ستێفن سیمباڵا پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی پەنسلڤانیا ستەیت، خاوەنی چەندین كتێب و توێژینەوەیە لە بواری دیراساتی ئاسایشی نێودەوڵەتی، سیاسەتی بەرگری و چەكە ناوكییەكان و كۆنتڕۆڵی چەك و بواری هەواڵگری، تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە، وەك پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتی ئاسایشی نەتەوەیی، هەروەها راوێژكاری چەند دەزگایەكی حكومەتی ئەمریكا بووە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد كە پەیوەست بوون بە رەوشی ئێستای پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ، بەتایبەتی لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەگەرەكانی هەڵكشانی بارگرژی لەنێوان هێزە جیهانییەكان و چەند پرسێكی پەیوەندیداری دیكە.

* سەرەتا دەمانەوێت بزانین بۆچوونی ئێوە لەبارەی سیاسەتی دەرەوەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپەوە چییە؟
- لە راستیدا سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ هێشتا لە پەرەسەندن و گەڵاڵەبووندایە، ئەوەی بەدی دەكرێت هەوڵی دووبارە داڕشتنەوەی سیاسەتی ئیدارەی ئۆبامایە، بەتایبەتی لە پەیوەندی بە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، بەڵام ئەگەر پرسیاری ئەوە بكەین ئایا دەقاودەق بە چ ئاراستەیەكدا دەڕوات، ئەوا ئەمە هێشتا بە تەواوەتی روون نییە.
* ئاماژەت بە دووبارە داڕشتنەوەی سیاسەتی سەردەمی ئۆباما كرد لە ئاست ئەم ناوچەیەدا، ئایا مەبەستتان ئەوەیە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا سیاسەتێكی تەواو جیاواز دەگرێتەبەر، یان دەخوازێت درێژە بە سیاسەتی ئیدارەی پێشوو بدات؟
- ئەوەی بەدی دەكرێت لە سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چەند پێكهاتەیەكی سەرەكین، یەكێكیان بریتیە لە پەیوەندییە بەرەوپێشچووەكانی نێوان ئەمریكا و سعودیەیە، یەكێكی دیكەیان بریتییە لە هەوڵی گۆشەگیركردنی ئێران لە رووی دیپلۆماسییەوە. پێكهاتەیەكی دیكەی ئەم سیاسەتە خۆبەدوورگرتنە لە تێوەگلان لە شەڕێكی گەورەی دیكە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
* باسی هەوڵی ئەمریكاتان كرد بۆ گۆشەگیركردنی ئێران لە رووی دیپلۆماسییەوە، كە ئێمە دەبینین هەوڵەكانی زیاتر لە رێی دروستكردنی فشاری ئابوورییەوە ئەنجام دەدات، بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییەو ئایا پێتانوایە ئەمە تا راددەیەك شێوازێكی كاریگەرە؟
- من هاوڕا نیم لەگەڵ ئەوەی ئەمریكا بە تەنیا رێكاری ئابووری گرتۆتەبەر، بەڵكو هەوڵەكانی ئەمریكا تێكەڵێكن لە رێوشوێنی ئابووری و رێكاری دیپلۆماسی و سەربازی، چونكە ئێمە دەزانین ئەمریكا هەوڵی دروستكردنی هاوپەیمانێتی دەدات لە ناوچەكەدا بۆ گۆشەگیركردنی ئێران، لە هەمان كاتدا رێكاری ئابووریشی گرتۆتەبەر لە نێویاندا سزای ئابووری، هەروەها ئەم پرسە لایەنێكی دیكەشی هەیە ئەویش ئەوەیە كە ئەمریكا بانگەشەی ئەوە دەكات ئێران پابەند نەبووە بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەوە، ئەگەرچی شارەزایان پێیانوایە ئێران پابەندبوونەكانی خۆی جێبەجێ كردووە.
