خوێندنەوەیەك بۆ ستراتیژیەتی تازەی ترەمپ بەرامبەر بە ئێران تاچەند ئەمریكا لەم ستراتیژە سەركەوتوو دەبێت و كاردانەوەكانی ئێران چۆن دەبن؟
October 15, 2017
راپۆرتەکان
كێشەی سەرەكیی ئەمریكا لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران، لەسەر ئەوە نییە ئێران لەناو سنوورە سەروەرییەكانی خۆیدا چۆن حوكمڕانی دەكات، یان چۆن مامەڵە لەگەڵ پێكهاتە جیاوازەكانی ناو وڵاتەكەی خۆی دەكات، بەڵكو كێشەی سەرەكیی ئەمریكا لەگەڵ ئێران، هەوڵەكانی ئێرانە بۆ باڵادەستی لە تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەروەها دروستكردنی میلیشیای سەربازی سەر بەخۆیەتی لە زۆربەی وڵاتانی ناوچەكە، ئەمەش واتە لە یەمەنەوە تا دەگاتە بەحرەین و سعودیە و كوەیت و لوبنان و سووریا و عێراق. هەر ئەمەش وایكردووە، زمانی ئەم ستراتیژە تازەیەی ئەمریكا هێندەی ئاراستەی سوپای پاسدارانە (IRGC)، هێندە ئاراستەی دامەزراوەكانی دیكەی ئێران نییە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئامانجی ئەمریكا كەمكردنەوەی نفووز و باڵادەستیی ئێرانە لەناوچەكە، ئەمەش وەك دانانی رێگرییەك بۆ تەشەنەكردنی شەڕی مەزهەبی لە نێوان شیعە و سوننە لە تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە بۆتە سەرچاوەی ئاژاوە و ناسەقامیگری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
كۆماری ئیسلامی ئێران هەر لە سەرەتای دامەزراندنیەوە لە ساڵی 1979، ئەوەی نەشاردۆتەوە كە یەكێك لە ئامانجەكانی شۆڕشی ئیسلامی ئەوەیە كە هەناردەی ئەم شۆڕشە بكات بۆ دەرەوەو بیكاتە مۆدێلێكی حوكمڕانی بۆ دەوڵەتانی دیكەی ناوچەكە، بۆ ئەوەی تا چەند بڕەخسێت، هەمان شێواز دووبارە بكرێتەوە، ئەم ئامانجەیشی وەك ئێستا لەتەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەدی دەكرێت، بەشێكی هێجگار باشی لێ جێبەجێ كردووە، ئێستا هێزە وەكیلەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران، یان ئەو میلیشیایانەی ئێران پشتگیرییان لێدەكات، بوونەتە هێزێكی ئەوتۆ لەسەر زەوی كە زەحمەتە ئەمریكا، یان كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە ئاسانی بتوانن جڵەوگیری بكەن، هەر بۆیە ئەگەر ئیدارەی ئێستای سەرۆك ترەمپ بە نیازی ئەوە بێت زۆر بەخێرایی ستراتیژەكەی ئاكامی خۆی بدات بەدەستەوە، ئەوا چاودێران و پسپۆڕان پێیانوایە ئەو ئامانجەی ئیدارەی ترەمپ دەخوازێت بۆی بێتەدی بە ئاسانی بۆی نایەتەدی و، لەبەرامبەردا پێویستی بەوەیە كە ئەم ستراتیژە تازەیە بخاتە ناو بەرنامەیەكی دوورمەودای درێژخایەنەوە، واتا دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگیرێت كە كۆماری ئیسلامی ئێران زۆر لەسەرخۆ و لەماوەی نزیكەی 40 ساڵدا نفووز وكاریگەری لەسەر ئاستی ناوچەكە گەیشتۆتە ئەم ئاستە و ئەگەر هەوڵێك هەبێت بۆ ئیحتیواكردنی ئەم نفووزە و دابڕاندنی وەكیلەكانی لە كۆماری ئیسلامی ئێران، ئەوا دەبێت بە هەمان ئەو نەفەسەی ئەم باڵادەستییەی پێ دروستكراوە، پرۆسەی ئیحتیواكردن و دابڕاندنی وەكیلەكانی درێژەی هەبێت.
سەركەوتنی باڵادەستبوونی
كۆماری ئیسلامی ئێران
لە تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا
ئەو پرۆسەیە كۆماری ئیسلامی ئێران لەماوەی نزیكەی 40 ساڵی رابردوودا هەوڵی بۆ داوە بۆ ئەوەی باڵادەست بێت لە تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئێستا ئەم پرۆسەیە بەردەوامەو هەوڵەكانی بۆ ئەوەیە ئەم باڵادەستییە زیاتر بكات، یان زۆر لەوە گەورەتری بكات كە پێشتر هەیبووە. لەبەرامبەر ئەم ئامانجە، پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: ئایا كۆماری ئیسلامی ئێران ئەمەی پێ جێبەجێ دەكرێت، لەكاتیكدا كە ئەمریكا لەمەودوا بەتەواوەتی مامەڵەی خۆی لەگەڵ ئەم پرسە دەگۆڕێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا پڕۆفیسۆر مایكل نایتس توێژەری باڵای كاروباری ئاسایش و سەربازی لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراسەتی رۆژهەڵاتی نزیك و لە كۆبوونەوەیەكی گوێ لێگرتن لەگەڵ ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كۆنگرێس بەمجۆرە وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە:
1. ئێران هەوڵێكی زۆری داوە بۆ هێشتنەوەی رژێمی ئەسەد لە دەسەڵات و ئەمەشی تا ئێستا بەسەركەوتوویی ئەنجامداوە.
2. ئێران هەوڵیداوە سەرچاوەیەكی داهاتی ئابووریی بەردەوام لە دەرەوەی سەرچاوەی داهاتی خۆی بۆ دروستكردنی میلیشیاكانی پەیدا بكات، بەمەش توانیویەتی فەیلەقێك لە دەرەوەی ئێران بۆ ئەو میلیشیانە دروست بكات، ئەم فەیلەقە كە هەموویان میلیشیای جۆراوجۆرن، لەلایەن ئێرانەوە پشتگیرییان لێدەكرێت.
