«eweyi bote cêgeyi sersurrmanî zorm, eweye ke êsta huner teniya peywendîdare be şitekanewe, nek be jiyan û takekanî komellge, bellam aya nabêt jiyanî her takêk tabiloyekî degmenî hunerî bêt? boçî debêt çirayek, yan xanûyek dû babetî huner bin, bellam jiyanî xoman babetêk nebêt bo huner?» mîşêl foko

eger siyaset wek huner pênase bikrêt û, amancî em hunereş her le binerretewe bo ewe hatibête bûn ke jiyanî rojaneyi xellk bikate tabiloyekî degmen ke xoşguzarinîyi hawullatî û tak le çwarçêweyi dewlletda berceste bikatewe, ewa prsiyar lêreda eweye: boçî siyaset le êstada ew twanayeyi nemawe ke xoşguzeranîyi jiyanî rojaneyi hawullatî le çwarçêweyi proseyi ḧukmirranî naw dewlletda dûbare berceste bikatewe? bo wellamî em prsiyare prrofîsor 'ebidulselam bin'ebid'alî le ktêbekeyda be nawnîşanî (felsefe hunere bo jiyan), le destpêkda bew guteyeyi mîşêl foko destî pêkrduwe ke bayexî huner, be giringîyi jiyanî tak û hawullatî le komellge grê dedatewe. diyare le wellamî em sersurrman û prsiyareyi fokoda, 'ebid'alî hewllîdawe carêkî dîke (felsefe wek huner bo jiyan) pênase bikatewe, bellam em pênasekrdineweye ew prsiyare drust dekatewe: çon felsefe debête hunerêk bo jiyan? lem ḧalleteşda pêman dellêt: katêk felsefe debête hunerêk bo jiyan ke tiyayda gutarî felsefî hoşiyarîyek bêt bo şêweyi jiyanêkî şayste le naw komellgeda, lem derewazeyewe guteyekî dîkeyi şopinhawer- heye ke dellêt: «giringî û bayexî feylesuf eweye pêşeng bêt, kesî pêşengîş debêt bitwanêt rêgeyi jiyanêkî şayste û praktîkî bidozêtewe, nek le rêgeyi nûsîn û ktêbekaniyewe, emeş wate debêt be heman rêgeyi ke feylesufekanî yonan lêyi fêrbûn, be rêgeyi reftarekanî û akamî reftarekanî binasirêtewe, nek be rêgeyi eweyi deyllêt, yan tenanet eweşî ke nûsiyuyetî..»

le wrdekarîyi em bîrkrdinewe qûlleda bo pêkewe grêdaneweyi (felsefe wek huner bo jiyan) û ciyakrdineweyi (felsefe û gutarî felsefî), ewa raşkawane hellkollênêkî erkiyolojîyaneyi bo ciyakrdineweyi krduwe û cext leser ewe dekatewe, ew feylesufaneyi twaniyuyane wek (sukrat û diyucîn) felsefe bigorrin, hoşiyarî be şêwazî jiyanî şaysteyi komellge, ewan bewe ciyadekrênewe ke (felsefe û gutarî felsefî)yan lêk ciyakrdotewe, her boye eger (lojîk û akar û sirûşit) sê beşî giringî her gutarêkî felsefî pêkbihênin, ewa felsefe le dîdî ewanewe debête (hoşiyarî be şêwazî jiyanî şayste bo komellge û berizkrdineweyi têrrwanînî balla bo lojîk û akar û siruşit).
em binemaye ke hewllêke bo pêkewe kokrdineweyi (felsefe û siyaset) wek amirazêk bo dabînikrdinî xoşguzeranî le naw komellgeda, berdewam be drêjayî mêjuwî mirovayetî, siyasetîş hawşanî felsefe, werçerxan û berewpêşeweçûnî be xoyewe bîniywe, her bo nmûne eger erstotallîs-îş, (siyaset)î wek binemayekî exlaqî bo xoşguzeranî û rêkxistinî jiyanî dewllete şarî yonanî pênase krdbêt, ewa le qonaxekanî dîkeyi jiyanî mirovayetî û legell destpêkî qonaxî rênîsanis le ewrupa, feylesufekan begşitî û tomas hobz betaybetî, rêkxistinî jiyan û guzeranîyi hawullatîyan le çwarçêweyi dewlletda be çend mercêk pabend krduwe ke debêt ew hzireyi dewllet helldesûrrênêt twanayi eweyi hebêt (kotayî be şerr bihênêt û aşitewayî lenaw komellge dabîn bikat, nebûnî sîstem û paşagerdanî naw komellge bigorrêt bo sîstem û seqamgîrî, pert û billaw û dabeşbûnî komellge bigorrêt bo yekrrîzî û peywendîyi ptewî nêwan hawullatî û dewllet), ewca bo eweyi dewllet ew twanayeyi hebêt, ewa hobz şer'îyetî ejdîha (lîvasan) dedate dewllet bo eweyi ew twanayeyi hebêt hemû ew asteng û berbestane laberêt, ke debine hokarî (paşagerdanî û şerr û pertewazeyî) le naw komellgeda.

