sîstmî ḧukmirranî le herêmî kurdistanda, legell eweyi sîstmêkî perlemanîye û serokî herêmî kurdistan be rawêj legell ḧkumet û perleman desellatekanîşî cêbecê dekat, bellam komellêk desellatî frawanî heye û detwanêt leser astî yasadanan û cêbecêkrdin rollêkî ektîv û karîger bigêrrêt, emeş ciya leweyi debête hokarî eweyi harîkarî û hemahengîyekî baş lenêwan perleman û ḧkumet drust bikat, le hemanikatîşda le bwarî desellatî cêbecêkrdinîşda, xoyi debête harîkarêkî rastewxoyi serok wezîran û le zor bwarda erkî serşanî ḧkumet asantir dekat.
le maweyi sallanî 2009 ta 2018 ezimûnî harîkarî û hemahengîyi nêwan serokayetîyi herêm û serokayetîyi wezîran, ciya leweyi destkewtgelêkî başiyan bo gelî kurdistan bedesthênawe, lehemanikatda em hemahengî û harîkarîye buwe hokarî eweyi herêmî kurdistan le çendîn qeyranî gewreş têperrênin wek (şerrî dijî da'ş, birrînî bûdce û mûçeyi herêmî kurdistan, hatinî nzîkeyi dû miliyon aware bo kurdistan, rêgirtin le naseqamgîrîyi siyasî û eminî w.. htd) . her bo nmûne: le şerrî dijî da'şda, serok ms'ud barizanî wek serokî herêmî kurdistan, ciya le erkî serokayetîyi herêm, erkî serperşitîkrdinî hemû berekanî şerrî dijî da'şî xistibuwe ser şanî xoy, leberamberîşda nêçîrvan barizanî wek serok wezîranî kurdistan, berrêwebrdinî koyi qeyranekanî dîkeyi leserşan bû.
em ezimûne corêk le geşbînî bo hengawekanî ḧkumetî herêmî kurdistan drust dekat, emeş leber eweye, ciya leweyi kabîneyi noyem be berinameyekî gşitgîrî nîşitmanîyewe destî bekarekanî krduwe, lehemanikatda jîngeyekî siyasîyi ewtoş le kurdistanda hatotearawe ke bitwanrêt koyi damezirawekanî ḧukmirranî wek yek tîm pêkewe karibiken û şan bideneber ew bare qurseyi ke hawullatiyan çawerrêyi deken em ḧkumete cêbecêyi bikat.
bêguman le mêjuwî netewekanî cîhanda, zor netewe hen ke dwayi têperrandinî qeyrane gewrekan, destiyan dawete bunyadinanewe û perepêdan û be giyanî karkrdinî (tîm) le maweyekî sinûrdarda gorranikarîyi gewreyan le wllatî xoyan drust krduwe, bellam eweyi giringe be wrdî hellwesteyi leser bikrêt, eweye ke teniya ew netewane le dwayi têperrandinî qeyranekan twaniyuyane gorranikarîyi gewre drust biken, ke pşitiyan be îradeyi gelekeyi xoyan bestuwe û be şêweyekî rast weberhênaniyan le serçaweyi miroyî xoyanda krduwe.
kêşeyi gewre û serekî le berdem berinamekeyi kabîneyi noyemda, petayi gendellîye, raste berinameyi em kabîneye raşkawane şerrî xoyi le dijî gendellî rageyanduwe û birriyarî dawe ke yekem erkî rûberrûbûneweyi gendellî debêt, bellam debêt eweş leberçaw bigîrêt ke hokarekanî kellekebûnî makekanî gendellî, hokargelêkî siyasîn, pêş ewe kargêrrî bin, yan peywendîyan be şêwazî sîstmî ḧukmirranîyewe hebêt, boye hengawhellgirtin bo çareserkrdinî kêşeyekî tirsinakî lemcore, pêş hemû şit dûbare pêwîstî be xwêndineweyekî waqî'îyaneyi ew jînge siyasîyeyi kurdistan heye, ke xudî ew jînge siyasîye zewîyekî bepît buwe bo berhemhênanî gendellî le hemû bwarekanda, boye heta werçerxanî rîşeyî lew jînge siyasîye drust nekrêt, ewa natwanrêt jîngeyekî tazeyi siyasîyi ewto drust bikrêt, ke rêge nedat carêkî dîke gendellî berhem bênêtewe.
ezimûnî netewe serkewtuwekan le bwarî rîşekêşkrdinî gendellî, ciya leweyi pêman dellên: ezimûnî hîç neteweyek bo neteweyekî dîke kopî nakrêtewe, lehemanikatda eweşman pê dellên: gendellî be gorrînî bîrkrdinewe çareser dekrêt, nek be wergirtinî rêwşwênî tund. lembarewe eger seyrî ezimûnî komarî çîn bikeyin le proseyi rîşekêşkrdinî gendellî, debînîn hîç serokêk wek (şî cîn pîng) rêwşwênî tundutîjî negrtoteber bo nehêşitinî gendellî, tenanet geyandûyete szayi lesêdaredan û lemaweyi nzîkeyi 7 sallî rabrdûda çendîn kes leser gendellî lesêdare drawn. serokî çîn ledwayi sallî 2013we heta êsta dosêyi lêkollîneweyi gendellî bo ziyatir le 2.7 miliyon karibedest û berprsî çînî krdotewe û ziyatir le 1.5 miliyon karibedest û berprsî sza dawe, ke le nawyanda (jang yang)î gewre jenerrall û serokî beşî siyasetî serbazî bû le wezaretî bergrî çîn û le sallî 2017 le jûrekeyi xoy, xoyi xinikand, le beramber em hemû rêwşwêne tunde, eger ew prsiyare bikeyin: aya komarî çîn twanî gendellî rîşekêş bikat? yan aya em rêwşwêne tundane twanîyan ḧkumetî çîn bigêrrinewe bo ew şkoyeyi ke çîn be şaysteyi xoyi dezanêt? bêguman, nexêr. bellam eger le beramber emeda seyrî ezimûnî serok park çang bikeyin lesallî 1961 le koriyayi başûr, ewa debînîn leber eweyi park çang bîrkrdineweyekî nwêyi bo rîşekêşkrdinî gendellî piyade krd û jîngeyekî siyasî û ḧukmirranîyi ewtoyi drustkrd ke cêgeyi gendellî tiya nebêtewe, ewa ciya leweyi le maweyekî kurtda gendellî kem krdewe bo astêkî zor kem, le hemanikatda rewrreweyi pêşkewtin û perepêdanîş le wllatda be astêk pêşkewt ke le maweyi kemtir le 10 sallda koriyayi başûr astî wllatanî cîhanî sêyemî becêhêşit û geyşite astî wllate pêşkewtuwekanî cîhan.