ئەم بەرنامەیەی ئێران بەمەبەستی فراوانخوازی و باڵادەستبوونی پیادەی دەكات، پشت بە خەڵكانی غەیرە ئێرانی دەبەستێت، ئەمەش واتە شیعەی وڵاتە جیاوازەكان، لە جێبەجێكردنی بەرنامەكەشیدا هەوڵیداوە پرۆسەی بەسەربازیكردن (التجنید) لەناو ئەو میلیشیایانە وەك دۆزینەوەی كار و سەرچاوەی دەهات پیادەبكات و سەرنجی لاوە بێكارەكانی وڵاتانی عەرەبی و ئەفغانستانی پێ رابكێشێت و بیناكاتە سووتەمەنیی ئەو شەڕە بەرفراوانەی لە یەمەنەوە تا عێراق بەڕێوەی دەبات، ئەمەش ئەو مەترسییەی رەواندۆتەوە كە پێشتر رووبەڕووی سوپای پاسداران لە دەرەوەی ئێران دەبووەوە، هەر بۆ نموونە لە ساڵی 2007 ئەمریكا بەشێكی لە ئەندامانی سوپای پاسداران لە عێراق دەستگیركرد، ئەمە بووە هۆكاری ئەوەی كە نیگەرانییەكی گەورە لەسەر ئاستی سیاسی لە ئێراندا دروست بكات، بەڵام بە پیادەكردنی ئەم شێوازە تازەیە كە قوربانی بە ئێرانییەكان نادات، خۆی لەو مەترسییە رزگار كردووە.
دروستبوونی ئەم ژینگە لەبارە بۆ ئێران بە رێگەی ئەو میلیشیایانەی كە بوونەتە وەكیلی سوپای پاسداران، وایكردووە كە ئێران لە شەڕە ئیقلیمییەكاندا ئەگەر بردنەوەی تێكڕای ئەو شەڕانە تا رادەیەكی زۆر مسۆگەر بكات، هەر بۆ نموونە ئەو شەڕەی چاوەڕێ دەكرێت میلیشیاكانی حەشدی شەعبی دوای داعش دژی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق پیادەی بكات، یان ئەو شەڕەی كە حزبوڵای لوبنانی دژی ئیسرائیل پیادەی دەكات.
مەترسیی میلیشیاكانی
حەشدی پرۆ ئێرانی لە عێراقدا
عەلی یاسری فەرماندەی میلیشیاكانی سەرایەی خۆراسانی كە یەكێكە لەو میلیشیا شیعانەی كە پێشتر بە پشتگیری ئێران دامەزراوە لە ساڵی 2015وە بەشێكە لە حەشدی شەعبی عێراق، لە بەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیدا كە هەڕەشەی لە داگیركردنەوەی كوردستان دەكرد، راشكاوانە رایگەیاند كە ئەم میلیشیایە ئامادەیە لە عێراق و دەرەوەی عێراق لە پێناو ئامانجەكانی ئێران و دامەزراندنی سیستمی ولایەتی فەقهی شەڕ بكەن، هەروەها ئاماژەشی بەوە دا، كاتێك لەناو عێراقدا شەڕ دەكەن، پێڕەوی مەرجەعییەتی سیستانی دەكەن، بەڵام لە دەرەوەی عێراق بۆ نموونە لە سووریا، پێڕەوی مەرجەعییەتی خامنەیی دەكەن.
ئاماژەكردنمان بەم قسانەی عەلی یاسری و هەڕەشەكانی بۆ هێرشكردنە سەر كوردستان، بۆ ئەوەیە بپرسین: ئایا فەرماندەی ئەم میلیشیایە سەرچاوەی مووچە و چەك و پێداویستیی سەربازی لە كوێوە بۆ دیاری دەكرێت؟ بێگومان لەبەر ئەوەی بەشێكە لە حەشدی شەعبی، ئەوا بە هاوشێوەی هێزەكانی ئاسایش و سوپا، لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بۆی ئامادە دەكرێت، بەڵام فەرمانی سوپای پاسداران جێبەجێ دەكات، لەهەمانكاتدا خۆی وەك براوەی شەڕی دژی داعش و هاوپەیمانێكی ئەمریكا لە قەڵەم دەدات، ئەمەش بەرەنجامی ئەو سیاسەتە هەڵەیەی ئەمریكایە كە لە 2003وە لە عێراقدا پیادەی دەكات و هەتا ئێستاش درێژەی هەیە كە دەبێت لە دوای ستراتیژە تازەكەی سەرۆك ترامپەوە گۆڕانكاری بەسەردا بێت.
ئەوجا وەنەبێت میلیشیاكانی سەرایەی خۆراسانی تەنیا میلیشیای سەر بە ئێران بن لە عێراقدا ئازادانە كارو چالاكی خۆیان بكەن و مووچە و چەك و پێداویستییان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بۆ دابین بكرێت، بەڵكو میلیشیاكان هەمەجۆرن و لە دوای ساڵی 2003وە بە بیانووی ئەوەی ئەمانە بەشداربوون لە دژایەتیكردنی رژێمی سەدام حوسێن وەك بەشێك لە پێكهاتەی پرۆسەی سیاسیی عێراق سەیر كراون، نموونەی زۆر بەرچاویش لەمبارەوە فەیلەقی بەدرە كە ئێستا بۆتە رێكخراوی بەدر و خۆی كردووە بە حزبێكی سیاسی و خاوەنی میلیشیایەكی بەهێزە كە زیاتر لە 15 هەزار چەكداری هەیە.
