دەرهاویشتەكانی (بەڵێ) بۆ سەربەخۆیی كوردستان
هاوتای رووخانی دیواری بەرلین جیهانی سەرقاڵ كردووە

تەلەفزێۆنی CNN كە زۆر جار بۆ پیشاندانی كاریگەرییەكەی لەسەر سیاسەتی جیهانی پێی دەڵێن: (ئەندامی شەشەمی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی)، لەژێر تایتڵێ (كورد تەحەددای هەموو جیهانی كردو ریفراندۆمی ئەنجامدا و بە رێژەی سەرووی 90% بە بەڵێ دەنگیان بۆ سەربەخۆیی دا) رووماڵی هەواڵەكەی دەكرد، لەمەش زیاتر تامارا قیبلاوی پەیامنیریشی كە لە هەولێرەوە رووماڵی پرۆسەی ریفراندۆمی بۆ هەمان كەناڵ دەكرد، راپۆرتێكی بە ناونیشانی (دوای ئەوەی تەحەددای داعشیان كرد، ئیدی كورد لە هیچ شتێك ناترسێت) بۆ CNNی ئامادە كردووە.


هەڵوەستەكردن لەسەر ئەم تایتڵەی CNN و خوێندنەوەی دەرهاویشتەكانی ئەم پرۆسەیە كە ئیرادەی خەڵكی كوردستان پیشانی جیهانی دا، لەوەوە سەرچاوە دەگرێت، كە ئەم كەناڵە وەك گەیاندنی زانیارییەك بۆ رای گشتیی جیهانی ئەو تایتڵەی هەڵبژاردووەو دەیەوێت بە هەموو جیهان بڵێت: (ئیرادەی خەڵكی كوردستان تەحەددای جیهانی كردو جیهانیش هیچ رێگەیەكی لەبەردەمدا نییە، بێجگە لەوەی كە دەبێت ئەو تەحەددایە قبووڵ بكات). ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئیرادەی خەڵكی كوردستان بەرجەستەكردنی ئەو بنەمایانەیە كە خودی رێكخراوی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكانی لەسەر دامەزراوە، گەلی كوردستانیش بە پشت بەستن بە بنەما و بڕیارەكانی ئەو رێكخراوە پرۆسەی ریفراندۆمی ئەنجام داوە.
هەڵوێستی تەواوی دەوڵەتانی جیهان بێجگە لە (عێراق و توركیا و ئێران) بە تێكڕای 15 ئەندامەكەی ئەنجومەنی ئاسایشیشەوە، رێزگرتنە لە خواست و ئیرادەی خەڵكی كوردستان، بەتایبەتی پێنج ئەندامە هەمیشەییەكەی ئەنجومەنی ئاسایش (بەریتانیا، ئەمریكا، فەرەنسا، رووسیا، چین) كە سەرسامیی خۆیان بەرامبەر ئەو ئاستە بەرزەی بەشداریكردن لە پرۆسەكە و ئاستی زۆر بەرزی بەڵێی خەڵكی كوردستان نەشاردۆتەوە و رایانگەیاندووە كە رێز لەو ئیرادەیە دەگرن، بەڵام لە هەمانكاتیشدا هەموویان جەخت لەوە دەكەنەوە كە نابێت ئەم ئاكامە هەڕەشە لە یەكپارچەیی عێراق بكات، ئەمەش لەترسی ئەوەیە كە لە دایكبوونی دەوڵەتی كوردستان تەنیا پرسێك نییە پەیوەندی بە گۆڕانكاریی جوگرافی لەناو نەخشەی سیاسیی عێراقدا هەبێت، بەڵكو وەرچەرخانێكە كە كۆتایی بە سیستمە كۆنەكەی جیهان دەهێنێت و زەمینە بۆ لەدایكبوونی سیستمێكی تازەی جیهان خۆش دەكات، كە سەرلەنوێ پێناسەی تەواوی دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكاتەوە. لەمەش زیاتر وەرچەرخانێكە كە بە هاوشێوەی پرۆسەی گلاسنۆستی گۆرباچۆف سەیر دەكرێت، هەروەك چۆن گۆرباچۆف بە گلاسنۆست سەرە قاپی ئەو مەنجەڵی هەڵمەپەستەی كێشەكانی یەكێتی سۆڤیەتی پێشانی هەڵدایەوە و پاشان نەیتوانی سەرە قاپەكە دابنێتەوە و بە رووخانی دیواری بەرلین و هەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیەتی پێشان كۆتایی هات، بەهەمان شێوە ئێستا جیهان پرۆسەی ئەنجامدانی ریفراندۆم بە هەڵدانەوەی سەرەقاپی مەنجەڵە هەڵمپەستەكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەزانێت، زۆر باشیش دەزانن جارێكی دیكە ناتوانن سەرەقاپی ئەو مەنجەڵە دابنێنەوە كە كێشەكانی 100 ساڵەی سایكس- پیكۆ لەناوەوە دەیكوڵێنێت.



