بیست و چوارەمین بازنەی گفتوگۆ دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان

بیست و چوارەمین بازنەی گفتوگۆ  دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان

 

ڕۆژی 4ی كانوونی یەكەمی 2024، بازنەی گفتوگۆ بۆ ئامادەكاری بۆ سازدانی گفتوگۆیەكی ڕاشكاوانە لەسەر پرسێكی گرنگ، بیست و چوارەمین كۆبوونەوەی خۆی ئەنجام دا.

لەم كۆبوونەوەیەدا كە ئەندامانی بازنەی گفتوگۆ «شڤان حەمدی، پ.د.نەزاكەت حسێن، د.جەلال ئەحمەد، فەرهاد محەمەد» ئامادە بوون، زۆر بە چڕی هەڵوەستە لەسەر گۆڕانكارییە خێراكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرا، كە هێشتا بەشار ئەسەد لە سووریا هەڵنەهاتبوو، بەڵام پێشبینیی ناو كۆبوونەوەكە بەو ئاراستەیە بوو كە بارودۆخی ڕژێمی ئەسەد لە كۆنتڕۆڵ دەرچووە و ئاسایی نابێتەوە، بۆیە بڕیار درا بارودۆخی سیاسیی سووریا و گۆڕانكارییە خێراكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكرێتە ناونیشانی سەرەكیی گفتوگۆی ئەم جارە.

بۆ ئەم گفتوگۆیە كۆبوونەوە بڕیاری دا، ڕاپۆرتێكی مەیدانی لە تەواوی پارێزگاكانی كوردستان ئامادە بكرێت، بۆ ئەوەی بزانرێت لە ناو ڕای گشتیی خەڵكی كورستاندا چۆن هەڵسەنگاندن بۆ ئەم بارودۆخە تازەیە دەكرێت و، هەروەها لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراق و دەوڵەتانی دەوروبەریش خەڵكانی پسپۆڕ و سیاسەتمەداران بانگهێشت بكرێن، بۆ ئەوەی هەموو ڕەهەندەكانی ئەم پرسە هەستیارە گفتوگۆی لەسەر بكرێت، ئەم بەڕێزانە لە گفتوگۆكەدا بەشدار بوون:

• د.سالار عوسمان، بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان.

• هیوا ئەحمەد مستەفا، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان.

• شێخ حەیدەر ئەللامی، سەركردە لە هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا.

• سەڵاح بەدەردەین، سیاسەتمەداری كوردی سووریا- سكایپ-.

• د.سەرمەد ئەلبەیاتی، پسپۆری ئاسایش و سەربازی و ڕووبەڕووبونەوەی تیرۆر.

• فاروق حاجی مستەفا، چاودێر و شرۆڤەوانی سیاسیی سووریا

• موخەلەد حازم، ڕاوێژكار و تایبەتمەند لە كاروربای یاسایی و ئاسایش.

• د.مەهدی ئەبووبەكر، مامۆستای زانكۆی سلێمانی- سكایپ-.

• ئیبراهیم برۆ، ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانیی كورد لە سووریا.

• د.كاوە ئەزیزی، ئەندامی ئەنجوومەنی نیشتمانی كورد لە سوریا

• د.ئیسماعیل حەساف، پسپۆڕ لە دۆزی كورد و مێژووی فەلسەفە و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان.

• نوری بریمۆ، ئەندامی سەركردایەتیی پارتی دیموكراتی كوردستان- سووریا

- ئەندامانی بازنەی گفتوگۆ

« شڤان حەمدی، پ.د.نەزاكەت حسێن، د.جەلال ئەحمەد، فەرهاد محەمەد».


 

ڕاپۆرتی مەیدانیی بازنەی گفتوگۆ

 

دەرهاویشتە نەرێنییەكانی بارودۆخی سووریا و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق

 

ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد، وەرچەرخانێكی گەورەی لەسەر ئاستی ناوچەكە دروست كردووە و، پێشبینی دەكرێت، گۆڕانكاری لەسەر ئاستی ناوچەكە و عێراق بە دوای خۆیدا بهێنێت، دەرهاویشتەی ئەم گۆڕانكارییانە كاریگەریی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراقیش دەبێت.

بۆ گفتوگۆی ئەمجارە «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان»، بازنەی گفتوگۆ ڕاپۆرتێكی مەیدانیی لە هەموو پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان ئامادە كردووە و تیایدا ڕاوبۆچوونی كۆمەڵێك ئەكادیمیست و چاودێر و شروڤەوانی سیاسی وەرگرتووە، بۆ ئەوەی بەر لە ئەنجامدانی گفتوگۆكە لەسەر سكرین بۆ ئامادەبووان نمایش بكرێت و ژینگەی گفتوگۆكە بە ڕای گشتیی خەڵكی كوردستان پێكەوە گرێ بدرێتەوە، ئەمەش پۆختەی لێدوانەكانیانە.