فەیلەقی بەدر كە بە راسپاردەی ئێران لەدوای ساڵی 2005ـەوە بوونە بەشێك لە هێزەكانی ئاسایشی عێراق، هاوشانی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقدا كاریان كردووە و زۆرجاریش لە چوارچێوەی سیاسەتی ئەمریكا لە عێراقدا كاریان كردووە، بەڵام فەرمانی سەرەكییان لە قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی ئێرانەوە وەرگرتووە، بۆ ئەوەی وەك هێزێكی سەربەخۆی سەر بە ئێران لە عێراقدا بوونیان هەبێت، هەروەها قاسم ئەعرەجی كە یەكێكە لە ئەندامانی فەیلەقی بەدر، لە ساڵانی 2003 -2011، ماوەی 26 مانگ لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاوە بە تۆمەتی تیرۆر دەستگیركراوە، بەڵام ئێستا ئەعرەجی وەزیری گەورەترین وەزارەتی سەروەریی عێراقە كە وەزارەتی ناوخۆیە، هەروەها بەپێی ئەو راپرسییانەی بۆ هەڵبژاردنەكانی داهاتووی عێراق ئەنجامدراون، هادی عامری سەرۆكی میلیشیاكانی بەدر كە فەرمان لە قاسم سولەیمانی وەردەگرێت، دیارترین كاندیدە بۆ سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر كەسێكی وەك عامری بە رێگەی هەڵبژاردن ببێتە سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراق، ئەوا بە بەلاش عێراق پێشكەشی ئێران كرا.
میلیشیایەكی دیكەی حەشدی شەعبی ناوی كەتائیبی حزبوڵای عێراقییە، ئەم میلیشیایە كە لەلایەن مەهدی موهەندیسەوە سەرپەرشتی دەكرێت، لەناو لیستی تیرۆری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكایە، ئێستا مەهدی موهەندیس فەرماندەی ئۆپەراسیۆنەكانی هەموو میلیشیاكانی حەشدی شەعبییە لە عێراق و ئەو پارەیەی لە بودجەی عێراق لە 2017 بۆ حەشدی شەعبی تەرخانكراوە كە بڕەكەی 1.96 ملیار دۆلارە، هەر هەمووی لەبەر دەستی مەهدی موهەندیسە و بەشی هەرە زۆری بەكار دەهێنێت بۆ دابینكردنی مووچە و چەك و پێداویستی ئەو میلیشیایانەی كە سەربە ئێرانن.
تەیاری سەدر كە موقتەدا سەدر سەرۆكایەتی دەكات و خاوەنی هێزێكە كە كاریگەری لە عێراقدا هەیەو سەر بە ئێرانن، لەلایەن میلیشیاكانی حزبوڵای لوبنانیەوە دەست خراوەتە ناو ئەم تەیارەو بەشێكی بەناو میلیشیاكانی عەسائبی ئەهلی هەقی لێ جیاكراوەتەوەو گرێدراوەتەوە بە ئێرانەوە، واتە توانرا هێزەكەی تەیاری سەدریش بەش بكرێت.
ئەوجا ئەوەی لە هەمووی ترسناكترە ئەوەیە، ئەم هێزانە كە ملكەچی فەرمانەكانی ئێرانن، هەر هەموویان لەژێر چەتری حەشدی شەعبی كۆكراونەتەوە كە شەرعییەتی یاسایی لە حكومەتی عێراقی وەرگرتووەو جیا لەوەی خەرجییەكانیان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بۆ دابین دەكرێت، لەهەمانكاتدا بوونەتە خاوەنی چەكی قورس وەك تانك و هامەر و هەموو جۆرە چەكێكی پێشكەوتوو كە بەشی زۆریان هاوپەیمانی نێودەوڵەتی وەك هاوكاری لە شەڕی دژی داعشدا دراون بە عێراق، ئێستا ئەم چەكانە زۆر بە ئاسانی كەوتوونەتە دەستی ئەو میلیشیانەی سەر بە ئێران و وەك تابوری پێنجەم رۆڵی ئێران لە عێراقدا پیادە دەكەن و زۆر زەحمەتیشە ئەمریكا بتوانێت لە ئێستادا ئەم میلیشیایانە هەڵبوەشێنێتەوە.
لایەنێكی دیكەی مەترسیدار كە میلیشیا شیعەكانی سەر بە ئێران لەناو حەشدی شەعبی دروستیان كردووە، ئەوەیە كە بنكەكانی ئەو میلیشیایانە بوونەتە شوێنی راهێنان و مەشق پێكردنی ئەو شیعەیانەی سووریا و دەوڵەتانی كەنداو كە پەیوەندی بەو میلیشیایەوە دەكەن و پاشان لە ناو عێراقدا مەشق و راهێنانیان پێدەكرێت و چەك و پێداویستییان بۆ دابین دەكرێت و رەوانەی سووریا و وڵاتانی كەنداو دەكرێنەوە، ئەمەش زۆر بە راشكاوی مانای ئەوەیە جیا لەوەی لەژێر چەتری یاسایی حەشدی شەعبی ئەو میلیشیایانە لەناو عێراقدا مەترسی دروست دەكەن، لە هەمانكاتدا بوونەتە بنكەیەكیش بۆ دروستكردنی میلیشای دیكە و ناردنە دەرەوەی بۆ ئەوەی ئاژاوە و ناسەقامگیری لەتەواوی ناوچەكە دروست بكەن.
حوسییەكانی یەمەن، حزبوڵای لوبنانی نین
بەڵام هاوكاری لە ئێران وەردەگرن
پسپۆڕان و توێژەران لەسەر پێكهاتەی حوسییەكانی یەمەن دەڵێن، حوسییەكان بە هاوشێوەی حزبوڵای لوبنانی بە وەكیلی ئێران حیساب ناكرێن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە رەگی نفووزی ئێرانی لەناو حوسییەكاندا لەچاو حزبوڵای لوبنانیدا بەو ئاستە قووڵ نییە، هەروەها ئەوان لە پێناوی ئامانجێكی خۆیاندا شەڕی حكومەتی یەمەن دەكەن كە لەلایەن عەرەبستانی سعودیەوە پشتگیری لێ دەكرێت، ئەمەش مانای ئەوەیە سوپای پاسداران و حوسییەكان لە زیانگەیاندن بە عەرەبستانی سعودیە یەك دەگرنەوە و هەر لەم چوارچێوەیەشدا سوپای پاسداران هاوكاری كردوون.
