rewtkrdin hawterîb be cenge cîhanîyeke le dijî petayi vayrosî korona le nêwan dû têrrwanînda dêt û deçêt ke peywestin beweyi pêwîste çi rêgaçareyek bigîrêteber bo ḧukmirranîkrdinî cîhan. û egerçî çareserkrdinî em petaye karî her peleye, bellam zallbûnî her têrrwanînêk karîgerî xoyi debêt le mewdayi dûrda.

eweyi têrrwanînî yekem deyxaterru rûnh: qeyrane tendrustîyeke ke sertapayi cîhanî grtotewe ziyatir eweyi derxist ke ême çend pêwîstîman be freyî heye, û perdeyi leser çewtî nasiyonalîstî takrrewî, yan goşegîrî hellmallî. têrrwanînî duwem dîdêkî ciyawaz dexaterrû: cîhangerayî û sinure krawekan, xallî lawazn leberdem vayros û herreşekanî dîkeda, û ew milmilanêyeyi le aradaye û peyweste be desteberagirtinî hêllekanî dabînikrdin û kereste rizgarkarekanî jiyan wa dekat her wllatêk bayex be dox û rewşî xoyi bidat. û ewaneyi bawerriyan be têrrwanînî yekem heye pêyan waye petake bellgeye leser pêwîstî yekgirtinî wllatan bo zallbûn beser herreşe hawbeşekanda, le katêkda ewaneyi birrwayan be têrrwanînî duwem heye pêyan waye bellgeye leser eweyi eger wllatan le yektirî dûrbikenewe ewa selamettir debin. le yekem nîgada egerî ewe derdekewêt ke serhelldanî kovîd-19 ew mşitumirrh pşitirrastibikatewe ke dawayi hawkarî ziyatir leser astî nêwdewlletî dekat. û beleberçawgirtinî eweyi ke vayrosî korona sinure neteweyiyekan debirrêt, ewa lojîk pêman dellêt nabêt kardanewekanîş lew sinuraneda qetîs bikrên. û eme lêkdaneweyekî tewaw lojîye le goşenîgayi tendrustî gşitîyewe. çunike eger bêto kovîd-19 le her şwênêk drêje bikêşêt, ewa debêt serçaweyi herreşe bo hemû şwênêk, be çawpoşîn lew hewllaneyi dexirênegerr bo berpêgirtinyan. û eger kerestekanî taqîkrdinewe û çareser û vaksîn leser astêkî berbillaw dabeş bikrên, ewa be rewtêkî xêratir petake le nawdebrdrêt. û taweku me'rîfeyi zanistî allugorr bikrêt, ewa dermanekan be şêweyekî xêratir pereyan pêdedrêt. û her lem miyaneyeda, taweku hawkarî le nêwan ḧkumetekanda bikrên le karubarekanî peywest be kot û bendekanî geşitkrdin û lêkdurkewtineweyi komellayetî, ewa asantir em tengjeye têdeperrênîn. û pêdeçêt petake pêwîstî be xistinegerrî hewllî be komell hebêt nek tenha bo hawkarîkrdinî danîşitwane meḧelîyeke ke le barêkî lawazdan, bellku bo çareserkrdinî nakokîye kuşndekanîş. çunike behoyi eweyi ke petake guşarî komellayetî û abûrî ziyatirî xullqanduwe, ewa egerî ewe heye ew milmilanêyeyi le naw wllatan û nêwan wllatanda heye serbikêşn bo eweyi ḧkumetekan desellatî ziyatir ledest biden yaxud renge bibêtehoyi daruxanî ew wllataneyi le xallî têkşkanewe nzîkin. û be dûr le ziyane miroyiye berçawekan, ewa boyi heye eme nawendî nwê û berbillaw bixullqênêt ke têyda kovîd-19 bê asteng û berbest teşene bikat, legell ziyadbûnî jmareyi koçberan le rêyi sinure kontirollinekrawekan û drustibûnî derfetî ziyatir bo karaktere tundutîje naḧkumîyekan bo sûdwergirtin le pşêwîyeke û behêzkrdinî pêgeyi xoyan û berfrawanbûniyan. le kotayîda, lojîkêkî abûrî rûn heye bo girtineberî hawkarî nêwdewlletî: le rêyi yarmetîdanî ew wllataneyi ziyanî ziyatiryan pêgeyşituwe, ewa sercem wllatan detwanin ew gurize xaw bikenewe ke ruberwî debinewe behoyi ew darûxane cîhanîyeyi le asoda derkewtuwe.