em bîrkrdinewe berizeyi hobz, buwe berdî binaxe bo drustibûnî (berîtaniyayi mezn) ew wllateyi desellat û sinûrî bew aste frawan bû ke pêyi billên: «ew wllateyi xorî lê awa nabêt», bellam meznîyi berîtaniya teniya leweda berceste nabêt ke bitwanêt herdû oqiyanûsî aram û etllesî le çwarçêweyi yek desellatda kobikatewe, bellku meznîyi berîtaniya le şêwazî ḧukmirranî û wellamdaneweyi ḧkumet bo xwast û pêdawîstîyi hawullatiyanî berceste debêtewe, eme buwe binema bo şêwazî (dewlletî duwem) ke con lok nawî lêna: «ḧukmirranî, yan ḧkumetî medenî». lok çend gorranikarîyekî giringî le dewlletî (lîvasan) encamda, diyartirîniyan ewe bû ke desellatî padşa debêt be yasa diyarî bikrêt, herweha endamanî ḧkumetîş debêt (xizimetkarî komellge) bin, raşkawanetir, debêt mîllet pare be endamanî ḧkumet bidat, leberamber ew xizimetguzarîyaneyi ḧkumet pêşkeşî hawullatiyanî dekat, em hzire berizeşî lenaw tiyorêkda tiyorrîze krd û raygeyand: «bebê bacdan nwênerayetî bûnî nîye». bellam prsiyarî giringtir lêreda eweye: ew endamaneyi naw proseyi ḧukmirranî ke be ḧîsab debêt wek (xizimetkar) leberamber ew pareyeyi hawullatiyan be şêweyi (bacdan) deyandaye ḧkumet, aya ew xizimetguzarîyaneyi ḧkumet pêşkeşî hawullatiyanî dekrd, hawtayi ew bace bû ke hawullatiyan deyanda? bêguman nexêr, her boye bîrokeyi (dewlletî xoşguzeran) serîhellda, lem mudêleyi dewlletîşda, çend helleyekî gewreyi dewlletî (ḧukmirranî medenî) rastkrayewe, ke giringtirîniyan ewe bû ke rêjeyi bacdanî kem krdewe û astî pêşkeşkrdinî xizimetguzarîyekanî beriz krdewe. em modêle tazeyeyi dewlletî xoşguzeran ke leseretada bîrokeyi bsmark bû, bo eweyi krêkaranî ellmaniya întîmayan bo ellmaniya hebêt û nebine şwênikewtuwî bîrî enterinasiyonalîstî marksî, buwe şêwazî dewllet le tewawî rojawada û twanî le maweyi nzîkeyi 100 sallda (1870-1970) xuşguzeranîyi şayste bo hawullatiyanî dabîn bikat û bibête çwarçêweyekîş bo sercem dahênanekanî mirovayetî leser destî hawullatiyanî ew dewlletaneyi ke modêlî (dewlletî xoşguzeran)yan piyade krdbû.

le seretayi ḧeftakanî sedeyi rabrdû, legell eweyi şepolî sêyemî dîmukratî destî pêkrd, emeş bew manayeyi çendîn dewlletî dîkeş le ewrupa wek: (îspaniya, portugal û yonan) kotayiyan be sîstmî serbazî û dîktatorî hêna û berew (dewlletî xoşguzeran) werçerxan, bellam le hemanikatda ḧeftakanî sedeyi rabrdû seretayi serhelldanî, kemukurtîyi zor cdidî lem modêleyi dewlletda, yan lem şêwazeyi ḧukmirranîda hebû, ew kemukurtîyaneş bibûne seretayi drustibûnî boşayî le nêwan hawullatîyi û proseyi ḧukmirranîda, ewca leber eweyi modêlî (dewlletî xoşguzeran ) bibuwe fakterî çalakî û beşdarî û peywendîyi ptewî nêwan hawullatî û proseyi ḧukmirranîyi dewllet û emeş bibuwe fakterêk bo eweyi hemû ew dewlletaneyi bazneyi şêwazî (dewlletî xoşguzeran) koyi dekrdinewe, bibûne dewlletî pîşesazîyi pêşkewtû, her boye kemukurtîyekanîş be şêweyekî lêkçû, le dewlletanî dîkeyi rojawa serîhelldabû. bellam prsiyarî giring lêreda eweye: aya bîrmendanî tewawî dewlletanî rojawa rêgeçareyekiyan bo ew kemukurtîyane nedoziywetewe bo eweyi ew kemukurtîyane çareser bikrêt? bêguman leser astî zorbeyi dewlletanî rojawa begşitî û leser astî bîrmendanî (înglîzî û ferenisî û ellmanî ) her le seretayi drustibûnî ew kemukurtîyanewe, cedelêkî gewre leser em prse drust buwe û zor be wrdîyş destinîşanî kemukurtîyekan û şêwazî çareserkrdinyan bo diyarîkrawe, bellam leber eweyi koyi proseyi ḧukmirranî û tewawî ew ḧzbe siyasîyaneşî be rêgeyi sinduqekanî dengdan helldebijêrdrên û be ḧîsab debêt nwênerayetîyi berjewendîyi ew xellke biken ke dengî pêdawn, proseyi ḧukmirranîyi dewllet werdeçerxênin bo şêwazî berrêwebrdinî kompaniyayek (Marketisation) emeş bew manayeyi lebrî eweyi lenaw proseyi ḧukmirranîda bîr lewe bikrêtewe çon jiyanêkî xoşguzeran bo komellge dabîn biken, bîr lewe dekenewe wek eweyi bîrmendî emirîkî dellêt: (bîr lewe dekenewe ke çon fêll le kontiraktî komellayetî biken). emeş manayi eweye ḧzbî siyasî nwênerayetîyi rasteqîneyi dengderanî nakat û siyaset bo çareserkrdinî kêşe û kemukurtîyekanî ew xellke nakat ke dengiyan be berinamekeyi dawe, emeş wa dekat ḧzbekan be arasteyek bîr dekenewe û xellk be arasteyekî dîke, her boye proseyi ḧukmirranî rengdaneweyi ew kontirakte komellayetîye nabêt ke hawullatiyan be rêgeyi sinduqekanî dengdan drustiyan krduwe û serencamîş nahawsengîyekî ewto le naw proseke drust dekat, ke ne ḧkumet detwanêt xizimetguzarîyi pêwîst pêşkeşî hawullatiyanî bikat, ne hawullatiyanîş ew ḧkumete be ḧkumetî xoyan dezanin.