ئەم هاوكارییەی سوپای پاسداران كاریگەری گەورەی لەسەر توانای چەكدارانی حوسییەكان هەبووە، بەتایبەتی لەم بوارانەدا:
1. بە هاوكارییەكانی سوپای پاسداران، حوسییەكان توانییان توانای رۆكێتی بركات 1و2 وەك رۆكێتی زەمین- زەمینی فراوان بكەن و بیگەیەننە شارەكانی ریاز و تەواوی كەنارەكانی عەرەبستانی سعودیە لەسەر دەریای سوور. ئێستا حوسییەكان هێندە لە خۆیان رادەبینن كە توانای رۆكێتەكانیان بە ئاستێك زیاد بكەن كە بگاتە شاری ئەبوزەبی لە ئیمارات.
2. بەهۆی ئەو هاوكاریانەوە كە سوپای پاسداران پێشكەشی كردوو، ئێستا حوسییەكان توانای دروستكردنی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانی خۆكوژ (Suicide drones) یان هەیە و توانیویانە پاتری راداری رۆكێتی پەتریۆتی سعودیە تێكبشكێنن، ئەم فڕۆكە بێ فڕۆكەوانە كە بەچەند هەزار دۆلارێك دەكرێتە بۆمبێكی زۆر بەهێز و راداری رۆكێتی پاتریۆتی سعودیە پێ تێكشكێندراوە، زیانی سەدان ملیۆن دۆلاری بەجێهێشتووە.
3. حوسییەكان توانیویانە لەدەریاشدا پەرە بە بەلەمی بێ بەلەمەوانی خۆكوژ (Suicide drone boat) بدەن، ئەم بەلەمانەشیان وەك چەكێك دژی كەشتی نەوتهەڵگری سعودیە لە دەریای سوور بەكار بهێنن، هەروەها توانای حوسییەكان گەیشتۆتە ئەوەی رۆكێتی دژە پاپۆر لە دژی پاپۆرەكانی ئەمریكا و ئیمارات و سعودیە لە دەریای سوور بەكاربهێنن، بۆیە ئەمریكا لە ئۆكتۆبەری 2016 ناچار بوو بە رۆكێتی كرۆز سیستمی راداری ئەو موشەكانە تێكبشكێنێت.
مەترسیی میلیشیا وەكیلەكانی ئێران
لەسەر دەوڵەتانی ئەنجومەنی كەنداو
لەوانەیە كاتێك باس لە مەترسیی ئەو میلیشیایانە بكرێت كە لەلایەن ئێرانەوە دروست و پشتگیری دەكرێن لە دەوڵەتانی ئەنجومەنی كەنداو و بەتایبەتی لە بەحرەێن و كوەیت و سعودیە، بەڵام ئەوانەی بە وردی توێژینەوە لەسەر رەفتارەكانی ئێران لەو دەوڵەتانە دەكەن، راشكاوانە ئەوە دەخەنەڕوو كە ئێران بە شێوەیەكی بەردەوام گەشەیەكی لەسەرخۆی بەو میلیشیا شیعانەی ئەو ناوچانە كردووەو بەكاریان دەهێنن دژی ئەو دەوڵەتانی كەنداو كە ئەمیر و پادشاكانیان سوننەن.
دیارە ئێران لەدوای ساڵی 1979وە بەردەوام بە رێگەی دامەزراوە هەواڵگرییەكانی و سوپای پاسداران هەوڵیداوە ئەو تەنگژانە بقۆزیتەوە كە لەلایەن كەمینەی شیعەی ئەو وڵاتانەوە دروست دەبن، بەڵام لە دوای راپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی و پاش ئەوەی هێزەكانی سعودیە و ئیمارات چوون بەهانای بنەماڵەی پادشایەتی بەحرەینەوە، هەوڵەكانی ئێرانیش بۆ پشتگیری میلیشیاكانی شیعە زیاتر بووە و هەوڵیداوە كارگەی بچووك بۆ دروستكردنی بۆمبی سەر رێگاكان و هەناردەكردنی بۆ وڵاتانی دیكەی كەنداو بەردەوام بێت.
بەپێی ئەو هەوڵانەی هێزە ئەمنییەكانی بەحرەین و سعودیە بۆ چاودێریی ئەم گرووپانە كردوویانە، گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی كەلوپەلی پێداویستی بۆ دروستكردنی ئەو بۆمبانە و هەروەها ئەو كەسانەی كە مەشقپێكراون بۆ دروستكردنی ئەو بۆمبانە، هەموویان بە رێگەی بەلەمێكی خێراوە بە رێگەی ئاوەكانی عێراق و ئێران گواستراونەتەوە بۆ بەحرەین، هەروەها ئەو خەڵكانەش لەناو بنكەكانی حەشدی شەعبی لە عێراق و بنكەكانی سوپای پاسداران لە ئێران مەشقیان پێكراوە. لەمەش زیاتر لە 28ی مارتی 2013 بەلەمێكی خێرای ئێرانی لە نزیك كەنارەكانی بەحرەین دەستی بەسەردا گیراوە كە رێژەیەكی زۆر لە تەقەمەنی تێدابووە، لەوانە 32 مینی كەسی جۆری كلایمۆر، هەروەها 12 مینی تانك شكێن، ئامێری ئەلكترۆنی بۆ ئاراستەكردنی چەك.
ئەم كارانەی سوپای پاسداران كە ئامانج لێی بە پلەی یەكەم تێكدانی ئاسایشی عەرەبستانی سعودیەیە و بە رێگەی كەنارەكانی بەحرەین دەیكات، بەڵام لە هەمانكاتدا كاریگەری لەسەر دەوڵەتی كوەیت هەیە، هەروەك چۆن ئەمساڵ كوەیت ناچار بوو دیپلۆماتیەتی خۆی لەگەڵ ئێران هەڵپەسێرێت، یان چۆن لەكاتی لە سێدارەدانی شێخ نەمر لەلایەن عەرەبستانی سعودیەوە لە ئێران هێرش كرایە سەر كونسوڵخانەی سعودیە لە ئەسفەهان و سووتێنرا، ئەمانە هەمووی رۆڵی هەڵكشانی لەسەرخۆی ئێرانە لە دەوڵەتانی كەنداودا.
