ledwayi kşaneweyi berîtaniya le durgekanî slêman û babu gîniya lenaw oqiyanûsî aram, hewllîda sîstmî «tên dawn stirît» lew dû durgeye dabmezirênêt, bellam le hewllekanî serkewtû nebû, fokoyama leser şkstî berîtaniya lem hewlleyi le ktêbî (bineçeyi damezirawekan)da nûsiyuyetî: «lem dû durgeyeda ke heryekeyan lesedan dûrgeyi lêkinzîkî biçûk pêkhatûn û jmareyan teniya çend miliyonêke, her çend hezarêkiyan be şêweyek qsedeken, ke bêcge le xoyan kesî dîke têyan nagat û leher yekêk lew dûrge biçûkaneşda, şêwazêkî xoberrêwebrdin heye, ke le hî durgekanî dîke ciyawazn, ewca jîngeyi siyasîyi em durganeş bew şêweye ke ne hîç layek lewî dîke têdegat, ne hîç layekîş amadeye hemahengî legell layekî dîke bikat, boye berîtaniya şkstî hêna û neytwanî dîmukratiyetî tên dawn stirît dûbare lew durgane drust bikatewe.»
serdanî fokoyama bo em dûrgane le oqiyanûsî aram, le pênawî ewe nebuwe wek rojhellatinasêk dabunerîtî ew xellkane binûsêtewe, bellku le pênawî ewe buwe boçî sîstmî siyasîyi emirîka rûberruwî leber yekhellweşanî siyasî botewe.

leser em binemaye fokoyama bas lewe dekat, le êstada (mebestî sallî 2014ye), kompaniyakanî naw emirîka, hêndeyi durgekanî slêman û babo gîniya debin, her kompanîyek çend hezar kesêk karî têdekat, her yekeyan bo berjewendîyi xoyi be zimanêk qse dekat, ke bêcge lew çend hezar kese, kes têyan nagat, her kompaniyayekîş be şêweyek kardekat ke lewî dîke naçêt û hîç kompaniyayek amade nîye berjewendîyekanî gelî emirîka leber çaw bigirêt, boye sîstmî siyasîyi emirîka rûberruwî çeqbestin botewe. eweşî karekeyi zor xiraptir krduwe, eweye ke herdû ḧzbî (komarî û dîmukratî) bûnete beşêk lew paşagerdanî û lêktênegeyşitine. bellam serencam û le hellbijardinekanî sallî 2016 donalld bew zimane qseyi krd ke hemû xellkî emirîka lêyi têbigat, boye emcare tirempîş wek ronalld rîgan carêkî dîke dengî beşêkî zorî komarîyekanî naw ḧzbî dîmukratî hênayewe.
penabrdinî fokoyama bo komellêk xellk lenaw oqiyanûsî aram ke ew xellkane bêcge lew darstan û aweyi têda dejîn, hîç şwênêkî dîkeyi em cîhaneyan nebîniywe û hîç corêk xwêndewarî têda nîye, hewllîdawe be ezimûnî ewan sîstmî siyasîyi gewretirîn û behêztirîn dewlletî em cîhane bixwênêtewe, em berawrdkarîyeş yek waneman fêrdekat, ewîş eweye dewllet çend dewllemend û behêz bêt, yan gelekeyi çend bilîmet û lêhatû bêt, ke sîstmî siyasî kewte ḧalletî lêktênegeyşitinî nêwan layenekan û drustibûnî naseqamgîrîyi siyasî, ewa çon ew berîtaniyayeyi xorî lê awa nebû, naçar bû herdû durgeyi slêman û babo gîniya becê bihêllêt, emirîkaş debêt ew sîstme becê bihêllêt û lêyi nawmîd bêt û gelekeşî wek ew xellkaneyi naw durgekanî oqiyanûsî aram sergerdan debin û hîç xizimetguzarîyekiyan bo dabîn nakrêt, lemeş xiraptir gelekaniyan debine dijî ew beha ballayaneyi ke ziyatir le 200 salle şanazî pêwe deken, emeş drust wek xellkanî naw durgekanî slêman û babo gîniya ke dijî hemû şitêkin, teniya ewe nebêt ke xoyan lesergerdanîda bawerriyan pêyi heye.
eger her bem mîtode serkewtin û şkstî netewekanî wllatanî tazepêgeyşitû bixwênînewe, ewa raşkawane her le berrazîl ta degate japon, herweha her le başûrî efrîqa tadegate dewlletanî eskendenafî, rastîyekman bo derdekewêt ke ciyawazîyi neteweyi serkewtû û dewllemend û neteweyi hejar û şkstxwardû, bûn û nebûnî hemahengî û seqamgîrîyi siyasî naw proseyi ḧukmirranîye, herweha şêwazî ḧukmirranî ew neteweyeye le çwarçêweyi beha ballakanî neteweyî xoyda, nek pêwerî dîmukratî û nadîmukratî.