رووخانی دیواری بەرلین و
بەڵێی سەربەخۆیی خەڵكی كوردستان


یەكێك لەو رووداوە مێژووییە گرنگانەی هەموو دەوڵەتانی لیبڕاڵ دیموكراتی رۆژئاوا و جیهانی ئازاد شانازی پێوە دەكەن، رووخانی دیواری بەرلینە بە ئیرادەی گەلی ئەڵمانیا، كە ئەوكات دابەش كرابوو و پێیان دەگوت (ئەڵمانیای رۆژهەڵات)، ئەم رووداوە لەگەڵ ئەوەی لە سەرەتا پەیوەست بوو بە خواستی گەلی ئەڵمانیا بۆ دووبارە یەكگرتنەوەو كۆتاییهێنان بە دابەشكردن، بەڵام لەبەر ئەوەی لە بەشە دابەشكراوەكەی ئەڵمانیای رۆژهەڵات و بە رێگەی خۆپیشاندانی مەدەنییانە هەڵیانكوتایە سەر دیوارەكە و پەڕینەوە بۆ ئەڵمانیای رۆژئاوا، ئەوا ئەم رووداوە بووە سەرەتای راگەیاندنی شكستی حوكمڕانیی سۆسیالیزم و سەركەوتنی سیستمی حوكمڕانی دیموكراتی.
رووخانی دیواری بەرلین، پرۆسەیەكی پلان بۆ دانراو نەبوو، بەڵكو بریتی بوو لە تەقینەوەی ناخی پەنگخواردووی گەلی ئەڵمانیای رۆژهەڵات و دروستكردنی دیوارێك بۆ جیاكردنەوەی لە گەلی ئەڵمانیای رۆژئاوا، هەر بۆیە ئەو دیوارەی كە ماوەی نزیكەی 30 ساڵ هەردوو بەرەی جیهانی جووت جەمسەری ئەو كات بە بنەمای پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی جیهان و هاوسەنگی هێزی نێوان رۆژئاوا و رۆژهەڵات دادەنرا، لەبەردەم ئیرادەی گەلی ئەڵمانیادا رووخا و جیهان بەرەو قۆناخێكی تازە هەنگاوی هەڵگرت، كە ئەویش لەبەر یەكهەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیەت و سەركەوتنی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی بوو لە جیهاندا.
رووخانی دیواری بەرلین هەرگیز وەك رووداوێكی تایبەت لە وڵاتێكی دیاریكراو لە جیهاندا سەیرنەكراوە، هەر بۆیە ئەم رووداوە وەك جیاكردنەوەی دوو سەردەم لە جیهاندا سەیر دەكرێت و ئاماژەیە بۆ كۆتاییهاتنی شەڕی سارد و دووجەمسەری لە جیهان و سەركەوتنی دیموكراسی. ئەمە لەو چوارچێوەیەدا ئەگەر رووخانی دیواری بەرلین رووداوێك بووبێت و لە وڵاتێكدا روویدابێت، ئەوا دەرهاویشتەی ئەم رووداوە كاریگەری لەسەر تەواوی سیاسەتی جیهانی هەبووە و بە سەرەتای قۆناخێكی نوێ لە سیستمی جیهانی لەقەڵەم دەدرێت.


ئەگەر لە بازنەی كاریگەریی رووخانی دیواری بەرلینەوە، سەیری پرۆسەی ریفراندۆمی كوردستان بكەین كە گەلی كوردستان بڕیاری دا خواستی خۆی پیشانی جیهان بدات، بەوەی سیستمی سیاسی لە دەوڵەتی عێراقدا چیدیكە شایستەی ئەوە نییە كە گەلی كوردستان وەك گەلێكی ئاشتیخواز و لێبووردە لە ناو ئەو سیستمە ئایینی و تایفەگەرایەدا بژی و دەیەوێت خاوەنی دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و دیموكراتی و سەربەخۆی خۆی بێت، دەبینین بە هاوشێوەی رووخانی دیواری بەرلین، دەرهاویشتەی بڕیاردانی گەلی كوردستان بۆ سەربەخۆیی كاریگەری لەسەر تەواوی سیاسەتی جیهانی دروست كردووەو جیهان بە جۆرێك بە پرۆسەی ریفراندۆمی كوردستانەوە سەرقاڵ بووە، وەك ئەوەیە دیوارێكی دیكەی بەرلین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا رووخێندرابێت.