 

ئەنوەر حوسێن بازگر

مامۆستای پەیمانگەی تەكنیكیی سلێمانی:

مێژوو پێمان دەڵێت هەموو ڕووخان و شكستەكانی ڕژێمە دیكتاتۆرەكان و تۆتالیتارەكان لە بەرژەوەندیی كورد تەواو دەبێت

ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد درێژەی ڕووخانی قەومییەی عەرەبییە كە لە بەهاری عەرەبیدا وای كرد، زۆر لە ڕژێمە دیكتاتۆرە شۆڤێنییە ناسیۆنالیزمەكانی عەرەبی بكەون، ئەمە یەكێك بوو لەو هۆكارانەی كە وای كرد بەشار ئەسەد و ڕژێمەكەی بەعسیش بڕووخێت، هەروەها كە بە تەئكید لە دوای ئەم ڕووخانە بارودۆخی سیاسی و جیۆگرافی ئاڵوگۆڕی بەسەردا دێت، بە لانیكەم دیموكراسی لە ناوچەكەدا تا ڕاددەیەك دەتوانێت گەشە بكات، كوردیش وەكو كاراكتەرێكی گرنگ لە سووریا و ناوچەكە، دەبێتە هۆكاری بەدەستهێنانی بەشێكی دیكە لە مافەكانی خەڵكی كوردستان لە ڕۆژئاوای كوردستان. ئەم ئاڵوگۆڕانە بە قازانجی كورد تەواو دەبێت، چونكە هەر كام لەم ڕژێمە تۆتالیتارانەی ناوچەكە دەكەون و دەڕووخێن و ئاڵوگۆڕیان بەسەردا دێت، لە قازانجی كوردە. بە ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە عێراق ئەزموونی باشووری كوردستان دروست بووە، لە ساڵی 2011 بە لاوازبوونی بەشار ئەسەد و ڕژێمەكەشی و ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی ئەزموونی ڕۆژئاوای كوردستان دروست بوو، هەر چەندە ئەم دوو ئەزموونە تێبینی و سەرنج و كەموكووڕیشیان لەسەر هەیە، بەڵام هەلومەرجێكی مێژوویی بوون.

هەموو ئەم ڕووداو و شكستانەی حەماس لە فەڵەستین و حزبوڵڵا لە باشووری لوبنان و ڕووخانی بەشار ئەسەد لە سووریا، دەری دەخەن، كە شیعە نەیتوانیوە حوكمێكی باش لە ناوچەكەدا بكات و، سەرئیشەی زۆریشی لە ناوچەكەدا دروست كردووە، بەشێكیش لەو سەرئێشانە بۆ گەلی كوردستانە، چ لێرە و چ لە ڕۆژئاوا و چ لە پارچەكانی دیكە، بە ڕۆژهەڵاتی كورستانیشەوە، ئەمە پەند و وانەی مێژووییە كە كورد، زوو، یان درەنگ بە مافەكانی خۆی دەگات.

 تۆتالیتار و كوشتن و قەتڵوعام ناتوانێت سەركوتی خەڵكی شۆڕشگێڕی كوردستان و ئامانجەكانی بكات، بۆیە بە تێڕوانینی من ئەم ئاڵوگۆڕانەی كە 7ی ئۆكتۆبەر بەدوای خۆیاندا هێنای، هەمووی دەرئەنجامەكەی ڕووداوەكانی 7ی ئۆكتۆبەر بووە، ڕووداوەكانی ئەم دواییەش بە هۆی ئەوەوە ڕوویان داوە، كە ئیسرائیل و ئەمریكا و ئەوروپا دەیانەوێ كۆتایی بەم مەترسییانە بهێنن كە باڵەكانی شیعە بۆ سەر ئەمنییەتی ئیسرائیل و ئەمریكا و ئەوروپا و بەرژەوەندییەكانی وڵاتانی كەنداو دروستیان كردووە، كە حەشدی شیعە و عێراقیش بەشێكە لەم مەترسییانە.

 سەبارەت بە ڕۆژئاوای كوردستانیش كە جۆرێك لە ئیدارەی خۆبەڕێوەبردنی هەیە و، پرسی ئەوەی چارەنووسی ئەم ئیدارەیە ئایا تا چەند بە هاوشێوەی ئەزموونی هەرێمی كوردستان دەبنە خاوەنی هەرێمێكی فیدڕاڵی، لە ڕاستیدا پێشبینیكردنی ڕووداوەكانی وڵاتی سووریا زۆر سەختە، لەبەر ئەوەی بە دیموكراسیدا تێنەپەڕیوە و بە ئاسانی ناچێتە سەر سكەی دیموكراسی و هەڵبژاردن دەور و نەخشێكی زۆر جددی نابینێت، ئەمە وێڕای ئەوەی پێكهاتەی مۆزایك و ناهامۆجینی سەیر سەیری تێدایە. پێشتر ئێمە پێشبینیی ئەوەمان دەكرد لیبیای دوای موعەمەر قەزافی ببێتە وڵاتێكی دیموكراسی، كەچی بوو بە فەوزا، تەسەورمان دەكرد لە یەمەن بەدوای ڕووخانی عەلی عەبدوڵڵا ساڵح و هەژموونگەریی ئەم دەسەڵاتەوە، بارودۆخێك بێتە پێشەوە كە خەڵكی یەمەن ئاسوودەییان بە نسیب ببێت، كەچی حووسی و ململانێی تائیفی ئەوەشی تێكدا، بۆیە لە سووریاش هەرچەندە هەموو ئەم ئەگەرانە لەئارادایە، بەڵام پێشبینیی ئەوەش هەیە كە لە سووریا مۆدێلێك بە هاوشێوەی عێراق پێشكەش بكرێت و ڕەنگە باشتریش بێت، بە بەڵگەی ئەوەی كە ئیسرائیل دەور و نەخشی زۆری لە سووریا دەبێت و ڕێگە نادات زۆر فەوزا و پشێوی بڵاو ببێتەوە، چونكە كاریگەریی لەسەر ئەمنییەتی سنوورەكانی مەترسیدارە، هەروەها پشتگیری لە كوردەكان و درووزەكان دەكات. بەگشتی ئەوەی لە سووریا ڕووی داوە، سەركەوتنێكی گەلانی سووریایە و كورد دەتوانن باشتر لە كوردانی عێراق ناسنامە و شوناس و داهاتووی خۆیان دیاری بكەن.

