دیارە كوردستان بەگشتی و هەرێم بەتایبەتی دەوڵەمەندە لە سەرچاوە سروشتییەكانی وزە، سەرەڕای سەرچاوەو كەرتی گرنگی ئابووریی جۆراوجۆری تریش وەك، گەشتوگوزار و كشتوكاڵ، بەڵام ئیمڕۆ لە رووی پڕاكتیكەوە سەرچاوەكانی وزە هەڵسووڕێنەرو داینەمۆی ئاوەدانی و ئابووریی هەرێمی كوردستانن، لە داهاتووی نزیك و لە دەساڵی رابردووشدا سەرەڕای كێشە داراییەكان، بەڵام ئەم گەشە ئابوورییە لە ئاوەدانی و ئاسایش و بووژاندنەوەی كوردستانی بەگشتی كردووەتە سەرمەشق بە بەراورد لەگەڵ پارێزگاكانی دیكەی عێراق و ناوچەكەش - تەنهاو تەنها پێگەو رۆڵی كەرتی وزەیە، دیارە لێدوان و قسەی بەمەبەست و توانجی زۆرو جۆراوجۆر هەیە لە ناوخۆی كوردو نەیارەكانیشی لە دەرەوەی كوردستان لەسەر كەرتی وزەی هەرێمی كوردستان و كارەكتەرە هەڵسووڕێنەرەكانی زۆرجار بە مەرامی كەسی و ململانێی سیاسی، یان بەرژەوەندیی تایبەت، گوایە كاروباری وزە رەهەندی سیادی هەیە و ئیشی كورد نییە!! هەروەك دەستبردن بۆ مەلەفی وزە بڤەو حەرام بووە لەسەر كوردان لە ساتە رابردووەكانی رژێمە سەركوتكارەكاندا، ئێستاش هەر یەك لە سونگەێكەوە لێی دەڕوانێت، بەشێكی تەواو سیاسی و ململانێیە (كە من زۆر لەسەری ناڕۆم لەم بابەتەدا)، بەشێكیشی لۆژیكانە و نیشتمانپەروەرانەیە و دۆخی وزە وەك خۆی دەیبینێت و بە بەراورد لەگەڵ رابردوو، یان دۆخی وزە لە دە-دوانزە ساڵێك پێش ئێستا كە هەر سووتەمەنییەك لە دەرەوە و پاڵاوگەی بێجییەوە هاوردە نەكرایە، سەرچاوەی تر نەبوو! هەروەهاش وزەی كارەبا ئەگەر وێستگە ئاوییەكانی دوكان و دەربەندیخانی لێ دەرچێت كە وزەیەكی زۆر سنوورداریان بەرهەم دەهێنا لە ساڵانی رابردوودا، سەرەڕای ئەوەی ئیمڕۆ خواست و پێویستییەكانی وزە دە هەندەی ئەو رابردووە زیادیان كردوە، بەڵام خۆشبەخانە ئەمڕۆ وزەی پێویست لە سەرچاوە سروشتییەكانی ناوخۆی هەرێمی كوردستان بەرهەم دێن، بەتایبەتیش كارەبا، پێچەوانەی بەرهەمی كارەبای عێراق بەو هەموو پاشخان و بوودجە زەبەلاحەوە كە ئێستا چواریەكی كارەباكەی یان لە غازی ئێران بەرهەمدێت یان كارەبا لە ئێران و هەرێمەوە هاوردە دەكات، قەولیشە لەچەند ساڵی داهاتووش هاوردەی كارەبای وڵاتی سعودیەشی بێتەسەر .


وزە بەگشتی، داخوازی لەسەری هێشتا هەر لە زیادبووندایە لەسەر ئاستی ناوخۆی هەرێمی كوردستان بە رێژەێكی زۆر بەرزتر لە ستاندەرە جیهانییەكان، چی بۆ خزمەگوزارییەكانی كارەباو ئاو بێت، لەبەر زۆریی رێژەی نیشتەجێبون، هۆكانی گواستنەوە و جموجووڵە ئابورییەكان لە پیشەسازی چیمەنتۆ و ئاسن بە پلەی یەك، گەشەی بازرگانی، گەشتوگوزار و كشتوكاڵ و زۆر بواری تریش كە ئەستەمە ئەم بوارانە گەشە بكەن، بەبێ فەراهەمبوونی سەرچاوەكانی وزە، بەهۆی زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان لەلایێك و گەشەكردن و بەرەوپێشەوەچوونی جموجووڵی ئابووری، كۆمەڵایەتی و پێویستی خزمەتگوزارییەكان وەك ئاماژەمان پێداوەو هەوڵی دابینكردنی هەلی كار لە لایەكی تر.

