• Sunday, 05 May 2024
logo

siyasetî ḧukmirranî û edayi ḧkumet le dabînikrdinî xizimetguzarî û xoşguzeranîyi hawullatiyanda

Gulan Media December 14, 2019 Raport
 siyasetî ḧukmirranî û edayi ḧkumet le dabînikrdinî xizimetguzarî û xoşguzeranîyi hawullatiyanda


kêşekanî siyasetî ḧukmirranî û lawazîyi edayi ḧkumet, kêşeyi teniya wllatêk, yan ḧkumetêkî diyarîkraw nîn, em morke gşitgîreyi êsta leser astî cîhan, bote sîmayi diyarî şkstî siyasetî ḧukmirranî û lawazîyi edayi ḧkumet, hokarekeyi degerrêtewe bo eweyi ke ḧkumetekanî êstayi cîhan begşitî û ḧkumete serkewtuwekanî pêşuwî rojawa betaybetî, lebrî eweyi hawullatiyanî xoyan senterî dûbare bîrkrdineweyi siyasetî ḧukmirranî bêt û em bîrkrdineweyeş germugurrî û çalakî bidate edayi ḧkumet le dabînikrdinî xizimetguzarî û xoşguzeranî bo hawullatiyanî, ewa êsta em sentere bote şêwazêkî bîrkrdineweyi gllobalîzim û bazarrî azad û nrx danenan bo behayi ew hawullatîyaneyi ke bedengî xoyan ew ḧkumet û ḧukmirranîyeyan hellbijarduwe.
ledwayi şerrî duwemî cîhanîyewe, modêlî ḧukmirranî û ḧkumet le ewrupayi rojawa û emirîka wek nmûneyekî serkewtuwî ḧukmirranîyi başî netewe azadekan derkewtin, hokarî em serkewtineyi ḧukmirranîyi baş le ewrupa û emirîka, bo ewe nagerrêtewe ke ewan dîmukratîn û ḧkumetekanî dîke nadîmukratîn, bellku fakterî serekî bo ewe degerrêtewe, ke manaw çemkî dîmukratî lew ew dewlletaneda, derbirrî îradeyi neteweyekî azad buwe, her boye eger seyrî koyi sîstme ḧukmirranîyekanî dewlletanî ewrupayi rojawa û emirîka bikeyin, raste hemûyan lejêr druşmî gşitgîrda kodekranewe û pêyan degutin (dewlletanî lîbirrall dîmukratî rojawa), bellam hîç sîstmêkî siyasî dewlletêk le dewlletêkî dîke naçêt, emeş manayi eweye her ḧukmirranîyek îradeyi netewekeyi bikate senterî siyasetî ḧukmirranî, ewa eger hîç kam le mîkanîzimekanî dîmukratîyş piyade nekat, wek ezimûnêkî serkewtû seyr dekrêt û le rîzî ew dewlletane polên dekrêt ke pêyan degutirêt «cîhanî yekem».
em derwazeye eweman pê dellêt, ḧukmirranîyi baş û serkewtû, çemkêk nîye peywest bêt bew sîstmeyi pêyi degutirêt sîstmî (lîbirrall dîmukratî), bellku ḧukmirranîyi baş û serkewtû ew ḧukmirranîyeye ke hawullatî senterî siyasetî ḧukmirranî bêt.
le êstada ke siyasetî ḧukmirranî le naw sîstmî (lîbirrall dîmukratî rojawa) rûberruwî şkstêkî gewre botewe, ḧkumetekan natwanin wellamî xwast û dawakarîyekanî hawullatiyan bidenewe, hewll û bîrkrdineweyi taze leser astî koyi nawendekanî fîkr û lêkollînewe eweye, eger sîstmî lîbirrall dîmukratî netwanêt kêşekanî xoyi çareser bikat, aya elterinatîv bo siyasetî ḧukmirranî û edayi ḧkumetî serkewtû debêt çon bêt? diyare em diyalog û kêşmekêşeş leser astî fîdrasiyonêkî pêşkewtuwî wek fîdrasiyonî yekêtî ewrupa bote rojevî roj, le katêkda em fîdrasiyone le deyeyi yekemî sedeyi bîst û yekemda, ciya leweyi destûrêkî hawbeşî bo dewlletanî endamî ew fîdrasiyone hebû, le hemanikatda komellêk pêwerî zor tundîşî danabû, ke her dewlletêk (bo nmûne turkiya) eger neytwanîbêt ew pêwerane cêbecê bikat, ewa bo endamiyetî ew fîdrasiyone werinedegîra, bellam êsta her ew fîdrasiyone xoyi serqallî encamdanî lêkollînewe û twêjîneweye bo eweyi elterinatîv bo ḧukmirranîyi lîbirrall dîmukratî bidozêtewe. her emsall komsiyonî ewrupa lenaw yekêtîyi ewrupada dîrasetêkî billawkrdotewe be nawnîşanî (ayindeyi ḧkumet le +2030) hawullatiyan debêt senterî bîrkrdineweyi ew modêle nwêyeyi ḧkumet bin), lem dîrasete cext leser ewe krawetewe ke debêt hawullatiyan bikrênewe be senterî bîrkrdinewe û mezndekanî ḧkumet, emeş nek teniya leber eweyi ḧkumet û ḧukmirranî pênase bikatewe, bellku bo eweye serlenwê ḧkumet format bikatewe û vêrjnêkî tazeyi siyasetî ḧukmirranî û modêlî ḧkumet dûbare lenaw sîstme siyasîyeke dabirrêjêtewe.