داهاتووی سووریا لەگەڵ هاتنی ترامپ ڕەنگە ئاڵوگۆڕی بەسەردا بێت و ئەو 2000 سەربازەی ئەمریكا ڕەنگە لەوێ بكشێنەوە، بەڵام توركیا و ئەمریكا دوو كاراكتەری سەرەكین لە ڕووداوەكانی سووریادا، ئەمریكا بەدوای بەرژەوەندیی خۆیدا ئەگەڕێت و تا سەر دۆستی كەس نییە، پێویست بكات پاڵپشتیی زیاتری كورد دەكات و پێویست بكات ڕەنگە پشتی تێ بكات، بەڵام لەهەر حاڵدا تا ئێستا لە باشووری كوردستان پشتیوانی جددییە و یەكێتیی ئەوروپاش پشتیوانی جددین لە باشوور و ڕۆژئاوا، بەتایبەتی لەلایەن فەرەنساوە، بەگشتی یەكێتی و پارتی و پەكەكە و هێزە كوردییەكان دەتوانن دەور و نەخشی زۆرتریان هەبێ، تا بتوانن مافی زۆرتر لەم هەلومەرجانە بەدەست بهێنن، چونكە لەم هەلومەرجانەدا ماف بەدەست دێت و لە داهاتووا كورد دەتوانێت چانسی باشی هەبێت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا.

 

مامۆستا محەمەد تەتەرخان

مامۆستای زانكۆی دهۆك:

جێگەی دڵخۆشییە ڕژێمێكی دیكتاتۆری وەكو بەشار ئەسەد لەناو چووە، لە هەمان كاتدا جێگەی مەترسییە نەزانین چ ڕژێمێك ئامادەیە بۆ جێگرتنەوەی

لەناوچوونی هەر ڕژێمێكی دیكتاتۆری و تۆتالیتاری جێی دڵخۆشییە و ئومێدبەخشە، بەڵام لە هەمان كاتدا لایەنی نەرێنی و مەترسیی ناسەقامگیری و پێكدادانەكانیش هەیە، بۆ نموونە لە ساڵی 2003 ڕژێمی دیكتاتۆری تۆتالیتاری عێراق و سەدام حوسێنیش لەناو چوو، كەچی تاكو ئەمڕۆش نەتوانرا لە عێراقدا ڕژێمێكی جێگیری سەقامگیر دابمەزرێت. ناجێگربوونی سیستمی عێراق كاریگەریی لەسەر سەرجەم ناوچەكە هەبووە، ڕووخانی ئەسەد و ڕژێمەكەی و گۆڕانكارییە خێراكانی ئەو وڵاتە و ناوچەكەش بە هەمان شێوەیە و، ڕەنگە تاوەكو دەمێكی دیكە نەك تەنیا سووریا، بگرە هەموو ناوچەكە سەقامگیری بەخۆیەوە نەبینێت، بۆیە جێگەی دڵخۆشییە ڕژێمێكی دیكتاتۆری وەكو بەشار ئەسەد لەناوچووە، لە هەمان كاتدا جێگەی مەترسییشە كە نەزانین چ ڕژێمێك ئامادەیە بۆ جێگرتنەوەی ئەو دەسەڵات و ڕژێمە، ئەو هێزەی لەسەر زەوییە كە ئەمڕۆكە هەیە و خاكی كۆنتڕۆڵ كردووە، ئەو دیاری دەكات كە لە دواڕۆژدا چ ڕژێمێك لە سووریا دادەمەزرێت، ئایا ڕژێمێكی فیدڕاڵی دەبێت، یان كۆنفیدڕاڵی، یانیش مەركەزی دەبێت، واتا سرووشت و بیروباوەڕی ئەو هێزەی لەسەر زەوییە و دەسەڵاتدارە لە دیمەشق، ئەو دیاریی دەكات، لە ئێستادا ئەو هێزانە لەسەر زەوین و ناوچەیەكیان كۆنتڕۆڵ كردووە، هێزی سوننی و كوردی و هەندێك عەلەوی كە پتر نزیك بوون لە ڕژێمی بەشار ئەسەد و هەندێك هێزی درووزییشە، كە جیاوازیی تەواوی ئایدیۆلۆژیا و بۆچوونیان پێوە دیارە.

