şere sextekeyi nûsîneweyi destûrî 2005 û naseqamgîrîyi eminî û siyasî û pêşêlkarîye destûrîyekan

 

beşî duwem

 

'êraqî fîdrrallî dîmukratî perlemanî

le gorrînî allakeyewe bunyad denrêtewe

le dwayi rûxanî rjêmî sedam ḧusên û paşanîş dwayi eweyi emirîka xoyi krde dagîrkar û pol brîmerî wek ḧakmî medenîyi 'êraq damezirand, hawkat encumenêkîş be nawî «encumenî ḧukm» le serkrde 'êraqîyekan pêkhat û le maweyi 10 mangî encumenî ḧukm, em serkrdane «mḧemed beḧrel'lûm, îbrahîm ce'ferî, eḧmed çelebî, eyad 'elawî, celal tallebanî, 'ebidul'ezîz ḧekîm, 'edinan paçeçî, muḧsîn 'ebidulḧemîd, ms'ud barizanî, 'êzedîn selîm û ẍazî meş'el» her yekeyan bo maweyi mangêk serokayetîyi encumenî ḧukmiyan dekrd û, yekem kobûneweyi encumenî ḧukmîş le rojanî 14-16 temmuzî 2003 destî pê krd, dwayi ewîş le eylûlî 2003 ḧkumetêkî katî le 25 wezaret damezira û le 1î ḧuzeyranî 2004 be hellbijardinî serok komar û encumenî wezîranî ḧkumetî întîqalî karî em encumene kotayî hat.

em encumene le maweyi karkrdinî legell ḧkumetî katîyi brîmer çend karêkî giringî encam da:

2. birriyarî da, allayi rjêmî be's bigorrêt û be şêweyekî katî allayekî nwê bo 'êraq drust bikrêt, bo emeş dîzayinî allayekî nwê lelayen endaziyar «rref'et çadrçî»yewe pêşniyar kra û encumenî ḧukm pesendî krd, bellam wek serok barizanî amajeyi pê krduwe û nûsiyuyetî «êstaşî legellda bêt, nazanm kê û çon ew birriyareyi hellweşandewe».

2. nûsîneweyi «yasayi katîyi berrêwebrdinî wllat», yasayekî giringî binerretî bû bo berrêwebrdinî dewlletî 'êraq û encamdanî hellbijardin û damezirandinî katîyi «encumenî nwêneranî 'êraq û damezirandinî lêjineyek bo nûsîneweyi destûr», wa birriyar bû, ew ḧkumete întîqalîyeyi ke be serokayetîyi eyad 'elawî damezirabû, karibikat bo eweyi em yasa giringe ke têyda hatuwe «'êraqêkî dîmukratî û yekgrtû» le birriyarî 1546î encumenî asayş binûsirêt û, berwarî derçûnî em birriyareş 8î ḧuzeyranî 2004 bû, wate hefteyek dwayi damezirandinî ḧkumetî întîqalîyi 'êraq, bellam wek serok barizanî lelayen ẍazî yawer serkomar le qonaẍî întîqalî agadar krawetewe, ẍazî yawer legell corc debiliyu bûşî serokî ew katî emirîka, basî eweyi krduwe ke yasayi katîyi îdareyi dewllet bixirête naw birriyarekeyi encumenî asayşî nêwdewlletî, bellam bûş be ẍazî yawerî gutuwe «leber sîstanî yasayi katîyi berrêwebrdinî dewllet nexirawete naw birriyarî encumenî asayşî nêwdewlletîyewe.

sebaret bem dû rûdaweyi encumenî ḧukm, serok barizanî le bergî şeşemî «barizanî û bzûtineweyi rizgarîxwazî kurd», amajeyi bewe krduwe, dwayi eweyi birriyarî gorrînî allayi 'êraq be nadiyarî hellweşêndrayewe, birriyarî dawe allakeyi «be's û sedam» çîdîke le herêmî kurdistan hellinekrêt, lembareyewe nûsiyuyetî «le kurdistan birriyarmanda, ême be hêç şêweyek allayi serdemî be's hellinakeyin, bellku degerrêyinewe bo allayi serdemî komarî 14î temmuz ke katî xoyi pêşniyar krabû, heta ew kateyi allayekî nwê bo 'êraq drust û pesend dekrêt. dwayi birriyarekeman sebaret be hellinekrdinî allayi serdemî be's, jmareyek destxoşîyan lê krdîn û, jmareyekî tirîş babetekeyan krde madideyekî çewr bo hellrrşitinî rq û kîne beranber kurdistan û xudî min».

serok barizanî sebaret bem hêrşe narrewayeyi dekrane ser kurdistan û şexisî xoy, le wellamî nameyekî mam celalda ke lem hêrşe şovênîyane agadarî dekatewe, bemcore wellamî mam celalî dawetewe «le rageyandinekanda zor be rq û kîne û be şêweyekî çewaşekarane hewalleke billaw krawetewe, birriyare beyanî biçme perlemanî kurdistan û le perleman rûnikrdineweyi pêwîst bidem».

dwayi rûnikrdinewekeyi serok barizanî û aşkradinî rastîyekan leweyi ke em allayeyi êstayi 'êraq be pşitibestin be birriyarêkî «encumenî serkrdayetîyi şorrş hellweşawe «yasayi bo derkrawe û allayeke şerrî qadisiyeyi le sayeda krawe û sê estêreyi naw allake be druşmî be's «weḧde ḧurrîye îşitirakîye» tefsîr krawe û, le hoye nerênîyekanî em yasayeda hatuwe «em yasaye şanazîyi şorrşî ḧevde û sî temmuze».

dwayi aşkrakrdinî em rastîyane, wek serok barizanî amajeyi pê krduwe û nûsiyuyetî «diyar bû berprsanî 'êraq hestiyan be hellekeyan krd, boye zû hewllî çareserkrdinyan da, ewîş be hellkrdinî allayi êstayi 'êraq ke be bê estêre û teniya be xetî kufî «alle akbr»î leser nûsirawe, ta êstaş allake katîye, nek allayek le destûrda amajeyi pê krabêt û birriyarî leser drabêt».

