hellweşaneweyi sîstme cîhanîyekan û çanisî netewe bê dewlletekan


katêk le konfrranisî asayşî miyunşnda carrî kotayîhatinî sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî dedrêt


aya dwayi mirdinî sîstme koneke
sîstme tazeke be asanî ledayk debêt?


le rojî 15î şubatî 2019 û legell krdineweyi (55)ـemîn konfrranisî miyunşn bo asayş carrî kotayîhatinî sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî eweyi pêyi degutira: «sîstmî nwêyi cîhan» dra, bem rageyandine mirovayetî le maweyi 100 sallî rabrdûda buwe şahîd beser mirdinî sê sîstmî cîhanîyewe ke brîtîn le:
1. kotayîhatinî sîstmî nêwdewlletî vênina le 1915 û damezirandinî komelleyi gelan le sallî 1919.
2. kotayîhatinî komelleyi gelan legell destpêkî şerrî duwemî cîhanî û damezirandinî rêkxirawî gşitîyi netewe yekgrtuwekan le sallî 1945 û rageyandinî sîstmî dûcemserîyi şerrî sard.
3. kotayîhatinî sîstmî dûcemserîyi şerrî sard le sallî 1991 û gorrînî sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî bo sîstmî nwêyi cîhan.
derkewtinî seretakanî kotayîhatinî sîstmî nwêyi cîhan le sallî 2017 û rageyandinî em kotayiye le sallî 2019 û heta êsta nazanrêt çi sîstmêkî dîkeyi cîhanî cêgeyi sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî (sîstmî nwêyi cîhan) degrêtewe.
lêrewe eger çawêkî xêra be mêjuwî konfrranisî miyunşn bo asayş bigêrrînewe, ewa ew rastîyeman bo derdekewêt ke bayexî konfrranisî miyunşn bo asayş, ta çend bo parêzgarîkrdin le sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî heta sallî 1991 giring buwe û, herweha taçend em konfrranise bo parêzgarîkrdin le (sîstmî nwêyi cîhan) heta êsta giring buwe, lemeş ziyatir bîrokeyi damezirandinî konfrranisî miyunşn bo asayş le sallî 1963, degerrêtewe bo tengjeyi kendawî berazan le kuba ke ew kat em sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî kewte berdem metirsîyekî ewto ke emirîka û rojawa naçar bûn bo parastinî sîstmeke herreşeyi bekarhênanî çekî etomî biken. her boye katêk le (55)ـemîn konfrranisî miyunşn bo asayş carrî kotayîhatinî em sîstmî lîbirrallîyi nêwdewelletîye dedrêt, debête cêgeyi sersamîyekî gewre bo hemû mirovayetî le seraniserî cîhanda.
rêkxeranî em konfrranise giringe her le konfrranisî (51)ـemewe le sallî 2015 û betaybetî dwayi dagîrkrdinî (krîma) lelayen rûsiyawe û serhelldanî rêkxirawî tîrorîstîyi da'ş û rageyandinî xelafetî îslamî le 'êraq û şam (da'ş), geyşitûnete ew qena'eteyi ke sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî (sîstmî nwêyi cîhan) dûçarî tengjeyekî hênde gewre buwe, ke be asanî lêyi rizgar nabêt, her emeş hanî rêkxeranî konfrranisî miyuşnî da, ke le konfranisî (51)ـemewe sallane legell krdineweyi konfrraniseke raportêkî taybetî billaw bikenewe û, zor be wrdî leser asteng û tengjekanî sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî hellweste biken, lemaweyi pênc sallî rabrdûşda em raportaneyan bem nawnîşanane billawkrdotewe:
1. raportî konfrranisî (51)ـekem le sallî 2015 be nawnîşanî (leberyek hellweşanî sîstmî cîhanî: bê twanayî pasewanekanî - Collapsing Order, Reluctant Gwardianis), em rapote yekemîn zengî agadarkrdineweyi konfrranisî miyunşn bû bo asayş sebaret bew tengje û astenganeyi rûberruwî sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî bibûnewe.
2. raportî konfrranisî (52)ـem le sallî 2016 be nawnîşanî (tengje bê sinûrekan, têkdere helleşekan, bêdesellatîyi pasewanekanî sîstmeke- BowndlessCrises, Reckless Spoilers, Helpless Gwardianis), eger serinc le nawnîşanî em raporte bideyin, be raşkawî konfrranisî miyuşn be cîhan dellêt, em sîstme twanayi berrêwebrdinî cîhan û çareserkrdinî kêşekanî nemawe.