دیارە هەڵكوتانە سەر دیواری بەرلین رووداوێكی عەفەوییانەی جەماوەری بوو، پاشان جیهان ئاكامەكەی بینی و مامەڵەیەكی ئیجابییانەی لەگەڵ ئاكامەكەی كرد، بەڵام ئەگەر لێرەوە وای دابنێین بۆ نموونە، گەلی ئەڵمانیای رۆژهەڵات پێش رووداوەكە خۆی رۆژی 9ی 11ی 1989ی بۆ رووخانی دیوارەكە دیاری بكردایەو بیگوتایە لەم رۆژەدا دیوارەكە دەڕووخێنین، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا هەموو جیهانی سەردەمی شەڕی سارد و كۆبوونەوە و وتووێژەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایش بەرامبەر ئەم بڕیارەی گەلی ئەڵمانیا چۆن دەبوو؟ ئایا پێیان دەگوتن جارێ كاتی نییە و چاوەڕێ بكەن، یان هەر بە ڤیتۆكانی ناو ئەنجومەنی ئاسایش هەڕەشە بە شەڕێكی دیكەی جیهانی دەكرا؟
جیاوازیی نێوان ئەنجامدانی پرۆسەی ریفراندۆم لەگەڵ رووخانی دیواری بەرلین تەنیا لەوەدایە كە كاتی ئەنجامدانی ریفراندۆمی خەڵكی كوردستان دیاریكراو بووەو، جیهان بەتایبەتیش نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایش و هاوپەیمانیی نیودەوڵەتی، ئاگاداربوون كە گەلی كوردستان لە 25ی ئەیلوولی 2017 ئەو پرۆسەیە ئەنجامدەدات، بۆیە هەموویان مەبەستیان بوو ئەم پرۆسە دوابخرێت و ئەنجام نەدرێت، ئەمەش نەك لەبەر ئەوەی لەوە بترسن، یان نەزانن ئاكامی ئەم ریفراندۆمە چۆن دەبێت، یان ئەگەر بەڵێ بێت بەو جۆرە دەبێت و نەخێر بێت بە شێوەیەكی دیكە دەبێت، نەخێر، ئەوان زۆر باش دەیانزانی كە عێراق و كوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم، هەمان كوردستان و عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم نابێت.


ئەگەر بۆ زیاتر رووی لێكچوویی كاریگەری پرۆسەی ریفراندۆمی كوردستان و رووخانی دیواری بەرلین بەراوردێكی دیكە لەنێوان كۆڕەوی بەهاری 1991ی كوردستان (كە ئەویش هەر ریفراندۆم بوو، بەڵام بە شێوەیەكی دیكە) لەگەڵ رووخانی دیواری بەرلین بكەین، كە دیسان گەلی كوردستان رەتیكردەوە لە عێراقی ژێر دەسەڵاتی رژێمی سەدام حوسێن بژی، ئەوا دەبینین لەم حاڵەتەیاندا، لەبەر ئەوەی كۆڕەوی كوردستان بە هاوشێوەی رووخانی دیواری بەرلین، رووداوێكی عەفەوییانەی جەماوەری بوو، كە پێشوەختە بەرواری بۆ دیاری نەكرابوو، ئەوا جیهان ناچار بوو وەك خۆی مامەڵەی لەگەڵ بكات و لەمەش زیاتر ئەنجومەنی ئاسایش بڕیاری 688ی دەركرد بۆ ئەوەی نەوای ئارام بۆ كوردستان دروست بكرێت و چیدیكە كورد لەژێر دەستی رژێمی سەدام حوسێن نەژی.



پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا جیهان دەیەویت رێز لە بەڵێی خەڵكی كوردستان نەگرێت، یان لە بنەڕەتدا دژی ئەنجامدانی پرۆسەكە بووە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە كاردانەوە و هەڵوێستەكانی تەواوی جیهان لە پێش و پاش ئەنجامدانی پرۆسەكە دەیداتەوە و پێمان دەڵێت، جیهان نەیدەویست پرۆسەی ریفراندۆم لە كوردستان ئەنجام بدرێت، لەبەر ئەوەی جیهان باش دەزانێت ئەو دەرهاویشتانەی لە ئاكامی راپرسیی خەڵكی كوردستان دێتەئاراوە و بە هاوشێوەی رووخانی دیواری بەرلین، دەرهاویشتەگەلێكن كە تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەواوی سیستمی جیهانی دەگرێتەوە، پرسەكە تەنیا بریتی نییە لە پیشاندانی خواستی گەلێك بۆ سەربەخۆیی و دەستپێكردنەوەی دیالۆگ لە نێوان كوردستان و بەغدا بۆ ئەوەی پەیوەندی داهاتووی نێوانیان رێكبخرێتەوە، بەڵكو ئەمە جاڕدانی كۆتاییهاتنی ئەو سیستمە كۆنەیە كە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كردۆتە ناوچەیەكی بێ سیستم و پاشاگەردانی و سەرەتای لەدایكبوونی سیستمێكی نوێیە كە دووبارە بە شێوەیەكی تازە هەموو ناوچەكە رێكدەخاتەوە و كۆی هاوكێشە سیاسییەكان پێناسە دەكاتەوە.



خاڵی گرنگ كە بە راشكاوی لە ئێستادا لە هەڵوێستی نێودەوڵەتی دەخوێندرێتەوە ئەوەیە كە داوا دەكەن، كوردستان دوای ئەوەی ریفراندۆمی ئەنجامدا، هەنگاوی دیكە هەڵنەگرێت، ئەمەش بەو مانایەی ئاكامی ریفراندۆمەكە تەرجەمە نەكات بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەتایبەتی نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی هاوپەیمانی دژی داعش، بۆچی ئەوەندە دەترسن كە نەتوانرێت راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان دوابخرێت، لەكاتێكدا گەلی كوردستان و سەركردایەتییە سیاسییەكەی ئامادەباشی پیشانداوە لەسەر ئەم پرسە ماوەی 2-3 ساڵ، دانوستاندن و وتووێژ بكات و ئەگەر پێویست بكات ئەو ماوەیەش زیاتر درێژ بكاتەوە؟ ئایا لەوە دەترسن گەلی كوردستان دواخستنی راگەیاندنی دەوڵەت لە سەركردایەتییەكەی قبووڵ نەكات و جەخت لەسەر راگەیاندنی دەوڵەت بكات و سەركردایەتی سیاسی كوردستانیش نەتوانێت لە بڕیاری گەلی خۆی دەربچێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە بۆ خوێندنەوەی رووداوەكان لە چوارچێوەی جوگرافیای كوردستاندا بەو جۆرەیە، كە لە نێوان گەلی كوردستان و بڕیاری سەركردایەتییە سیاسییەكەی لێكتێگەیشتن و هەماهەنگییەكی باش هەیە و بەوجۆرە كەلێن دروست نابێت كە مەترسی ئەوەی لێبكرێت گەلی كوردستان خواستێكی هەبێ و سەركردایەتییە سیاسییەكەی بڕیارێكی دیكە بدات، هەروەها ئەو مەترسییانەی سەركردایەتی سیاسی هەستی پێدەكات بە هەمان شێوە گەلی كوردستانیش هەستی پێدەكات، بەڵام مەترسیی سەرەكی ئەوەیە ئەو دەوڵەتانەی ئێستا خۆیان بە ئیمپراتۆریەت دەزانن!! و پێیانوایە دەبێت ئاراستەی رووداوەكان بە كەیفی ئەوان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رەسم بكرێت، ئەوان ترسی ئەوەیان هەیە كاریگەریی ئیرادەی خەڵكی كوردستان ببێتە ئیلهامبەخشی گەلەكانی خۆیان و كاتێك بڕیاریان دا وەك تونس و میسر و لیبیا هەموویان رابماڵێت. بە واتەیەكی دیكە، كاتێك گەلی كوردستان لەسەر بنەمای نەمانی شەراكەت و هاوبەشی راستەقینە و گۆڕینی سیستمی دیموكراتی بۆ سیستمێكی ئایینی و تایفەگەرایی، بڕیار دەدات لە عێراق جیا ببێتەوە و بەشێك نەبێت لەو رژێمە تائیفییە، ئەوا سبەی عەرەبی سوننە لەبەر ئەوەی عەرەبە و مەزهەبەكەی سوننەیە، ئەو رژێمە سیاسییەی ئێستای عێراق رەتدەكاتەوە، هەروەها عەرەبی شیعەی عێراق كە نایەوێت ببێتە پاشكۆی نەتەوەیەكی دیكە لەسەر بنەمای مەزهەبگەرایی و نایەوێت لە ژینگە عەرەبییەكەی داببڕێت، ئەو رژێمە ئایینی و تائیفیە رەتبكاتەوە.