sebaret be nûsîneweyi yasayi berrêwebrdinî dewlletîş, her le seretawe 'edinan paçeçî prrojeyekî amade krdbû, hewll dedra, ew prrojeyeyi paçeçî pesend bikrêt, ke çendîn xallî nerênî û dijî mafekanî gelî be kokrdineweyi îmzayi hawullatiyan bas krdbû, twanîbûyan «1732535» îmza kobikenewe, ke dawayi serbexoyiyan krdbû, paşan em bzûtineweye em îmzayaneyi brde encumenî ḧukm bo eweyi bzanrêt ke dawayi serekîyi gelî kurdistan serbexoyî kurdistane, bellam katêk serkrdayetîyi siyasîyi kurdistan basî 'êraqêkî fîdrrallî dekat, debêt ewe bzanrêt gelî kurdistan be serbexoyî kemtir razî nabêt, her boye dwayi brdinî em îmzayane, rojî 29î şubatî 2004 le kobûneweyi encumenî ḧukmda rêkkewtinî kotayî leser yasake kra û rojî 5î adarî 2004 yasake îmza kra.

em dû rûdawe giringeyi serok barizanî le ktêbekeyi amajeyi pê krdûn, amajen bo eweyi her le seretayi rûxanî rjêmî sedam ḧusên le 2003we layenekanî opozsiyonî 'êraqî betaybetî ew layene serekîyaneyi ke rêkkewtinî lendeniyan îmza krduwe, beweyi debêt 'êraqî dwayi rjêmî sedam ḧusên «'êraqêkî fîdrrallî û dîmukratî û perlemanî û freyî» bêt, nîyetiyan pak nebuwe û hemû hewlliyan bo ewe buwe ke nawerokî ew rêkkewtine le çwarçêweyi «fîdrrallîyi parêzgakan»da, pûçell bikenewe, lemeş ziyatir emirîkaş pabend nebuwe be bellênekanî, betaybetî ke xoyi le rizgarkerewe gorrî bo dagîrkar û paşanîş le serdemî ḧukmî ḧakme medenîyekeyi «pol brîmer» zor be raşkawî dawayi eweyan dekrd ke hêzî pêşmergeyi kurdistan hellbweşêndrêtewe, boye serok barizanî lem ktêbeda perdeyi leser ruwî hemû ew rastîyane helldawetewe û carêkî dîkeş eweman bîr dehênêtewe, ke êstaş heman eqllîyetî şovênî û heman nîyetî xirap bûnî heye, ke deyanewêt qewareyi herêmî kurdistan biçûk bikenewe û, eger boyan bikrêt lenawîşî berin.

 

hellbijardinî encumenî nwêneranî înîtqalî- 'êraq

damezirandinî serokayetîyi herêmî kurdistan

dwayi pesendkrdinî yasayi berrêwebrdinî wllat, ḧkumetêkî katî be serokayetîyi eyad 'elawî le ḧuzeyranî 2004 damezira û, nwênerêkî 'erebî sunine (ẍazî yawer) wek serok komarî katîyi 'êraq hellbijêrdra, erkî serekîyi em ḧkumete ewe bû, ke zemînesazî bikat bo eweyi hellbijardin le 'êraqda encam bidrêt û leber roşnayî akamî ew hellbijardineda «encumenî nwêneranî întîqalî – 'êraq» dabmezirêt, bo eweyi em encumene hem ḧkumetêkî întîqallî dabmezirênêt, hemîş lêjineyek bo nûsîneweyi destûrî 'êraq pêkbihênêt.

yekemîn hellbijardinî azad le 'êraqda û duwemîn hellbijardin le herêmî kurdistan le 30î kanûnî duwemî 2005 bo hellbijardinî encumenî nwêneranî întîqallîyi 'êraq û herweha hellbijardinî perlemanî kurdistanîş berrêwe çû.

le akamî em hellbijardine leser astî 'êraq, encumenêkî nwêneranî întîqalî be 270 kursî pêkhat le 275 endam û fraksiyonî kurdistanîş 70 kursî be dest hênabû, em encumene bo maweyi yek sall berdewam bû, leser astî herêmî kurdistanîş perlemanêkî taze hellbijêrdra, ke erkî serekîyi ewe bû yasayi serokayetîyi herêmî kurdistan der bikat û herdû îdareyi «hewlêr û slêmanî» le çwarçêweyi damezirandinî kabîneyi pêncemî ḧkumetî herêmî kurdistan yek bigirêtewe.

le çwarçêweyi proseyi tazeyi siyasîyi 'êraqda, serok barizanî pêdagrîyekî zorî krd, ke debêt yekêk le poste serwerîyekanî serokayetîyekanî dewlletî 'êraq bidrête kurd, bo emeş cextî leser wergirtinî postî serok komar krd, em pêdagrîyeyi serok barizanî leber ewe nebû ke postî serok komar, postêkî zor giringe, be pêçewanewe layi hemû layek aşkraye ke postî serok komar le 'êraqda postêkî teşrîfîye û eger zor giring bwaye 'erebî şî'eyi 'êraq bwariyan nededa hîç layekî dîke werî bigirêt, bellam giringîyi em poste layi serok barizanî, betaybetî pêş nûsîneweyi destûrî 'êraq le heman sallda, zemînexoşkrdin bû bo hellweşaneweyi ew birrgeyeyi ke dellêt «'êraq beşêke le neteweyi 'ereb»u dwatirîş le nûsîneweyi destûrî 'êraqda bemcore çespêndra «'erebî 'êraq beşêkin le neteweyi 'ereb» nek 'êraq wek dewllet, bemcoreş serok barizanî, mam celalî wek nwênerî kurd bo ew poste destinîşan krd û bo yekemîn car le mêjuwî dewlletî 'êraqda mam celal wek kandîdî gelî kurd le 6î nîsanî 2005 buwe serok komarî 'êraq.