حزبوڵای لوبنانی وەكیلی سەرەكیی ئێران
لە لوبنان و سووریا
حزبوڵای لوبنانی یەكەمین ئەزموونی سوپای پاسدارانی ئێرانە بۆ دروستكردنی هێزی وەكیل لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەم هێزە لە شەڕی سووریا و دوای ئەوەی مەترسی كەوتە سەر دیمەشق، بە ئاشكرا چووە دیمەشق و رایگەیاند (ئێمە هاتووین و پارێزگاری لە شیعە دەكەین). هەر بۆیە ئەو میلیشیا شیعییانەی سوپای پاسداران لە عەرەبی سووریا و شیعەی ئەفغانی لە سووریا دروستی كردوون، تا رادەیەكی زۆر لەسەر شێوازی حزبوڵای لوبنانی دروست كراون و ئامانج لەم هێزانە ئەوەیە دوای ئەوەی شەڕی سووریاش تەواو دەبێت، وەك وەكیلی ئێران و حزبوڵا لە ناو سووریا بمێننەوە، لەمەش زیاتر بۆ گرێدانەوەی ئەم هێزانە بە ئێرانەوە بە رێگەی زەمینی، ئێران لە هەوڵی ئەوەدایە عێراق بكاتە پردێكی زەمینی بۆ ئەوەی لە عێراقەوە بە رێگەی زەمینی پەیوەندیی بەردەوام لەگەڵ ئەم هێزانە دروست بكات، ئەم بەرنامەیەی ئێران كە لە ئێستادا بەشێكی هێجگار زۆری لێ جێبەجێ كراوە و دەتوانین بڵێین ئێستا ئەو پردە لە تەواوبوودانەیە، یان بە شێوەیەك لە شێوەكان لە رێگەی عێراقەوە بە ناڕاستەوخۆ دەتوانرێت بەكار بهێنرێت، نیگەرانیی گەورەی بۆ ئیسرائیل دروست كردووە، ئەمەش لەبەر ئەوەی ئیسرائیل توانیویەتی رێگەی ئاسمانی و ئاوی بە رووی حزبوڵای لوبنانی دابخات، بەڵام دیسان ئەمەش واینەكردووە ئەو رۆكیتانە بگەنە دەستی حزبوڵا كە هەڕەشەی لە ئیسرائیل پێدەكات، بەڵام ئەم رۆكێتانە نابنە هۆكاری ئەوەی ئەگەر شەڕێك لەنێوان حزبوڵا و ئیسرائیل دروست بێت، شەڕەكە بە بەرژەوەندیی ئێران و حزبوڵا تەواو ببێت، بەڵام ئەگەر ئەو پردە زەمینییە تەواو بێت و بكەوێتە ژێر دەستی ئێران و وەكیلەكانی، ئەوا رێگەی بە بەردەوامی گەیاندنی لۆجیستی بۆ حزبوڵا دابین دەكات و ئەگەر ئەو كاتە شەڕێك لەنێوان حزبوڵا و ئیسرائیل دروست بێت، ئەگەری ئەوە هەیە، شەڕەكە بۆ بەرژەوەندیی ئێران و حزبوڵا یەكلایی ببێتەوە، لەم حاڵەتەشدا نەك هەر ئاسایشی ئیسرائیل، بەڵكو ئاسایشی ئوردنیش دەكەوێتە مەترسییەوە، بۆیە هەوڵەكانی ئیسرائیل بۆ ئەوەیە كە بە هیچ جۆرێك نابێت رێگە بە ئێران بدرێت ئەو پردە زەمینییە بۆ پەڕینەوە و گەیشتن بە حزبوڵای لوبنانی دروست بكرێت.
كوردستان لە بەردەم مەترسیی
میلیشیاكانی حەشدی شەعبی سەر بە ئێراندا
شتێكی شاراوە ناڵێین، ئەگەر بڵێین، فەرماندەی ئەو میلیشیا شیعانەی كە بە زمانێكی زۆر دڕندە و ناشیرین هەڕەشە لە كوردستان دەكەن، هەر هەموویان فەرماندەی ئەو میلیشیایانەن كە بە میلیشیای پرۆ ئێرانی ناسراون و فەرمانەكانی سوپای پاسدران جێبەجێ دەكەن و بەشێكی زۆریشیان وەك مەهدی موهەندیس و قەیس خەزعەلی و فەرماندەكانی سوپای بەدر، ئەو خەڵكانەن كە لە لیستی تیرۆری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكادان و لە هەمانكاتدا بەو چاكانەش هەرەشە لە كوردستان دەكەن كە ئەمریكا لەشەڕی دژی داعشدا داونی بە عێراق و ئێستا بەدەستی ئەو میلیشیایانەوەن.
ئەمە جاری دووەمە كە تانك و هامەر و چەكی مۆدێرنی ئەمریكا دەدرێتە عێراق و راستەوخۆ دەكەونە دەستی ئەو هێزانەی كە دژی ئەمریكان، لە ساڵی 2014 چەك و تەقەمەنی و تانك و هامەری 5 فیرقەی عێراقی، لەلایەن سوپا و پۆلیسی فیدڕاڵی عێراقەوە دوای داگیركردنی موسڵ رادەستی تیرۆریستانی داعش كرا و داعشی لە گرووپێكی تیرۆریستییەوە گۆڕی بۆ دەوڵەتێكی ئیسلامی تیرۆریستی، ئەمجارەشیان كە بەهۆی شەڕی دژی داعشەوە نەك هەر ئەمریكا، بەڵكو تەواوی دەوڵەتانی هاوپەیمانی دژی داعش، بڕێكی هێجگار زۆر تانك و هامەر و دژە تانك و چەكی مۆدێرنیان داوەتە عێراق، ئەوا ئێستا دوای ئەوەی موسڵ ئازادكراوەتەوە و شەڕی داعش بەرەو كۆتایی دەچێت، دیسان بەشی هەرە زۆری ئەو چەكانەی ئەمریكاو هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش كەوتوونەتە دەستی دوژمنێكی دیكەی ئەمریكا كە بەشێكی زۆری لە سەركردەكانیان لە لیستی تیرۆریستاندان، ئەوانیش ئەو میلیشیایانەی حەشدی شەعبین كە لەلایەن ئێرانەوە پشتگیرییان لێدەكرێت.