بێگومان ناكرێت باس لە زیادبوونی بەرهەمهێنانی وزەی فۆسیل (Fossil) كە نەوتی خاو و غاز واتە وزە هایدرۆكاربۆنیەكان بكەین كە ئەمڕۆ سەرچاوەی داهاتن، وە باس لە كاریگەرییە نەرێنییەكانی زۆر بەكارهێنان و بەفێڕۆدانی ئەم چەشنە وزەیە لەسەر بارودۆخی ژینگە و كەشوهەوا لەبەرچاو نەگیرێت. بۆیە تەندروست بەكارهێنانی هەموو جۆرەكانی وزە ئەركی هەمووانە بە بێ جیاوازی بە رێكخراوو ئاژانسە تایبەتمەندەكانی كۆمەڵگەی مەدەنییشەوە لە بوارەكانی پەروەردە، تەندروستی و ژینگە، وزەی فۆسیڵ هەتا ئێستاش پتر لە ٨٠٪ ی بەرهەمی وزەی جیهانییە و هۆكاری سەرەكیی پیسبوونی ژینگە و بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرمایە، بەتایبەتیش كە وزەی نوێ وەك پێویست بەرهەم نەهاتووە، جگە لە رێژەیێكی زۆر كەم لەسەر ئاستی ناوخۆ-جیهانی و ناوچەكەش. دەكرێت سەرچاوە سەرەكی و سروشتییەكانی وزە بكرێن بە دوو جۆر لەم رووەوە، جۆری یەكەم: وزەی فۆسیل، یان هایدرۆكاربۆنەكانە: واتە نەوتی خاو و غاز بازاڕیان ئەمڕۆ گەرمترە لە بەدەستهێنانی داهات و گونجانی نرخەكانیان لە چەشنەكانی تری وزە، بەڵام ئەمە كاتییە و تا سەر نابێت.

یەدەكی خەمڵێنراوی هەرێمی كوردستان كە بڕەكەی بە ٤٥ ملیار بەرمیل نەوت و ١٧٧ تریلیۆن غاز مەزەندە كراوە، بەڵام نوێبوونەوەو بەردەوامیی ئەم چەشنە وزەیە ئەستەمەو درێژە ناخایەنێت، بە گوێرەی بۆچوونی زانایانی زانستی زەویناسی (جێولۆجی)، كە سەرچاوە هایدرۆكاربۆنەكان لە ئەنجام و بەرهەمی كات و مێژوویێكی دوورو درێژی چەندان ملیۆن ساڵەن لە شیبوونەوەی ئۆرگانە ئاژەڵی و سروشتییەكان و فشار لەسەریان لە قووڵاییەكانی ژێرزەوی دروست بوون، بۆیە بڕەكەیان سنووردارەو، بەو بڕە زۆرەی ئێستا كە بەكاردێن و دەسووتێنرێن بۆ چالاكییە جۆراوجۆرەكان بەتایبەتیش بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا، گواستنەوەو پیشەسازی، بۆیە بۆچوونەكان وان كە لە ماوەی (70 بۆ 90) ساڵێك ئەم چەشنە وزەیە زۆر كەم دەبێتەوەو لەبن دێت، بۆیە ئێستا زۆربەی تویژینەوەكان بەرەو چەشنی دووەمە واتە وزەی نوێ، یان دواڕۆژ Future Energy لە سامانە سروشتییەكان كە بەردەوام نوێ دەبنەوە، پێچەوانەی هایدرۆكاربۆنەكان كە ئەویش سەرچاوە نوێبووەكانی وزەن (Renewable Energy)، كە ئەوانیش چەند جۆرێكن و گرنگترینیان بریتین لە: جگە لە پۆتێنساڵی ئاو، گەرمایی و وزەی تیشكی خۆر (Solar) كە ناسراوە بە دایكی وزەكان و دواڕۆژێكی زۆرباشی دەبێت لە دابینكردنی وزەی كوردستان و جیهان بەهۆی پێشكەوتنە تەكنۆلۆجیەكان و بەردەوام تێچوونی نرخ و بەرهەمهێنانەكەی دادەبەزێت. بڕوانە گرافی هاوپێچی (١) كە بە روونی دیارە چۆن رێژەی هایدرۆكاربۆنییەكان كەم دەبێتەوە لەگەڵ تێپەڕبوونی كات، و وزەی نوێ بە تایبەتی وزەی خۆر پەرەدەسێنێت لە داهاتوودا، ئینجا وزەی با (Wind)، ئاو، گەرمای ژێر زەوی (Geothermal) و زۆر سەرچاوەی تریش و بەشێك لە گازەكان لەوانەش گازی هایدرۆجین، میسان و...هتد، كە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی گەرمی و بۆ پێویستیی ناو ماڵ و بزوێنەرو بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا بەكاردێن، ئەگەر چی وزەی یۆرانیۆمیش زۆربەی زانایان بە وزەیەكی خاوین دایدەنێن، سەرەڕای تێبینی و مەترسی لەسەر كۆنتڕۆڵی و پاشماوەی و تیشكە زیانبەخشەكانی. شایانی باسە بە گوێرەی پشكنینە سەرەتاییەكان كە لە ساڵانی حەفتاكان و هەشتاكانی سەدەی رابردو كراوە، زۆربەی ناوچەكانی باشووری هەرێمی كوردستان وەك هەردوو قەزای پێنجوێن و شنگار و زۆر شوینی تریش دەوڵەمەندن بە كانزای یۆرانیوم و دەكرێت وەك سەرچاوەی وزە لە داهاتوودا سوودیان لێ وەربگیرێت.

