Amîna Zikrî
paş bـ dumahî hatna şerê cîhanêy êkê، nexşê syasêy devera rujhelata naverast guhrînên bneretî bـ serda hatn، peymannama sayks- pîku ku dnavbera brîtanya، franse û bـ harîkarya rusêy hatbû bestn (paş şureşa uktuberê rusyaî xwe jê vekêşa) deverên jêr desthelata împraturyeta osmanî ku tuşî helweşanê bbun dabeşkrn. û bu egerê drust buna dewletên îraq، surya، lubnanê û welatên dîtrên erebî. rêkeftnek ku pştî sed salan neşya seqamgîrî û aştyê bu devera rujhelata navîn dabîn bket.
dewleta îraqê her j destpêka damezrandna xwe j blî nehametî û derbederî، enfal، cînusayd û kîmyabaran û xrabkrna 4.500 gundan tştek dîtr bu kurdstanyan berhem neînaye.êraqê ptr rwaleta dewleteka (bexda) hebûye û her j damezrandna xwe ta nuke bـ faşltrîn dewlet dhête nas krn، bـ awayekê ku pştî sêzde salên ruxandna rjîma be's jî neşya kurdstan û pêkhatên dînî û neteweyî j hêrşên snurî êyn dewletên cîran û j şerê da'ş bparêzît، û d şerê da'ş da abluqa çekî، bـ sextî êxste lـ ser herêmê.
herçend serkrdên syasyên herêmê hemî hewlên xwe bu aştewaya syasî، cvakî û şeraketa rasteqîne bu praktîzekrna dîmukrasyetê lـ bexda dan، lê serkrdên îraqê ev şerakete beref heldêranê brn.
evru qenaeteka temam bu pranî ya welatên azad û bryar bdestên cîhanê drust bûye ku berdewam buna cîwsyasî lـ ser mudêla sayks-pîko aluzî û grftan zêdetr dket û mlmlana tayfî، mezhebî û neteweyî dê qultr û berfrehtr lê ket، têrur geşe û asayşa cîhanî dê kevîte jêr hereşeyeka cdî da، rujhelata naverast bـlez ya beref werçerxaneka grng ya mêjuuyî dçît û gurankarî lـ ser hevpeymanyanda dhêt، d van gurankaryan da rulê kurdan dê yê bngehîn bît، snurên destkrdên ku bـ zur lـ ser kurdan da hatîne sepandn pêdvye bـ îrada rasteqîneya gelan û akncyên deverê ser j nuy bhêne darştn. nha prsa rêfrandom û serbexuya kurdstanê d meydana syasî ya herêmê da û d prsên grngn rujê ne.
herçend şêwê damezrandna dewleta serbexuy bـ tnê furmekê dyar krî nîne، û ya grêdaye bـ fakterên syasî û nêv netewey ve، car heye bnemayên damezrandna dewleta serbexu d amadene، lê îmkana damezrandna dewlet nîne û hndek caran jî herçend bnemayên dewletê berhev nînn، lê dewlet dhête damezrandn.
helbet dewlet û rêfrandom du prsên cyawazn، û encamdana rêfrandomê bـ manaya ragehandna dewletê nîne belku j bu hndê ye ku:
1. reî û buçunên gelî bzann، aya dxwazn dgel wê welatê ku têda djîn، bjîn yan dvên serbexuyya xwe hebît.
2. belgeyeka bhêze، beramber damudezgehên nêvdewletî bu hndê ku ddemê pêdvî bu ragehandna dewletê da bkar bînn، çunke eve mafekê sruştye û kumelgeha nêvdewletî danpîdanê pê dken.
bـ dîtna min grfta serekya kurdan nebuna stratîjyeta hevbeşa neteweyî ye û ta nuke hevpeymanetya netewey ya gştgîr drust nebuye، nebuna stratîjya hevbeşa syasî û ne seqamgîrî ya d gutara hevbeşa neteweyîda dû bereyên serbexu û dje serbexu lـ herêmê drust krye، ta nuke beşek j hzbên kurdstanê lـ gur berjewendyên demî û hzbyaneyên xwe reftarê dken.u beramber berjewendyên netewey wazê j hîsabatên kesukî û taybetî yên xwe naînn.
