yekêk le taybetmendîyekanî ḧukmirranîyi şî'e (wîlayetî feqîh) eweye ke supa lenaw ew ḧukmirranîyeda be teniya hêzî serbazî û parêzerî dewllet nîye, bellku hêzêke 'eqîdî taybet be xoyi heye, herwek çon le komarî îslamîyi êran (supayi pasdaran) wek hêzî serekîyi parêzerî sîstmî (wîlayetî feqîh) bûnî heye, be heman şêwe le 'êraqîş hêzî serekîyi parastinî sîstme siyasîyeke (dewllete qûllekeyi wîlayetî feqîh) hêzî serekîyi parêzerî ew dewllete qûlleye, boye hergîz supa ew twana û derfeteyi nabêt, bîr le kudeta bikatewe, yan heta eger bîrîşî lê krdewe, serkewtû bêt.
sebaret be xopîşandanî cemawerîş, hergîz cemawerî şî'e xopîşandan bo rûxanî sîstme siyasîye ayînîyeke nakat û nayewêt bîgorrêt bo sîstmêkî medenî, bepêçewanewe cemawerî şî'e lew birrwayedan dewlletî (ḧusên) dewlletî dadperwerî û yeksanîye û ewe çend berprsêkin lenaw ew dewllete û le xetî dewlletekeyi (ḧusên) layan dawe. boye ew serkrdaneyi lenaw bazneyi dewlletda sîstmî wîlayetî feqîh helldesûrrênin, barudoxeke her çonêk bêt, desellat layi ew komelle serkrdeye demênêtewe ke ḧewzeyi qum (nek ḧewzeyi necef) mtmaneyi pêyane, bellam lewaneye rollî ew komelle serkrdeye gorranikarî beserda bêt, demuçawêk be demuçawêkî dî bigorrêt.

le êstayi ḧukmirranîyi 'êraqda, sîstmî wîlayetî feqîh (dewllete qûlleke) ew ḧzbane hellîdesûrrênin ke xawenî ew hêzen ke pêyi degutirêt (ḧeşdî şe'bî) û dû qellayi zor gewreşî le pşite, ke yekemiyan supayi pasdaranî komarî îslamîyi êrane û duwemşiyan ḧzbullayi lubinanîye ke em ḧzbe be praktîkî (dewllete qûllekeyi naw dewlletî lubinane), her boye heta eger xopîşandanekan bigene eweşî serok wezîran (d. 'adl 'ebidulmehdî)îş dest lekar bikêşêtewe, ewa desellat her layi hawpeymanîyi fetḧ (hadî 'amirî), be serleqandinî hawpeymanî sayrun (muqteda sedr) demênêtewew, tenanet serok wezîran manewey, yan dest lekarkêşaneweşî be destî xoyi nîye û hawpeymanîyekeyi briyarî lê dedat, herwek çon le xopîşandanekanî seretayi em mangeda dengoyekî lew şêweye billawbuwewe beweyi gwaye serok wezîran dest lekar dekêşitewe, bellam berebeyanî 4î em mange wtarêkî tundî xwêndewe, berebeyanî heyinîyi rabrdûş carêkî dî cextî leser ewe krduwe ke dest lekar nakêşêtewe, leber eweyi dest lekarkêşanewe bebê elterinatîvêkî destûrî paşagerdanî le wllatda drust dekat.

