drustkrdnî qessamî şerî bo dabeşkrdnî mîratî êraq


«deylêm û dlîşm pr le ax û kesere، min lew brwayedam ke lemewdwa le êraqda gelêkî êraqî nîye، belku çend pêkhateyekî mroyî xeyalî hen، ke xalîn le hemû hzrêkî nîştmanperwerane û be nerît û bîrubruay prupûçî eayînî goşkrawn. hîç ştêkî hawbeş koyan nakatewe، gwê le ştî xrap degrn û xwazyarî aşub û ajawen. hemîşe amaden djî her hkumetêk rapern، ême demanewê û haletekeş her eme dexwazê ke gelêk drust bkeyn û perwerdey bkeyn û raybhênîn û fêrî bkeyn، ca euey dezanêt ke pêkhênan û drustkrdnî gelêk lem helumerceda qurse، debê bew hewle gewraneş bzanêt ke pêwîste bdrên bo tewaukrdnî em drustkrdn û pêkhênane. eme eu geleye ke erkî pêkhênanîm xstote ser şanî xom.»
şa feyselî yekem
yekemîn padşay şanşînî êraq le 1921


drndayetî û zebr û zeng dû tuxmî serekî le formeley êraqî destkrdda
kêşey dewletî êraq، kêşeyekî bunyadîye û peyweste be şêwazî bunyadnanî em dewletewe lelayen şanşînî berîtanya-we le duay şerî yekemî cîhanî، em dewlete ke le pêkewe lkandnî wîlayetî bexda û besra leseretada wek beşî berîtanya nexşey bo kêşrawe û paşanîş wîlayetî musl xrayeserî leser bryarî berîtanya ke le ser dû bnemay serekî em dewletey drustkrduwe:
1. şerdrustkrdn (War-Making)، emeş wate dewletêkî eskertarî gewre û behêz drust bkrêt bo euey leser astî herêmî û nawçeke btwanêt le astkî balada munafesey sîstmî eskertarî nawçeke bkat.
2. dewlet drustkrdn (State-Making) leser bnemay serkutkrdnî pêkhate rkaberekanî naw êraq û be mîtodî daplosîn û serkutkrdn mamele legel pêkhate cyawazekanî êraq bkrêt، bo eweşî em karey bo bçête ser، hemû kat û be drêjayî nzîkey 100 salî rabrdû her desteyek le bexda deselatdar bûbêt، hewlîdawe deselat monopol bkat û be şêweyekî sentralî pêkhatekanî dîke serkut bkat، eger eu pêkhate cyawazaneş penayan bo şorşî çekdarîş le djî nawend brdbêt، ewa deselatî nawend zor drndane hemû hewlî xoy xstoteger bo euey eu şorşane serkut bkat.
em dû bnemayeî ke berîtanya êraqî leser drustkrduwe، her le seretawe berencamî eu bîrokeye buwe ke şa feyselî yekem ke le hîcazewe hênayan û krdyan be yekem padşay êraq û euyş raşkawane euey gutuwe «le êraqda gelêk nîye be nawî gelî êraq، belku komelêk pêkhatey xeyalîn û hîç hestêkî nîştmanîyan nîye» eme herwa lexora negutrawe، leber euey eger le ser xakêk gelêk bûnî nebêt ke tuxme serekîyekanî dewlet (xakî hawbeş، zmanî hawbeş، mêjuuy hawbeş، eayînî hawbeş، dab û nerîtî hawbeş) pêkewe koyan bkatewe، ewa natwanrêt leser sê bnema serekîyekey dewletî hawçerx ke brîtîn le (damezrawe، serwerîî yasa، dîmukratî) dewletî êraqî leser bunyad bnrêtewe û şerîetî bekarhênanî hêz bdrête dewlet bo euey snûrî eu wlate û seqamgîrî û xoşguzeranî bo gelekey dabîn bkat.