leser em binemaye eger bprsîn: ciyawazîyi nêwan taywan û hîndistan çîye? yan boçî taywan be çîrokî neteweyekî serkewtû le qellem dedrêt, bellam hîndistan be ezimûnî neteweyekî şkstxwardû? wellamî em dû prsiyare eweye: le taywan seqamgîrîyi siyasî heye, bellam lenaw proseyi siyasîyi hêndistanda seqamgîrîyi siyasî nîye û le naw ḧzbekanda lêktêgeyşitinî siyasî bûnî nîye, heta ḧkumet bitwanêt birriyarekanî xoyi cêbecê bikat. yan eger berawrdî koriyayi başûr û komarî neycîriya bikeyin, boçî koriyayi başûr le neycîriya serkewtûtire? eme le katêkda neycîriya xawenî samanêkî siruşitîyi newt û gaze, bellam koriya hîç serçaweyekî siruşitîyi nîye, le hemanikatîşda sîstmî siyasî her dû dewlletekeş le şest û ḧeftakanî sedeyi rabrdû, rjêmêkî 'eskertarî dîktatorî buwe, bellam dîktatoriyetî 'eskertarîyi koriyayi başûr serkewtû bû, koriyayi başûrî geyandote rîzî 11hemîn wllat le cîhanda, bellam neycîriya le astî dewlletanî dwaketû û hejarda hejmar dekrêt.
em nmûnane bo eweye billêyin: ciyawazîyi nêwan neteweyi serkewtû û dewllemend legell neteweyi şkstxwardû û hejar, ciyawazîyi nêwan sîstmî dîmukratî û nadîmukratî nîye, bellku peyweste bew seqamgîrîye siyasîyeyi proseyi ḧukmirranî le wllatda pêwîstiyetî, em seqamgîrîye bo ḧukmirranî her dewlletêk be astêk pêwîste ke bîrmendanî hawşêweyi ferîd zekerya û hntingtin û franisîs fokoyama, dellên rjêmîkî dîktatorî 'eskertarî, yan komonîstî le sîstmêkî dîmukratîyi naseqamgîr û paşagerdanî başitire, her bo nmûne hntingtin le ktêbî (sîstmî siyasî le komellge gorrawekanda) sîstmî siyasîyi soviyet û beşêk le dewlletanî soşiyalîstî wek sîstmî siyasî be serkewtû û pêşkewtû danawe, herweha fokoyama sîstmî dîktatorîyi komonîstîyi êstayi çînî le sîstmî dîmukratîyi hîndistan be serkewtûtir danawe, ferîd zekeryaş kudeta 'eskerîyekeyi perwîz muşerrefî newedekanî sedeyi rabrduwî le dîmukratîyekeyi newaz şerîf be başitir zaniywe.

ewaneyi leser siyaset û ezimûnî ḧukmirranî le ser astî cîhan karî cdidî û wurd deken, berdewam cext leser seqamgîrî siyasîyi lenaw proseyi ḧukmirranî dekenewe û bemercî serekî serkewtinî her proseyekî ḧukmirranî dadenên, her dewlletêkîş netwanêt ew seqamgîriye siyasîye drust bikat, ewa her le rîzî dewllete hejarekan mawetewe û gelekeşî le xizimetguzarî serekî û pêwîst meḧrûm buwe û zanikokanî neyantwaniywe dahênan biken û serçaweyi miroyî pere pê biden.