گرافی لای خوارەوە بە روونی دیارە چۆن بڕ و رێژەی وزە هایدرۆكاربۆنییەكان كەم دەبێتەوە و وزەی نوێ بەتایبەتییش وزەی خۆر پەرە دەسێنێت لە داهاتوودا.

وێنەی ژمارە (1) كە پێشبینی گەشەی توانای جۆرە سەرەكییەكانی وزە پیشان دەدات لە داهاتوودا و هەتا ساڵی (2040).

وەبەرهێنانی وزە هایدرۆكاربۆنییەكانی هەرێم ئەگەرچی لە دوای دەرچوونی یاسای ژمارەی ژمارە (٢٨) لە ساڵی ٢٠٠٧ نەوت و غازی هەرێمی كوردستان و لە دە ساڵی رابردوودا وەبەرهێنانیكی دیار لە بواری نەوت و غازدا كراوە و چەندان بلۆكی گەورەو و كێڵگەی نەوتی، ئێستا كۆمپانیا حیهانییەكان و ناوچەییەكان وەبەرهێنانی تێدا دەكەن، سەرەڕای رۆڵی نەرێنی و كێشمەكێشی حكومەتی ناوەند هەر لە سەرەتای پڕۆژەكەوە و هەتا گەیشتن بە بڕینی بوجەی خەڵكی هەرێمی كوردستان كە بەهۆی تەفسیری جیاواز بۆ بڕگەكانی دەستووری عێراق، دواكەتن و دەرنەچوونی یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵی هەتا ئێستاش لە پەرلەمانی عێراق هەڵپەسێردراو، وە ئەم پڕۆسەی وەبەرهێنانەی وزەی هەرێم كە بە بڕبڕەی بووژاندنەوەی ئابووری-ئاوەدانیی هەرێم دادانرێت، سەرەڕای سوودمەندیی حكومەتی ناوەندیش لە روی داراییەوە بە كەمكردنەوەی بڕی شایستەی بوجەی هەرێم بە ئێستاشەوە بە بەراورد لەگەڵ پێش وەبەرهەمهێنانی نەوت و غازی هەرێم، بەڵام بە فیعلی پیشەسازیی نەوت پێشكەوتنی بەرچاوی بەدەست هێناوە و هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ پشكنین و پاڵاوتن و هەناردەی هەیە و نەوت هەناردەی دەرەوە دەكات، سەرەڕای بەكارهێنانی ناوخۆ بەتایبەتیش بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا، پشكنین و كاركردنیش بەردەوامە بۆ زیادكردنی ئەو بڕەی ئێستا، هەروەها لە بواری Gas غاز: ئەو غازەی كە هاوكات لەگەڵ نەوت و لە كێڵگە نەوتییەكاندا دەردێت Associated Gas ئێستا بە رێژەیەكی بەرچاو وەبەرهێنراوە لە كێڵگەی خورمەڵە، دوای ئامادەكاری و جیاكردنەوەی لە تێكەڵەی ئاو، گۆگردو گازو ماددە زیانبەخشەكان و پاڵاوتن و كۆمپرێسكردنی سوودی لێ وەرگیراوە و بە گواستنەوەی بە بۆری بۆ وێستگە بەرهەمهێنەرەكانی كارەبا، هەوڵەكانیش بەردەوامە بۆ فراوانكردنی و سوودوەرگرتن لە تەواوی بڕەكەی لە داهاتوویێكی نزیكدا لە ٩٠ ملیۆن پێ سێجاوە لە رۆژێكدا بۆ ١٨٠ ملیۆن پێ سێجا لە رۆژێكدا بۆ زیادكردنی توانای بەرهەمهێنانی كارەبا و گەرمی و پیشەسازییەكانی تر.

كێڵگە غازییەكانی تریش لەوانە كێڵگەی كۆرمۆر، كاری تیادا بەردەوام دەبێت و لە داهاتووشدا كێڵگە غازییەكانی چەمچەماڵ و میران و سمێل وەبەرهێنانیان تێدا دەكرێ، هەتا تەواوی وێستگەكانی كارەبا بە توانای تەواوی خۆیان كاردەكەن و زیادەكەشی هەناردەی دەرەوە دەكرێت، وەك لە پلانی حكومەتی هەرێم و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەرنامەی بۆ داڕێژراوە هەتا لە دواڕۆژدا سوودی لێ وەربگرن.