sallî par le proseyi pêkhênanî fraksiyonî gewre lenaw layene siyasîyekanî şî'e û layene siyasîyekanî dîkeyi 'êraq, zor hewlldra ke be îmzakokrdinewe û hewllekanî brêt makgork kutleyekî gewre bo d.ḧeyder 'ebadî drust biken, tenanet qasîdêk be lîstekeyewe hatibuwe serî billind bo eweyi rezamendîyi serok barizanî werbigirêt, bellam serok barizanî lewe dûrbîntire birrwa be şitêk bikat, ke xoyi zor baş heqîqetekeyi dezanêt, boye pêyi gutibû eger eme wabêt û 189 perlemantar sbeyi deng bo pêkhênanî ḧkumet bidat, ewa pêwîstî be îmzayi ême nîye, herweha hadî 'amirî-îş her ew şewe be mîdiyakanî rageyand» «eger twanîyan zorîne lenaw perlemanda drust biken, awa ba drustî biken û ḧkumet pêkbihênin, bellam her ḧkumetêk pêkbihênin, ême le maweyi dû mangda deyrrûxênîn.» ewe bû bo beyanîyekeyi lenaw perlemanda zorîneyan bo pêkhnehat û bo heta hetayeş xewnî d.ḧeyder 'ebadî bo xulî duwemî serokayetîyi wezîranî 'êraq le gorr nra. bellam wek dwatir bînîman her dwayi yek dû roj le yek kobûneweyi hadî 'amirî legell muqteda sedr û razîkrdinî be serleqandinêk le yek danîşitinî êwareyi perlemanî 'êraqda deng be serok komar dra û d.'adl 'ebidulmehdî-îş wek kandîdî hemû layek bo raspardinî kabîneyi nwêyi ḧkumet raspêrdra, legell hemû ew astenganeyi boyi drust kra, bellam be kemtir le çwar hefte kabînekeyi be rêjeyi (50+1) brde perleman û mtmaneyi perlemanî wergrt.

le êstaşda, karaktere serekîyekanî naw proseyi siyasîyi 'êraq hîç gorranikarîyekiyan beserda nehatuwe û ewaneyi debine kollegeyi serekî bo hellsûrrandinî dewllete qûllekeyi wîlayetî feqîh le 'êraqda, birrwayekî taser 'eqîdî û ta ser êsqaniyan bem sîstme heye û lenaw perlemanî 'êraqîşda hemûkat le 50+1 ziyatirin û heta xoyan briyarr neden, hîç layenêkî siyasî natwanêt mtmane lem ḧkumete werbigirêtewe, lemeş ziyatir heta eger xoşiyan bîr le gorrînî serok wezîran bikenewe, ewa ew keseyi ke le cêgeyi ew daydenênewe, her ew kese debêt supayi pasdaran û hêzekanî ḧeşdî şe'bî destinîşanî deken, drust wek ew guşareyi ke dîvîd patiryos fermandeyi hêzekanî emirîka le sallî 2007-2008 xistibûye ser qasm suleymanî (fermandeyi hêzekanî qudisî ser be supayi pasdaran) û dawayi lê krdbû, balliyozî êran le 'êraq ke endamî supayi pasdarane, bîgorrin be kesêkî dîke, le beramber em dawaye, qasmî suleymanî nameyekî bo petiryos nûsîbû û pêyi gutibû: dawatan lê krdîn ke balliyozî êran le 'êraq bigorrîn, le ber eweyi endamî supayi pasdarane, ême dawakeman bo cêbecêkrdin, bellam eweyi tazeş damaninawe, her endamî supayi pasdarane.»


lenaw proseyi siyasîyi layene şî'ekanî 'êraqda, bas le ciyawazîyi bîruboçûnî muqteda sedr (serokî hawpeymanîyi sayrun) legell bîruboçûnî hadî 'amirî (serokî hawpeymanîyi fetḧ) dekrêt, bellam muqteda sedr hîç kêşeyekî 'eqîdî, yan siyasî legell serokî hîç hawpeymanîyek, yan layenêkî şî'eyi siyasî nîye, bellku kêşe û ciyawazî legell kesekan heye wek kes nek ḧzb, yan hawpeymanî. raste sedr kêşe û nakokî û ciyabîrîyi legell nurî malîkî hebû, bellam hîç kêşeyekî legell ḧzbî de'we nebû û pşitgîrî ḧeyder 'ebadî dekrd, boye dekrêt raşkawane billêyin: raste sedr le (ḧenane)î necef dadenîşêt û bo prse 'eqîdîyekan gwêyi le raspardekanî sîstanî degrêt, bellam bo drustkrdinî birriyarî siyasî ew raspardane cêbecê dekat ke ḧesen nesirulla le başûrî lubinan boyi denêrêt û qasm suleymanî le (qum)ـewe boyi dehênêt, boye le rûkarda sedr deyewêt xoyi wa pîşan bidat, birrwayi be desellat nîye û xoyi têkellawî siyaset nakat, bellam desellat û siyasetî (wîlayetî feqîh) ne be bê sedr drust debêt û ne be bê sedrîş helldesûrrêt.