دیارە لەدوای ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی، میلیشیاكانی حەشدی شەعبی پرۆ ئێرانی، جیا لەوەی فەرماندەكانیان وەك ئەبو ئیزرائیل و قەیس خەزەعەلی و مەهدی موهەندیس و عەلی یاسری و نوری مالیكی و تەنانەت حەیدەر عەبادی و چەندینی دیكە، بێجگە لەوەی كوردستانیان بە ئیسرائیلی دووەم ناوزەد كردووە و هەرچی ناشیرینە بەكوردستانیان گوتووە، لەهەمان كاتیشدا ئەوەیان نەشاردۆتەوە كە پەنا بۆ هێرشی سەربازی دژ بە كوردستان دەبەن و كوردستان داگیردەكەنەوە، تەنانەت لە چەند رۆژی رابردوو هەڕەشەكانیان كردووە بە جددی و لە سنووری باشووری كەركووك و باكووری شاری موسڵەوە بە جۆرێك لە سەنگەرەكانی پێشمەرگە نزیك بوونەوە كە وایان پیشانداوە لە ئامادەباشی تەواودان بۆ هێرشكردنە سەر سەنگەرەكانی پێشمەرگە و داگیركردنەوەی كوردستان.
خستنەڕووی ئەم مەترسییانەی حەشدی شەعبی پرۆ ئێرانی كە دەیانەوێت لەسەر كوردستانی دروست بكەن، ئەو غروور و لووتبەرزییەیە كە بە پاڵپشتی فڕۆكەكانی هاوپەیمانان و چەكی مۆدێرنی ئەمریكی و رۆژئاوا شەڕی دژی داعشیان پێكردووە، ئێستاش كە شەڕەكە بەرەو كۆتایی دەچێت، دەیانەوێت ئەو چەكانە دژی پێشمەرگەو كوردستان تاقی بكەنەوە، بۆیە گرنگە ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی ئەو غرور و لووتبەرزییەی میلیشیا پرۆ ئیرانییەكانی حەشدی شەعبی بشكێنن و راشكاوانە پێیان بڵێن كوردستان هێڵی سوورە، بەڵام خۆ ئەگەر ئەمریكا و هاوپەیمانان بە بیانووی ئەوەی ئەمە كێشەیەكی ناوخۆییە، نەك شەڕی هێزی پێشمەرگە لەگەڵ تیرۆریستانی دژی داعش، ئەوا هێزی پێشمەرگەی كوردستان چۆن لە تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش و بەتاڵكردنەوەی ئەفسانەی داعش، پرسی بە كەس نەكردو خۆی بڕیاری (شەڕی مان و نەمان)ی دا، ئەوا لەئەگەری هەر هێرشێك لەلایەن میلیشیا پرۆ ئێرانییەكانی حەشدی شەعبییەوە بۆ سەر كوردستان، هێزی پێشمەرگەی كوردستان لەلایەن سەرۆك بارزانی هەمان فەرمانی (شەڕی مان و نەمان)یان پێدراوەو لەچوارچێوەی شەڕی بەرگریكردن لە كوردستاندا بەهەمان شێوەی تیرۆریستانی داعش مامەڵەیان لەگەڵ دەكات و ئەوەی بەداعشی كرد، زیاتر بەو میلیشیایانەی شیعەی پرۆ ئێرانی دەكات.
پێدەچێت حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق كە توانای ئەوەی نییە كۆنتڕۆڵی میلیشیا پرۆ ئێرانییەكانی حەشدی شەعبی بكات، پێیوابێت لە چوارچێوەی هەڵوێستی ئەمریكا و هاوپەیمانان بەرامبەر بە ریفراندۆمی كوردستان، ئەوەی بۆ بشارێتەوە كە لە بەرپرسیاریەتی هێرشی ئەو حەشدانە بۆ سەر كوردستان دەردەچێت، بەڵام لە ئەگەری هەڵگیرسانی خوانەخواستەی شەڕ، ئەو میلیشیایانە لەسەر دەستی پێشمەرگە زەبرێكی وایان بەردەكەوێت كە جیهان ناچار بێت وەك تیرۆریستانی داعش سەیریان بكات، بەمەش داكۆكیكردنی عەبادی لەو میلیشیایانە لە باشترین حاڵەتەدا ئەگەر هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی وەك ئەبوبەكر بەغدادیش سەیری نەكات، ئەوا وەك حەسەن نەسروڵای سەرۆكی حزبوڵای لوبنانی مامەڵەی لەگەڵ دەكات.