em ḧallete ke êsta diyardeyekî gşitî û bawe leser astî cîhan, eweman bo aşkra dekat ke kêşeyi here gewre le proseyi ḧukmirranî dewlletanî xawen ezimûn le proseyi dewlletdarîda, ew ḧalleteye ke ḧzbe siyasîyekan le prsî nwênerayetîkrdinî dengderaniyan şkst dehênên û natwanin be şêweyekî rast û drust nwênerayetîyi xellkekeyi xoyan biken, ewca eger em prse bo dewlletanî xawen ezimûn le dewlletdarîda bew aste cêgeyi metirsî bêt û mezndeyi şkstî proseyi ḧukmirranî lê bixwêndrêtewe, prsiyareke eweye: debêt ḧzbe siyasîyekan çi asteng û kêşeyekî gewre bo proseyi ḧukmirranî drust biken le dewlletanî tazepêgeyşituwî wek herêmî kurdistan? em prsiyare ke le êstada û pêş eweyi kabîneyi dahatuwî ḧkumetî herêmî kurdistan rabspêrdrêt bo eweyi le maweyi yasayî xoyda pêkbihêndrêt, debînîn ḧewt mang beser proseyi hellbijardinekanî 30î eylûlî 2018 têperriywe, bellam hêşita netwanrawe ḧkumet pêkbihêndrêt, prsiyareke lêreda eweye, eger le proseyi danustandin bo rêkkewtin leser pêkhênanî ḧkumet, ḧzbe siyasîyekan bew aste asteng bin leberdem pêkhênanî ḧkumetda, aya katêk em ḧkumete pêkdehêndrêt û hewlldedat berinamekeyi xoyi cêbecê bikat, çi asteng û berbestêk leberdem cêbecêkrdinyan drust dekrêt? wellamî ew prsiyare wek tewawî bîrmendanî cîhan be şêwazî ciyawaz hellwesteyan leser krduwe û rêgeçareyi ciyawazîşiyan bo danawe, xallî ciyawazî nêwan koyi şêwaz û çaresere ciyawazekan lew xalleda xoyi berceste dekatewe, beweyi debêt ḧzbî fermanrrewa ke erkî serekîyi proseyi ḧukmirranî û cêbecêkrdinî berinameyi ḧkumetî dekewêteserşan, be pleyi yekem cext leser ewe bikatewe, pêgeyi hawullatî le naw proseyi ḧukmirranîda çend giringe bo ḧukmirranîyekî serkewtû, lem ḧalleteşda ke bêguman ew ḧzbe siyasîyaneyi ke le naw tiyorîzekrdinî xwastekanî xellkda, markêtîng bo amance ḧzbîyekanî xoyan deken, hemû hewllî xoyan dexenegerr bo eweyi ḧzbî fermanrrewa serkewutû nebêt, bellam dîsan pêdagrîyi ḧzbî fermanrrewa leser pêgeyi hawullatî û beşdarîyi hawllatî lenaw proseyi ḧukmirranîyi serkewtûda, hewllî ḧzbekan bo proseyi be kompaniyakrdinî ḧukmirranî şkst pê dênêt û prosekeş dekewête ser rêga rastekeyi xoy.