* ئەی پێتوایە تا چەند ئەمە چەشنە سیاسەتە ئامانجە خوازراوەكانی خۆی بەدەست دەهێنێت؟
- ئەمە پرسیارێكی باشە، چونكە جێبەجێكردنی هەر سیاسەتێكی دەرەكی، پێویستی بە دواداچوون هەیە، واتە بوونی ئایدیای باش بە تەنیا بەس نییە. واتە جیاوازی هەیە لەنێوان داڕشتن و گەڵاڵەكردنی سیاسەت و جێبەجێكردن و پیادەكردنیدا، كەواتە كێشەكە ئەوەیە كەسانێكی زۆر هەن كە بۆچوون و ئایدیای باشیان هەیە لەبارەی چۆنیەتی دووبارە داڕشتنەوەی پەیوەندییەكانی ئەمریكا بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باشووری ئاسیاوە، بەڵام ئەم كارە پێویستی بەوە هەیە كە كۆدەنگییەك لەنێو لایەنە جیاوازەكانی حكومەتی ئەمریكا دروست بكەن لەم بارەیەوە، كە ئەمەش كارێكی قورسە. دواتر هەروەك ئێوە لە من باشتر دەزانن، ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ناوچەیەكی ئاڵۆزە و هاوپەیمانێتیەكانی تێیدا بە بەردەوامی دەگۆڕێن و چەند بارودۆخێك هەن لەم ناوچەیە، وەك سووریا، كە بە شێوەیەكی نائومێدكارانە ئاڵۆزە، بە چەشنێك لەوە دڵنیانین ئایا هیچ چارەسەرێكی سیاسی و هەمەلایەن هەیە بۆ ئەو قەیران و ئاڵۆزییە. لەم روانگەیەوە پێموایە دۆناڵد ترەمپیش، بە چەشنی سەرۆكەكانی پێش خۆی، درك بەوە دەكات كە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا ناتوانێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا موعجیزە بخوڵقێنێت، واتە دەبێت لەگەڵ بارودۆخەكەدا مامەڵە بكەیت و پشوودرێژ بیت بۆ ئەوەی ئەوەندەی لە تواناتدایە باشترین رێككەوتن بەدی بهێنیت.
* بە شێوەیەكی گشتی ئایا پێتوایە دەستڕۆیشتوویی ئەمریكا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە داكشاندایە؟ ئایا هاوڕایت لەگەڵ ئەوەدا كە ئەمریكا گۆڕەپانەكەی بۆ هێزەكانی دیكە چۆڵ كردووە؟
- بە شێوەیەكی گشتی پێموایە باشترین ستراتیژیەت ئەوەیە كار لەگەڵ سەركردەكانی ناوچەكەدا بكرێت، واتە لەگەڵ هاوپەیمانەكان و ئەو لایەنانەی دیكە كە مەرج نییە هاوپەیمان بن، بەڵام ئامادەی هاوكاریكردنن لە بوارێكی دیاریكراودا. بەڵام ئەوەی ناتوانین ئەنجامی بدەین سەپاندنی شێوازێكی رۆژئاواییە بەسەر وڵاتان و كەلتووری ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئیدی پەیوەست بێت بە بواری سیاسی، یاخود ئابووری یان سەربازییەوە، چونكە دەركەوتووە و سەلمێندراوە كە ئەمە سەركەوتوو نابێت. چونكە ئەمە ناوچەیەكی ئاڵۆزە- هەروەك ئاماژەم پێكرد-، ئێوە بڕواننە كەیسی كوشتنی جەمال خاشوقچی، كە ناكۆكی لە نێوان سعودیە و توركیادا دروست كردووە كە هەردوكیان هاوپەیمانی ئەمریكان. ئەمەش دۆخێكی دیپلۆماتپی مەترسیدارە بۆ ئەمریكا، چونكە ئێمە پەیوەندی بەتینمان لەگەڵ سعودیە هەیە و توركیاش ئەندامی ناتۆیە.
* ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ پرسی بەكارهێنانی سزای ئابووری لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە، ئەوا دەبینین رێكاری ئابووری دژی دۆستەكانیشی بەكار دەهێنێت، وەك توركیا، لێكدانەوەی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- ئەمە مەسەلەیەكی ئاڵۆزە، چونكە راستە توركیا هاوپەیمانی ئەمریكایە، بەڵام بۆچوونی جیاوازیشان لەنێواندا هەیە، بۆ نموونە لەبارەی كوردەوە، بەتایبەتی كوردی سووریا، كە توركیا بە دوژمنیان دەزانێت، بەڵام ئێمە بە هێزێكی دۆستیان هەژمار دەكەین. ئەمەش كێشەیەكە كە دەبێت چارەسەر بكرێت. كەواتە ئەمە ناوچەیەكە دژوارە كە ناتوانێت سیاسەتێكی جێگیر و بەردەوامی تێدا پیادە بكەیت.