bûnî kurdêk be‌ serok komarî 'êraq ke her le seretayi damezirandinî em dewlletew le sallî 1920ـewe hemû hewllekanî 'erebî 'êraq bo ewe buwe, 'êraq wek dewllet bikene beşêk le nîşitmanî 'erebî û be yasa û dîkomênt xakêk bsirrinewe ke nawî kurdistane, meẍza siyasîyekeyi zor lew muzayede ḧzbîyane gewretir bû, ke dwayi hellbijardinî mam celal bo postî serok komarî 'êraq, lelayen mîdiya ḧzbîyekanî yekêtî nîşitmanî kurdistanewe haşuhoşî pêwe kra, her boye carêkî dîke serok barizanî gşitandinêkî bo hemû mîdiyakan partî dîmukratî kurdistan billaw krdewe û raygeyand «be hîç şêweyek nabêt be heman ast û şêwaz wellamî mîdiyakanî yekêtîyi nîşitmanîyi kurdistan bidrêtewe û nabêt em destkewte gewreyeyi gelî kurdistan bşêwêndrêt», lemeş ziyatir serok barizanî eweşî leser mîdiya û rageyandinekanî partî dîmukratî kurdistan feriz krd, ke debêt le darrşitinî hewallekanda, hewallekanî mam celal le pêş hewallekanî xoyi billaw bikrêtewe.

 

damezirandinî serokayetîyi herêmî kurdistan û yekgirtineweyi herdû îdare le kabîneyi pêncemda

dwayi kotayîhatinî proseyi hellbijardinî serokayetîyekan û raspardinî îbrahîm ce'ferî bo pêkhênanî ḧkumetî întîqalî, le herêmî kurdistanîş carêkî dîke kobûnewekanî herdû mektebî siyasîyi partî û yekêtî bo damezirandinî serokayetîyi herêmî kurdistan û mîkanîzimî hellbijardinî serok û derkrdinî yasayi serokayetîyi herêmî kurdistan destiyan pê krdewe, bellam eweyi lem zncîre kobûneweyi mektebî siyasîyi herdûla têbînî dekra, ewe bû dwayi hellbijardinî mam celal wek serok komarî 'êraq, beşêk le endamanî mektebî siyasîyi yekêtî nîşitmanî kurdistan 180 ple hellwêst û rwangeyan gorranikarî beserda hat û le naw endam û layengranî yekêtîda prrupagendeyi eweyan billaw dekrdewe, beweyi gwaye le pênawî wergirtinî postî serok komarda yekêtî tenazulî zorî bo partî krduwe, çunike le yasayi serokayetîyi herêmî kurdistanda desellatêkî zor be serokî herêmî kurdistan drawe. boye pêwîste desellatekanî serokî herêmî kurdistanîş hawşêweyi desellatekanî serok komarî 'êraq prrotokollî bêt.

serok barizanî le bergî şeşemî «barizanî û bzûtineweyi rizgarîxwazî kurd», leser em prse hellwesteyi krduwe û «dktor meḧmûd 'usman û fexirî kerîm»î narduwe bo slêmanî û legell mektebî siyasîyi yekêtî çendîn kobûneweyan krdbû, serencamî ew kobûnewane eweyan bo derkewtibû, beşêk le endamanî mektebî siyasîyi yekêtî ciyawazî û nakokîyekî qûlliyan legell mam celal heye û deyanewêt mam celal azar biden, leser em têrrwanîn û hellwêste serok barizanî bem şêweye hewallî bo serkrdayetîyi yekêtîyi nîşitmanîyi kurdistan narduwe û pêyi gutûn «min ne dawayi postî serokayetîyi herêmî kurdistanm krduwe, ne birriyarî wergirtinî ew postekem dawe. ḧez dekem pêtan billêm, eger min amade bm postî serokayetîyi herêmî kurdistan werbigirm, bebê êweş dekrêt. hemû layenekan dawayan krd, ke postî serok komarî 'êraq werbigirm, min qbûllm nekrd û postekem ret krdewe, bellam eger postî serokî herêmî kurdistan werbigirm, serokêkî prrotokollî nabm, boye birriyarî xotan biden...».

em hellwêsteyi beşêk le endamanî mektebî siyasîyi yekêtî, tewaw tewaw mam celalî nîgeran krdbû, her boye le 28î ayarî 2005 xoyi serdanî serok barizanî krd û, nawerrokî qsekanî mam celal bo serok barizanî emane bûn:

1. hatûm û nagerrêmewe, ta bellênî wergirtinî postî serokî herêmî kurdistanm pê nedeyt.

2. pêm gutûn herçî le desttan hat, dijî min û hêro û mindallekan û kesukarekanm krdtan. eweyi êsta rû dedat û êwe deyken, qbûll nakrêt û karesatî lê dekewêtewe.

3. êstaş le hemû babet û prsekanda pşitgîrîtan dekem û hawrram le gelltan, cge le dijayetîkrdinî partî û têkdanî nêwan min û ms'ud barizanî.

lew danîşitine dû qollîyeyi nêwaniyan mam celal le beşêkî qsekanîda emeşî be serok barizanî gutuwe «cge leweyi kurrî mela mstefay, gewreyi barizanîyekanî û selmandûşite ke piyawî rojanî tenganey. ḧezdekem rêwşwênî pêwîst bigirîte ber bo eweyi pêkewe serdanî mezarî barizanîyi nemir û kesukarî serberizî şehîdan bikeyin û pêyan rabigeyenîn ke mandûbûn û qurbanîdaniyan befîrro neçuwe».