seruk barzanî d cvîna 2014-07-03 lـ perlemanê kurdstanê، perleman raspard ku dîrasetê lـ ser rêfrandom û destnîşankrna demê wê da bken û herwesan d cvîna 2015-05-18 dgel layenên syasî daxwaz j hemî layanen kr ku jura emelyatan d mawê heftyekê da bu amadekarî bu rêfrandomê pêk bînn، lê bـ mxabnî ve layenên dje serbexuya kurdstanê hewlên pêk ne înana vê jurê krn û hemî hewl dan ku stratîjyeta hevbeşa nştîmanî bu encamdana rêfrandomê pêk nehêt، guman têda nîne ku seruk barzanî serkêşya bchـ înana xewna dêrîn ya kurdstanyan dket û rêfrandom û serbexuya kurdstanê d ferhenga syasî ya kurdstanê da bnechـ kr.
layenên dje serbexuêy، nabît bـ hêceta qeyranên darayî dew û duşavê têkel bken (herçend ev duxê aburî berdewam nabît û ya wextî ye) çend welatên serbexweyên cîhanê yêt heyn ku baruduxê aburya wan zur j başurê kurdstanê xraptre bes amade nînn azadya welatê xwe bـ pare bguhrn.
lـ herêmê sereray hemî kuspên hey، nuke zemîne zur ya guncawe bu armanca neteweyî û rêfrandomê، damezrandna dewleta kurdî zur grê û kêşên çeqbestyên rujhelata naverast dê çareser ket، û seqamgîryê bu deverê dê berhem înît، çunke dewleta kurdî dewleteka êtnîkî nabît ku lـ ser bnemayê qewmyeteka taybet yan tak hzbî û eaydulujyeka bertesk damezrît، belku dê bîte preka pêkve grêdana netewa kurd û neteweyên cîran ku mafê klturî، zman، netewe، ul û hemî pêkhatên d navxuda bـ êksanî yê parastî bît.
bـ serbexweya kurdstanê، dê ev encamên erînî hebn :
1. syaseta derve، nuyneratya dîplumasî، peymanname û rêkeftnên dewlî û syaseta aburî û bazrganî dê resm ket.
2. damudezgehên hukmetê dê bـ sîstematîk hêne rêـــkـxstn.
3. rastewxu dê şêyn neftê bfruşîn، û lـ gur şert û mercên navxuyî bkra peyda bkeyn.
4. jêrxana aburî û pêşesazî ya bhêztr ava bkeyn.
5. grêbestên neftî dgel kumpanyên nêvdewletî d berjewenda kurdstanê da dê hêne rêkxstn، û dewlet mercên xwe lـ ser kumpanya dê sepînît.
6. esmanê kurdstanê j dest îraqê dê rzgar bît.
7. her demê tuşî metrsyên derekî bîn kumelgeha nêvdewletî harîkarya hkumetî dket.
8. şerê da'ş baştrîn nmune bu ku herêma kurdstanê herçend b nuneratya hemî cîhanê şerê têrurîstên da'ş dkr، lê kumelgeha nîvdewletî nedşyan rastewxwe çek û teqemenyan pêşkêşî herêmê bken.
9. kurdstan dê bîte endam d neteweyên êkgrtî da û amadeêy dê lـ cvata nîvdewletîda hebît.
10. herêm du sale jlayê êraqê ve، tuşî szaya aburî bـ brîna muçew budcê ve hatye krn، û qeyrana darayî ya ku bـ egera dabezîna bhaêy neftê û hatna 1.700.000 awaran bu herêmê û şerê da'ş û mesrefê berukên şerî، lê herêm neşya rastewxu qerzî jî snduqa neqda nêvdewletî werbgrît، lê eger xudan dewlet bîn banka nêvdewletî û snduqa neqdî dê harîkaryan pêşkêş ketn.
11. dahatên navxuy û gumrk bu îraqê naçn û hemu jêderên darayî bu xelk û gelê kurdstanê û ava krna jêrxana aburî dê hête mezaxtn.
rêfrandom û dewlet waqeke، pêdvîye hemî layenên syasî d astê vê berprsyaryetya mêjuuy da pêhngava bhavêjn û pştevanya seruk barzanî bu encamdana rêfrandomê bken û bـ gutareka nştîmanî، prsên nştîmanî çareser bken، û her layenekê xwe jê vedzît، jlayê gelê kurdstanê ve dê hête szadan û mêjû rehmê pê naket.