proseyi siyasîyi 'êraq le serubendî werçerxanêkî gewredaye, xopîşandanekanî beẍda û şarekanî dîkeyi 'êraq, le hendêk ruwewe le xopîşandanekanî sallî 1968î ferenisa deçêt, raste xopîşanderan le ferenisa neyantwanî şarl dîgol le desellat birrûxênin, bellam ew xopîşandanane dîgolî naçar krd, ferenisayekî taze ledayk bêt, pê deçêt xopîşandanekanî emcareyi beẍda û şarekanî dîkeyi 'êraqîş netwanin dewllete qûllekeyi 'êraq (sîstmî wîlayetî feqîhî) birrûxênin, bellam guşarêkî ewende gewre leser em desellate drust buwe, ke naçar debêt gorranikarîyi zor gewre le sîstmî ḧukmirranîyi 'êraqda encam bidat, lemeş ziyatir debêt mil bo dawayi xopîşanderan keç bikat be gorrînî destûrî 'êraqîşewe.
lenaw em gêjawî paşagerdanîyeyi proseyi siyasîyi 'êraqda, nêçîrvan barizanî serokî herêmî kurdistan, le çwarçêweyi dîplomatîyekî çalak û nermda hewllî zor giring û gewreyi dawe bo eweyi herêmî kurdistan le prrîşkî em paşagerdanîyeyi êstayi proseyi siyasîyi 'êraq bedûr bêt, bo emeş pêş eweyi serdanî beẍda bikat, leser astî siyasetî nawxoyi herêmî kurdistan çend hengawêkî giringî hellgrt, lewane:
1. kobûneweyi serokayetîyi herêm legell perleman û ḧkumet, emeş bew manayeyi her sê serokayetîyeke wek yek tîm mamelle legell em barudoxe biken û hemû twanakan yek bixirêt bo eweyi bitwanrêt be cwantirîn şêwe îdareyi em tengjeye bidrêt.
2. kobûneweyi serokî herêmî kurdistan legell serokî hemû ḧzb û layene beşdarekan le proseyi siyasîyi herêmî kurdistanda (be waneyi ke beşdarin le ḧkumet û ewaneşî le opozsiyonin), emeş eweyi pîşanî hemû layek da, ke le prse çarenûssazekanî peywest be herêmî kurdistan û 'êraq û ayindeyi herêmî kurdistan, ḧzbe siyasîyekan be waneyi le ḧkumet beşdarin û bewaneşî opozsiyunin yek çadr koyan dekatewe, ewîş çadrî serokayetîyi herêmî kurdistane.
3. be çawdêrî û serperşitîyi rastewxoyi nêçîrvan barizanî hewllêkî gewre drawe bo eweyi nwêneranî kurdistan le beẍda le çwarçêweyi yek hawpeymanî be nawî hawpeymanîyi fraksiyonî kurdistanî kobibinewe û pêkewe be yekrrîzî û yekdengî le naw encumenî nwêneranî 'êraqda dakokî le mafe destûrîyekanî gelî kurdistan biken.
em hengawaneyi serokî herêmî kurdistan, xoamadekrdinêkî tewawî herêmî kurdistan buwe bo çoniyetî mamellekrdin legell ew werçerxane gewreyeyi ke pêşbînî dekrêt le proseyi siyasîyi 'êraqda bête arawe, her leser em binemayeş serokî herêmî kurdistan be serokayetî şandêkî frawan serdanî beẍdayi paytextî krd û ciya leweyi legell her sê serokayetî (komar, ḧkumet, perleman) kobuwewe, legell serokî ew hawpeymanîye siyasîyaneş kobuwewe ke beşdarîyi karîgeryan le ḧkumet û koyi proseyi siyasîyi 'êraqda heye.
amancî serokî herêmî kurdistan lem serdaneyi bo beẍda geyandinî çend peyamêk bû, lewane:
1. herêmî kurdistan wek ḧkumet û gelî kurdistan amadeye hemû hewllî xoyi bixate gerr bo eweyi seqamgîrî bigerrêtewe bo naw proseyi siyasîyi 'êraq.
2. herêmî kurdistan harîkar debêt legell tewawî damezirawekanî ḧukmirranîyi dewllet (komar, ḧkumet, perleman) le 'êraqda, bo eweyi wellamî xwast û dawakarîyi hawullatiyan bidrêtewe û çaksazîyi rîşeyî le damezirawekanî dewlletda encam bidrêt û xopîşanderan razî bikrên.