سەبارەت بە ڕۆژئاوای كوردستانیش كە جۆرێك لە ئیدارەی خۆبەڕێوەبردنی هەیە، و لە ئێستادا چاوەكان لەسەر ئەوەیە كە تاچ ڕاددەیەك ئەو بابەتە یەكلا دەكرێتەوە و ئایا دەكرێت بە هاوشێوەی كوردانی باشووری كوردستان ئەوانیش لە سووریا ببنە هەرێمێكی فیدڕاڵی؟ من پێم وایە ئەمە هێشتا زووە، چونكە وەكو ئاماژەم پێ دا، لە نێوان ئەم هێزانەی كە لەسەر زەوین و كۆنتڕۆڵی ناوچەیەكیان بەدەستەوەیە، نەك تەنیا كورد، درووز و عەلەوی، گرنگە لە سووریا ڕژێمێكی فیدڕاڵی، یان كۆنفیدڕاڵی بێتە دامەزراندن، بەڵام لە هەمان كاتیشدا دەبێت ئەوە لەبیر نەكەین، سووریا كەوتووەتە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە تێیدا گەلێك دەوڵەت هەیە و شەڕی مان و نەمانی دژی فیدڕاڵییەت دەكەن، ئەم نموونەیە لە عێراق لە ساڵی 2005 لە دەستووری هەمیشەیی عێراقدا وڵات بەرەو فیدڕاڵییەت چوو، لە دەنگدانێكی گشتیدا هەموو گەلانی عێراق دەنگیان بۆ فیدڕاڵییەت دا، كەچی دەوڵەتانی هەرێمی هەموو دژی ڕاوەستانەوە، لەبەر ئەم هۆكارە پێویستە چاوەڕوانی ئەوە بكەین كە تاچەند فاكتەری دەرەكی ڕۆڵیان لە دەستنیشانكردنی سیستمی نوێی سووریادا هەیە، لە هەمان كاتدا چوار كوتلەی بەشەری لە سووریادا هەن، كورد و عەرەبی سوننە و درووز و عەلەوی، كە هەر چوار كوتلە هێزی و لایەنی سیاسیی خۆیان هەیە و كورد و عەرەبی سوننە لەسەر زەوی خاوەنی هێزی سەربازیی خۆیانن. بۆیە بە باشترین ڕێگە ئەوەیە بە ڕێككەوتن سووریا بەڕێوە بچێت. كێشەكە لێرەدا ئەوەیە هەندێك جار كاتێك ڕژێمێكی دیكتاتۆری نەمێنێت و ئەو هەموو هێزانە هەبن، بارودخەكە بەرەو پشێوی و ناسەقامگیری دەچێت، بۆیە وا چاوەڕوان دەكرێت لە مەودایەكی نزیكدا سووریا بەرەو پشێوی و ناسەقامگیری بچێت، بەڵام لە مەودایەكی دووردا ئومێدەوارین ئەم وڵاتە بەرەو فیدڕاڵییەت بچێت. چونكە بۆ هەر چوار كوتلەی گەورەی بەشەری لە سووریا پێویستە لە ناو سیستمێكی فیدڕاڵیدا وڵات بەڕێوە ببرێت و بژین و لە چوارچێوەی یەك دەوڵەتدا هەر یەكێكیش تایبەتمەندیی خۆی بێتە پاراستن.

هەڵبەتە ڕۆڵی گەورە و مەزن لەوەی لە سووریا ڕووی دا، ئەمریكا بووە، ڕاستە توركیا ڕۆڵی هەبووە، بەڵام تێبینیش لەسەری هەبوو، بەتایبەتی ئەگەر چاودێری و بەدواداچوونی لێدوانەكانی هاكان فیدان بكەین، كە دیار بوو لە سەرەتادا توركیا لەگەڵ ئەو هەڵكشانەی بارودۆخەكەدا نەبوو، بەڵام ئەو هێزەی چوونە ناو شام و دیمەشقیان گرت، توركیا كاریگەریی بەهێزی لەسەر ئەو هێزانە هەیە، بەتایبەتی هێزی عەرەبی سوننە كە داخڵی شام بوون، لەهەمان كاتیشدا ئەو هێزە بەتەنیا لە سووریا نییە و هێزی كوردی و عەلەوی و درووز هەیە، لەم چوارچێوەیەدا هێزی دەرەكی كاریگەریی لە سووریادا هەیە، بەتایبەتی ئەمریكا و ڕووسیا و توركیا و تا ڕاددەیەكیش ئیسرائیل، بەمەش لەنێوان چوار هێزی مەزنی دەرەكی و چوار كوتلەی بەشەریی مەزن و بەهێز لەناو سووریادا ڕەنگە لێكتێگەیشتن و سازان لەنێوانیاندا هەبێت، لە هەمان وەختیشدا بەر لێكەوتنی بەرژەوەندی لەنێوان هەموو ئەو هێزانە هەیە، چونكە توركیا گەلێك لە فاكتەری كورد دەترسێت و تێبینی لەسەر خۆبەڕێوەبردنی كوردی لە ڕۆژئاوای كوردستان هەیە، فاكتەری كوردی لەناوخۆی سووریاشدا فاكتەرێكی بەهێزە كە لە 40%ی خاكی سووریا كەوتووەتە بندەستی كوردەوە و، كوردەكان لەگەڵ ئەوەدان سووریا بەرەو ڕژێمێكی فیدڕاڵی بچێت، كەچی توركیا نایەوێت سووریا بەرەو فیدڕاڵییەت بچێت و بەپێچەوانەوە دەخوازێت سووریایەكی مەركەزی بوونی هەبێت، ئەو سووریایەی پێشتریش بە مەركەزییەت لە بندەستی عەلەوی بوو، توركیا خوازیارە سووریایەكی بندەستی عەلەوی بگۆڕێت بە سووریایەكی بندەستی سوننەی عەرەبی .