dwayi em serdaneyi mam celal bo layi serok barizanî, rojî 29î ayarî 2005 carêkî dîke mektebî siyasîyi partî dîmukratî kurdistan kodebêtewe û birriyar dedat, rojî 4î ḧuzeyran perlemanî kurdistan yekemîn kobûneweyi xoyi dwayi hellbijardinekanî kanûnî duwemî 2005 grê bidat û endamanî perleman swêndî yasayî bixon û dest bekar bin. dwayi diyarîkrdinî desteyi serokayetîyi perleman û karubare yasayiyekanî perlemanî kurdistan, le kobûneweyi rojî 12î ḧuzeyranî 2005 perlemanî kurdistanda, be têkrrayi dengî endamanî perlemanî kurdistan ms'ud mstefa barizanî wek yekemîn serokî herêmî kurdistan hellbijêrdra û, birriyar bû her lem kobûneweyeda beberçawî jmareyekî zorî kesayetî û miywanewe serokî herêmî kurdistan swêndî yasayî bixwat, bellam be hoyi xirapîyi keşuhewawe miywanekan neyantwanîbû amadeyi danîşitinekeyi perlemanî kurdistan bin, boye le rojî 14î ḧuzeyranî 2005 be amadebûnî serok komarî 'êraq, serokî encumenî nwêneranî 'êraq, jmareyek le wezîr û perlemantar û serok û skrtêrî ḧzbe siyasîyekanî kurdistan û 'êraq, jmareyekî zor le dîplomat û balliyozî wllatan rêwrresmî swêndxwardinî serokî herêmî kurdistan le perlemanî kurdistan berrêwe çû.

serok barizanî le bergî şeşemî «barizanî û bzûtineweyi rizgarî xwazî kurdistan» bemcore wênayi satî swêndxwardinekeyman bo dekat «le çirke satekanî swêndxwardinmda, wêne û yadî bawkm û kak îdrîs û hemû ew hevallaneyi serdemêk pêkewe pêşmerge buwîn û şehîd bûn, êş û azarî gelekeman û kîmiyabaranikrdinî kurdistan û enfal û korrew û awarebûnî mîlletekeman be zeyin û berçawmda têdeperrîn, eme destkewt û mandûbûn û xebat û qurbanîdanî ewan bû, zor hewllm da didan be xomda bigirm û beser hestekanmda zall bm, bellam çaw her prr le frmêsk bû..».

dwayi eweyi serokî herêmî kurdistan le perleman hellbijêrdra û destibekar bû, hawkat kobûnewe û hewllekanî her dû mektebî siyasîyi partî û yekêtî bo yekxistineweyi her dû îdare le herêmî kurdistan û damezirandinî ḧkumetêkî yekgrtuwî herêmî kurdistan çirr kranewe, bellam em prse legell eweyi prsêkî zor giring bû û amanc û xwastî tewawî xellkî kurdistan bû, bellam berdewam le kobûnewekanda kosp û kêşeyi nwê dehatine berdem proseyi yekgirtinewe, her boye em kêşane wayi krd ke ms'ud barizanî serokî herêmî kurdistan telefon bo 'edinan muftî serokî ew katî perlemanî kurdistan bikat û dawayi kobûneweyekî be peleyi perleman bikat, bo eweyi serokî herêm hemû rastîyekan sebaret be hokarî yekinegirtineweyi ḧkumet û şkstî kobûnewekan bo xellkî kurdistan aşkra bikat. serokî perlemanî kurdistan le cdidîyetî serokî herêmî kurdistan bo em kobûneweye tê degat, boye peywendî be mam celalewe dekat, mam celalîş guşare dexate ser mektebî siyasîyi yekêtî bo serxistinî kobûnewekan û yekgirtineweyi herdû îdare û damezirandinî ḧkumetî yekgrtuwî herêmî kurdistan rabigeyendrêt. em guşarane wayi krd, danustandin û kobûnewekan bo yekgirtineweyi herdû îdare kotayiyan bêt û le rojî 21î kanûnî duwemî 2006 perlemanî kurdistan kobuwewe û yekgirtineweyi ḧkumetî herêm rageyendra, em hengawe mêjuwîye gelî kurdistan be hemû pêkhatekaniyewe pêşwazîyan lê krd.

eweyi lem dû rûdawe mêjuwîye serok barizanî wek dîkomênt tomarî krdûn, xistine ruwî ew rastîyaneye ke pêwîste newekanî êsta û dahatû pend û waneyi lê werbigirin, serok barizanî pêman dellêt «be tebayî û yekrrîzî zor destkewtî gewre lew rojane bedest hatin, wek bûnî mam celal be serok komarî 'êraq, dananî madideyi 58 le yasayi katîyi berrêwebrdinî dewllet û madideyi 140 le destûrî 'êraqî sallî 2005, bûnî pêşmerge be pasewanî kurdistan û dananî madideyi 111 û 112 sebaret be çoniyetî mamellekrdin legell samane sirûşitîyekan w...htd», bellam le heman katda eweşman pê dellêt ke çon «nebûnî hawdengî û hemangî û têrrwanînî teskî ḧzbîyane destkewte giringekanî netewekeman debatewe ser lêwarî helldêr, wek eweyi le kobûnewekanî partî û yekêtî bo damezirandinî serokayetîyi herêmî kurdistan û yekxistineweyi her dû îdare û yekgirtineweyi ḧkumetî herêmî kurdistan rûyan da û, êstaş heman sinyariyoyi bîrkrdineweyi teskî ḧzbiyane asteng û kêşeyi gewre le berdem destkewte nîşmanîyekanman drust deken».

