریكە بەرەو چوارچێوەی كێشەی نێوان كوردستان و شیعە هەنگاو هەڵدەگرێت، لەمەش خراپتر ئەم سیاسەتی شیعەگەراییەی هاوپەیمانیی شیعە، تەواوی پێكهاتەی عەرەبی شیعەی عێراق لە چوارچێوەی ئەو عێراقە دەباتە دەرێ كە ئێستا وەك هاوپەیمانی ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی سەیر دەكرێت و، بەرەو پاشكۆبوونی ئێرانی دەبات، كە ئێستا زۆر لەبەرپرسانی ئێران نایشارنەوە كە عێراق بێجگە لە بەشێك لە ئێران شتێكی دیكە نییە. بەڵام بەپێچەوانەوە ئەگەر بگەڕێتەوە بۆ لۆژیكی ئەقڵ وەك دەوڵەتمەدارێك لەگەڵ ریفراندۆم و پەیوەندی داهاتووی نێوان كوردستان و عێراق مامەڵە بكات، پێگەیەكی بەهێزی بۆ دروست دەبێتەوە و ئەوكات دەنگە ئەقڵمەند و میانڕۆكانی عەرەبی شیعە و عەرەبی سوننە و كوردستانیش پشتگیری لێدەكەن و لە ژێر تەوژمی ئەو میلیشیا پرۆ ئێرانییانە رزگاری دەبێت كە ئێستا دەیانەوێت وەك مقاش بۆ مەرامی تایبەتی خۆیان بەناو حكومەتی عێراقەوە بڕیاری پێ دەربكەن.
لایەنە توندڕۆكانی شیعە دژی كوردستان، خوازیاری ئەوەن بە بڕیاری عەبادی هێرش بكەنە سەر كوردستان، بۆ ئەوەی كێشەی سەربەخۆیی كوردستان لەگەڵ حەشدی شەعبی پرۆ ئێرانی وەك شەڕی ناوخۆی ناو دەوڵەتێك سەیر بكرێت و نەبێتە پرسێكی نێودەوڵەتی، بەڵام لەم شەڕەدا جیا لەوەی هەردوولا زیان دەكەن، ئەوا بەدڵنیاییەوە بۆ بەرژەوەندی عەبادی و حكومەتەكەی تەواو نابێت و وەك شەڕی نێوان دوو دەوڵەتی لێ دێت كە پاشان دەبێت عەبادی و حكومەتەكەی باجێكی قورس بدەن.


عەبادی هەموو كارتەكانی خۆی ئاشكرا
كرد هێشتا كوردستان هیچ كارتێكی
بەكار نەهێناوە


هەتا ئێستاش عەرەبی عێراق بەگشتی و عەرەبی شیعە بەتایبەتی و تەنانەت بەشێك لەو كوردزمانانەش كە خزمەتی بەلاش پێشكەشی دوژمنانی كوردستان دەكەن، وای دەبینن كە ئەو دەسەڵاتانەی كوردستان لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا بۆی دیاریكراوە، پێش ئەو دەستوورە ئەو دەسەڵاتانەی نەبووە، ئەوجا بۆ ئەوەی عەرەبی شیعە و سوننە باش لەو هەقیقەتە تێبگەن و هەروەها ئەوانەشی كوردزمانن و چاویان بەشكۆی گەل و نیشتمانی خۆیاندا هەڵنایەت باش بزانن، بنەمای نووسینەوەی دەستووری عێراق تەنیا بۆ دیاریكردنی ماف و دەسەڵاتەكانی بەشە عەرەبییەكەی عێراق بووە و سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بەتایبەتیش هەردوو سەرۆك، سەرۆك بارزانی و سەرۆك مام جەلال كە بەشداریی نووسینەوەی دەستووری عێراقیان كردووە، تەنیا بۆ ئەو مەبەستە بەشدارییان كردووە كە دەسەڵاتەكانی كوردستان لە ماوەی 1992-2003 چۆن بووە و چەند بووە ببێتە بەشێك لە دەستووری عێراق، پاشانیش پرسی ناوچە دابڕێنراوەكانی كوردستان وەك كێشەی سنوور و خاك لەگەڵ عێراقدا بەپێی ئەو دەستوورە چارەسەر بكرێت، ئەمەش راشكاوانە مانای ئەوەیە ئەو دەستوورەی ئێستا حكومەتەكەی عەبادی دەیەوێت هەڕەشەی لەكوردستان پێ بكات، ئەوا ئەو دەستوورە كەم تا زۆر پەیوەندی بە دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستانەوە نییە، بەتایبەتیش ئەو دەسەڵاتانەی كە دەكەونە چوارچێوەی سەروەریی هەرێمی كوردستان، ئەوجا ئەوەی لەم راستییە تێدەگات، دەزانێ ئەم دیڕانە مانای چین، ئەوەشی لێی تێنەگات، یان خۆی لێ گیل بكات و نەیەوێت تێی بگات، ئەوا یان دەبێت ببێتە بەشێك لەو زۆڕنایەی ئێستا دژی كوردستان لێی دەدەن، یان دەبێت لەبەر رۆشنایی ئەو دەستوورە هەر دوو سێكیان پێكەوە بەیاننامەیەك دەربكەن و بە خەڵكی كوردستان بڵێن كوردستان لەبەردەم هەڕەشەدایەو بابچین خۆمان تەسلیمی ئیرادەی شیعە و حكومەتی بەغدا بكەین، بەڵام ئەوەی باش لەم دێڕانە دەگات، ئەوا زۆر باش ئاگاداری ئەم راستییانەیە:
1. كاتێك دەستووری عێراق نوێ نووسراوە، عێراق دەوڵەتێكی خاوەن سەروەریی نەبووە و لە ژێر فەسڵی حەوتەمی نەتەوە یەكگرتووەكان بووە، بەڵام كوردستان ئەندامێكی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بووە بۆ رووخانی رژێمی سەدام حوسێن.
2. ئەو كاتەی ئۆپەراسێۆنی نێودەوڵەتی لەژێر ناوی ئۆپەراسێۆنی ئازادكردنی عێراق دەستی پێكردووە، بێجگە لە كوردستان و هێزی پێشمەرگە، هیچ هێزێكی سیاسیی عەرەبی شیعە و سوننە بەشدار نەبوون، ئەوجا لەبەر ئەوەی هێزی سیاسی كاریگەر لەناو عەرەبی شیعە و سوننە لەدوای رووخانی رژێمی سەدام حوسێن بوونی نەبووە، ئەوا بەناچاری ئەمریكا خۆی كردە داگیركاری عێراق، بەڵام كوردستان هەر ئازاد بووە و وەك هاوپەیمانی نەبووبێت، هێزی ئەمریكا لەكوردستان بوونی نەبووەو لەمەش زیاتر سەرۆكی كوردستان رێگەی نەداوە، هێزەكانی ئەمریكا وەك هێزی داگیركار لە كوردستان مامەڵە بكەن. ئەمەش مانای ئەوەیە عێراقی عەرەبی وەك لایەنی دۆڕاوی شەڕ و كوردستان وەك لایەنی براوەی شەڕ مامەڵەی لەگەڵ كراوە.
3. لەعێراقی دوای سەدام حوسێن، هەموو دامەزراوەكانی دەوڵەتی لەبەر یەك هەڵوەشێنران، بۆیە عێراق هیچ دامەزراوەیەكی شەرعی نەبووە، بەڵام كوردستان هەموو دامەزراوەكانی بە پەرلەمان و حكومەت و دەسەڵاتی دادوەری وەك دامەزراوەی دەوڵەتی دانی پێدانراوە، پاشانیش دەستووری عێراق ئیعترافی پێكردووە.
4. كوردستان مەرجی خۆی هەبووە لە نووسینەوەی دەستووری عێراق و مەرجی هیچ لایەكی قبووڵ نەكردووە، لەوانەیە لەبەر رێزی ئەمریكا و هاوپەیمانان هەندێك نەرمی نواندبێ كە میكانیزمی چارەسەركردنی كێشەكە لە جۆرێكەوە بگۆڕێت بۆ جۆرێكی دیكە، بەڵام هەرگیز سازش و دانوستاندنی لەسەر هیچ ماف و دەسەڵاتێكی كوردستان و تەواوی پێكهاتەكانی نەكردووە، ئەمەش مانای ئەوەیە، لە پرۆسەی نووسینەوەی دەستووردا، عەرەبی سوننەو شیعە نەك مافی ئەوەیان نەبووە دەسەڵات و ماف بۆ كوردستان دیاری بكەن، بەڵكو مافی ئەوەشیان نەبووە، موناقەشەش لەسەر ماف و دەسەڵاتەكانی كوردستان بكەن، لەمەش زیاتر پۆل بریمەری حاكمی مەدەنی ئەمریكاش لە عێراق كاتێك ویستبێتی وەك بەشەكانی دیكەی عێراق مامەڵە لەگەڵ كوردستان بكات، ئەوا بەرپەرچ دراوەتەوە و پاشان سەرۆك بوش خۆی هاتۆتەسەر خەت و رێز لەماف و دەسەڵاتەكانی كوردستان گیراوە.
