ledestpêkî wtarekeyda profîsor maykl nayt bemcore pênasey êraq dekat: «em xakey êsta pêy degutrêt êraq، tenanet derhawîştey tewauy rêkkewtnî sayks pîkoş nîye.» leber euey bepêy rêkkewtnî sayks pîko êraq tenya wîlayetî bexdaw besray degrteweu em beşeş ber berîtanya kewtbû، belam duay kotayîhatnî cengî yekemî cîhanî paşan wîlayetî muslî pêwe lkênra»، herboye êraqîş wek her yeke le dewletanî sodyeu turkya duay kotayî şerî yekemî cîhanî drustkrawe lemawey salanî 1921 ta 1930 snûrekanî betewawetî dyarî krawe.
lenaw em dewlete bezor drustkraweda komelêk pêkhatey neteweyî û eayînî û mezhebgeray cyawaz pêkewe kokrawneteweu hemûşyan lelayen hkumetêkewe hukmranî krawn ke nwênerayetî em mozaîke aloze lexoy nagrêt، emeş manay eweye leêraqda freyî heye، belam nwênerayetî nîye ) Diversity Without Representation).
lebeşêkî dîkey em twêjîneweyeda profîsor nayts bas lewe dekat lesalî 2014 ـewe ke da'ş muslî dagîrkrdu paşan xelafetî îslamî rageyand، lelayen rêkxrawî tîrorîstî da'şewe beaşkra rayangeyand ke damezrandnî xelafetî îslamî da'ş duayîn bzmar bû ke letabûtî sayks pîko dra، emeş manay eweye legel rageyandnî xelafetî îslamî lelayen da'şewe، sayks pîko kotayî hatuwe، boye prsyarî serekî û grng ke em twêjîneweye deyurûjênêt eweye:

1. aya emrîka çon berjewendîyekanî xoy legel sruşt û formî eayndey dewletî êraq rêkdexatewe؟
2. aya sûr debêt leser syasetî (yek êraq) yan pştgîrî le serbexoyî kurdstan dekat؟
3. aya çawerêy êraqîyekan dekat xoyan rêkbkewn û bername bo xoyan dabnên؟
twêjîneweke bo welamî em prsyarane، îdarey dahatuuy emrîka dexate berdem dûryanêkî çareseru lew xalewe dest pêdekat ke debêt îdarey dahatû asankarî lenêwan kurdu bexda bkat، belam debêt bo çareserkrdnî kêşekanî êraq û gêranewey seqamgîrî lekurdstanewe dest pêbkat، lembarewe raşkawane nûsîwyetî: «mamelekrdn legel prsî serbexoyî kurdstan baştrîn xale bo destpêkrdnî çareserkrdnî kêşekanî êraq، emeş leber eweye kurdstan xalî here gewrew seqetî êraqe her leseretay damezrandyewe wek dewletêkî drustkraw “artificial state،” emeş wek twêjîneweke cextî leser dekatewe، eger em xale gewrew seqete ke lkandnî kurdstane beêraqewe çareser bkrêt û kurdstan serbexo bêt، ewa çareserkrdnî kêşey êraqî erebî zor asan debêt. sebaret bewey îdarey dahatuuy emrîka çon mamele legel eu kêşane dekat ke lemyaney prosey serbexoyî kurdstan legel êraq û dewletanî drawsê betaybetî (turkya û êran) drust debêt، em haletaney bemcore destnîşan krduwe:

debêt emrîka dîdu boçûnêkî grng û raşkawaney beramber eayndey êraq hebêt، belam nabêt hewlbdat dosêy çarenûsî eayndey êraq ferz bkat، bo emeş erkî emrîkaye parêzgarî le snûrekanî êstay êraq bkat bo euey hîç layenêk netwanêt bîgorêt، belam katêk lenaw snûrekanî êraqda xudî êraqîyekan dyalog deken bo euey lenawxoy êraqda snûrekan hemwar bkeneweu krawebn bo cyabûnewey aştîyane، ewa nabêt çîtr emrîka pêdagîrî lesyasetî (yek êraq ) bkat، herweha nabêt lexudî êraqîyekan zyatr xemî yekparçeyî êraqî hebêt، belku debêt hewlekanî bew arasteye çrbkatewe ke dewletî êraq û kurdstan dû hawpeymanî behêzî emrîka bn.
kurdstanî êraq lemawey salanî 1991-2003 le ruuy kargêrîyewe serbexo buweu pêwendî be êraqewe nebuwe، eu pşkeş ke lebudcey êraq leduay salî 2003 lelayen hkumetî êraqewe bo herêmî kurdstan dyarîkrawe، heman eu pşkeye ke netewe yekgrtuwekan le newedekanî sedey rabrdû leçwarçêwey programî newt beramber xorak bepêy bryarî 986 y encumenî asayş lenewtî êraq bo kurd terxan krawe، her leser em bnemayeş lelayen hkumetî fîdralî êraqewe eu pşke bo herêmî kurdstan terxan krawe، hewreha kurd rîfrandomî leduay salî 2003 encamdaweu hemûyan dengyan bew arasteye dawe ke kurdstan legel êraq dewletêkî konfîdralî bêt، yan dû dewletî drawsêy yektrî bn؟ lembarewe raporteke cext leser ewe dekatewe ke pêwîste emrîka bo cyabûnewey kurdstan leêraq rolî nawbjîwanêkî praktîkî bgêrêt، debêt xoy zaminî ewe bkat ke êraq û kurdstan wek dû dewletî drawsêy yektrî debne dû hawpeymanî nzîkî emrîka.

sebaret be prsî nawçe kurdstanîyekanî derewey îdarey herêmî kurdstan ke twêjîneweke be (nawçey têkelî kêşeleser) nawî brduwe، cext leser ewe dekatewe eu erebaney lewnawçane legel kurd dejîn û êsta lelayen hkumetî herêmî kurdstanewe(KRG) kontrol krawnetewe، berjewendîyekî eutoyan nabêt eger dawabken eu nawçane lelayen hkumetî êraqewe kontrol bkrêtewe، boye lem haleteda debêt îdarey dahatuuy emrîka bo mamelekrdn legel em prse xawenî têrwanînêkî raşkawane bêt، leber euey xawenî ezmûnêkî gewreye leser em nawçane، boye emrîka debêt rolî nawbjîwanêkî rastgo û cêgey mtmaney hemuwan bgêrêt û hewlêkî hemelayene bxateger bo euey çareserî tewau bo eu nawçe cênakokane bdozêtewe، be çareserkrdnî kêşey kerkûkîşewe، herweha debêt hawkar bêt bo drustkrdnî gerentî bo pêkhate eayînî û neteweyye cyawazekan lew nawçaneda. lem haleteda eu xelkaney lew nawçane dejîn û leêstada djî serbexoyî kurdstann، degerêtewe bo euey heta êsta kêşey eu nawçane çareser nekrawe، eger çareser kran، eweş kotayî dêt. boye eger beşêweyekî rast mamele legel kêşey nawçe cênakokekan bkrêt، ewa amaje zorn bo euey bexdaş bem cyabûnewe aştîyaneyeî kurdstan razî bêt.
turkya djî serbexoyî kurdstan nabêt، leber euey turkya geyştote qenaet eu dewletey kurdstan ke drust debêt، tenya le çwarçêwey eu snûrane debêt ke salî 1926ـewe be snûrî êraq nasrawe، emeş manay eweye dewletî kurdstan nabête hokarî euey ke snûrekanî turkya bgordrên.
euey êsta debînrêt، eweye êran zor djayetî damezrandnî dewletî kurdstan dekat، em djayetîyeî êran bo damezrandnî dewletî kurdstan beşêkî le trsî eweye em dewlete bbête handerêk bo kurdî êran û em prseke êranîş bgrêtewe، belam beşêkî dîkey djayetî êran bo damezrandnî dewletî kurdstan pêwendî bewewe heye، ke duay rageyandnî em dewlete pêwendîî nêwan dewletî kurdstan û dewletî turkya zor behêz debêt. sebaret be çonyetî mamelekrdn legel em djayetîyeî êranda، raporteke amaje bewe dekat، eger bepştgîrî emrîka، komelgey nêwdewletî pştgîrî serbexoyî kurdstan bkat، ewa êran natwanêt taser drêje be dujminayetî dewletî kurdstan bdat.