* باشە بە تێڕوانینی ئێوە ئەمریكا دەیتوانی چ شتێكی جیاواز لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەنجام بدات؟
- من دەمەوێت لەم رووەوە ئاماژە بە بۆچوونی دوو توێژەر بكەم- جۆن میرشایمەر و ستێڤن وۆڵت-كە هەردووكیان پێیانوایە پێویستە ئەمریكا بە ستراتیژیەتەكانی خۆیدا بچێتەوە و پێویستی بەوە هەیە دەست لە ستراتیژیەتی جیهانی هەڵبگرێت و، خۆی بە دوور بگرێت لە گرتنەبەری ئەوەی ئەوان پێی دەڵێن هەژموونی لیبڕاڵی، هەژموونی لیبڕاڵییش بە مانای ئەوە دێت كە ئەمریكا هەوڵ بدات دیموكراسی و ئابووریی بازاڕ و شێوازەكانی دیكەی خۆی بەسەر جیهاندا بسەپنێت. لەبری ئەوە پێشنیاری ئەوە دەكەن ئەمریكا سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەكەی لەسەر بنەمای ریالیزم بنیاد بنێتەوە، واتە ئامادە بێت بەرگری لە بەرژەوەندییە بنەڕەتییەكانی خۆی بكات و كار لەگەڵ هاوپەیمان و هاوبەشەكانیدا بكات. واتە دەكرێت ئەمریكا كار بۆ پاراستنی سەقامگیری و ئاسایشی هەندێ ناوچەی گرنگ بكات لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست یان ئاسیا، بەڵام نابێت ئەمریكا هەڵگری پرۆژەی هەژموونخوازی جیهانی بێت. كە پێموایە پاساوی بەهێزیشیان هەیە بۆ بۆچوونەكەیان. چونكە ئێستا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ستراتیژیەتی دەرچوونی ئێمە لە وڵاتێكی وەك ئەفغانستان چییە؟ ئایا ئێمە پابەندین بە هێشتنەوەی هێزەكانمان لەو وڵاتەدا بۆ هەتا هەتایە؟ ئەگەر ئامادەشین ئایا مەترسییەكان چین؟
* ئێوە وانەبێژی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانن، ئایا پێتوانیە ئێستا دۆخی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە چ بارێكدایە و ئایا ئێستا گەڕانەوەی ململانێی هێزە جیهانییەكان سەریهەڵداوەتەوە؟
- بەڵێ، هەر ئەمەش كە ریاڵیستەكان جەختی لەسەر دەكەنەوە، واتە ئەوان پێیانوایە پێویستە تەركیز لەسەر ئەو تەحەددیە بكەین كە هێزە جیهانییەكان دروستی دەكەن و نابێت خۆمان سەرقاڵ بكەین بە سەپاندنی ئیرادەی ئەمریكا بەسەر تەواوی جیهانەوە. من دووبارە دەگەڕێمەوە بۆ پرسیاری پێشوو و دەپرسم ئایا ئامانجی كۆتایی ئەم سیاسەتەی ئەمریكا چییە؟ بۆ نموونە ئایا ئامانجی كۆتایی ئێمە لە ئەفغانستان چییە؟ كە بە زەحمەت لێدوانێكی قەناعەتپێهێنەرت گوێ لێ دەبێت لەم بارەیەوە. زۆر كەس دەڵێن لەو وڵاتەدا دەمێنینەوە، هەروەك چۆن لە كۆریای باشوور یان یاباندا ماوینەتەوە، بەڵام پێموانییە زۆربەی ئەمریكییەكان ئەمە قبووڵ بكەن.
