«kurdistan debêt beşdarêkî rasteqîne bêt le 'êraq û pêge û erk û mafî herêmî kurdistan bepêyi destûr rûn û aşkra bêt.. cge le mafe destûrîyekanî herêmî kurdistan dawayi hîç şitêkî ziyatir nakeyin, le hemanikatda sazş le ser hîç mafêkî destûrîyi xellkî kurdistan nakeyin.»



eger destûrî 'êraqî sallî 2005 bo beşe 'erebîyekeyi hellweşaneweyi rîşeyî ew sîstm û rjêmaneyi pêşû bûbêt ke be drêjayi 100 sall 'êraqî kawl krduwe û gelanî 'êraqî duçarî çermeserî û şerr krduwe, ewa heman destûr bo herêmî kurdistan, didanpêdananî fermî û destûrî bû bo «birriyarî fîdrrallî» ke perlemanî kurdistan le 6î 10î 1992 derîkrd û ziyad lemeş didanpêdananî destûrî bû bew yasa û birriyaraneyi perlemanî kurdistan ke bo rêkxistinewe karî dameziraweyî û xoberrêwebrdin le herêmî kurdistan derîkrdbû, ziyad lemeş ew birriyar û yasayaneyi perlemanî kurdistanîş ke nexşeyekî rêgayi bo rêkxistineweyi peywendîyekanî nêwan herêm û beẍda û çareserkrdinî kêşekanî nêwan herdûlayi le çwarçêweyi dewlletêkî fîdrrallî û perlemanî û dîmukratî û freyî, darrşitibû.
mşitumirr û kêşmekêşî nêwan serkrdayetîyi siyasîyi kurdistan û serkrdekanî opozsiyonî 'êraq (be şî'e û suninewe) leser mîkanîzimî rêkxistineweyi peywendîyekan û çoniyetî çareserkrdinî kêşe cugrafî û mêjuwîyekanî nêwan kurdistan û 'êraq, be drêjayî sallanî 1992- 2003 berdewamî hebuwe, heta dwacar le kongrekanî opozsiyon le berîtaniya û ferenisa û kurdistan geyşite ew akameyi ke 'êraqî dwayi rjêmî be's û sedam wek dewlletêkî fîdrrallî û dîmukratî û perlemanî û freyî bunyad binrêtewe, bellam dwayi rûxanî rjêmî be's û sedam û destibekaribûnî (encumenî ḧukm) heta nûsîneweyi (yasayi katî bo berrêwebrdinî dewlletî 'êraq le qonaxî ragwastinda) dîsan kêşmekêş û danustandinekanî nêwan serkrdayetîyi siyasîyi kurdistan û opozsiyonî dwênê ke beniyazî wergirtinî kursîyi ḧukmirranî bûn, leser ewe bû çon mîkanîzimî peywendîyekan û çareserkrdinî kêşekanî nêwan herêm û beẍda le çwarçêweyi yasayi katîyi dewlletî 'êraqda biçespêndrêt.
le maweyi ew yek salleyi ḧkumete ragwastirawekeyi d.eyad 'elawî 2004-2005, projeyi darrşitinî destûrêkî hemîşeyî bo 'êraq destî pêkrd, le maweyi nûsîneweyi ew proje destûreşda zor hewlliyanda ke guşar bixene ser serkrdayetîyi siyasîyi kurdistan begşitî û şexisî serok ms'ud barizanî betaybetî bo eweyi destkarî heykeleyi sîstmî fîdrrallî bo dellewtî tazeyi 'êraq biken û, sîstme fîdrralliyeke leser binemayi mêjuwîyi û cugrafiyawe bigorin bo sîstmî fîdrrallî parêzgakan û lemeş ziyatir zor hewlliyanda ke hêzî pêşmergeyi kurdistan hellbweşêninewe, bellam serok ms'ud barizanî pêdagrî leser tewawî mafekanî xellkî kurdistan krd û, sebaret be hêzî pêşmergeş raşkawane be 'êraqîyekan û nwênerî taybetî serok buşî le 'êraq gutibû: «pêşmerge hêma û sîmbulî neteweye û be birriyarî êwe drust nebuwe, heta be birriyarî êwe hellbweşêtewe.» kurt û puxt serok barizanî raşkawane pêyi gutibûn: gelî kurdistan bêcge le mafe rewakanî xoyi şitêkî dîkeyi nawêt û sazşîş leser mafe rewakanî xoyi nakat.
leser em binemaye her le destpêkî damezirandinî kabîneyi yekemî ḧkumetî 'êraqewe le dwayi sallî 2005 ـewe, her ḧkumetêk le 'êraqda pêkhatibêt be serperşitî û karîgerî rastewxoyi serkrdayetî siyasîyi kurdistan begşitî û roll û karîgerî serok ms'ud barizanî betaybetî damezirawe, lew maweyeşda ke supayi 'êraq hellweşênrabuwew hêşita supayi 'êraq danemezirabû, be fermanî serok barizanî, hêzî pêşmergeyi kurdistan rollêkî karîger û gewreyi lew jînge allozeyi beẍda û musll gêrra ke tîrorîstan herreşeyan le tewawî dewlletî 'êraq dekrd.
le maweyi 15 sallî rabrdû, ew mîkanîzimaneyi bo rêkxistineweyi peywendîyekan û çareserkrdinî kêşekanî nêwan herêmî kurdistan û ḧkumetî fîdrrallî xirawnetegerr, hellkşan û daşkanî gewreyi bexoyewe bîniywe û gelêk car geyşitote ḧalletî binbest û herreşe le yektirî krdin û tenanet cûllandinî hêz le dijî yektirî, bellam eweyi ke gorranikarî beserda nehatuwe ew hellwêste negorreyi serok barizanî-ye ke le katî nûsîneweyi yasayi katî û nûsîneweyi destûrî hemîşeyî 'êraqda be 'êraqîyekan û hawpeymanan û hemû cihanî rageyanduwe, heman hellwêstîş le rojî 16î temmuzî 2019 carêkî dîke msirur barizanî serokî ḧkumetî herêmî kurdistan le miyaneyi serdanekeyi bo beẍda û kobûneweyi legell hersê serokayetî (komar û perleman û ḧkumet)î 'êraq, dûpatî krdewe ke «bêcge le mafe destûrîyekanî gelî kurdistan dawayi şitêkî dîke nakeyin û le hemanikatda leser hîç mafêkî destûrîyi gelî kurdistanîş sazş nakeyin.»
ewca eger wrdtir le ser ew nexşe siyasîye hellweste bikeyin ke hellwêste negorrekanî serok barizanî le naw proseyi siyasîyi tazeyi 'êraq dayrrşituwe, ewa em nexşe siyasîye debête wellamêkî tewaw bo tewawî ew hellkşan û dakşaneyi le peywendîyekan û mîkanîzimî çareserkrdinî kêşekanî hewlêr û beẍda bûniyan hebuwe, be encamdanî proseyi rîfrandomî eylûlî 2017şewe.