em dû ezimûne fêrman deken, raste şî cîn pîng hemû rêgeyekî grtoteber bo eweyi gendellî le ḧkumetî çînda nehêllêt, bellam leber eweyi neytwaniywe bîrkrdineweyekî taze bo şêwazî ḧukmirranî lenaw ḧkumetî çînda drust bikat, ewa neytwaniywe gendellî rîşekêş bikat, bellam park çang bê eweyi szayi zor tundî kes bidat, yan kes lesêdare bidat, gendellî geyande astêkî zor nzim û wllatekeşî geyande astêkî zor beriz.
em dû nmûneye giring bûn, bo eweyi leser ew derhawîşite xirap û tirsinakaneyi gendellî rabwestîn ke detwanîn billêyin le zor bwarda ḧkumetî herêmî kurdistanî îflîc krduwe, yekêk lew derhawîşite xirapaneş frawanikrdinî ziyad le astî xoyi heykelî ḧkumetî herêmî kurdistane ke 75%î koyi dahatî kurdistan bo mûçeyi fermanberan terxan dekrêt, pêşitir ke tewawî pşkî kurdistanîş le beẍdawe dehat, nedetwanra ziyatir le 20%î budceyi kurdistan bo projekanî weberhênan terxan bikrêt, lemeş ziyatir lem pşkeyi projekanî weberhênanîşda ke be ḧîsab bo bunyadinaneweyi jêrxanî kurdistan terxan krabû, dîsan jîngeyi siyasîyi kurdistan û sîstmî partayetî naberprsiyar beşêkî zorî em pareyeyi be gendellî beheder deda û projekan be nêweçll û tewawnekrawî becêdehêlldran.
eger eme teniya kêşekanî kertî gşitî (ḧkumet) bin, bellam le beramberda kertêkî frawan û rêkinexirawî taybetîşman heye, ke bedaxewe em kerte heta êsta leastî ew çawerrwanî û umêdeda nîye ke kertî taybetî nîşitmanî le proseyi awedanikrdineweyi wllatda rollî têda degêrrêt.
lewaneye hendêk nebûnî rollêkî karîgerî kertî taybet, bo lawazîyi em kerte bigêrrinewe, bellam eger çawêkî xêra bew projaneda bigêrrîn ke le maweyi sallanî 2005 -2018 lelayen kertî taybetewe le hemû bwarekanî xizimetguzarî û bazarr û barizganî encam drawn, ewa degeyine ew qena'eteyi eger em kerte be başî rêkbixiraye, ewa be sedan hezar helî karî bo herêmî kurdistan drust dekrd û debuwe serçaweyekî giring bo begerrxistin û weberhênan le serçaweyi miroyî kurdistanda.
boye lem rastewe, eger pêman wabêt teniya heykeleyi ḧkumetî herêmî kurdistan wek (kertî gşitî) pêwîstî be dûbare rêkxistinewe û bîrkrdineweyi taze heye, ewa lebrî eweyi derwazeyek bo çareserkrdinî kêşekan bidozînewe, kêşekan hêndeyi dîke alloz dekeyin, boye hengawî giring û binerretî le dûbare rêkxistinewe û hênanî bîrkrdineweyi tazeye bo naw kertî taybet. emirro kertî taybet şademarî hellsûrênerî hemû cumgekanî xizimetguzarî û dahate le herêmî kurdistanda, bellam cêgeyi daxe em şademare be sstî kardekat û le astî umêdekanî xellkî kurdistanda nîye.
lekoyi ew sîstme ḧukmirranîyaneyi ke pşit be abûrîyi bazarr û kertî taybet debestin, kertî taybet beşêkî ciyakrawe nîye le proseyi ḧkumet û ḧukmirranî, bellku tewawkarî prosekeye, her boye ew xellkaneyi ke psporr û şarezan û ezimûnî karî wezîfîyan heye, zortir lenaw kertî taybet kar bo xoyan dedoznewe û xizimetî wllatî xoyan deken, lemeş ziyatir kertî taybet fakterêkî zor giringe bo drustkrdin û pêgeyandinî çînêkî nawendîyi behêz, ke em çîne nawende be şêweyekî otomatîkî debête fakterêkî giring bo serwerîyi yasa le wllatda. lemeş ziyatir ektîvîyi kertî taybet le her wllatêkda karîgerî leser ektîfî damezirawekanî kertî gşitî heye, be drustibûnî em hawsengîyeş le ektîvîyi kertî gşitî û taybetda, ciya leweyi kertî gşitî terşîq debêt û erkekanî serşanî sûk debêt, le heman katda koyi proseyi ḧukmirranîyş berew ḧukmirranîyi serkewtû hengaw helldegrêt.