لەبەرامبەر ئەو ئەگەر و پێشهاتانەی كە چاوەرێی عێراق و وڵاتانی دەورووبەری دەكات، بێ ئومێدبوونی هەموو لایەك لەسەر ئەوەیە، كە ئەو دەوڵەتانە نە خۆیان دەگۆڕێن بۆ سیستمێك كە گەلەكانی خۆیان رازی بكەن، نە دەشتوانن تاسەر گەلەكانیان سەركوت بكەن، بۆیە لەنێوان ئەم دوو دژوارییەدا، بژارەی سەرەكی بۆتە ئەوەی پارێزگاری بە وەزعی راهینەوە بكرێت، بۆ ئەوەی لانیكەم هەتا شەڕی دژی داعش كۆتایی دێت، گۆڕانكارییەكان دوابخرێن، بەڵام كاتێك كاتی گۆڕانكاری هات و گەلەكان بڕیاریاندا ئەوە باشترە جیهان وەڵامدانەوەی گونجاو و پێویستی بۆ ئەو گۆڕانكارییانە هەبێت، نەك وەك راپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی لە 2011 مامەڵەی لەگەڵ بكەن، كە هەتا ئێستاش بە دەست پاشاگەردانییەوە دەناڵێنن، بۆ كوردستان كە رۆڵێكی دیار و چالاكی لەشەڕی دژی داعشدا هەبووە، لە دوای راگەیاندنی سەربەخۆییش نەك هەر هەمان رۆڵی دەبێت لە تێكشكاندنی سەربازیی تیرۆریستانی داعشدا، بەڵكو دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان دەبێتە وێستگەی یەكەمی لە ریشەهەڵكێشانی فیكری رادیكالیزمی ئیسلامی لە سەرانسەری ناوچەكەدا.


هیستریای شیعە بەرامبەر دەوڵەتی
كوردستان و مەستبوونیان بە پشتگیریی
نێودەوڵەتی بۆ یەكپارچەیی عێراق
نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایش و تەواوی دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعشیش، ئەگەر بیانزانیایە دەتوانن عێراق بە یەكگرتوویی بهێڵنەوە و لە پارچە پارچە بوون بیپارێزن، زۆر بە ئاسانی دەیانتوانی بانگەشە بۆ كۆنگرەیەكی نێودەوڵەتی بكەن و لەو كۆنگرەیەدا كۆمەڵێك بڕیاریان دەردەكردو هەموو لایەنە عێراقییەكانیش ناچاربوون پێوەی پابەند ببن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە هیچ دەوڵەت و كیانێكی سیاسی ناتوانێت تەحەددای ئیرادەی هەموو جیهان بكات.
ئەگەر خوێنەرانی ئەم دێڕانە بگەڕێنەوە بۆ پرۆسەی سیاسی لە عێراق لە ماوەی 20-25 ساڵی رابردوودا، راشكاوانە ئەرشیفی رووداوەكان دێتەوە بەرچاویان كە هەوڵەكان بۆ رێكخستنەوەی عێراقی دوای رژێمی سەدام حوسێن هەر لە سەرەتای ساڵی 1994ـەوە و لە چوارچێوەی ئەوەی پێی دەگوترا كۆنگرەی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی هەوڵی بۆ درابوو، بەڵام ئەم هەوڵانە لەگەڵ نزیكبوونەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە رووخانی رژێمی سەدام حوسێن، هەر لەساڵی 2002ـەوە بوونە هەوڵی نێودەوڵەتی و لە پایتەختەكانی بەریتانیا و فەرەنسا و ئەمریكا، چەندین كۆنگرەی گرنگ بۆ بڕیاردان لەسەر جێگرەوەی رژێمی سەدام حوسێن و سیستمی سیاسی داهاتووی عێراق گرێدرابوو، لەناو هەر یەك لەم كۆنگرانە لایەنی كوردستانی ئەجیندای خۆی لە چوارچێوەی سیستمێكی فیدڕاڵی و دیموكراتی بۆ عێراقی دوای رژێمی سەدام حوسێن دەستنیشان كردبوو كە لەلایەن ئۆپۆزسیۆنی عێراقەوە پەسەند كرابوو.