her lem dîrasete ke pşit be çendîn nawendî lêkollînewe bestirawe, çend şêwazêkî tazeyi ḧkumet xiraweterû, ke brîtîn le:
1. dîmukrasî le xudî xoyda xoyi rêkbixatewe ke nawyan lê nawe (DIY democraciy)
em modêle damallînî dîmukratîyete le çemke globallîyekeyi û gêrraneweyetî bo çemke resenekeyi xoyi lenaw dewlletî neteweyî hawçerxda, emeş bewe manayi çon sîstmî dîmukratî lenaw dewlletî neteweyî hawçerxda serçaweyek buwe bo dabeşkrdinî desellat û pêdanî lamerkezîyetî û rêkxistineweyi komellgekan leber roşnayî îradeyi xudî komellgeke, ewa êsta debêt bigerrêtewe bo ser heman rîtm û şêwaz, ewca detwanêt le êstawe xoyi amade bikat, bo eweyi bitwanêt bibêtewe be modêlêkî serkewtuwî ḧkumet le dwayi sallî 2030.
2. ḧukmirranî be pşitibestin be zîrekî destkrdî kompiyuter (Algocraciyi Private ).
emcore ḧkumete ke nawyan lê nawe (elgokrasî) amajeye bo ew zîrekîye destkrdeyi (IA) ke şorrşî çwaremî tekinelojiya bedestî hênawe û le rêgeyi pêkewegrêdanî dû (elgorîzim)î zîrekî destkrd, degate ew asteyi wek mêşkî mirov twanayi bîrkrdinewe û twanayi berrêwebrdinî hebêt, em şêwaze, nîşaneyi destewestanî bîrkrdineweyi mirovayetîye bo berhemhênanî modêlêkî tazeyi ḧkumet û siyasetî ḧukmirranî, emeş leber eweye ḧkumet destiberdarî bîrokratiyet û çawdêrî û cêbecêkrdinî xoyi debêt, kompaniya gewre dîcîtallîyekan ḧukmirranî deken, bemeş kompaniya gewre dîcîtallîyekan dest beser desellat û hawullatiyanîşda degirin.
3. ḧkumetêk bitwanêt le astêkî berizda harîkarî leniywan karakterekanî drust bikat (Super Collaborative Goverinment).
em pêşniyareyan raşkawane destî xistote ser eweyi ke le êstayi sîstmî ḧukmirranîyi rojawada harîkarî û hemahengî le nêwan ḧkumet û hawullatî û xawen berjewendîyekan bûnî nîye. em sê karektere ke birrbirreyi pşitî ḧukmirranîyi baş û serkewtûn, pêwîstî beweye ew harîkariye ast berize lenêwan her sê ekterke drust bikatewe.
4. ḧkumetêkî hawbeşî mirov û tekinelojiya (Over Regulatocraciy)

lem core ḧkumete raste siyasetmedaran cllewgîrî siyasetî bîrokrasiyetî ḧkumet deken, bellam em cllewgîrîye le miyaneyi komellêk rêkxistinewe debêt be yarmetîyi tekinelojiya.
em pêşekîye pêwîst bû bo eweyi lew kêşe gewrane bigeyin ke êsta rûberruwî ḧkumete pêşkewtû û serkewtuwekanî cîhan botewe, leser em prse legell eweyi be sedan û hezar dîraset û twêjîneweyi corawcor krawe, ziyatir oballî şkstî siyasetî ḧukmirranî dexirête estoyi ew pêşkewtine xêrayeyi şorrşî pîşesazîyi çwarm bedestî hênawe, herweha leseruwî emeşewe gorrînî keşuhewaş (Climate Change) her dexirête estoyi ew pêşkewtine, bellam wrde wrde bîrkrdinewe tazekan raşkawane dest dexene ser brîneke û aşkrayi deken, ke hemû hokarekanî em karesataneyi rûberruwî siyasetî ḧukmirranî û sstîyi edayi ḧkumet debinewe, ew hokareye ke sîstme siyasîyekanî rojawa le araste rastekeyi xoyan layan dawe ke hawullatî senterî bîrkrdinewe û edayi ḧkumetekaniyan bin, eme karîgerî leser eweş krduwe, ke dewlletekanî êsta netwanin le çwarçêweyi rêkxirawî gşitîyi netewe yekgrtuwekan, yan rêkxirawe nêwdewlletîye naḧkûmîyekan bigene rêge çareyekî hawbeş bo eweyi çareserêk bo kêşeyekî gewreyi wek gorrînî keşuhewa lecîhanda bidoznewe.
Top