توركیا مەترسی لە هێزی قەسەدە و هەسەدە هەیە كە ئەو هێزانە لەبن چەتری یەپەگە و یەپەژە و هەندێك هێزی عەرەبی و هێزی توركمان و ئاشووری و ئەرمەن لە بندەستی هێزە كوردییەكانن، ئەم هێزانە گرێدراون بە پەكەكەوە و توركیا تێبینی مەزنی لەسەر ئەم مەسەلەیە هەیە، بەڵام لە هەمان كاتدا خۆ هەر كورد نییە لەگەڵ ڕژێمی فیدڕاڵییەت بێت، بەڵكو هێزی درووزنیش لەگەڵ فیدڕاڵییەتدان، درووز ناوچەی خۆی لە (سویدا)كۆنتڕۆڵ كردبوو، پێش ئەوەی هێزی ئۆپۆزسیۆن بچێتە ناوەوە، ئەوانیش هێز و بۆچوونی خۆیان هەیە لەسەر ئایندەی سووریا، ئەوانیش میللەتێكن كەوتنە بەر ستەمی ڕژێمی بەعس بۆیە ئەوانیش بێ داخوازی نین.

لە سووریا لە 7/12 شۆڕشی نوێ دەستی پێكرد، ئەمە پرۆسەیەكی دوور و درێژە لە نێوان هێزە ناوخۆییەكان هەر لایەنەو هێزی تایبەتی خۆی و ئەجێندە و پڕۆگرامی خۆی هەیە، لەعێراق تەنیا سێ كوتلەی بەشەری سوننە و شیعە و كوردە و لەسووریا لەنێوان چوار كوتلەی بەشەریدایە. بۆیە پێویستە هەماهەنگیی سووریا كاریگەریی لەسەر ئایندەی سیستەمی سووریا لە100% بێت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دكتۆر ساسان حیكمەت 

مامۆستای زانكۆ:

چاوەڕێی ئەوە دەكەین لە ڕۆژئاوای كوردستان سیاسەتێكی حەكیمانەتر پەیڕەو بكەن و خەڵكەكەی خۆمان تووشی مەینەتی نەكەن

 سووریا كە لە ساڵی 2011 ئاژاوە و شەڕی تێكەوت، وا چاوەڕوان نەدەكرا، كەوا وەكو ئێستا درێژە بكێشێت و 13 ساڵ بخایەنێت، بەڵام ئەو هۆكارانەی بوونە مایەی ئەوەی وەكو وڵاتانی دیكەی لێ نەیەت و ڕژێمەكەی ئەسەد زوو نەكەوێت، دەتوانین بڵێین هۆكارەكەی وڵاتی ئێران بووە، بە هەمان شێوە دەبینین لەسەر خواستی ئێران لەساڵی 2015 ڕووسیا دێتە ناو دۆخی سووریاوە و خۆی تێدا دەسەلمێنێت. سەبارەت بە هۆكاری ئەوەی ڕووسەكان هاتنە ناو دۆخی سووریاوە، دەتوانین بڵێین ئەمیش ڕەهەندێكی جیۆپۆلەتیكی هەیە، لەوەتەی ڕووسیا وەكو دەوڵەتێك دروست بووە، هەر لە سەدەی هەشتەم و نۆزدەیەم و تا دەگاتە سەدەی بیستەم و دوای شەڕی دووەمی جیهانییەوە، ڕووسەكان لە هەوڵی ئەوەدان بگەنە دەریا، بۆیە دەبینین دۆستایەتییان لەدوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە دووەمەوە لەگەڵ ئێراندا لەسەر بنەمای ئەوە بووە كە ئێران باشترین هاوبەشی ستراتیژیی ڕووسەكان بووە، بۆ ئەوەی ڕووسیا لەڕێگەی ئێرانەوە بگاتە زەریاكان. بۆیە هاتنی ڕووسەكان بۆ سووریا دەرفەتێك بوو بۆیان خوڵقا، تاوەكو بێنە سووریا و هەم وەكو ئەوەی وەكو زلهێزێك لە ناوچەكەدا خۆیان بسەلمێنن، هەم لە ڕووی ئەوەی بگەنە دەریای ئەوەی پێی دەوترێت «ئاوە گەرمەكان» و هەروەها ئامانجە سیاسی و ئابووری و سەربازییەكانی خۆیان لەوێدا بەدی بهێنن. بەڵام دەبینین لەساڵی 2017 پوتین سەردانی سووریا دەكات و دەڵێت: «ئەركی ئێمە كۆتایی هاتووە»، لێرەدا سوورییەكان بۆ ئەوەی ڕووسەكان دەرنەچن و نەچنە دەرەوەی خاكی سووریا، دوو بنكە یەكێك لەوانە «بنكەی ئاسمانی حەمیم» و هەروەها «بنكەی دەریایی تەڕتوس» بۆ ماوەی 49 ساڵ بە ڕووسیای دەدەن، لێرەوە ڕووسەكان هەست دەكەن كەوا ئەگەر بمێننەوە پێگەی جۆپیۆلەتیكییان لە ناوچەكەدا بەهێزتر دەبێت و دەتوانن خاوەن بڕیار بن لە كێشەكانی ناوچەكە، بەتایبەتی لە بواری مەسەلەی وزە .