 

şerre sextekeyi destûr

çespandinî fîdrrallîyi cugrafî û mêjuwîy

pêdagrîyi serok barizanî leser eweyi ke debêt yasayi berrêwebrdinî wllat le birriyarî 1456î encumenî asayş amajeyi pê bikrêt, bo çespandinî nasiname nwêyekeyi dewlletî 'êraqe ke yasakeda amajeyi pê krawe «'êraqî dîmukratî û fîdrrallî û freyî» bêt, herweha qewareyi herêmî kurdistan parêziraw û prsî pêşmerge çareser bikrêt û şeraketî rasteqîne bûnî hebêt. bellam bedaxewe bo razîkrdinî dllî ayetulla sîstanî «'erebî şî'e» corc debiliyu buş serokî ew katî emirîka rêgeyi nedabû ew yasaye le birriyarekeyi encumenî asayşî nêwdewlletî amajeyi pê bikrêt.

lem rûdawewe, serok barizanî ew tirseyi la drust bû, emirîkîyekan deyanewêt leser ḧîsabî mafekanî gelî kurdistan xellkî dîke razî bikrêt û, em tirseyi serok barizanî le cêgeyi xoyda bû, her boye katêk zor be cdidî pêdagrî leser mafekanî gelî kurdistan dekrd, emirîkîyekan û layenekanî dîkeş car û bar deyangut leser fllan birrge û madide hemû layek razîn, teniya ms'ud barizanî narrazîye.

le bergî şeşemî «barizanî û bzûtineweyi rizgarîxwazî kurd», serok barizanî serdanî şandêkî emirîkîman bo degêrrêtewe ke pêş nûsîneweyi destûr em dawakarîyeyaneyan hebuwe:

1. çwar kursîyi encumenî parêzgayi kerkûk be bereyi turkmanî û komelleyi 'erebî bidrêt.

2. lem qonaẍeda pêdagrî û dakokiyekî zor leser madideyi 58 û 140î destûr nekrêt.

serok barizanî bemcore wellamî emirîkîyekanî dawetewe «pê deçêt paşgezbûneweyek le hellwêstekantanda hebêt û, hewll deden leser ḧîsabî kurd kêşekan çareser biken, ême hewll dedeyin nermî binwênîn, bellam be hîç şêweyek sazş leser mafekanman nakeyin».

kewate pêş destpêkrdinî kobûnewe çirrekan le 8î ab ta 28î abî 2005 bo nûsîneweyi destûr, jîngeyekî alloz û natendrust hebuwe ke leser ḧîsabî mafekanî gelî kurdistan layenekanî dîke betaybetî 'erebî şî'e û sunine razî bikrên, emeş le katêkda beşêk lew 'erebe sunineyaneyi ke endamî lêjineyi nûsîneweyi destûr bûn, zor şovênîyane reftariyan krduwe, zorbeyi endamanî 'erebî şî'eş ke endamî lêjineyi nûsîneweyi destûr bûn, deyanwîst her le seretayi nûsîneweyi destûrda hejmûn û balladestîyi xoyan le destûrekeda bsepênin, boye pêş eweyi kobûnewekanî lêjineyi nûsîneweyi destûr dest pê bikat, serok barizanî be amadebûnî eyad 'elawî em mercaneyi bo nûsîneweyi destûr be zallmayi xelîlzad balliyozî ewkatî emirîka le 'êraq rageyanduwe:

1. wek pêşitir rêkkewtinî leser krawe, pêwîste nasinameyi 'êraq wek xoyi bparêzirêt û be hîç şêweyek gorranikarî têda nekrêt, ke brîtîye le» 'êraqî dîmukratî û fîdrrallî û freyî».

2. bo kurd derfetêkî mêjuwîye û nabêt le destûrda kemtir le yasayi berrêwebrdinî wllat, bas le mafekanî kurd bikrêt.

3. pşitgîrî le dabeşkrdinî dadperweraneyi dahat û serçawe sirûşitiyekan dekeyin, bellam geruwî xoman radestî beẍda nakeyin.

4. pêwîste çwarçêweyekî yasayî bo pêşmerge le destûrda bidozirêtewe.

5. bepêyi rêkkewtin, sinûrî herêmî kurdistan leser binemayi rastîye mêjuwîyi û cugrafiyekan destinîşan û diyarî bikrêt.

6. ême be pêçewaneyi hemû xellkî tir, xwênman bo rizgarî û azadî 'êraq dawe, be hîç şêweyek nabêt xellkî tir leser ḧîsabî kurd razî bikrên.

em hoşdarîyaneyi serok barizanî bo balliyozî emirîka le 'êraq, lew bakgrawendewe serçaweyi grtuwe ke emirîkîyekan dwayi rûxanî rjêmî sedam ḧusên lew bellênane paşgez bûnewe ke pêşitir be kurdiyan dabû, lewane:

emirîkiyekan dwayi rayi gşitîyi emirîka û drustkrdinî hawpeymanî, pêwîstiyan bewe bû opozsiyonî 'êraqî kongreyek bibestêt û leser şêwazî sîstmî dahatuwî 'êraq rêk bikewn, em gongre ke be kongreyi lenden nasirawe, be hewllî serok barizanî serkewtinî bedest hêna, bellam emirîka her dwayi 40 roj le rûxanî rjêmî be's pabendî bellênekanî xoyi nebû.

emirîka bellênî dabû, wek wefayek bo beşdarîyi karayi pêşmerge le şerrî azadî û rizgarîyi 'êraqda, meşq û rahênan be pêşmerge bikat û prr çekî bikat, bellam em bellêneşî nebrde ser.

emirîka bellênî dabû, yasayi berrêwebrdinî wllat le birriyarî encumenî asayşî nêwdewlletî amajeyi pê bikrêt, ke nasinameyi 'êraqî be «'êraqî dîmukratî û fîdrrallî û freyî» pênase krdbû, bellam bo razîkrdinî 'erebî şî'e serokî emirîka em kareyi nekrd.

be leberçawgirtinî em rastîyane ke natwanrêt lem prse hestiyareyi nûsîneweyi destûr be tewawetî pşit be emirîykekan bibestirêt, serok barizanî her le seretawe û be rawîj û kobûneweyi taybetî legell mam celal, hewllî eweyi dabû ke tebayî û yekrrîzî leser prsî destûr lenaw gelî kurdistan begşitî û partî û yekêtî betaybetî drust bikat, ew lêjineyeyi bo amadekrdinî reşnûsî destûr û mafekanî gelî kurdistan drust dekrêt, debêt wek yek tîm kar bo em prse biken.