boye eger lêrewe dûbare bgerêynewe bo wte benawbangekey şa feyselî yekem، eu delêt: erkî drustkrdnî gelêk û rahênan û meşq pêkrdnî wek gelêk dexeme serşanî xom. emeş eger le serêkewe legel çwarde bendekey wordo wîlsn bo bryardanî mafî çarenûsî gelan yekbgrêtewe ke şerîet dedate mandêtî berîtanya û ferensa be ser dewlete taze drustkrawekanî naw împratoryetî osmanî، bewey pêwîste eu dewlete tazane her hênde le jêr mandêtî berîtanya û ferensada bmênnewe، ta gelekanyan fêrî hukmranî debn û detwann xoyan hukmranîî xoyan bken، belam qsekey şa feysel be dîwêkî dîkeda hawdjîyekî tewau legel bendekanî wlsn bo mafî bryardanî çarenûsî gelan drust dekat، euyş eweye ke le êraqda gelêk benawî gelî êraq bûnî nîye w، şa feysel xoy ddan bew rastîyeda denêt û xoy delêt: erkî drustkrdnî eu gele leser şanî mine.


belam prsyarî serekî lêreda eweye şanşînî drustkrawî êraq le ser destî berîtanya çon hewlîda gelî êraq drust bkat؟ bêguman be rêgey mlkeç pêkrdn û zelîl krdnî tewauy netewe û mezheb û pêkhate cyawazekanî êraq bo hukmranî 'rubey sunne، lemeşda hêzî asmanî padşayî berîtanya le mawey salanî 1921-1932 ke êraq be fermî bote endamî komeley gelan، zyatr le 130 car hêrşî asmanî wek pştîwanî bo supay êraq krdote ser eu şorş û yaxîbûnaney ke djî dewletî êraq encamdrawn، wek hêrşî supay êraq û frokey berîtanî bo ser şêx mehmudî hefîd û bedîlgrtnî şêx le şerî derbendî bazyan، paşan hêrşkrdne ser şorş û yaxîbûnekanî hozekanî erebî şîeî êraq le başûr، duay euyş hêrşkrdne ser nawçey barzan û damrkandnewey şorşî yekemî barzan، helkutane ser şorş û yaxîbûnekanî aşurîyekan û drustkrdnî qesabxaneyekî xwênawî djî aşurîyekan le sêmêl، emeş manay eweye her le seretawe be pştgîrî berîtanya hewldrawe le êraqda gelêk drust bkrêt ke le naw 'rubey sunneda btwênrêtewe، gumanîşî têda nîye، hewldan bo twandnewey hemû pêkhate cyawazekan lenaw botey tenya yek pêkhateda، pêwîstî be şêwazêkî dîkey dewlete ke pêy degutrêt dewletî qûl، yan dewletî eskertarî (Deep State)، le êraqîşda، her le seretay drustbûnî em dewlete destkrdewe، supayekî behêz bunyad nrawe، eu supayeî ke hemû salêk le şeşî kanûnî duwemda wek supayekî qareman û behêz leser astî êraq û nawçeke basî palewanêtîyekanî dekrêt، lemeş zyatr leber euey pêkhate cyawazekanî êraq xoyan be xawenî eu supa serkutkare nezanîwe، eu supaye le brî euey xakî êraq le hereşey derewe bparêzêt، berdewam bo serkutkrdnî pêkhate cyawazekanî bekar hatuwe، boye pêkhate cyawazekan amade nebûn be şêweyekî xobexşane bçne rîzî eu supaye، hkumetî padşayî êraqîş xzmetî serbazîî zoremlêy ( altcnîd alacbarî) sepand، emeş buwe hokarî euey supa hemû kat xawenî deselatî krdeyî bêt، her boye le brî euey şanşînî êraq ke be hîsab xawenî perleman bû، be şêweyekî aştîyane destawdestî deselat bkat، ewa her çend salêk duay euey êraq bote endamî komeley gelan، le salî 1936 yekemîn kudetay serbazî le serdestî bekr sdqî encamdrawe، leduay em kudetayewe، şêwazî destawdestkrdnî deselat le êraqda bote euey em efserî pledar kudeta be ser