- سەبارەت بە ڕۆژئاوای كوردستان كە تەقریبەن ماوەیەكە خۆیان سەرپەرشتیی ناوچەكانی خۆیان دەكەن وەك كوردەكانی ڕۆژئاوا، پێم وایە دۆخی ڕۆژئاوای كوردستان هەر چەندە لە ئێستا ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە زۆر لە خاكی ڕۆژئاوای كوردستان زیاترە و بەرەو ناوچەی دیكە چوون، بەڵام تاكو ئێستا كە ئێمە قسەی لەسەر دەكەین، دۆخێكی ناڕوونە و وابەستەیە بە چەند هۆكارێكەوە، یەكێك لەوەی ئەو هێزانەی ئۆپۆزسیۆن كە ئێستا هاتوون و دیمەشقیان بەدەستەوەیە، ئەوانیش دوو بەرەن و بەرەیەكیان دەیانەوێت لاپەڕەیەكی سپی هەڵبدەنەوە و لەگەڵ گرووپەكانی دیكەی ناو سووریا و لەگەڵ وڵاتانی دیكە پەیوەندیی ئاساییان هەبێت و بە شێوەیەكی وا خۆیان پیشان دەدەن، كەوا ئەوان دەبنە فریادڕەسی خەڵكی سووریا، لەبەر ئەوەی خەڵكی سووریا 13 ساڵە لە شەڕی ناوخۆدایە و خەڵكێكی زۆر كوژراون و بریندار هەیە و سەرگەردان هەیە و خەڵكێكی زۆر ئاوارەیە لە وڵاتان، هەروەها پەیوەندییەكانی سووریا لەگەڵ جیهانی دەرەوە و وڵاتانی ناوچەكە و وڵاتانی عەرەبی زۆر زۆر خراپە و دۆخی ئابووریی وڵاتەكە داڕووخاوە، ئەمانە دەیانەوێت لێرەوە دەست پێبكەن، بەرەیەكی دیكەش هەیە بە ڕاستی گرێدراوی وڵاتانی ئیقلیمین، بەتایبەتی توركیا، ئەمانە ڕاستەوخۆ دژایەتیی كورد دەكەن و لە ڕابردووش كردوویانە و ئێستاش دەیكەن و بەردەوامیشن.