leser em binemaye eger seyrî wllatanî dewruberî xoman bikeyin, her ew turkiyayeyi ke ta sallî 2002 bedest naseqamgîrîyi siyasî û lêktênegeyşitî ḧzbe siyasîyekanewe deyinalland, ke demanbînî turkiya her rojeyi herreşeyi le dewlletêk dekrd û hemû sallêk budceyi serbazî ziyad dekrd û serencamîş barî abûrîyekeyi zor xirap bû, bellam le maweyi sallanî 2002-2012 wate le maweyi ew 10salleda ak partî twanî seqamgîrîyekî siyasîyi zor baş desteber bikat, turkiya be corêk bûjayewe ke abûrîyekeyi geyşite rîzî wllatanî grûpî 20, bellam her ew turkiya ke le 2013 ـewe carêkî dîke berew naseqamgîrîyi siyasî milî nayewe, ewe wek debînîn her ew receb teyb erdoganeyi be serok wezîranî wllatî geyande lutke, êsta heman kes le yek dû sallî rabrdûda briyarî ewtoyi dawe ke paşan be peşêmanbûnewe û dest maçkrdinîş le bacekeyi derineçuwe, yan eger seyrî dewlletî 'êraqî dwayi sallî 2003 bikeyin, debînîn heta ew kateyi siyasetmedaranî şî'e be perawêzxistinî kurd û sunine naseqamgîrîyan le proseyi siyasî 'êraqda drust nekrd, demanbînî legell eweyi tîrorî tîrorîstanî qa'îdeyi 'êraq lewperrî tundutîjîda bû, le hemanikatda 'êraq supaşî nebû, bellam 'êraq hengawî berew pêşewe helldegrt û xellk umêdêkî hebû, bellam ke naseqamgîrîyan drust krd, nek her karîgerî leser kurdistan û nawerrastî 'êraq krd, bellku wek êsta debînîn doxî parêzga şî'enşînekanî başûr le hemû beşêkî dîkeyi 'êraq xiraptire, êsta hewllêk heye ke kemêk seqamgîrî bo proseyi siyasîyi 'êraq bigerrêtewe, boye debînîn 'êraqî em dû sê mange, le 'êraqî hawînî rabrdû ciyawaztire û xellk hiywayekî bo drust botewe ke ew bare naxoş û nalebareyi pêşan kotayî pê bêt.

le kurdistanîşda, kêşeyi here serekî le proseyi ḧukmirranîda, kêşeyi freḧzbîyi naberprsiyare, emeş be corêk jîngeyi ḧukmirranî alloz krduwe ke ḧkumet be hîç corêk netwanêt birriyar bidat, perleman netwanêt yasayekî wek yasayi çaksazîyi kargêrî derbikat, em jînge siyasîye alloze waykrduwe ke hemû werbehênerêk rûnekate kurdistan û beşdarî le bûjaneweyi jêrxanî wllatekeman nekat, yan tenanet netwanîn be peyamêkî kurdistanîyaneyi yekgrtuwane legell dewlletî 'êraq qse bikeyin, bo eweyi kêşekanî nêwan herêm û 'êraq çareserî bo bidozînewe, eme waykrduwe ke gelî kurdistan wek gelêkî hejar derbikewêt û ḧkumet netwanêt xizimetguzarîyi serekî bo dabinîn bikat. her boye le êstada ke hewllekan bew arasteyen ke seqamgîrîyi siyasî bo proseyi ḧukmirranî bigêrrêtewe, giringe sazş leser em prse nekrêt, be her nrxêk bêt, başitirîn ezimûnî xomallîyi nzîk, ezimûnî ḧkumetî herêmî kurdistane le dwayi karesatî 16î oktoberî 2017, beweyi ḧzbekan le ḧkumet kşanewe, ew kşaneweye legell eweyi le katî xoyda zor nîgeran û tûrreyi krdîn, beweyi erkekeyan be teniya bo partî becêhêşit, bellam be diywêkî dîkeda ew kşaneweye, naseqamgîrîyi siyasî le naw ḧkumetî kurdistanda kotayî pêhêna, boye ḧkumet twanî birriyarî zor giring bidat û zor bwêrane cêbecêşiyan bikat, birriyarekanî ḧkumet, kurdistanî le helldêr rizgar krd û partî dîmukratî kurdistanîşî geyandewe lutke, emeş waneyekî besûd bû.