hawpeymanîyi fetḧ (ḧeşdî şe'bî) her lenaw hawpeymanîyekeyi sedrewe û le rêgayi (falḧ feyaz)ـewe, hawpeymanîyi ( nesir)î ḧeyder 'ebadî-yan leber yek hellweşand û jmareyi kursîyekanî hawpeymanîyi nesiryan le 43 kursîyewe kem krdewe bo çend kursîyek, herweha her em araste 'eqîdîyeyi êstayi ḧeşdî şe'bî ke pêşitir lenaw mîlîşiyakanî dîkeyi şî'e bûniyan hebû, lenaw mallî sedrewe supayi mehdî-yan leber yekhellweşand û gorrîyan bo ketaybî ḧzbullayi 'êraq û ketaybî nuceba, bellam sedr leser em prse hîç xoyi têk neda û dwayi ewe carêkî dîke hêzêkî benaw serayeyi selam drust krduwe, dwayi şerrî da'şîş baş têgeyşitibû ke emîşiyan her beşêke le hêzekanî ḧeşdî şe'bî û hêzekanî ḧeşdî şe'bî-îş beşêkin lew, boye serayeyi selamîşî hellweşandewe, leser prsî hellweşaneweyi hawpeymanîyi nesirî ḧeyder 'ebadî-îş, sedr, ḧeyder 'ebadî le nurî malîkî lenaw ḧzbî de'wa pê başitire, bellam ke hete ser meseleyi ḧeşdî şe'bî, ewa sedr ḧeşdî şe'bî le sayrunîş pê başitire.

lenaw ew tore siyasîyeyi hawpeymanîyi fetḧ (ḧeşdî şe'bî) bo proseyi siyasîyi 'êraq çnîbuwî, nallên ḧzbî de'wa, leber eweyi ḧzbî de'wa dwayi drustibûnî ḧeşd wek hêzêkî behêz gerrayewe bo karî (bangxwazî)î ziyatir, nek xemî desellat, boye nurî malîkî lojîkane mamelleyi legell torrekeyi ḧeşd krdu xoyi nexiste gêjawewe, bellam teniya ḧeyder 'ebadî kallfamane mamelleyi legell toreke krdu, pêyi wabû detwanêt legell sedr ew gemeye bikat û greweke le 'amirî berêtewe, bellam serencam derkewt ke ḧeyder 'ebadî gwêzî naw bêjengekeyi wîlayetî feqîh buwe û ke hate ser damezirandinî ew sîstme, îdî qsew basî fraksiyonî gewre nema û, sedr û 'ebadî pêkewe gutiyan ('êraq fraksiyone gewrekeye).

ew qseyeyi sedr û 'ebadî pêyi geyşitine qena'et, qena'etî başûrî lubinan û ḧewzeyi qumîş bû, boye manakeyi lewe gewretire û le çwarçêweyekî 'eqîdî tefsîrî bo dekrêt, nek nîşitmanî, emeş leber eweye nîşman le 'eqîdeyi şî'eda ew şwêneye ke wîlayetî feqîh ḧukmirranî têda dekat û ew nîşitmaneş her dewlletêk bêt, ke kewte metirsîyewe erkî şî'eye qurbanî lepênaw bidat, wate ew pêrrewî mezihebî şî'eye, nîşitmanekeyi pakstan bêt, yan 'êraq û lubinan û sûriya û yemen û beḧrên, yan le her wllatêkî dîkeyi em cîhane bêt, ewa yekêk le erke ayînîyekeyan eweye nîşitmanî şî'e (sîstmî wlayetî feqîh) le her kwêyek bêt, bîparêzn.