لەم خوێندنەوە و گفتوگۆیانەدا دەبێت ڕەچاوی ڕۆڵی توركیا و دیزاینەری ڕووداوەكانی ئەم دواییە و نزیكی لە هێزە عەرەبە سوننەكانی ئۆپۆزسیۆن بكەین، كە من وای دەبینم، توركیا ڕۆڵێكی زۆر كاریگەر دەبێت، لەبەر ئەوەی ئەو گەمەیەی كرا، گەمەیەكی جیۆپۆلەتیك بوو لە نێوان توركیا و ئیسرائیل و ئەمریكا بۆ وەدەرنانی ئێران و ڕووسیا بوو لە ناوچەكە. توركیا ڕۆڵی هەبووە لە پاڵپشتیكردن و پشتگیركردنی ئەو بەرەیە و ئەو ئۆپۆزسیۆنەی كە ئێستا دیمەشقیان كۆنتڕۆڵ كردووە و دەیانەوێت حكومەت دروست بكەن، بۆیە توركیا بە ڕاستی ڕۆڵی كاریگەریی دەبێت لە ناوچەكە و كاریگەریی هەیە و سیاسەتەكانی لە بەرانبەر ڕۆژئاوا دیارن و دەبێت كوردانی ڕۆژئاوا ئەمە لە پێش چاو بگرن و، ناكرێت ئەو دژایەتییەیان بۆ توركیا بەردەوام بێت و پێویستە دانوستاندن لەگەڵ توركیا بكەن، لەبەر ئەوەی دەبێت ئاگاداری ئەوە بن، چەند ئەمریكا بەرژەوەندی لەگەڵ ڕۆژئاوای كوردستان و هەسەدە هەیە، بەڵام بەرژەوەندییەكانی زۆر زیاتر و گەورەترە لەگەڵ توركیا، بەتایبەتی لە مەسەلە جیۆپۆلەتیكییەكان، بۆیە ئێمە چاوەڕێی ئەوە دەكەین، كەوا لە ڕۆژئاوای كوردستان سیاسەتێكی حەكیمانەتر پەیڕەو بكەن و خەڵكەكەی خۆمان تووشی مەینەتی نەكەن لەو ناوچەیەدا، چونكە بەڕاستی دژایەتیكردنی توركیا و ئەو شەڕەی جار بە جار و ئەو لێدانانەی كەوا بە فڕۆكە توركیا لێی دەدات، ئەمە هۆكارێكی خراپە بۆ ئەوەی ڕۆژئاوا بەرەو لاوازبوون بەرێت، لە كاتێكدا پێویستە ئەوەمان لەبیر نەچێت، ئەو دەسەڵاتەی دێتە سەر حوكم لە دیمەشق لەمەودوا، ئەگەر پێمان خۆش بێت و پێمان ناخۆش بێت، لایەنگری زۆر گەورەی بۆ توركیا دەبێت، بۆیە بە ڕای من ڕۆژئاوای كوردستان بە حوكمی ئەو ڕووبەرەی هەیەتی، كە ڕووبەرێكی پڕ خێر و بەرەكەت و دەوڵەمەندە بە سامانە سرووشتییەكان، بەتایبەتی نەوت كە لە بەشەكانی دیكەی سووریا نییە و زەوییەكی بەپیتی كشتوكاڵی هەیە و دەوڵەمەندە بە سەرچاوە ئاوییەكان و ڕووباری فوراتی پێیدا تێپەڕ دەبێت، ئەمە هۆكارێكە بەوەی بەردەوام ئەو ئۆپۆزسیۆنەی كە لە سووریا و دیمەشق دەسەڵات دەگرێتە دەست، چاوی لەو بەشە بێت، لەبەر ئەوەی گرنگیی ئابووریی سووریا كەوتووەتە ئەو ناوچانەی كە كەوتووەتە ژێر دەسەڵاتی هەسەدە و كوردانی ڕۆژئاوا، بۆیە دەبێت ئێمە لە ڕۆژئاوای كوردستان سیاسەتەكەمان بە جۆرێك بێت، ئەو توانایەی هەمانە لە دەستی نەدەین و، پاڵپشتیی وڵاتانی ڕۆژئاوا بەدەست بهێنین، بۆ ئەوەی پێگەی خۆمان بەهێز بكەین، بۆ ئەوەی ئەزموونێكی فیدڕاڵی هاوشێوەی هەرێمی كوردستان لە سووریاش بخوڵقێنین، چونكە ئیمكانات لە ڕۆژئاوای كوردستاندا هەیە، بۆ پێ وەستانی ئەو ئەزموونەی لە ڕۆژئاوا دروست دەبێت، بە حوكمی ئەو جوگرافیایەی كە هەیەتی.

 

 

 

دكتۆر عومران عومەر  

شارەزای پەیوەندی نێودەوڵەتی لە زانكۆی دهۆك:

ئەوەی لە سووریا ڕووی دا گەلێك لایەنی پۆزەتیڤی باشی تێدایە، هەر هیچ نەبێت بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی گەلی كورد و ڕزگاربوون لە دیكتاتۆرییەت

هەرچەندە زۆر زەحمەتە پێشبینی ئەوە بكەین كە ئایندەی سووریا دوای ڕووخانی بەشار ئەسەد و ڕژێمەكەی بەعس بەرەو كوێ دەچێت و، زۆر زەحمەتە لەم بارودۆخەدا تۆ پێشبینی بكەیت، چونكە ئەوەی لە سووریا ڕووی دا و بەشار ئەسەد ڕووخا و ئەو گۆڕانكارییە خێراییەی بە دوای خۆیدا هێنا، ئەمە تەنیا ڕووداوێكی ناوخۆیی نەبوو، بەڵكو گۆڕانكاری و ڕووداوێكی گەورەی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتیش بوو. واتا گەلێك بەرژەوەندیی ستراتیژیی گەورە پێشتر و ئێستا و لە دواڕۆژیشدا لەسووریا وجوودی هەیە. بۆ نموونە با لە توركیاوە دەست پێبكەین كە فاكتەرێكی هەرە سەرەكییە لەوەی لە سووریادا ڕووی داوە، دواتر ئێران بەرژەوەندیی گەورەی ستراتیژیی لەم وڵاتەدا هەیە، بەوەی ئیسرائیل نەكاتە هاوسنووری كە ئەمەش بۆ ئێران گەلێك گرنگە، ئیسرائیلیش خوازیاری ئەوە نییە هەژموونی ئێران و میلیشیاتە چەكدارەكانی لەسەر سنوورەكانی هەبێت و ببنە هۆكاری هەڕەشە لەسەر ئەمنی ئیسرائیل، سەبارەت بە ئەمریكییەكانیش خوازیارن ئێران لاواز بكەن و دەستی لەناو سووریادا نەمێنێت و پاڵپشتیی كوردەكان بكەن. لەلایەكی دیكەوە توركەكان لەگەڵ ئەوەدان كورد و ئێرانییەكان لاواز بكەن لەناوچەكەدا بەتایبەتی لەسووریادا. ڕەنگە لە داهاتوودا گەلێك بەرژەوەندیی دیكەی وڵاتان لە سووریا و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەربكەون. هەرچۆنێك بێت، ئەوەی لە سووریا ڕووی دا، گەلێك لایەنی پۆزەتیڤی باشی تێدایە، هەر هیچ نەبێت بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی گەلی كورد و ڕزگاربوون لە دیكتاتۆریەت، تەنانەت ئەوەی ئێستا ڕوودەدات، هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن هەوڵ دەدەن بە عەقڵییەتی دەوڵەتبوون كاروبارەكان بەڕێوە ببەن، نەوەكو بە عەقڵییەتی میلیشیات، هەر خۆیان پێش ڕووداوەكان و كەوتنی حەلەب هێزی ئۆپۆزسیۆن مەشق و پلان و بەرنامەی تۆكمەیان بۆ ڕووداوەكان دانابوو، بگرە لەلایەن توركیاوە پشتیوانییەكی مەزن هەبوو بۆ دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنەكان و ڕێكخستنی هێزەكان و مەشقی سەربازی و كردنەوە و بەڕێوەبردنی شارە گەورەكان تاوەكو دیمەشق، بۆ عێراقیش باشترە سنوورەكەی خۆی بپارێزێت و ڕێز لە سیادەی سنوورەكانی سووریاش بگرێت.

