نووسه‌ر :عەبدولسەلام بنعەبدعالی*

وه‌رگێڕ : گوڵان

نیچە لە دەسپێكی زانستی گاڵتەوگەپدا(علم المرح) نووسیویەتی: هەرگیز ئێمە لەو بڕوایەدا نین كە حەقیقەت بەبێ پەردەو رووپۆشیەكەی خۆیەوە هەر وەك حەقیقەتێك بمێنێتەوە، بەڵكو تەمەنێكی دەوێت تا دڵنیا بینەوە لە راستەقینەیی بوونیی، زیاتر ئەمەش لە دەرگای پۆشین و ویقارەوەیە كە مرۆڤ نایەوێت هەموو شتێك بە رووت و قووتی ببینێت..
هەروەها پێویستە لەسەرمان ئەو حەیاو حورمەتە بە پیرۆز رابگرین كە لە ناو سروشتەوە خەسڵەتەكانی خۆی بەدەست دێنێتەوە، شتێكە وای لێ دەكات لە پشت لوغزو ناباوەڕییەوە خۆی بشارێتەوە، رەنگە حەقیقەت لە شێوەی ئافرەتێكدا بێت و بە باشیش ئەوە بزانێت كە هۆكارو بەهانەكانی خۆی لای كەس نادركێنێت، باشتر وایە گریك واتەنی بە ((بوبو)) ناوزەدی بكەین، سەیرو سەمەرەیە لێكدانەوەو زانین بەلای ئەو گریكیانەوە كە چۆن فاكتەرەكانی ژیانیان لێكداوەتەوە، ئەوەش پێویستی بە مانەوە بووە بەسەر رووكارەوە یان مانەوە بە دامێنەكانی كراسێكەوە، یان مانەوە بە لای رووكارو پێستەوە، كە پێویستی بە سوژدەهێنانە بۆ رووكارەكەی دەرەوەی، پێویستی بە بڕواهێنانە بە شێوازەكەی دەرەوەی، پێویستی بە دەنگەكان و وشەكانە، پێویستی بە بڕواهێنانە بە ئۆڵەمپی رووی دەرەوە، ئای چەند سادەكار بوون ئەو گریكانە، لە زێدە قوڵبوونەوەیاندا)).
وەك گریكەكان دەڵێن، ناتوانین وتەزاكەی هیراكلیتس بگێڕینەوە
((ئەوەی دەرخستن جیادەكاتەوە خۆشاردنەوەیە)) وەك ئەم دانا یۆنانیەش پێیوایە كە بوون بۆ خۆی بریتییە لە حەقیقەت و دۆزینەوەو خۆنەشاردنەوە، لەو كاتەوەی دەردەكەوێت ئەوە واتای ئەوەیە كە خۆی دەشارێتەوە، ئەمەیە هێزی دەركەوتنی شتەكان، ئەمەشە كە گریكەكان ناویان لێ ناوە((بوون))، خۆی دەشارێتەوە بۆ ئەوەی كارەكانی راسپێرێت، یان نوێنەرێك بە ناوی خۆیەوە بنێرێت، بە هەموو ماناكانی وشەوەو بە توانای خۆچوواندنیشەوە وا لە كارەكان بكات لە ساتە وەختی دركپێكردنیان لەیەكتری بچن، بەشێوەیەك خۆیان دەردەخەن و خۆیان دەخەنە بەر رۆشنایی یان خۆیان دەشارنەوەو حەقیقەت دەخەنە ژێر ددانەوە، تا هەبوو لە خۆی بزر بكەن، دواتر جیهانێكی پڕ لە تارمایی بونیاد بنێن، بە شێوەیەك هیچ دەركەوتەیەكی مێژوویی خۆی لە رووتبوونەوەدا ئاشكرا ناكات، بەو شێوەیە (بوون) بە چەشنەها شێوازەوە بوار دەڕەخسێنێت بۆ دۆزینەوەیەك كە لە میانەیەوە بیر لە ئامادەگی بكاتەوە..
رەتكردنەوەی رووتبوونەوەی زیندەوەر بریتییە لە رەتدانەوەی واقیعێكی پەتی، یان رەتدانەوەی وەرچەرخانەكانییەتی، ئەگەر بەپێی وتەی واقیعی پەتی بێت، ئەوە واقیعێكە بۆ وتنی شەفافانەو؛ واقیعێكە بۆ ئامادەیی مانا، رەتكردنەوەی فڕوفێڵی هێمایە، لە كاتێكیشدا هێما وەرناچەرخێت بۆ هێمایەكی تر، لەم بارەیەوە زەردەشت بە نیتچە دەڵێت((هەموو ناوەكانی خێر و شەڕ هیچ نین، جگە لە چەند ناوێك بۆ سیمبۆلەكان، ئەگینا گوزارشت لە چ شتێك ناكەن، بەڵكو ئەوانە لە خودی خۆیاندا دەلالەت و واتان)).