şarezayanî siyaset û şêwazî ḧukmirranîyi wîlayetî feqîh, cext leser ewe dekenewe, merc nîye le hemû şwênêk be hawşêweyi komarî îslamîyi êran be aşkra ḧukmirranî bikat, bellku giring eweye ew sîstme be praktîkî cêbecê bikrêt. her bo nmûne: êsta ḧzbullayi lubinan be tewawetî sîstmî wîlayetî feqîh lenaw ḧkumetî lubinan cêbecê dekat û rageyandin, yan sepandinî sîstmî wlayetî feqîh be aşkra be pêwîst nazanêt, herweha ḧusîyekanî yemen legell eweyi hemû birriyarekanî ḧzbullayi lubinan û komarî îslamî wek xoyi cêbecê deken, bellam amanciyan damezirandin, yan sepandinî sîstmî wîlayetî feqîh niye be aşkra, le 'êraqîşda legell eweyi êsta be aşkra xoyi ḧukmirranî 'êraq dekat û 'êraq berrêwe debat, bellam zor be tundî û be rûkeş dawayi cêbecêkrdinî destûrî 'êraqî sallî 2005 dekat, ke destureke 'êraq wek dewlletêkî medenî û dîmukratî û perlemanî pênase dekat, diyare pêş eweyi em proseye be tewawetî le koyi cumgekanî dewlletî 'êraqda cêbecê biken, sereta le supa û hêzekanî polîs û asayş û dije tîror û dezgayi hewallgrîyi 'êraqî cêbecêyan krduwe û eweyi birrwayi be sîstmî wlayetî feqîh nebêt, lenaw ew hêzaneda bûnî nîye.


birrwabûn be sîstmî wîlayetî feqîh lenaw siyasetî darrêjdrawî sîstmî wîlayetî feqîhda be hawşêweyi siyasetî darrîjdrawî xelafetî îslamîyi sunine nîye, emeş bew manayeyi xelafet bes bo pêrrewanî mezihebî sunineye û ayîn, yan mezihebî ciyawaz tîkellawî siyasetî xelafet naken û ew xellkane ke ayîn, yan mezihebiyan ciyawaze, debêt bac û serane biden, leber eweyi xelafet deyanparêzêt, le siyasetî darrêjdrawî sîstmî wîlayetî feqîhî şî'eda prseke tewaw ciyawaze û her kesêk, her ayîn, yan mezihebêkî hebêt, yan her neteweyekî dîke bêt, eger dijî sîstmî wîlayetî feqîh nebêt, ewa em sîstme kêşeyi legelliyan nabêt, herwek çon ḧzbullayi lubinan hîç kêşeyekî legell druzî û krîstiyanekanî lubinan nîye. le proseyi siyasîyi êstayi 'êraqîşda, hawpeymanîyi fetḧ (ḧeşdî şe'bî) legell hawpeymanîyi dewlletî qanûnî nurî malîkî û hawpeymanî sayrun, legell hîç layenêkî 'erebî sunineyi 'êraq kêşeyan nîye ke bew sîstme siyasîye razî bin ke hawpeymanîyi fetḧ be serokayetîyi hadî 'amirî serokayetî dekat. êsta beşêkî zor le serkrdeyi layene 'erebîye suninekan ke geyşitûnete ew qena'eteyi karî hawbeş legell hawpeymanîyi fetḧ biken, ewa xerîke degene ew qena'eteyi ke kêşeyi mezihebîyi 'erebî şî'e û sunineş kotayî pê dêt û xerîke ew têrrwaniyane kall debêtewe ke çend sallêk pêş êsta 'erebî şî'e wek hewadarî da'ş seyrî hemû 'erebî sunineyi 'êraqî dekrd. le mamellekrdinîşiyan legell herêmî