3. rapotî konfranisî (53)yem le sallî 2017 be nawnîşanî (post rastî, post rojawa, post sîstmî cîhanî - Post-Truth, Post-West, Post-Order), em nawnîşane ke taybete bo rojawa û dewlletanî lîbirrall dîmukratî, be raşkawane konfrranisî miyuşn hemû ew dewlletaneyi rojawa agadar dekatewe, beweyi ke legell bûnî donalld be serokî emirîka, ewa (sîstmî cîhanî û beha ballakanî rojawa û dîmukratî) kotayiyan hat.
4. raportî konfranisî (54)ـem le sallî 2018 be nawnîşanî (geyşitine lêwarî helldêr. hewlldan bo gêrraneweyi - To the Brinik – and Back) lem raporteşda konfrranisî miyuşn dîsan raşkawane cîhan lewe agadar dekatewe ke sîstmî cîhan geyşitote lêwarî helldêr û debêt hewllbidrêt leser lêwarî em helldîre dûr bixirêtewe, bellam pêdeçêt, netwanrabêt le lêwarî helldêr dûr bixirêtewe, boye le konfrranisî (55)ـemda carrî kotayîhatinî sîstmekeyan da.
5. raportî konfrranisî (55)ـem le sallî 2019 be nawnîşanî (luẍze gewreke eweye: kê parçekanî sîstmî cîhanî kodekatewe - The Great Puzzle: Who Will Pick Up the Pieces).
giringîyi raportî konfrranisî miyunşnî emsall lewedaye ke zor raşkawane kotayî be sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî (sîstmî nwêyi cîhan) hênawe û zor raşkawaneş hellweste leser çend xallêkî giring dekatewe, wek:
aya cêgreweyi sîstmî cîhanî, çi sîstmêkî dîke debêt?
sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî wek sîstme koneke mirduwe, aya sîstme tazeke le dayk debêt? aya ledaykbûnî em sîstme tazeye be şêweyekî aşitîyane debêt, yan dwayi karesat û aşûbêkî gewre debêt?
aya ew parçaneyi le sîstmî lîbirrallîyi nêwdewlletî mawnetewe, wek: (hawpeymanîyi bakûrî etllesî nato, yekêtî ewrupa, hawpeymanîyi ember û ewberî oqiyanûsî etllesî w.. htd), emane çon sûdiyan lêwer degîrêt û debine beşêk le sîstme tazeke, wek nasinameyek bo dewlletanî rojawa û emirîka.
aya şêwazî kêbirrkêyi nêwan (rûsiya û çîn legell rojawa) le sîstme tazekeda çon debêt? sebaret bem ḧallete le raportekeda amaje be guteyekî îgor îfanof-î wezîrî dereweyi pêşuwî rûsiya krawe ke gutûyetî: gêjelûkeyekî tewaw (Perfect Stirom) berrêweye, mebestî îfanof lem gêjelûkeye eweye ke hênde kêşe çareserinekrawekanî cîhan beser yekda kelleke bûn, ke eme debête ew gêjelûkeyeyi kotayî be sîstmî cîhanî dehênêt, bellam raporteke ew prsiyare dekat, aya le katîkda rûsiya û çîn amadebaşîyan bo eme hebêt, aya rojawa ew amadebaşîyeyi krduwe?
diyare em prsiyaraneyi ke raportî konfrranisî miyunşn bo asayş wrûjandûnî û herweha ew prsiyaraneşî ke amadebuwanî konfrraniseke le penêlle ciyawazekanda deyurûjênin, eweman pê dellên, allozîyi prsî kotayîhatinî sîstmî lîbirrallîyi nêwdewelletî her ewende nîye, sîstmeêkî cîhanî demirêt û le şwênî ew sîstme, sîstmêkî dîkeyi cîhanî ledayk debêt, bellku prsî serekî û metirsîyi gewre leberdem em kêşe allozeda wek bîrmendî îtallî entoniyo gramşî le perrawekanî bendîxane nûsiyuyetî, eweye: (sîstme koneke mirduwe û sîsteme tazekeş le dayk nabêt..), emeş manayi eweye ew qonaxe raguzerîye (Interregnum)î nêwan mirdinî sîstme koneke û le daykbûnî sîstme tazeke zor hestiyare û cîhan be qonaxêkî paşagerdanîyi bê sîstmîda têdeperrêt, ke zor cêgayi metirsîye lem qonaxe raguzerîyeda şerrêkî gewre, yan karesatêkî gewre rûberruwî mirovayetî bibêtewe, betaybetî le êstada ke metirsîyekanî rûsiya bo ser rojawa, metirsîyi frawanxwazîyi ciyopolîtîkîye û lem bwareşda rûsiya ciya leweyi pereyi be sîstmî rokête etomîyekanî dawe, metirsîyi eweşî heye ke be tewawetî le rêkkewtinî sinurdarkrdinî rokêtî maminawendî mewdayi etomî (INF) bête derewe û çîdîke bew rêkkewtinewe pabend nebêt, boye lem ḧallete raguzerîyeda ke hîç sîstmêkî nêwdewlletî le cîhanda bûnî nabêt, janî ledaykbûnî sîstme tazeke be astêk qurs dekat, ke lewaneye metirsîyi rasteqîne le ser jiyanî mirovayetî drust bikat.