euy dîkeda bkat، lemeş xraptr çend hkumet le bexda gorankarî beserda hatbêt tenanet ke bekr sdqî-îş ke be hîsab le dayk û bawkêkî kurd buwe، hewlyandawe le çwarçêwey 'rubey sunne hêndey dîke deselatî serbazî û serkutkarî qorx bken û djî kurd û her pêkhateyekî dîkey êraq bîxeneger، herwek le çlekanî sedey rabrdû carêkî dîke hkumetî padşayî êraq hemû hêzî pyade û tank û top û hêzî asmanî xoy bo djayetîkrdnî şorşî duwemî barzan xsteger، em bare drêjey hebuwe heta kudeta serbazîyekey ebdulkerîm qasm le salî 1958 ke kotayî be rjêmî padşayetî hêna. ebdulkerîm qasm le ber euey duay kudetakey hewlîda le destûrî katîda be şêweyekî rasteqîne pênasey dewletî êraq bkat be nîştmanî hawbeşî kurd û ereb، ewe bû kurd pştgîrî tewauy bo ebdulkerîm qasm derbrî û kudetakeyan naw lêna şorşî çwardey temmuz، lemeş zyatr barzanî nemr bew amance le sovyet gerayewe، eu destûre katîye cêbecê bkrêt û kurd û ereb pêkewe êraq le ser bnemay şeraket bunyad bnênewe، belam le ber euey balî şovênî 'rubey sunne be reg û rîşey bunyadî dewletî êraqda şorbbûnewe w، lebneretda dewletî êraq leser bnemay twandnewey pêkhatekan le naw 'rubey sunne bunyad nrabû، balî şovênî erebî betaybetî hzbî be's، lesalî 1959 hewlyanda qasm tîror bken، paşanîş qasm le belênekey û bendî sêyemî destûrî êraq paşgez buwewe û gewretrîn hêrşî krde ser kurdstan û nawçey barzan bo euey kurd serkut bkat، belam emcareyan barzanî nemr û partî dîmukratî kurdstan، şorşî meznî eîlûl-yan rageyand. dyare le şestekanî sedey rabrdûş heta kudetay 1968 ke bekr û sedam hatne deselat، çendîn kudetay dîkeş rûyandawe، belam le duay 1968 û hatnî sedam û bekr bo deselat، îdî êraq be tewauy buwe dewletêkî serkutkarî polîsî û drnde û le mawey salanî heftakan û heştakanda hzbî be's nzîkey yek mlyon hawulatî le êraq bêseruşwên û bend krduwe، betaybetîş le mawey 10 salî heştakanî sedey rabrdû gewretrîn tawanî djî gelî kurdstan encam da ke serkutkrdnî hezaran feylî be nawî tebîey êranî henardey êran krdewe û bêseruşwênî kurdn، paşanîş enfalkrdnî 8000 barzanî û dwatrîş kîmyabarankrdnî helebce û şalawe bednawekanî enfal ke 182 hezar kesî komelkuj krd.



şerî êraq û êran. nmayşkrdnî hêzî dewletêkî eskertarî le ser astî nawçeke



legel euey le salî 1968 û duay kudetay be'sîyekan، ehmed hesen bekr buwe serok komarî êraq، belam karakterî serekî le naw dewletî êraqda sedam husên-î cêgrî bû. sedam leseretada hewlîda kêşey kurd le êraqda be şêweyekî aştîyane çareser bkat û serkrdayetî şorşî eîlûl-îş pêşwazî lew hewley krd û le 11î adarî 1970 rêkkewtnî nêwan şorşî eîlûl û hkumetî be's îmza kra، bepêy eu rêkkewtne debû lemawey 4 salda mafî otonomî û cugrafyaî kurdstan le êraqda dyarî bkrêt، belam le mawey eu 4 sale pîlanî be'sîyekan ewe bû ke barzanî nemr tîror bken، herweha le ser astî nêwdewletîş pêgey xoyan qaym bken، legel euey barzanî nemr û serkrdayetî şorşî eîlûl lem hewlaney be's û bexda xaflgîr nebûn، belam mebestyan bû aştî berdewam bêt، nek şer helbgîrsêtewe، belam be's le salî 1974 şerî beser