em tebayî û yekrrîzî û yekhellwêstîyeyi partî û yekêtî buwe hokarî ewey, ew xallaneyi serok barizanî pêş destpêkrdinî kobûnewekanî lêjineyi destûr, legell emirîkîyekan basî krdbû, twanra le naw destûrekeda biçespêndrîn, eme legell eweyi xwastî gelî kurdistan zor lew mafane ziyatire ke le destûreke diyarî krawn, akamî raprsîye nafermîyekeyi kanûnî duwemî 2005îş ke hawkat bû legell hellbijardinî 'êraq bo damezirandinî encumenî nwêneranî întîqalî, lelayen komellêk xobexşewe encam dra, ew rastîyeyi selmandewe ke gelî kurdistan be hawşêweyi rêfrandomekeyi eylûlî 2017 be rêjeyi zor û le seruwî 90% dengî bo serbexoyî kurdistan dabû.

xallî here giring ke twanra le dîbaceyi destûrekeda amajeyi pê bikrt, ewe bû ke be hewllî serok barizanî dîbaceyi destûreke bem şêweye kotayiyekeyi nûsira «êmeyi gelî 'êraq be sercem pêkhatekaniyewe be tewawetî wîstî xoman be azadane û arezûmendane birriyarî yekgirtinî arezûmendaneman dawe û ders werdegrîn le rabrdûman bo dahatûman û le beha ballakanî peyame asmanîyekan û dozîneweyi zanist û şarstaniyetî mirovewe em destûreman dana. pabendbûn bem destûreş yekêtîyi azadaneyi gel û xak û serwerîyi 'êraq deparêzêt».

lem çwarçêweyeda ke serinc le peyamekanî serok barizanî dedeyin sebaret be dahatuwî 'êraq û peywendîyekanî 'êraq legell herêmî kurdistan, debînîn ke berdewam cext leser ewe dekatewe ke debêt em destûre wek xoyi cêbecê bikrêt û cêbecêkrdinî em destûre ayindeyi kurdistan û 'êraqîş prrşngdartir dekat, her boye ber leweyi em destûre le 15î tşrînî yekemî 2005 bixirête dengdanewe, serok barizanî serdanî perlemanî kurdistanî krd û dawayi le hemû layek krd ke deng bem destûre biden.

labrdinî îbrahîm ce'ferî wek serok wezîran - balladestibûnî eqllîyetî şî'egerayî le ḧukmirranîda

le rojî 15î kanûnî duwemî 2005 dûhemîn hellbijardinî gşitî le 'êraqda bo hellbijardinî «encumenî nwêneranî 'êraq» encam dra û, le seretayi kanûnî duwemî 2006îşewe, hewllekan bo pêkhênanî kabîneyi tazeyi ḧkumetî 'êraq destî pê kra, lelayi kurdewe mam celal kandîdî serok barizanî bû bo eweyi carêkî dîke bibêtewe be serok komar, lelayen layenekanî şî'eşewe îbrahîm ce'ferî kandîd bû bo eweyi carêkî dîke postî serok wezîranî 'êraq werbigirêtewe, bo emeş îbrahîm ce'ferî zor pêwîstî be pşitgîrîyi serok barizanî bû, çunike deyzanî pşitgîrîyi serok barizanî wate pşitgîrîyi tewawî fraksiyonî kurdistanî le perlemanî 'êraqda, her boye lew maweyeda çendîn car serdanî herêmî kurdistanî krd û, le beẍdaş legell serok barizanî kobuwewe û be fermî dawayi le serok barizanî krdbû, ke pşitgîrî bikat bo dûbare wergirtineweyi postî serok wezîran, bo emeş bergrîyekî zorî le xoyi krdbû, beweyi hewllî dawe, madide 58î yasayi berrêwebrdinî wllat taybet be nawçe kurdistanîyekanî dereweyi herêmî kurdistan cêbecê bikat û oballî cêbecênekrdinî madideyi 58î xistibuwe estoyi ew lêjineyeyi ke bo cêbecêkrdinî madideke damezirabû, emeş xoyi le xoyda dwayi dengdan be destûr bellênêkî dîkeyi îbrahîm ce'ferî bû, wek pîşandanî pabendbûnêk be cêbecêkrdinî madideyi 140î destûr ke deyzanî zor layi serok barizanî cêgeyi bayex û giringîpêdane.

bellam dûrruwîyi û nîfaqî îbrahîm ce'ferî ke serok wezîranî ḧkumetî întîqallî bû û hewllî deda bo çwar sallî dahatû serok wezîranî ḧkumetî 'êraq bêt, leweda bû lew kateyi hewllî deda ke pşitgîrîyi serok barizanî bedest bihênît, le heman katda le jêreweş pîlanî darrşitibû serdanî turkiya bikat û legell berprsanî turkiya le dijî fîdrrallîyetî herêmî kurdistan rêkkewtin bikat, le pênawî eweyi turkiya guşar le 'erebî sunine bikat, pşitgîrî le îbrahîm ce'ferî biken bo eweyi carêkî dîke bibêtewe be serok wezîran. leser ew rûdawe serok barizanî nûsiyuyetî «rrojî 28î şubatî 2006 îbrahîm ce'ferî bebê prs û rawêj be layenekan, le nakaw serdanî turkiyayi krd, serdanekeyi lew barudoxeda bo hemû layenekan cêgeyi sersurrman bû, betaybetî ke ḧkumetekey, ḧkumetêkî kariberrêker bû. sebaret bem kobûneweye çendan serçawe agadariyan krdmewe û zaniyarîyan bo nardm ke mebestî serekîyi ce'ferî le serdanekeyi bo turkiya, îmzakrdinî çend rêkkewtinêke legell ew wllate û le dijî fîdrrallî û herêmî kurdistan, le beranberîşda turkiya hewllî razîkrdinî suninekan bidat, bo pşitgîrî le ce'ferî û beşdarî le ḧkumetda. lem çwar çêweyeda, kobûneweyek le mallî mam celal – le beẍda- saz dra . dwayi tawtwêkrdinî pêşhat û gorranikarîyekan, ême wek hawpeymanîyi kurdistan birriyarmanda be hîç şêweyek ce'ferî le postî serok wezîran nemênêtewe û nabêt carêkî tir posteke werbigirêtewe».