ئەگەر بەم شێوەیە بێت مێژووی حەقیقەت دەبێتە مێژووی شتە شاردراوەكانی، فڕوفێڵەكانی خۆی دەشارێتەوە تا مێژووی چەپاندنەكانی لە مەجازدا بخاتە روو، (بوون) هەمیشە ئاماژەدەرە بە فڕوفێڵێكی مەجازی، هەمیشە مانای دووەمیانە نەك مانای یەكەمینیان، لە پشت دەمامكەكانەوە نەبێت دەرناكەوێت((ئەگەر ئەم دەمامكەش هیچ شتێك لە پشتیەوە نەبێت، بوون بریتی دەبێت لە رووكەشێك كە لە خودی خۆی زیاتر هیچ شتێكی لە پشتەوە ناشاردرێتەوە)).
ئەم بە شانۆیی كردنە پەردەی خۆی بەسەردا دادەداتەوە، تەنانەت ئەگەر پەردەكەشی هەڵبڕیبێ، لغاو دادەنێت تەنانەت ئەگەر جڵەویشی نەكرابێت، حیجاب لەسەرخۆی دەپۆشێت تەنانەت گەر فڕێشی دابێت، لە هەموو رەهەندەكانیەوە زیندەوەر درێژ دەكاتەوە، هەر ئەویش كۆنترۆڵی ماناكان دەكات و دەلالەتەكانیش دیاری دەكات، نەك لە قووڵاییدا، بەم حاڵەتەوە ((بە قووڵایی رۆچوونی میتافیزیكی)) دێتە ئاراوە، كە ئەمەش دەرئەنجامی ئەو وەهمەیە كە رووكار تیاماندا دەیڕوێنێت، بەشێوەیەكی وا كە رێدەگرێت لەوەی وەك رووكارێك لێی بڕوانین، رووكارێكی پەرتەوازەی شەفافیش نییە، بەڵكو رووكارێكی ئەستووری پڕ و پاراو دەوڵەمەندە..
كاتێك پەردە ئاشكرا دەبێت و لغاو جڵەوگیر دەكرێت، بەم حاڵەتەوە، هیچ شتێك دەرناكەوێت، تەنانەت تەنیا بونیاتی خودی خۆشاردنەوە ئاشكرا دەكرێت، ئەم تێگەیشتنە هەموو هێزەكەی خۆی بۆ رووكار دەگێڕێتەوە، هەروەها ئەستوورایی بۆ حیجاب دەگێڕێتەوەو قووڵاییش بۆ پانتایی دەگێڕێتەوە، لەم بارەیەوە نیتچە دەپرسێت((رووی دەرەكی لای من چییە؟)) وەڵامیش دەداتەوە((بە دڵنیایی بریتی نییە لە پێچەوانەی (بوون)، چ جای شتێك لەسەر بوون بڵێم كە هەرچۆنێك بوو بێت، تەنیا خەسڵەتەكانی دەرەوەی نەبێت، دەرەوە بە لامەوە پەردەیەك نییە كە ژیانی لەبەربڕابێت، بەڵكو خۆی لە خۆیدا ژیان و ئەكتیڤ بوونەوەشە، ئەو ژیانەیە كە شانازی بەخۆیەوە دەكات تا بمانخاتە وەهمی ئەوەی كە رووكار هیچ بوونێكی نییە)).
بەم حاڵەتەوە پەردە بریتی نییە لە پۆشینێك تا بدرێ بەسەر ئەو شتەی دەمانەوێت بیشارینەوە، بەڵكو بریتییە لە خستنەڕووی ئەوەی بە دەرەوەیە، ئەوە كرداری خودی قەدكردنەوەكەیەتی، بەم شێوەیە هونەری شاردنەوە رەهەندێكی ئەنتۆلۆژیانە وەردەگرێت و دەچێتە ناو ناواخنی زیندەوەرەوە، بەو شێوەیە نهێنی لە قووڵایی شاردراوەكاندا نامێنێتەوەو نهێنیەكان گیرنابن بەڵكو تەنانەت نابنە ئەو مانایانەش كە پەردەپۆش دەكرێن، نابنە ئەو وتەزایانەی كە بێدەنگییان لێ دەكرێت، بەڵكو ئاماژەدەرن بە دیالەكتیكی دەرخستن و خۆشاردنەوە، لە هەموو ئەمانە گرنگتریش لەچككردن و حیجاب دانان وا دەكات ببێتە بونیاتی زیندەوەر دوور لە شاردنەوەی نهێنیەكان، تەنانەت گەوهەر و ئەلبابی دەپارێزێت هەروەها وا لە حەیاو حورمەتیش دەكات پێش ئەوەی ببێتە حاڵەتێكی سایكۆلۆژی یان وەزیفەتێكی كۆمەڵایەتی یان مۆڕاڵی، بیكاتە خەسڵەتێك بۆ هێماو خەسڵەتێكیش بۆ زیندەوەرو بونیاتی بوون.

* بیرمەندی مەغریبی و ئوستادی فەلسەفە لە زانكۆی ربات