ئەوكات كێشەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەوە بوو، چۆن سیستمێكی سیاسی لە عێراقی دوای سەدام حوسێن دابمەزرێت كە بتوانرێت هاوسەنگی لەنێوان پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراق (كورد و شیعە و سوننە) دروست بكات و كۆتایی بە ناسەقامگیری و شەڕی 80ساڵەی عێراق لەگەڵ گەلانی خۆی بهێنێت، بۆیە لەم حاڵەتەدا بواری ئەوە هەبوو بیر لە سیستمی سیاسی دوای رژێمی سەدام حوسێن بكرێتەوە. بەڵام ئێستا كێشەی عێراق لە چوارچێوەی سیاسەتی شیعەگەرایی دەسەڵاتدارانی بەغدا چۆتە چوارچێوەیەكی دیكەو كێشەكە بۆتە ئەوەی چی بكرێت بۆ ئەوەی سەرچاوەی فیكری توندڕۆیی و ژینگەی لەبار بۆ گەشەی تیرۆریستانی داعش و هاوشێوەی داعش كۆتایی پێبهێنرێت.
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە سەرهەڵدانی داعش دەرهاویشتەی سیاسەتی شیعەگەرایی حكومەتی بەغدایەو ئەم سیاسەتەش لەژێر كاریگەری ئێراندایەو هەر لەو چوارچێوەیەشدا بەڕێوەدەچێت، هەر بۆیە ستراتیژیەتی تێكشاندن و لە ریشە دەرهێنانی فیكری داعش، چەند پێویستی بە تێكشكاندنی سەربازییانە هەیە، هێندە زیاتریش پێویستی بە رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی و گۆڕینی ئەقڵییەتی حوكمڕانی لە عێراقدا هەیە، لە ئێستادا بۆ تێكشكاندنی داعش لە رووی سەربازییەوە ئەمریكا پێویستی بە هێزی سەربازی عێراق و ئەو هێزانەی پرۆئێرانیش لەسەر زەوی هەیە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەمریكا و رۆژئاواش ناتوانن هێزی پێویست لەسەر زەوی بۆ تێكشاندنی داعش دابین بكەن، بەڵام ناشتوانن لە سەدا سەد پشت بەو هێزانەش ببەستن، بۆیە ستراتیژیەتی خۆیان گۆڕیوە بۆ ئەوەی وردە وردە نفووزی خۆیان زیاد بكەن و هێزە عێراقییەكان لە هێزە پرۆئێرانییەكان جیابكەنەوە، ئەمەش بەو هیوایەی بتوانن پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بەوجۆرە رێكبخەنەوە كە خۆیان ئاواتی بۆ دەخوازن، ئەوجا ئەمە تاچەند ئامانجێكی پەسەندە، ئەوا ئەمریكا تاقی دەكاتەوە و ئەگەر سەركەوتوو بوو، ئەوكات بیر لەوە دەكاتەوە چۆن پەیوەندی ئایندەی نێوان كوردستان و عێراق رێكبخاتەوە. كە ئەمەش لەلایەن گەلی كوردستانەوە رەتدەكرێتەوە و لە 25 ی ئەیلوول بڕیاری خۆی بۆ ئەمریكا و تەواوی جیهان ئاشكرا كردووە.