ئێران لە ئێستادا ناتوانێت و ناشیەوێت وەك دەوڵەتێكی دراوسێ شەڕ لەگەڵ كوردستان بكات و دەزانێت ئەگەر ئەم كارە بكات كاردانەوەكان چۆن دەبن و شەڕەكەش چ سیمایەك لەبەرچاوی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەگرێتە خۆی، بۆیە لە هەوڵی ئەوەدایە بە بڕیاریكی حكومەتی عێراق و بەو میلیشیایانە ئەو شەڕە بكات كە خۆی بە خاوەنیان دەزانێت، بەڵام هەرچۆنێك بیانەوێت ئەم شەڕە بە كوردستان بفرۆشن، شەڕەكە وەك شەڕی ناوخۆی وڵاتێك سەیر ناكرێت و دەبێتە شەڕێكی ئیقلیمی و لەوانەیە زۆر شوێنی دیكەش بگرێتەوە، وەك سەرۆك بارزانی ئاماژەی پێكردووە، ئەگەر ئەو هەڵە گەورەیە بكەن و بیانەوێت هێرش بكەنە سەر كەركووك، كارەساتیكیان بەسەردا دێت كە لەوانەیە زۆر بە قورسی لێی دەربچن، هەر بۆیە ئەگەر مەترسیی میلیشیا پرۆ ئێرانییەكان لەتەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەو جۆرە بێت كە ئەگەری هەر شەڕێك لە بەرژەوەندی ئەو میلیشیایانە بشكێتەوە كە ئەمەش ئەو میلیشیایانەی سەرخۆش كردووە، بەڵام بەتەنیا لە بەرەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان هەر شەڕێك بە كوردستان بفرۆشرێت، شەڕەكە بە شكاندنی ئەو میلیشیایانە و بە بەرژەوەندی كوردستان تەواو دەبێت، ئەم بۆچوونە لەسەر بنەما و سۆز بۆ پێشمەرگە و كوردستان بونیاد نەنراوە، بەڵكو لەسەر بنەمای ئەو فاكتانەیە كە تەنیا لە كوردستاندا بوونی هەیە و لەتەواوی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بوونی نییە، ئەو فاكتەش ئیرادەی خەڵكی و قارەمانیەتی پێشمەرگەیە كە توانی دڕندەیەكی وەك داعش بكات بە پەند كە چەكی زۆر باشتریان لەو میلیشیایانە بەدەستەوە بوو، لەبەرامبەردا پێشمەرگە وەك ئێستا پڕچەك نەبوو، تەنیا ژمارەیەك چەكی كۆنی شەست و حەفتاكانی سەدەی رابردووی لەبەر دەست بوو.
ئەمریكا چۆن ستراتیژەكەی خۆی
بۆ ئیحیتواكردنی نفووزی ئێرانی جێبەجێ دەكات؟
بەردەوام ئەو ستراتیژ و بەرنامانەی ئیدارەكانی ئەمریكا بۆ رووبەڕووبوونەوەی دوژمنەكانیان دایانڕشتووە، خاڵی لاوازی میكانیزمی جێبەجێكردنەكەی بووە، سەرەنجامیش سەرنەكەوتنی ئەو ستراتیژ و بەرنامانە، جۆرێك لە نائومێدی بۆ ئیدارەكانی ئەمریكا دروست كردووە كە بیر لە هەڵپەساردن، یان دەستبەردابوونی بكەنەوە، ئەمەش وەك سەركەوتنی نەیار و دوژمنەكانی ئەمریكا رەنگی داوەتەوە. لەمەشدا دەكرێت ئاماژە بە سیاسەتی ئیحیتواكردنی دوولایەنی ئەمریكا بكەین بەرامبەر بە عێراق و ئێران لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوو هەتا رووخانی رژێمی بەعس لە 2003، هەروەها لەمامەڵەكردن لەگەڵ پڕۆگرامی نیوكلیاری كۆریای باكوور كە ئێستا گەیشتۆتە ئەوەی سەرۆكی كۆریای باكوور هەڕەشە لە خاكی ئەمریكا دەكات، هەروەها شكستی ئەمریكا لە ئیدارەدانی پڕۆگرامەكانی نیوكلیاری ئێران كە لە 2015 بە رێككەوتنی نیوكلیاری كۆتایی هات و ئێستا سەرۆكی ئەمریكا بە ئاشكرا دەڵێت گەورەترین هەڵە بوو كە كردوومانە.
سەبارە بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، مەترسیی نفووز و باڵادەستیی میلیشیا وەكیلەكانی ئێران گەیشتووەتە ئەو ئاستەی كە هەڕەشە لە ئاسایش و سەقامگیریی هەموو ناوچەكە و بەرژەوەندی و مان و نەمانی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا و رۆژئاوا دەكات، بۆیە هەڕەشەیەكی لەمجۆرە بە غرووری و لووتبەرزی مامەڵەی لەگەڵ ناكرێت و دەبێت بەئاستی مەترسییەكە، ئیدارەی ئەمریكی وردەكاری تێدا بكات و پشت بە هاوپەیمانەكانی ببەستێت.
شارەزایان و توێژەران لەسەر ئاسایشی رۆهەڵاتی ناوەڕاست و مەترسییەكانی سوپای پاسدارانی ئێران، بە پێویستی دەزانن ئەمریكا دان بەو راستییەدا بنێت، باڵادەستی و نفووزی ئێرانی لە ناوچەكە، پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییانەیە كە پێشتر ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی و لە عێراق بەتایبەتی دروستی كردوون، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا دەبێت ئەمریكا زۆر بە وردی چاودێری هەوڵە فراوانخوازییەكانی ئێران بكات و لە هەمانكاتدا ئەو میكانیزمەی ئێران بۆ ئەم باڵادەستییە فەراهەمی كردوون، وەك دابینكردنی سەرچاوەی داهاتی دەرەكی، بۆ نموونە تەرخانكردنی ملیارەها دۆلار لە بودجەی عێراق بۆ میلیشیاكانی حەشدی شەعبی كە بەدەست وەكیلەكانی ئێرانەوەیەو بۆ مەبەستی ئامانجی فراوانخوازی و باڵادەستیی ئێران بەكار دەهێنرێت، دەبێت ئەمریكا هەوڵبدات ئەم میكانیزمە بە وردی هەڵبوەشێنێتەوە.