kurdistan ke êsta herêmî kurdistan beşêke le proseyi siyasîyi 'êraq û beşdare le ḧkumetekeyi hawpeymanîyi fetḧ, leber eweyi hawpeymanîyi fetḧ û hawpeymanekanî wek (dewlletî qanûn û sayrun) hêndeyi xemî çespandinî kollege serekîyekanî dewllete qûllekeyi wîlayetî feqîhn lenaw dewlletî 'êraqda û deşzanin eger legell kurdistan hawpeyman nebin, em kareyan bo naçête ser, ewa berinameyi ḧkumetekeyi 'adl 'ebidulmehdî-yan bewcore darrşituwe ke serok barizanî pêyi razî bêt. ewan zîrekane serok barizanî-yan xwêndotewe û be aşkraş le mîdkanî xoyanewe çendîn amajeyan pê krduwe û rayangeyanduwe, serok ms'ud barizanî xawenî prsêke û hemû jiyanî xoyşî le pênawî ew prseda krduwe be qurbanî û sazş leser ew prse nakat. herweha ewan geyşitûnete qena'et ke layi serok ms'ud barizanî ewe kêşeyek nîye, kê le beẍda ḧukmirranî dekat, bellku ewe giringe kê hawkar debêt bo eweyi kêşeyi kurd le 'êraqda çareser bikat, herweha pêdeçêt ew qseyeyi serok barizanî-yan baş dîraset krdbêt ke le kongreyi opozsiyonî 'êraqî le lenden be hêzekanî opozsiyonî 'êraqî rageyand û pêyi gutin: «legell eweyi rjêmî be's û şexisî sedam ḧusên enfal û kîmiyabaranî le dijî gelekem bekar hêna û cînosaydî krd, lemeş ziyatir nzîkeyi 40 kesî le bra û kesukare nzîkekanî xom enfal krduwe, bellam le pênawî gêrraneweyi mafî gelekem serdanî beẍdam krdu legell sedam ḧusên danîşitîn, boye tka dekem, êweş dwayi rûxanî sedam bîr le gelî 'êraq bikenewe û be dwayi tollesendinewe nekewn.» bêguman le maweyi 15 sallî dwayi rûxanî rjêmî sedam, layene şî'ekan gwêrrayellî rênmayiyekeyi serok barizanî nebûn, boye 'êraq bû be gomî xwên, bellam êsta baş lewe têgeyşitûn eger xwêndineweyekî drust bo bîrkrdineweyi serok barizanî neken, ewa serlenwê rîsekeyan lê debêtewe be xurî.
lem çwarçêweyeda û dwayi eweyi serok barizanî hestî krd, xerîke bîrkrdineweyi xoyan sebaret be çoniyetî çareserkrdinî kêşekanî nêwan beẍda û hewlêr degorrin, ewa emcareş dwayi hêrşekanî karesatî 16î oktober û dagîrkrdineweyi nawçe kurdistanîyekanî dereweyi herêm serdanî beẍdayi krd û hadî 'amirî serokî hawpeymanîyi fetḧ û mḧemed ḧelbusî serokî perlemanî 'êraq ferşî sûriyan bo raxist û wek padşayekî bê tac pêşwazîyan lê krd, bêguman ew pêşwazîye fermiyeyi wek serokî dewllet le serok barizanî kra, le katêkda bû ke serok barizanî hîç ple û postêkî fermî le 'êraq û kurdistanda nîye, bellam hadî 'amirî bew pêşwazîyeyi be hemû cîhanî rageyand, ke be bê serok ms'ud barizanî ne 'êraq berrêwe deçêt û ne deşitwanîn kêşekanî nêwan 'êraq û herêmî kurdistan çareser bikeyin.