legell eweşda, petake boyi heye têrrwanîne rkabereke behêz bikat. çunike qeyranekan serdekêşn bo çirrkrdinewe û xêratirkrdinî ew arrastaneyi pêşitir le arada bûn- be taybetî qeyrane tundekan. be taybetî ke petayi kovîd-19 hawşane be bûnî berhellstî cemawerî û dij be cîhangerayî û sîstme nêwdewlletîyekeyi dwayi ceng, ke qûll botewe behoyi nayeksanî nawxoyi wllatan û le nêwan wllatanîşda. û leber çend hokarêkî rûn, ewa rexinegranî sîstmî abûrî cîhanî- ke dwayi kotayî hatinî şerrî sard hatearawe- dellên em sîstme tenha bo kesanêkî kem sûdmend buwe ewîş leser ḧsabî zorîne. û netewe yekgrtwekanîş wa derkewt ke nawendêke le berjewendî serkewtwanî şerrêkî kon helldesurrêt, emeş rengdaneweyi peywendîyekanî hêze-ke rojgarî beserçuwe- û wllatanî başurî cîhan bêbeşn leweyi bitwanin wek pêwîst guzarşit le xoyan biken- ke zorîneyi em wllatane serbexoyiyan bedest nehênabû le serwextî damezirandinî netewe yekgrtwekan-. û hawşane beme, û be taybetî le dwayi tengje darayiye cîhanîyekeyi sallî 2008, turreyiye komellayetî û abûrîyeke bowehoyi derkewtinî çeşnî ciyawazî popolîzim û nasiyonalîzim û serkutkarî, le nêw çend wllatêkda, le nêwyanda rusiya û turkiya û hengariya û berazîl û îsirayl û emerîka. ke dekrêt qeyranî kovîd-19 em peresendine nwêyane xêratir biken. û yekêk le têrrwanînekan bo ayinde bem şêweyeyi xwareweye: le mang û sallanî dahatûda, pêdawîstîye nawxoyiye be pelekan debinehoyi eweyi netwanrêt şan bidrêteber hawkarî nêwdewlletî. û katêk abûrîye nîşitîmanîyekan depukênewe, ewa serçawekan kem debinewe û ḧkumetekanîş hewllekaniyan dexenegerr bo desteberkrdinî pêdawîstîyekanî hawllatîyekaniyan.

û serkrde siyasîyekanîş boyan derdekewêt ke zor dijware pasaw bihênêtewe bo terxanikrdinî pare bo hawkarîyekanî geşepêdanî derekî û rêkxirawe nêwdewlletîyekanî peywest be bwarî tendrustî û friyaguzarî, yan bo destpêşxerîye dîplomasîyekan. û ziyadbûnî bêzarîyi leser astî meḧelî debêtehoyi hellkşanî ziyatirî turreyî û nawmêdî le astî sîstme nêwdewlletîyeke. leweş ziyatir, her bangeşeyekî emirîkîş bo serkrdayetî cîhanî- eger serkrdayetîyekî lem çeşne mabêtewe- ziyanî berkewtuwe, ewîş behoyi xirap îdaredanî petake lelayen tirempewe, û hestkrdin beweyi ke neytwaniywe bayex be wllatekeyi bidat çi cayi eweyi destî hawkarî bo ewanî dîke drêje bikat, legell bûnî bîrokeyi eweyi ke emerîka paşekşeyi krduwe bo eweyi terkîz leser xoyi bikat le serwextî dijwarîyekanda. û boyi heye çîn, le rêyi xistinerrwî sexawetmendîye rwalletîyekewe, hewllî prrkrdineweyi boşayî serkrdayetî bidat. bellam xoyi debînêtewe le jêrbarî qursayî şkstekeyda le mamellekrdinî legell teşenekrdinî nexoşîyekeda, û le nawxoşda legell derencame siyasiyekanî pukaneweyekî qûllî abûrî ruberru debêtewe. û be çawpoşîn leweyi kê pêşengî degrêt ( eger hebêt), ewa zeḧmete bawerr bewe bikrêt ke nawmêdî komellayetî û abûrî serçawegrtû le petakewe zemîne xoşnakan bo hellkşanî şepolî dijayetîkrdinî koçberan û rqlêbûnewe le biyanîyekan. û çend wllatêkîş wek qoçî qurbanî biyanî û kemînekaniyan bekarhênawe.

aya egerî ewe heye le qonaẍêkda sîstmêkî nêwdewlletî ballatir û behêztir serhellbidat? rêyi têdeçêt. pêş serkewtin le cengî cîhanî duwemda, hêzekanî hawpeymanan destiyandaye darrşitinî sîstmî dwayi cengeke be amancî rêgirtin le dûbarebuneweyi ruberrubuneweyekî dîkeyi cîhanî. û em sîstmeş xallî lawazî qûllî hebû. wate sererrayi drustkrdinî wehimî ḧukmirranî cîhanî, bellam her hênde kara bû ke hêze rkaberekan rêyan pêdeda. û sererrayi hemû destkewte serkewtuwekanî em sîstme, ewa dekrêt amaje be şkste gewrekanîşî bikrêt. legell eweşda, ew sîstmeyi le çlekanî sedeyi bîstda serîhellda zor başitir bû be berawrd be sîstmekanî pêş xoy. bellam le sallî 2020da tenha detwanîn bîr lewe bikeyinewe ke çî pêwîste bo drustkrdinî sîstmêkî nwê û drêjxayentir, ke bitwanêt metirsîye hellkşawekanî peywest be yeksanî çareser bikat û têyda wllatan bitwanin guzarşit le xoyan biken. le heman katda, renge naçar bîn pê binêyine cîhanêkî nwêyewe, têyda be şêweyekî ktuprr azadî bo hemuwan desteber bibêt. û tenanet eger bselmênrêt ke em pşêwîye katîye, ewa eme kotayiyekî xemhêner û bêzarkar û metirsîdare, bo rojgarî dwayi şerrî sard. kovîd-19 têçûnekanî ruberubuneweyi tengjeyekî cîhanî le sayeyi sîstmêkî nêwdewlletîyda-ke çendîn xewşî heye- diyarîkrduwe. û take derencame xirapekeş brîtiye le ruberubuneweyi tengjeyi dahatû be bê eweyi hîç sîstmêk le arada bêt.






le nûsînî robert malî
le saytî procêkt sîndîkeyt billawkrawetewe
gullan - w: hêmin ẍnî