لەناو ئەم هاوكێشەیەدا، حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق بەوجۆرە خۆی نمایش كردووە كە ئەو ئاراستەی حوكمڕانی بەرەو ئەوە دەبات خۆی لە چوارچێوەی ستراتیژیەتی ئەمریكا و هاوپەیمانانی دژی داعش بەرجەستە بكات، ئەوەشی خستۆتەڕوو كە ئەو مەبەستیەتی عێراق وەك دەوڵەتێكی مەدەنی رێكبخاتەوە و لە شێوازی كۆماری ئیسلامی دووری بخاتەوە، ئەوجا بۆ ئەوەی عەبادی لەم ئاراستەیەی سەركەوتوو بێت و لەلایەن رای گشتی عەرەبی شیعە و سوننەوە پشتگیری لێ بكرێت، پشتگیریی ئەمریكای مسۆگەر كردووە كە سەركەوتنەكانی شەڕی دژی داعشی بۆ بكاتە پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن و لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی داهاتوودا جارێكی دیكە عەبادی ببێتەوە بە سەرۆك وەزیران، هەر بۆیەشە ئەگەر سەرنج لە بیانووەكانی ئەمریكا بەرامبەر پرۆسەی ریفراندۆمی كوردستان بدەین، ئێستاش و ئەو كاتیش جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، پرۆسەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی كوردستان دەبێتە هۆكاری ئەوەی تەركیز لەسەر شەڕی دژی داعش كەم ببێتەوە، هەروەها ببێتە هۆكارێك كە عەبادی لاواز بێت و هەڵبژاردنەكانی داهاتوو بدۆڕێنێت. بەڵام توێژەران و لێكۆڵەرانی ئەمریكا بەتایبەتی ئەوانەی ماوەی چەند ساڵێك بە كردەیی لە عێراق كاریان كردووە، راشكاوانە نەیانشاردۆتەوە كە ئیدارەی ئەمریكی چ لە سەردەمی جۆرج دەبلیو بوش و چ لەسەردەمی باراك ئۆباما، نەیانتوانیوە سایكۆلۆژیەتی سیاسیی عەرەبی عێراق و هەروەها سایكۆلۆژیەتی سیاسیی عەرەبی شیعە بەرامبەر عەرەبی سوننە و بەپێچەوانەشەوە، بە دروستی بخوێننەوە و پلانی سەركەوتوو و گونجاوی بۆ دابڕێژن، هەر بۆیە وێڕای ئەو هەموو خەرجی و تێچووە و ئەو هەموو قوربانییەی سەربازانی ئەمریكا لە 2003وە تا ئێستا، كەچی ئەمریكا هەر سیاسەتێكی لە عێراقدا جێبەجێ كردبێت، سەركەوتوو نەبووە، هەموو ئەو قوربانی و خەرجییەشی لەو شەڕانەدا سەرفكراون بە هەدەر چوون. لەوانەیە باشترین نموونەش بۆ دوایین شكستی سیاسەتی ئەمریكا، گرەوكردنی بووبێت لەسەر حەیدەر عەبادی، بەڵام دەركەوت لە بچووكترین جیاوازیی بیروبۆچوون لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا، خەریكە ئەوەی ئەمریكا 14 ساڵە هەوڵی بۆ دەدات، جارێكی دیكە بە خەساری بدات.


حەیدەر عەبادی كە ئێستا لەبری ئەوەی وەك سەرۆك وەزیرانێكی دەوڵەتمەدار لەگەڵ هەموو كێشەكانی عێراق و كوردستان مامەڵە بكات، بەڵام لەبەرامبەر پرۆسەی ریفراندۆمی كوردستاندا، زۆر توندتر لە سەركردەیەكی حەشدی شەعبی و پرۆئێرانی قسە دەكات، لەمەش زیاتر هەموو دامەزراوەكانی دەوڵەت و تەواوی دەسەڵاتەكانی وەك سەرۆك وەزیران كردۆتە چەكێك و شەڕی هەرێمی كوردستانی پێدەكات، ئەمە لەكاتێكدا ئەگەر عەبادی ئەو دەوڵەتمەدارە بوایە كە ئەمریكا گرەوی لەسەر كردووە، دەیتوانی بە تەنیا چەند وشەیەك بارودۆخەكە ئاسایی بكاتەوەو هەم دڵی خەڵكی كوردستان لە خۆی نەڕەنجێنێت و هەمیش دەیتوانی پرۆسەی دەوڵەتی كوردستان بۆ دوای شەڕی دژی داعش دوابخات و بەمەش هەم كێشەكانی عێراقی چارەسەر دەكرد، هەمیش پشتگیری ئەمریكای بۆ عێراق زیاتر دەكرد، بەڵام ئەو شێوازی مەزهەبی و دیكتاتۆرییانەی بەرامبەر كوردستان نواند. وەك بیرمەندی ئەمریكی ریچارد هاس لەسەر ئاكامی ریفراندۆمەكەی كوردستان نووسیویەتی، گەلی كوردستان تەنیا خواستی خۆی دیاریكردووە، جێبەجیكردنی ئەم خواستە بە تەنیا بە بریاری كورد تەواو نابێت و پێویستی بە مامەڵەی دروستە لەگەڵ ئەم خواستەی ئەم گەلە پیشانی داوە، بەڵام بەمجۆرە مامەڵە لەگەڵ خواستی گەلێك بكرێت و بەوجۆرە نامۆ و نامرۆڤایەتییە رەتبكرێتەوە، یان هەوڵبدرێت گەلێك گەمارۆ بدرێت، تەنیا لەبەر ئەوەی خواستی خۆی دەربڕیوە، ئەمە لە هەموو دابونەریتێكی سیاسی دوورە و پێویستی بە پێداچوونەوە هەیە، ریچارد هاس راسپاردەی بۆ ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا ئەوەیە، كوردستان ریفراندۆمی ئەنجامداو بڕایەوە، ئێستا ئەركی ئەمریكا و یەكێتیی ئەوروپا ئەوەیە ببنە بەشێك لە پرۆسەی دیالۆگی نێوان كوردستان و عێراق بۆ ئەوەی لەسەر پرسی خاك و داهات رێكبكەون، یان دابەشی بكەن، نەك ئەمریكا دژایەتی ئاكامی ریفراندۆمی كوردستان بكات، ئەم قسانەی هاس كە خۆی لە ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش بەڕێوەبەری سیاسەتی پلاندانانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بووە، ئاماژەیەكی روونە كە ئەمریكا سیاسەتێكی روون و ئاشكرای بۆ ئایندەی عێراق نییە و پێویستە ئەو سیاسەتەی بە روون و ئاشكرایی هەبێت.