le êstada ke rewtî xopîşandanekanî beẍda û şarekanî dîkeyi 'êraq rû le hellkşane, arasteyi rûdawekan le arasteyi rûdawekanî xopîşandanekanî 28î kanûnî yekemî 2017 deçêt ke le meşhedewe destî pêkrd û bêcge le taran çend şarêkî dîkeyi êranîşî grtewe, astî tundutîjîyekanîş hawtayi tundutîjîyekanî xopîşandanekanî êstayi 'êraqe, herweha druşmekanîşiyan bewaneyi le ruwî 'eqîdîyewe pşitgîrîyan le sîstmeke dekrd, bellam beşdarî xopîşandanekanîşiyan krdbû, herweha bewaneşî ke swar şepolî xopîşandanekan bûn, be hawşêweyi druşmî xopîşandanekanî êstayi 'êraq, brîtîn le çend xallêk:
1. le xopîşandanekanî êran deyangut, legell eweyi dwayi rêkkewtinî etomî legell dewlletanî 5+1 gemarokanî ser êran hellgîrawn, bellam barî guzeran baş nebuwe û xizimetguzarî bûnî nîye, le xopîşandanekanî êstayi 'êraqîş heman şit dellên: legell eweyi şerrî da'ş tewaw buwe û 'êraq ew budce zebelaḧeyi heye, bellam guzeran baş nebuwe û xizimetguzarî bûnî nîye.
2. le xopîşandanekanî êranda deyangut karibedestanî dewllet lawazn û twanayi çareserkrdinî kêşekaniyan nîye, le xopîşandanekanî êstayi 'êraqîş heman qse dûbare dekrêtewe.
3. le xopîşandanekanî êranda deyangut, şefafiyet bûnî nîye, dijayetîyi gendellî nakrêt û ḧkumet natwanêt birriyar bidat, heman şit le xopîşandanekanî 'êraqîş degutirêtewe.
4. lenaw xopîşandanekanî êranda xellkanêk hebûn stayşî emirîkayan dekrd û dawayi rûxanî komarî îslamîyan dekrd, êstaş lenaw xopîşandanekanî 'êraq û le şarekanî necef û kerbela hêrş dekene ser êran û wêneyi xameneyi û qasm suleymanî desûtênrêt.


le dumahî arasteyi em xwêndineweyeda degeyine ew derencameyi ke billêyin:
hemû hawpeymanîye siyasiyekanî şî'e (fetḧ û dewlletî qanûn û sayrun) ke cllewî serkrdayetîyi proseyi siyasîyi 'êraqiyan le êstada dawete dest hawpeymanîyi fetḧ, hemû pşitgîrîyekî ḧkumet û perleman deken bo eweyi wellamî xwastî xopîşanderan bidenewe, leber eweyi merce'yetî necef gleyî eweyi le ḧkumetî êstayi 'êraq heye ke neytwaniywe dewlletî (ḧusên) dabmezirênêt, wate dadpewer û yeksan bêt, hawpeymanîyekanî şî'eş baş dezanin, debêt em kare biken, bo eweyi merce'îyet wabikat ke xopîşanderan hêwr bikatewe.
herdû hawpeymanîyi (dewlletî qanûn û sayrun) be mebestî hêwrkrdineweyi xopîşanderan pşitgîrî le xopîşanderan û dawakarîyekaniyan deken, tenanet pşitgîrî ew dawayeşiyan deken ke dawayi aşkrakrdinî ew qenas bedestaneş deken, ke xopîşanderekaniyan kuşituwe, bo emeş eger sedan fermandeyi polîs û serbazî le karekaniyan dûr bixenewe, yan dadgayîşiyan biken, kêşeyekî ewto nabêt.
hawpeymanîyi fetḧ dawakarîyekanî hawpeymanîyi (dewlletî qanûn û sayrun) cêbecê dekat û deşzanêt bo cêbecêkrdinî ew dawayane ewanîş pşitiywanî hawpeymanîyi fetḧ deken.
serencam em xopîşandananeyi 'êraqîş be hawşêweyi xopîşandanekanî sallî 2017 û seretayi 2018î êran kotayî dêt, barudoxekeş nagate eweyi layene şî'ekanî 'êraq bîr le kesêkî wek d.ḧeyder 'ebadî bikenewe bo eweyi cêgeyi serok wezîranî êsta bigirêtewe, lemeş ziyatir eger barudoxeke wayi pêwîst krd, ke demuçawî serok wezîran bigorrêt, ewa ḧeyder 'ebadî ew kese nabêt ke hîç layek bîrî lê bikatewe.