* بەڵام لەلایەكی دیكە زۆر كەس رەخنە لە ئیدارەی ترەمپ دەگرێت بەوەی دەستی لە بەرپرسیارێتی و سەركردایەتیكردنی جیهان هەڵگرتووە، بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- لە راستیدا ئەمە زیاتر لە لێدوانەكەی ترەمپ لە بارەی ناتۆوە – كە ئاماژەی بەوەكرد ناتۆ بەسەرچووە- سەرچاوەی گرتووە، كە پێموایە ئەمە نیشانەی ئەوەیە كە ترەمپ تێگەیشتنێكی روونی نییە بۆ رۆڵی مێژوویی ناتۆ لە سەروەختی شەڕی سارد و دواتردا، بەڵام پێموایە بۆچوونەكانی بەرەوپێش دەچن لەو بارەیەوە. چونكە راوێژكارە سەربازییەكان گرنگیی ناتۆی بۆ روون دەكەنەوە. دواتر دەمەوێت ئەوە بڵێم كە هەڵكشانی هێزی رووسیا بیرخەرەوەی گرنگبوونی ناتۆیە، هەروەها ئەمە بیرخەرەوەی ئەركە بنەڕەتییەكەی ناتۆیە، كە بریتییە لە بەرگریكردن لە ئەوروپای ئازاد و دیموكرات.
* كەواتە پێتوایە ئیدارەی ترەمپ لەسەر بنەمای بە هەڵەتێگەیشتن لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان كاروبارە دەرەكییەكانی ئەنجام دەدات؟
- من دەڵێم هەمیشە مەترسیی ئەوە هەیە كە سەرۆك و وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا تەنیا لەبەرامبەر رووداوەكاندا كاردانەوەیان هەبێت، بە بێ بوونی چوارچێوەیەكی پێشوەختە كە بەرچاوڕوونیان پێ بدات بۆ هەنگاوەكانیان. بە چەشنی ئەوەی ئێمە ستراتیژیەتی ئیحتیواكردنمان هەبوو لە سەروەختی شەڕی سارددا، بەڵام ئێستا ستراتیژیەتێك لەم چەشنە بەدی ناكرێت. هەرچەندە رەنگە هۆكاری نەبوونی ئەم چوارچێوە و ستراتیژیەتەش بریتی بێت لەوەی كە تەحەددییەكانی ئەم رۆژگارە زۆر ئاڵۆزن، چونكە تەحەددییەكە تەنیا هێزە جیهانییە هەڵكشاوەكان نین، بەڵكو بوونی كاراكتەری غەیرەدەوڵەتیشن، لە نێویاندا تیرۆریستەكان، هەروەها ئێمە دەبێت مامەڵە لەگەڵ چەندین دەوڵەتی شكستخواردوو و پانتایی حكومڕانی نەكراودا بكەین، كە بوونەتە مۆڵگەی تیرۆریستان. بۆ نموونە، سۆماڵ. دواتر هەروەك ئاماژەم پێكرد ئەركی قورسی حوكمڕانی جێبەجێكردنە، واتە بوونی بیرۆكەی باش بە تەنیا بەس نییە. بۆ نموونە، ئێمە ئەم حاڵەتە لە عێراقدا لە دۆخی دوای شەڕدا- پاش رووخانی سەدام حوسێن- بەدی دەكەین.
* لە سەر بنەمای ئەو شرۆڤەكارییانەی خستتانەڕوو، ئایا گەشبینی بە ئایندەی پەیوەندیە نێودەوڵەتییەكان، یان پێتوایە كێشە و تەحەددییەكان زۆر ئاڵۆزن بە چەشنێك كە بواری گەشبینی نەماوەتەوە؟
- من دەڵێم هەواڵی خۆش و هەواڵی ناخۆشیش هەیە. هەواڵە خۆشەكە ئەوەیە كە بۆ یەكەمجارە لە مێژوودا زۆربەی دانیشتووانی سەر رووی زەوی سەر بە چینی ناوەڕاستن، بە واتای ئەوەی بە شێوەیەكی سەرسوڕهێنەر توانراوە لە سەدەی رابردودا رێژەی هەژاری كەم بكرێتەوە. لەلایەكی دیكەوە دەبێت ئەو وتەیەی ئەفلاتۆنمان لەبەرچاو بێت كە دەڵێت تەنیا مردووەكان كۆتایی شەڕیان بینیوە، كەواتە بە لەبەرچاوگرتنی بوونی زیاتر لە 180 دەوڵەت و قەوارەی دیكە، كە بۆچوونی جیاوازیان هەیە لەگەڵ یەكدا، ئەوا سەرهەڵدانی ناكۆكی نێودەوڵەتی شتێكی حەتمییە و هەندێ جاریش ئاراستەیەكی مەترسیدار وەردەگرێت.