ئەوەی لە كۆی ئەم خوێندنەوەیە پێویستە جەختی لەسەر بكەینەوە ئەوەیە، ئەمریكا كاتێك پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە پابەندە بە یەكپارچەیی عێراق، مەبەستی ئەوە نییە عێراقێكی یەكپارچە تەسلیمی كەسێك بكات كە لە بچووكترین كێشەدا بەرگی مەدەنی فڕێ بدات و عەمامەیەكی رەش لەسەر بكات و هەڕەشە لە كوردستان بكات و عێراق بكاتە دیاری بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران، بەڵكو مەبەستی ئەمریكا ئەوەیە عێراق یەكپارچە بێت هەتا ئەو كاتەی عەرەبی سوننە وەك پێكهاتەیەكی عێراقی دێنەوە سەرخۆیان و بڕیار لەسەر ئایندەی خۆیان دەدەن، ئەمریكا ئەوەندە یەكپارچەیی عێراقی دەوێت، تا بزانیت ئایا لەناو عەرەبی شیعەی عێراقدا دەوڵەتمەدارێك هەڵدەكەوێت كە بتوانێت ئایندەی عێراق بە كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە گرێ نەدات، ئەمریكا تا ئەو كاتە عێراقی بە یەكپارچەیی دەوێت، ئایا سیستمێكی سیاسی لە بەغدا دروست دەكرێت كە دان بەوەدا بنێت رێز لە ئیرادەی خەڵكی كوردستان دەگرێت.


حەیدەر عەبادی لەنێوان هەموو وردەكارییەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانان و نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ پشتگیریكردن لە یەكپارچەیی عێراق، تەنیا وشەی یەكپارچەیی عێراقی كردۆتە دروشمی رەفتارە ناسیاسی و نایاساییەكانی بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان، ئەو ئێستا ئەوەی لەبیرخۆی بردۆتەوە، كە كوردستان لە ستراتیژیەتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش ئەو میحوەرەیە كە هەموو ئامانجەكانی جیهانی ئازادو تێكشكاندنی تیرۆریستان پێكەوە كۆدەكاتەوە، لەمەش زیاتر ئەگەر عەبادی بە هۆش خۆی نەیەتەوە و هاوپەیمانان ناچار بكات لە نێوان كوردستان و بەغدا یەكێكیان هەڵبژێرین، دڵنیای دەكەینەوە كوردستان هەڵدەبژێرین، لەبەر ئەوەی جیاوازیی نێوان بەغداو كوردستان ئەوەیە كە بەهۆی سیاسەتی هەڵەی دەسەڵاتدارانی بەغدا داعش دروست بوو، بەڵام سیاسەتی حەكیمانەی كوردستان داعشی تێكشكاند و ئەفسانەی داعشی بەتاڵ كردەوە.