3. serokî herêmî kurdistan sebaret be hemwarkrdineweyi destûrî 'êraqî 2005, peyamî gelî kurdistanî be hersê serokayetî (komar û perleman û ḧkumet), herweha serokî hawpeymanîye beşdarekan le proseyi ḧukmirranîyi 'êraq rageyand û raşkawane pêyi gutin, destûr lenaw jîngeyi paşagerdanîda hemwar nakrêt û pêwîstî be jîngeyekî aram û mîkanîzimî destûrî heye, ke le xudî destûrî 'êraqda amajeyi pê krawe, emeş raşkawane ew peyameyi geyand ke bepêyi mîkanîzimî destûrî bo hemwarkrdinî destûr, teniya gelî kurdistan ew mafeyi heye destkarî ew mafe destûrîyaneyi gelî kurdistan bikat ke le destûrî 'êraqda hatûn, emeş leber eweye eger dû leser sêyi sê parêzga dengî bew hemwarkrdine neda, ewa destûreke hemwar nakrêtewe, lemeş ziyatir serokî herêmî kurdistan pêş serdanekeşî bo beẍda, raygeyandbû, ke kêşekanî 'êraq destûr nîye, bellku rîşeyi kêşekanî 'êraq eweye ke ew destûre feramoş krawe û cêbecê nekrawe.
lêrewe eger sebaret be giringîyi em serdane bo koyi proseyi siyasî û ḧukmirranîyi 'êraq qseyek bikeyin, ewa zor raşkawane detwanîn billêyin: koyi proseyi siyasî û ḧukmirranî le 'êraqda pêwîstiyan bew serdaneyi serokî herêmî kurdistan bû, leber em xallaneyi xwarewe:
her le seretayi damezirandineweyi dewlletî 'êraq le dwayi sallî 2003 hemû kat serkrdayetîyi siyasîyi kurdistan layenêkî miyangîr û nawbijiywan buwe bo pêkhênanî kabînekanî ḧkumetî 'êraq û drustkrdinî seqamgîrîyekî rêjeyî le proseyi siyasîyi 'êraqda, boye layene siyasîyekanî 'erebî 'êraq (be şî'e û suninewe) ew qena'eteyan la drust buwe ke emcareş pêwîstiyan be pşitgîrîyi herêmî kurdistan heye, bo eweyi rollêkî karîger le hiyorbûneweyi barudoxeke bigêrrêt.
nurî malîkî ke le dû kabîneda serok wezîranî 'êraq buwe û zor baş le roll û pêgeyi nêçîrvan barizanî wek serokî herêmî kurdistan têdegat û dezanêt ke nêçîrvan barizanî be tewawî pşitiywanîyi serok ms'ud barizanî-yewe çote beẍda, zor raşkawane raygeyand: «em serdaneyi berrêz nêçîrvan barizanî serokî herêmî kurdistan, lem kate hesîtar û allozeyi 'êraqda, serdanêkî mêjuwîye û hergîz em hellwêsteyi lebîr nakeyin.»
aşkraye nurî malîkî wek siyasetmedarêkî muḧenek dezanêt çî dellêt û çon wesfî em serdaneyi serokî herêmî kurdistan dekat, herweha deşzanêt lojîk û dîplomatîyetî nêçîrvan barizanî bo berrêwebrdinî tengje û têperrandinî qeyranekan le çi astêkî berizdaye.
serkrdeyi hawpeymanîye siyasîyekanî beşdar le naw proseyi siyasîyi 'êraqda, bewaneyi le ḧkumetekeyi 'adl 'ebidulmehdî beşdarin û be waneşî le dereweyi ḧkumetin wek (hawpeymanîyi nesirî 'ebadî), baş lew rastîye têgeyşitûn ke drustkrdinî kêşe legell herêmî kurdistan serî xoyan dexwat, boye eger legell herêmî kurdistan kêşeyan nebêt, ewa çareserî kêşekanî dîkeyi 'êraq, ewca xopîşandanî 'erebî sunineye, yan wek emcare xopîşandanî 'erebî şî'e, çareser debin, lemeş ziyatir sûdêkî gewre le dîduboçûn û ezimûnî serokî herêmî kurdistan werdegirin, herwek çon pêşitir sûdiyan le dîduboçûn û pêşniyarekanî serok ms'ud barizanî wergrtuwe, le serdanî emcareşda, nêçîrvan barizanî serokî herêmî kurdistan raşkawane ew peyameyi pê rageyandûn ke hîç çar nîye û debêt wellamî xwast û dawakarîyi hawullatiyan bidrêtewe, bo emeş dîduboçûn û pêşniyarî xoyi pê rageyandûn.
kêşeyi (desellat) le 'êraqda, kêşeyi gorrînî kabîneyekî ḧkumet be kabîneyekî dîke nîye, bellku kêşeyi serekîyi ew desellateye ke êsta şî'ekan be (dewlletî ḧusên) nawî deben, emeş manayi eweye, tirsî layene şî'ekan, be hawbeş û opozsiyonewe eweye ke metirsîyi rasteqîne bikewête ser ew desellateyi pêyi dellên (dewlletî ḧusên) û kotayî be ḧukmirranîyi şî'e le 'êraqda bêt, boye ke hate ser eweyi sîstmî (dewlletekeyi ḧusên) kotayî dît, ewane nek layene siyasîyekaniyan, bellku ayetulla sîstanî-îş dête ser xet û rêganaden ew desellate birrûxêt.
bo herêmî kurdistan û parastinî mafekanî le naw çwarçêweyi 'êraqda, ewe giring nîye kê le beẍda desellatdare, bellku ewe girine kam desellate deyewêt legell kurdistan diyalog bikat û be şêwazî aşitîyane kêşekanî legell herêmî kurdistan çareser bikat.