kurdda sepand û le şerekeşîda nek her serkewtû nebû، belku qaremanyetî hêzî pêşmerge û ptewîî şorşî eîlûl waykrdbû ke hkumetî be's brûxêt، belam leber euey emrîka le şerî vêtnam dorandbuuy û erebîş şerî oktoberî salî 1973 brdboewe، syasetî derewey emrîka le serdemî hînrî kîsncer bew arasteye berêwe deçû، êraq lew kateda ke zyatr le sovyet nzîk bû، pelî bkêşêt û le emrîka û rojeaway nzîk bkatewe، boye le salî 1975 le çwarçêwey pîlanekey kîsncerda، şay êran û sedam husên le cezaîr kobûnewe û lew kobûneweyeda sedam husên sazşî le ser şetulereb krd bew mercey êran hemû pştîwanîyekanî xoy le şorşî eîlûl bbrêt، lemeş zyatr rêkkewtn leser euey be herdû dewlet serkutî her şorş û mqawemetêk bken، eme waykrd şorşî eîlûl bkrête qurbanî pîlanêkî nêwdewletî û nskoy beserda bêt. legel euey duay tenya çend mangêk partî dîmukratî kurdstan xoy rêkxstewe û serkrdayetîî katîî helbjard û duay salêk şorşî gulan-î wek drêjepêderî şorşî eîlûl rageyand، belam hzbî be's û sedam husên rêgeyan bo text bû، bo euey be tewawetî êraq bkene dewletêkî eskerî û behêz le ser astî nawçeke û dewletêkî polîsî û eminî û drnde leser astî nawxo û duay nskoy şorşî eîlûl be yek dû sal kewte wêzey hzbî şîwî êraq û euyşî serkut krd. emrîka le heftakanî sedey rabrdû ta hatnewey ayetula xumeynî le salî 1979 le ferensa û rûxanî rjêmî şay êran û damezrandnî komarî îslamî، hewlîdeda nek pêwendîî alozî le mêjîney nêwan êran û êraq hêwr bkatewe، belku amancî ewe bû êran û êraq wek dû dewletî behêzî nawçeke dost bn û pêkeweş dostî emrîka bn، lemlaşewe ke rêkkewtnî kamb dîvîd le 1978 le nêwan mîsr û îsraîl serkewtnî bedest hênabû، wek hênanedî seqamgîrî tewau le rojhelatî nawerast dexwêndrayewe. belam be rûxanî şa û damezrandnî komarî îslamî êran، lelayek emrîka dostêkî gewrey wek şay le destçû ke nawî lênabû (polîsî kendaw)، lelayekî dîkewe be serkewtnî şorşî îslamî êran، rageyandnî wîlayetî feqîhـ zengêkî metrsîdar bû bo hukmranî le êraqda، emeş lew rwangeyewe serçawey grtbû، ke pêştr ayetula xumeynî çawerwanî şîeî bo îmamî mehdî gorîbû bo damezrandnî wîlayetî feqîhـ، boye serkewtnî em arastey ayetula xumeynî، herweha bangeşey komarî îslamî bo henardekrdnî mudêlî wîlayetî feqîhـ bo eu şwênaney ke şîeî têda dejî، emeş hengawêk bû bo euey çîdîke şîeî êraqîş çawerwanî îmamî mehdî neken û le çwarçêwey wîlayetî feqîhـ bkewnexo û hkumetî 'rubey sunne brûxênn. hawkat sedam husên bo euey wîlayetî feqîhـ-î êran reg danekutêt، çend mangêk duay serkewtnî şorşî wîlayetî feqîhـ le êran، kudetayekî spî be ser ehmed hesen bekr-da krd û kewte geran be duay byanûyek bo euey şerêkî xwênawî legel êran drust bkat û be byanuuy eu şereşewe be tewawetî hemû eu merceaney şîe tesfye bkat û carêkî dîkeş şorşî kurdstan xamoş bkatewe. dyare sedam husên her sê amancekey bo hatedî، hem şerekey legel êran drustkrd، hemîş bwarî euey bo rexsa ke be byanuuy eu şerewe merceekanî şîe tesfye bkat، hemîş şalawêkî gewrey enfal û jînosayd û kîmyabaran djî kurdstan pyade bkat. hemû eu hengawaney