dwayi em birriyar û hellwêste mêjuwîyeyi hawpeymanîyi kurdistanî, hawpeymanîyi şî'ekan naçar bû kesêkî dîke bo postî serok wezîran kandîd biken, bellam leser nawêkî dîke be asanî rêk nedekewtin û her rojeyi nawêkiyan kandîd dekrd, heta le kotayîda leser kandîdkrdinî nûrî malîkî bo ew poste rêkkewtin, sebaret be malîkî serok barizanî amajeyi bewe krduwe ke zallmayi xelîl zad rawêjî pê krduwe û serok barizanî pşitgîrî le malîkî krduwe, emeş lew boçûnewe buwe ke maweyekî zor buwe serok barizanî malîkî nasiywe û rayi wa buwe ke zor le ce'ferî başitir debêt û ew sallaneşî le kurdistan buwe, peywendîyekanî legell kurd lebîr mawe. bellam dîsan bedaxewe ke malîkîş postekeyi wergrt, ewîş bellênekanî xoyi cêbecê nekrd. serok barizanî lebergî şeşemî «barizanî û bzûtineweyi rizgarîxwazî kurd» bem şêweye rayi xoyi nûsiywe sebaret be barudoxekanî dwayi damezirandinî kabînekeyi nûrî malîkî «dwayi tewawbûnî hengawekanî pêkhênanî perleman û serok komar û raspardinî nûrî malîkî bo pêkhênanî kabîneyi nwêyi ḧkumetî 'êraq.. wêneyekî wa leber çawman drust bû ke 'êraqêkî dîmukratî û fîdrrallî damezirawe û têyda erk û mafî hemû layen û pêkhate û hawullatiyan le naw destûrda nûsirawe û diyarî krawe, be niyaz û mebest û nîyetêkî pakewe hewllî serkewtin û serxistinî proseyi siyasîyi 'êraqman da, bellam zor bedaxewe dwatir derkewt ke ferheng û eqllîyetî xosepandin û qbûllinekrdinî beranber w.. htd, heman ferheng û eqllîyetî rabrduwe û teniya demuçawekan gorrdrawn».

 

derkewtinî bîrî takrrewî w

pêşêlkrdinî madide destûrîyekan

le 20î ayarî 2006 kabîneyi ḧkumetekeyi nûrî malîkî le encumenî nwêneranî 'êraq dengî pê dra û malîkî bû be serok wezîranî 'êraq, her legell destibekaribûnî, wek serok barizanî amajeyi pê krduwe rojane gaznde û gleyiyekî zorî lelayen kesayetî û layene 'êraqîyekanewe leser hellsukewt û reftarî takrroyaneyi malîkî pêgeyşituwe, serencamîş layene siyasîyekan lenaw xoyanda birriyariyan dabû, pêwîste malîkî bigorrdrêt, bellam teniya rêgeş bo em gorranikarîye ewe bû ke debêt lenaw encumenî nwêneranî 'êraqewe bikrêt, bellam emirîka û êran bew biyanuweyi boşayî drust debêt, pşitgîrîyi ladanî malîkîyan nekrd.

bo rasterrêkrdinî proseyi siyasî rêkkewtinêkî pênc qollî le nêwan «partî, yekêtî, encumenî balla, ḧzbî de'we, ḧzbî îslamî» îmza kra, bo eweyi nûrî malîkî pabendî ew rêkkewtine bêt û le çwarçêweyi ew rêkkewtine reftar û hellsukewt bikat, bellam ladanî malîkî berew takrroyî karekeyi geyandbuwe eweyi ke rayan kroker balliyozî emirîkaş le 'êraq gleyî û gazndeyi xoyi geyandbuwe serok barizanî û dawayi lê krdbû serdanî beẍda bikat û hewll bidat ke malîkî pabendî rêkkewtine pênc qollîyeke bêt, nek labibrêt.

serok barizanî pêş eweyi serdanî beẍda bikat, beşdarî kobûneweyekî hawbeşî partî û yekêtî dekat, lew kobûneweyeda birriyar dedrêt ke be nawî hawpeymanîyi kurdistanewe yadaşitinameyek arasteyi malîkî bikrêt û têyda zor raşkawane nîgeranî û dllgranîyi hawpeymanîyi kurdistanî nîşan bidrêt, dawayi çareserêkî binerretîyi kêşekan bikrêt, egîna hawpeymanîyi kurdistanî hellwêstêkî dîkeyi debêt.

serok barizanî leser em yadaşitinameye nûsiyuyetî «le katî xistine ruwî yadaşitinameke minîş razî bûm, çunike minîş leser hellsukewtî malîkî her ew boçûnem hebû, ber lewanîş hestm be metirsîyeke krdbû, bellam destpêşxerîyeke lelayi minewe nebû, keçî bedaxewe çend kesêk be malîkîyan rageyandbû ke yadidaşitinameke lejêr guşarî mes'ud barizanîda nûsirawe û ême legellî nîn, leser em babete malîkî em babeteyi krde grêykî şexisî û dujminikarîyekî tewaw legell min».