دیاریكردنی ئەم چەند خاڵە بۆ بەرچاوڕوونی خوێنەران بۆ ئەو ئامانجە بوو كە كوردستان پێش ئەوەی بەشداری لە پرۆسەی سیاسیی عێراقی دوای 2003 بكات، خۆی خاوەنی یاسای تایبەتی خۆی بووە، ئەم یاسایانەی كوردستان لەبەر رۆشنایی دەستووری عێراقی 2005 نەنووسراونەتەوە، بەڵكو ئەو دەستوورە بەو شێوەیە نووسراوەتەوە كە لەگەڵ یاسا و بڕیارەكانی پەرلەمانی كوردستان بگونجێت.
بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەم خوێندنەوەیەش بەوەی خوێندنەوەیەكی واقیعییانەی دروستە، دەكرێت بگەڕێینەوە بۆ ئەو دەستەواژەیەی لەناو دیباجەی دەستووری عێراقدا هاتووە و سەرۆكی كوردستان لەكاتی هەڵمەتەكانی ئەنجامدانی ریفراندۆم زۆر جەختی لەسەر دەكردەوە، كاتێك دەیانگوت دەستوور رێگە بە ریفراندۆمی كوردستان نادات، لەوەڵامدا دەیگوت ئێمە بەم دەستەواژەیەی ناو دەستوور ریفراندۆم ئەنجام دەدەین كە دەڵێت: (مەرجی مانەوەی عێراق بە یەكپارچەیی پاراستنی یەكێتی ئارەزوومەندایە)، ئەوجا ئەگەر لەسەر ئەم دەستەواژەیە ورد ببینەوە كە سەرۆكی كوردستان خۆی وەك یەكێك لە ئەندامانی لیژنەی نووسینەوەی دەستووری عێراقی 2005 جەختی كردۆتەوە كە دەبێت ئەمە لەناو دیباجەی دەستوور هەبێت، ئەوا دەگەینە ئەو راستییەی كە بەشداری كوردستان لە دوای 2003 لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، مەرجدار بووە بەوەی :
1. حكومەتی عێراق وەك حكومەتێكی مەركەزی بۆی نییە مامەڵە لەگەڵ كوردستان بكات و دەبێت پاپەندی ئەو دەستوورە بێت كە ئیعترافی بە هەموو ماف و دەسەڵاتەكانی كوردستان كردووە، ئەو ماف دەسەڵاتانەی كە پەرلەمانی كوردستان خۆی بۆ كوردستانی دروست كردووە، نەك ئەو ماف و دەسەڵاتانەی بە حیساب پەرلەمانی عێراق بڕیاری لەسەر دەدات.
كە دەڵێن بەپێی ئەو دەستوورەی عەبادی هەڕەشە لە كوردستان دەكات، ئەو دەستوورە مافی ئەوەی نییە دەسەڵاتەكانی كوردستان دیاری بكات، مەبەست ئەوەیە پەیوەندیی نێوان كوردستان و عێراق بەپێی ئەو دەستوورە تەنیا یەكێتییەكی ئارەزوومەندایە، ئەمەش واتە ئەو دەستوورە تا ئەو كاتە پەیوەندی بە كوردستانەوە هەیە كە خەڵكی كوردستان رازی بن بە پێكەوەژیانی ئارزوومەندانە لەگەڵ عێراقدا، بەڵام كاتێك خەڵكی كوردستان بە رێژەی نزیكەی 93% ئەو پێكەوەژیانە رەتبكاتەوە، ئەوا ئەو دەستوورە بۆ كوردستان هیچ ئیعتبارێكی نییە.