êraq ke le ser destî sedam husên her dû bnema serekîyekey bunyadî dewletî êraqî hênabuwedî، lelayen emrîkawe pêşwazî lêdekra û leser astî nawçekeş lelayen dostekanî emrîka (mîsr، urdn، sodye، yemen û dewletanî kendaw) pştgîrî gewrey lêdekra. eme heta salî 1990 drêjey hebû، belam xrûrî sedam husên geyşte euey hereşe le dagîrkrdnî dewletanî dostî emrîka bkat، le salî 1990 emeşî krd û kueyt-î dagîrkrd، lemeda emrîka tewau boy aşkrabû ke çîdîke sedam husên xzmetî berjewendîyekanî emrîka le rojhelatî nawerast nakat، boye hawpeymanî nêwdewletî djî dagîrkrdnî kueyt lelayen sedam husên-ـewe pêkhêna û gurzêkî gewreyan le supa û rjêmî sedam husên da، paşanîş buwe hokarî euey ke le kurdstan û 14 parêzgay êraqî raperîn djî rjêmî sedam husên berpa bkrêt، belam sedam husên be destêkî asnînî zor drndane raperînekanî başûr û nawerast û kurdstanî damrkandnewe، le encamda beşî here zorî gelî kurdstan bryaryan da rew bken، bo emeş rojawa nawçeyekî aramî le seruuy hêlî 36 bo kurdstan damerzand û çawpoşî le başûrî şîenşînî krd، bo euey dewletêkî şîeî hawşêwey komarî îslamî êran le êraqda danemezrêt. emrîka le mawey salanî newedekanî sedey rabrdû heta 2003 ke rjêmî sedamî rûxand، syasetî clewgîrî dûlayeney êraq û êranî pyade krd، belam ke êran le katî pyadekrdnî em syasete twanî pere be projey nîwklyarî bdat wek bunyadnanî jêrxanêk bo drustkrdnî çekî nîwklyarî، herweha duay euey rjêmî sedam husên êraqî krdbuwe zonêkî aram bo hatuçoy tîrorîstanî qaîde û pştgîrî tewauy hzbe îslamîye çekdarekan، eme waykrd emrîka bîr le rûxanî rjêmî sedam husên bkatewe، emeş bew amancey êraq bew core dabmezrênêtewe ke dewletêk bêt hawpeymanî emrîka bêt، belam leber euey be heman şêwazî berîtanya êraqî damezrandewe û be heman şêwazî berîtanya pştgîrî yek pêkhatey krd bo euey êraqêkî behêz bunyad bnêtewe، ewa eu êraqey lê kewtewe ke êsta parçekanî bo konakrêtewe.


post êraq
sê dewlet û sê supay cyawaz


ezmûnî sedey rabrduuy bunyadî dewletî êraq derîxst، eu amancey êraqî le ser drustkrawe bo euey gelêkî têda drust bkrêt le 'rubey sunneda twabêtewe، paşan eu gele fêr bkrêt û meşq û rahênanî pêbdrêt bo euey btwanêt hukmranî bkat، lesalî 2003 û duay rûxanî rjêmî sedam husên derkewt، eu gele nek her drust nabêt، belku drustkrdnî eu gele xoy le xoyda debête çawpoşîkrdn le paktawî regezî û neteweyî û eayînî û mezhebî çend pêkhatey cyawaz le êraqda، boye duay dagîrkrdnî êraq lelayen emrîkawe، nexşey rêgey emrîka bo bunyadnanewey êraq ewebû ke pêş hemû şt eu supaye helbweşênêtewe ke amanc le drustkrdnî brîtî buwe le nmayşî serbazî leser astî nawçeke û serkutkrdn û paktawkrdnî regezî leser astî nawxoy êraq، bo emeş le mangî ayarî 2004 bepêy bryarekanî ( 148sê،1509،1511) encûmenî asayş emrîkay wek wlatêkî dagîrkar nasand û êraq kewte jêr mandêtî emrîkawe، emrîka bew lojîke emey krd، êraq wek dewletêkî xawen serwerî le destêwerdanî derekî bparêzêt، belam euey feramoş krd، her leseretay drustbûnî dewletî êraqewe grupî çekdarî xeyredewletî lenaw êraq bûnî hebuwe û