خاڵێكی دیكەی بەهێزی ئێران لە باڵادەستبوونی لە تەواوی ناوچەكە، دروستكردنی ئەو میلیشیایانەیە لەسەر زەوی، لە بەرامبەردا خاڵی لاوازی ئەمریكا ئەوەیە بێجگە لە كوردستان لەتەواوی ناوچەكانی نفووزی ئێرانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە یەمەن تا عێراق، لەسەر زەوی هیچ هێزێكی كاریگەریی هاوپەیمانی نییە، ئەوجا بۆ ئەوەی خاڵی یەكەمی ستراتیژەكەی سەركەوتوو بێت، بۆ ئەمریكا بێجگە لە بەهێزكردنی هێزی پێشمەرگە و پاراستنی كوردستان رێگەی دیكەی لەبەردەمدا نییە، ئەگەر ئەمریكا نەتوانێت، یان ئەم ئەركە بە قورس بزانێت كە هێزی پێشمەرگە بە تەواوەتی بەهێز بكات وەك سوپایەكی گەورە و مۆدێرن لەسەر زەوی و كوردستان نەبێتە ناوچەیەكی سەقامگیر و هاوپەیمانی پشت پێ بەستوو، ئەوا ئەم ستراتیژە لە هەر گۆشەیەكی دیكەوە دەست بەجێبەجێكردنی بكرێت، سەرەنجام لە ستراتیژەكانی پێشووتری سەركەوتووتر نابێت، خاڵی گرنگ لە پشت بەستن بە كوردستان و هێزی پێشمەرگەی كوردستان، ئەم هەنگاوانە بۆ ئەمریكا ئاسان دەكات:
1. ئەگەر كوردستان بكرێتە خاڵی دەستپێك بۆ جێبەجێكردنی ستراتیژەكەی ئیدارەی ترەمپ، ئەوا ئەمریكا وەك هەنگاوی یەكەم دەتوانێت هەم هاوپەیمانی زیاتر لە عێراقدا بۆخۆی دروست بكات و هەمیش دەتوانێت ئەو هێزانەی بەناچاری بوونەتە هاوپەیمانی ئێران، لە ئێرانیان دوور بخاتەوە، هەر بۆ نموونە لەناو هێزەكانی حەشدی شەعبی بەتایبەتی ئەوانەی لەسەر فەتواكەی سیستانی پەیوەندییان بەو هێزەوە كردووە، ئێستا لەناو حەشدی پرۆ ئێرانی پشتگوێ خراون و دژایەتی دەكرێن، هەروەها هێزەكانی دژە تیرۆر كەیفیان بە نفووزی ئێرانی لە عێراقدا نایەت، بۆیە ئەگەر ئەم هێزانە بینییان ئەمریكا بۆتە پشتیوان بۆ كوردستان و پێشمەرگە و راستگۆیە لە ستراتیژەكەی، ئەوا ئەوانیش متمانە بە ئەمریكا دەكەن و هەست دەكەن كە پشتیوانێكیان هەیە كاتێك لە ئێران دوور دەكەونەوە.
2. بەشێكی زۆر لەو هێزانەی ئێستا وەك وەكیلی ئێران دەردەكەون، بەرژەوەندییەكانیان لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئێران یەكناگرنەوە، بەڵام هۆكاری ئەوەی بەرەو ئەو رێگەیە هەنگاویان هەڵگرتووە، ئەوەیە كە ئەمریكا وەك ئێران وەك پێویست و لە كاتی خۆی و بە قەوارەی مەترسییەكان بەتەنگ ئەو هێزانە نەچووە، بۆیە كەمتەرخەمیی ئەمریكا بۆشاییەكی دروستكردووە كە روو لە ئێران بكەن، بۆیە گرنگە ئەمریكا لەم بوارەدا زیاتر بەتەنگ ئەو هێزانەوە بچێت كە پێویستیان بە هاوكاری ئەمریكایە، لەم حاڵەتەدا ئەو هێزانە لەبری ئەوەی بەرەو ئێران رابكەن، دەبنە هاوپەیمانی ئەمریكا و ئەمەش نفووزی ئێرانی كەمدەكاتەوە.
3. زۆر گرنگە ئەمریكا لە چوارچێوەی بەرژەوەندیەكانی خۆی و بەرژەوەندی هاوپەیمانەكانی بە هاوشێوەی ئیسرائیل هێڵی سوور بۆ ئێران دیاری بكات، هەر بۆ نموونە لای ئیسرائیل ناردنی چەكی تازە و سیستمی تازەی چەك بۆ حزبوڵا هێڵی سوورە، بۆیە هەر كاتێك چەكی تازە بگاتە دەستی حزبوڵا، ئیسرائیل بەبێ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ هیچ لایەك دەستبەجێ گورزی خۆی دەوەشێنێت و ئێران و حزبوڵاش فێربوون كە رێزی هێڵە سوورەكان بگرن، یان كاتێك دەیانەوێت میلیشیا پرۆ ئێرانییەكان لە سووریا مەترسی لەسەر سنووری ئیسرائیل دروست بكەن، ئیسرائیل دەستبەجێ وەڵامی پێویستی هەیە، بۆ جێبەجێكردنی ئەم ستراتیژە تازەیە ئەمریكا پێویستی بە دیاریكردنی چەند هێڵێكی سوور هەیە، بۆ ئەوەی ئەگەر ئێران خۆی بە راستەوخۆ، یان بە رێگەی وەكیلەكانی بە ناڕاستەوخۆ ئەو هێڵە سوورانەی بەزاند، ئەوا گرنگە ئەمریكا دەستبەجێ گورزی خۆی بوەشێنێت بۆ ئەوەی فێر نەبن هێڵە سوورەكان ببەزێنن.
بۆ ئێستا كە چەند رۆژێكە ئەمریكا ستراتیژەكەی راگەیاندووە، زۆر گرنگە كوردستان بكاتە یەكێك لەو هێڵە سوورانە و ئەوجا راستەوخۆ، یان ناراستەوخۆ هەر لایەك ئەو هێڵە سوورەی بەزاند، بە گورزی كەمەرشكێن وەڵام بدرێتەوە، ئەمەش دەبێتە دەستپێكی سەركەوتوو بۆ ستراتیژیەتێكی گرنگ و دوورمەودای ئەوتۆ كە شكۆی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پێناسە دەكاتەوە.