em berwareyi serok barizanî amajeyi pê dekat, kotayiyekanî sallî 2007 û seretayi sallî 2008ـe, lem berwareşda yekrrîzî û tebayî le proseyi siyasîyi kurdistanda pertewaze bibû, bzutineweyi gorran le yekêtî nîşitmanî kurdistan ciya buwewe, raste serok barizanî û mam celal pabendî rêkkewtininameyi stiratîjî bûn û hewllekaniyan bo ewe bû ke nêwmallî kurd naseqamgîr nebêt, bellam leser erizî waqî' «rrêkkewtinameyi stiratîjîyi nêwan partî û yekêtî» her be naw mabû, bibuwe rêkkewtinêkî nawerok betall û ew hêzeyi nemabû ke pêş ciyabûneweyi bzûtineweyi gorran le yekêtî heybû, ziyad lemeş «kompaniyayi wşe» ke paşan xoyi krd be « gorran», her le sallî 2006ـewe û dwayi pêkhênanî kabîneyi pêncem, kewte dijayetîkrdinî rêkkewtininameyi stiratîjî û beşî here zorî endaman û layengran û tenanet serkrdayetîyi yekêtîş, pşitiywanîyi xwalêxoşbû newşîrwan mstefayan dekrd, hellbijardinekanî 2009ş ew rastîyeyan derxist ke lîstî kurdistanî «partî û yekêtî» teniya 59 kursî hêna û be teniya bzûtineweyi gorran 25 kursîyi perlemanî kurdistanî be dest hêna.

ew pertewazeyiye siyasîye ke be hoyi serhelldanî bzûtineweyi gorranewe le proseyi siyasîyi herêmî kurdistanda hate arawe, hîç beha û pîrozîyekî nehêşit, tenanet penayan bo sîxurrîyi jenrrallekanî supayi emirîka brd, bo nmûne «maykl robin» ke herêmî kurdistan le mîdiyakanî emirîka naşîrîn bikat û hemû pîrozîyekanî xak û nîşitman bixate jêr pê û pêşêlî bikat, leser astî layene siyasîyekanî 'erebî 'êraqî, wek mela bextiyar le dwayîn dîdarî legell telefziyonî rûdaw amajeyi pê krd, birrî dû miliyon dolar nêrdrawe bo bzûtineweyi gorran bo eweyi be ḧîsab amadekarî bo hellbijardinekanî perlemanî kurdistan bikat.

em waqî'e alloze wayi krd, cllewî siyasetî yekêtîyi nîşitmanîyi kurdistan le destî mam celal derbiçêt û, geyşite eweyi lelayen emirîkîyekanîşewe bîr lewe bikrêtewe ke postî serok komar le kurd bsendrêtewe û, eger pêdagrîyi serok barizanî nebuwaye, ewa wa danrabû ke le dwayi hellbijardinekanî 2010î perlemanî 'êraq, 'erebêkî sunine bikrête serok komarî 'êraq.

em letibûneyi nêwmallî kurd wayi krd, pêgeyi kurd le naw proseyi siyasîyi 'êraqda lawaz bêt û ḧîsabêkî ewtoyi bo nekrêt, her bo nmûne serok barizanî le kêşeyi qeretepeyi nêwan hêzî pêşmerge û supayi 'êraq zor raşkawane nûsiyuyetî «katêk emirîka dawayi nardinî pêşmergeyan lê krdîn bo diyale, be mercêk amade buwîn pêşmerge binêrîn, bo hemîşe pêşmerge le nawçeke nemêninewe, le katî amadekrdinî fîrqeyi supayi 'êraq ême serdanî dereweman krdbû, fermandeyi fîrqe nameyekî bo fermandeyi pêşmergekan nardbû ke le maweyi 24 katjmêrda nawçeke çoll bikrêt û le egerî çollinekrdinî hemû berprsiyariyetîyek dekewête serşantan. fermandeyi pêşmergeş merdane wellamî dabuwewe ke «ême ne be birriyar û fermanî to lêreyin û ne befermanî toş nawçeke çoll dekeyin», dwayi ewe malîkî fermanî be tanikekan krdbû bo derkrdinî pêşmerge cûlle biken». ziyatirîş leme ke serok barizanî leser em babete amajeyi pê krduwe ew guteyeyi malîkîye ke le kobûneweyekî serbazîda gazndeyi le hellsukewtî herêmî kurdistan krduwe, destibecê 'elî ẍeydan fermandeyi hêzî zemînîyi 'êraq hestabû gutibuwî «seydî, ferman bide le çend katjmêrêkda hewlêr degrm», malîkîş le beranberda gutibuwî «xot bigire, ba êf şanzekan bigen, înca erktan asan dekem».

em qsaneyi ke le ktêbî bergî şeşemî «barizanî û bzûtineweyi rizgarîxwazî kurd» wek dîkomênt û rastî tomar krawn, eger le layenêkewe eqllîyetî şovênîyi rabrdû û beranber qbûllinekrdin lelayen desellatdaranî beẍdawe wêna bikat, ewa le layekî dîkewe metirsîyekanî pertewazeyî û nebûnî yekrrîzî le nêwmallî kurdida çendîn metirsîyi gewre leser qewareyi siyasîyi herêmî kurdistan drust dekat. serok barizanî zor baş amajeyi pê krduwe, teniya 'elî ẍeydan nebuwe ke pêşniyarî bo malîkî krduwe, hêz dijî kurdistan bekar bihênêt, bellku wek serok barizanî nûsiyuyetî «le sallî 2013 ḧzbe îslamîyekanî şî'e be dwayi rêge û derfetêkda degerran, bo eweyi budceyi herêmî kurdistan be tewawetî bibirrin. le rastîda nabêt hemû oballeke bixeyine serşanî îitlaf û gazndeyan lê bikeyin, çunike 'adl murad endamî serkrdayetîyi yekêtî serdanî malîkî û hawpeymanîyi nîşitmanîyi şî'eyi krdbû, pêşniyarî krdbû ke budceyi herêmî kurdistan bibirrêt, bo eweyi partî tûşî şkst bêt, dwa be dwayi ewe, berhem sallḧ endamî serkrdayetîyi yekêtî pêşniyarî be malîkî krdbû, hêz dijî herêmî kurdistan bekar bihênêt û be zebrî hêzî serbazî newtî kurdistan le destî herêmî kurdistan derbihênêt».

le dumahî em beşeda dellêyin, hêndeyi natebayî û pertewazeyî nêwmallî kurd hokare bo eweyi negeyine amancekanman, hênde dujminekanman bew aste behêz nîn