leser astî nawçeke û dewrberî êraqîş karakterî çekdarî xeyredewletî legel dewletanî nawçeke bûnyan heye، boye dewletanî nawçeke zor beasanî detwann be rêgey grêdanî pêwendî hemahengî le nêwan grupe çekdare xeyredewletîyekanî wlatanî drawsê legel grupe çekdare xeyredewletîyekey êraqda، euca leber euey rjêmî sedam husên be drêjay 35 sal jêrxanêkî ptewî dewletêkî serbazî û eminî û polîsî leser bnemay 'rubey sunne bunyadnabû، ewa legel helweşanewey supa û dezgakanî muxaberat û emin û polîs، pşkî şêr ber pêkhatey erebî sunne kewt، erebî sunneş hatnî emrîka bo êraq wek kotayhatnî deselatî erebî sunne leqelem da. herboye erebî sunne yekemîn helbjardnî êraqî duay ruxanî rjêmî sedam husên baykot krd، paşanîş beşî jmareyekî zorî erebî sunneş kemtr le 2 leser sêy sê parêzga destûrî êraqî retkrdwewe، destûrêk ke êraq wek dewletêkî fîdralî û dîmukratî û freyî û perlemanî pênase dekatewe.



bêguman arastey erebî sunney êraq be retkrdnewey êraqî nwê، dewletanî dewruberî êraqî be dewletanî erebî û şîe û sunnewe yekxstbû، boye lew katey erebstanî sodye le rwangey 'rubey sunnewe hawkarî erebî sunney dekrd، ewa êran û sûrya wek dû dewletî şîe le rwangey euey emrîka dujminî hawbeşî her sê layane hawkarî yaxîbuwanî sunneyan dekrd، katêkîş emrîka naçar bû le kotayî 2006 û seretay 2007 bepele hêzî zyatr bnêrêt bo êraq û hozekanî erebî sunne le çwarçêwey hêzekanî sehwe çekdar bkat، eme le seretada buwe hokarî euey ke tîrorîstanî qaîde le êraq têkbşkên û xerîk bû hêzî lokalî çekdarî xeyredewletî erebî sunneş bekar bhênrêt bo seqamgîrî êraq، belam hkumetî malîkî trsî euey lê nîşt، eger sunne çekdar bêt، ewa mêjuuy rabrdû be ser erebî şîe dûbare debêtewe، boye kewte dananî planêkî mehkem bo euey hêzî sehwe helbweşênêtewe û wek bryar bû têkelî supa û asayş bkrên، cêbecê nekra، lebrî ewe nurî malîkî be pştgîrî emrîka supayekî tazey leser bnemay êraqî 'rubey şîe drustkrd، bew nyaze hemû pêkhatekanî êraq le naw 'rubey şîeda btwênêtewe، belam ewe bû emcareyan le salî 2014 legel derkewtnî da'ş le musl-ـewe pênc fîrqey supay êraq xoy teslîm krdu supay êraq leberyek helweşawe، ke supaş leberyek helweşa، îdî ştêk namênêt nawî dewletî êraq bêt. dewletî êraq le seretawe leser bnemay supa û eskertarî bunyad nrawe، boye be naçarî duay helweşanewey supay êraq le huzeyranî 2014، merceîetî şîe ayetula sîstanî be aşkra daway damezrandnî heşdî şe'bî wek supay şîe krd، bo euey bergrî le şîe bken، dyare emeş be tewawetî dergay bo êran wala krd benawî bergrîkrdn le şîewe nfuzî serbazî xoy be aşkra le êraqda zyad bkat. lem haletey êstada ke kurdstan xawenî hêzî pêşmergey xoyetî wek supay kurdstan، herweha şîe xawenî mîlîşyaî heşdî şe'bî-ye wek supay şîe، êsta xerîke sunneş debête xawenî supay xoy ke heşdî wetenî-ye، eme manay eweye êsta bnaxey sê dewlet drust buwe ke sê supay cyawazî heye، lêkcyakrdnewey em sê dewleteş pêwîstî be drustkrdnî qessamêkî şerî heye bo euey bray gewre xedr le bray bçûk nekat û her kes mafî xoy le çwarçêweyekî şerîda werbgrêt.


drustkrdnî qessamêkî şerî bo dabeşkrdnî mîratî êraq le çwarçêwey şerîetî nêwdewletî


euey hemû dewlete zlhêzekanî cîhan lêy detrsan، ewe bû snûrî dewlete destkrdekanî sayks pîko bgorêt، emeş nek leber euey rêkkewtnî sayks pîko rêkkewtnêkî pîroze û nabêt destkarî bkrêt، belku leber euey sayks pîkoy duay tewaubûnî şerî yekemî cîhanî، nek xudî rêkkewtneke، ragrtnî balansî hêze le nêwan hêze gewrekan û carêkî dîkeş le duay kotayî hatnî şerî duwemî cîhanî، parsengî hêzî nêwan hêze gewrekan leser eu sayks pîko-yeî akamî şer rêkxrawetewe û le duay rûxanî dîwarî berlîn-îş dîsan sayks pêko wek dyarîyekî destkarî nekraw bo rojawau û emrîka mawetewe، duay raperînekanî salî 2011 le wlatanî erebîş zor hewlyanda eu snûrane wek xoyan bhêlnewe، belam be welamdanewey drndaney rjêmî beşar esed bo raperînekanî sûrya û werçerxanî syasetekanî nurî malîkî berew dîktatoryet û eskertaryet û seheldanî da'ş û rageyandnî xelafete îslamîyeke، nexşekey sayks pîko wek akamî şer û balansî nêwan hêze gewrekan bûnî nema، herdû dewletî êraq û sûryaş wek dû dewletî xawenî serwerî kotayyan hat.



sebaret be sûrya ke hêşta wek dewletêkî nawkoy nêwan hêze gewrekan seyr dekrêt û hemû dewlete gewrekan xoyan bexawenî dezann، lewaneye karêkî asan nebêt be zuuyî eu wlate dabeş bkrêt، belam sebaret be êraq ke heta êstaş emrîka wek destkewtî xoy seyrî dekat û eu mafey heye syasetî taybetî bo êraq dabrêjêt û key wîstî destêwerdan bkat، detwanê bîkat، ewa karkrdn leser dabeşkrdnî êraq û manewey wek destkewtêk bo emrîka، ewa debêt be duay eu rêgeye bkewêt ke çon parçekanî êraq be aştî kobkatewe û le brî euey êraq wek dewletêk bkate dost û hawpeymanî xoy le nawçeke، ewa zemîney euey bo rexsawe sê dewlet pêkewe bkate hawpeymanî xoy û em sê dewleteş leber euey sê dewletî tazen، lojîkî parastnî dewletîş le rojhelatî nawerast berdewam pştbestû buwe be hêzêkî gewrey derekî، ewa em sê dewlete xoyan pêşwazî le emrîka deken bo euey byanparêzêt، belam bnemay em parastne ke le duay mrdn û kotayîhatnî êraq bote basî roj، debêt emrîka sê pêkhate serekîyekey êraq (kurdstan û nawçekanî erebî sunne û nawçekanî erebî şîe) be yek çaw seyr bkat û rêge nedat layenî şîe ke êsta xoy be bragewrey êraq dezanêt û bexday kontrol krduwe، mafî erebî sunne û kurdstan bxwat û xoy ferz bkat، bo emeş grnge nexşerêgeyekî be hawşêwey qessamî şerî bo mîratî êraq drust bkat، leber roşnayî eu qessame şerîye her pêkhateyek beşî xoy le mîratî êraq werbgrêt، paşanîş le çwarçêwey şerîyetî nêwdewletîda her sê dewleteke be fermî bnasrêt.