هەرچۆنێك بێت هێشتا زووە هەموو ئەم هێزانە لەدانوستان و دیالۆگ و ڕێككەوتنەكان بكەنە قۆناغێكی بونیادنانی سووریایەكی دیموكرات، بەتایبەتی لەگەڵ هێزەكانی سووریای دیموكرات كە لەگەڵ هێزەكانی شام هەموو داواكاریی و مافەكانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردی بەدەست بهێنێت. ئەمە هەمووی تەحەددای گەورەیە، بەڵام بە ئومێدین دۆخەكە لەوێ بەرەو باشتر بچێت.

سەبارەت بەوەی دۆخی ڕۆژئاوای كوردستان و ئیدارەی خۆبەڕێوەبردن لەم ناوچانەدا بەكوێ دەگات، ڕەنگە چارەسەرێكی سەرەكی ئەوە بێت بۆ كورد ئەو وڵاتە ببێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی، بەڵام دەبێت هێزەكانی كوردستانی ڕۆژئاوا زۆر بە زیرەكانە مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخە نوێیەدا بكەن، بە ژیرانە مامەڵە لەگەڵ پێشهاتە نوێیەكانی سووریا بكەن. لە بەر ئەوەی ئەو حاڵەتەی لە عێراقدا هەیە، لەوێ دووبارە نەبێتەوە كە فیدڕاڵییەتێكی دروست نییە لە عێراقدا و گەلێك كەموكووڕی هەیە. بە واتایەكی دیكە ئەو دەمە واقیعێك بوو فەرز بوو كە حاڵەتێك پەیدا بكەین و وڵاتەكە ببێتە فیدڕاڵییەت، لە كاتێكدا ئێمە لە هەرێمی كوردستان دیفاكتۆیەكی دەوڵەتمان هەبوو، لە سووریا پێویستە لەگەڵ ئەوەی خۆی بگونجێنێت لەگەڵ هەژموونی نێودەوڵەتیدا، لەهەمان كاتدا لەگەڵ هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن لە سووریا نە فكری دەوڵەتبوون بكات و تەنیا خۆی بپارێزێت، بەڵكو چۆن سووریایەكی بەهێز دابمەزرێنن و حوكمێكی ئۆتۆنۆمی یان فیدڕاڵی بەدەست بهێنێت، زۆر گرنگە لەم قۆناغەدا ڕۆژئاوا بە وردی و ژیری حیساب بۆ ئۆپۆزسیۆن و هەژموونی توركیا و خواست و ویستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بكات و مەترسییەكان لەسەر قەوارەی ڕۆژئاوا دوور بخاتەوە.

لەم بارودۆخە نوێیەی سووریادا توركیا گەمەیەكی گەلێك مەزنی كرد، هەژموون و دەسەڵاتی توركیا لە سووریا باڵادەستە و لەداهاتووشدا ئەو وڵاتە هەوڵی ئەوە دەدات هەژموون و دەسەڵاتی زیاتر بكات، لە بەرانبەردا ئەمریكا و ئیسرائیلیش لەگەڵ ئەم پڕۆژەیەدان و ڕۆڵ و هەژموونی خۆیان لە ڕووداوەكان و داهاتووی سووریادا دەبێت. لە ئێستادا بە ڕووخانی بەشار ئەسەد بە تەواوەتی ڕۆڵی ئێران لە سووریا لاواز بووە و ئەمریكا و ئیسرائیل خوازیارن ڕۆڵی كورد لە سووریای ئایندە بەهێزتر بێت، ئینجا ئەو بەهێزبوونی كوردە بەرەو دەوڵەتبوون دەچێت، یان بەرەو قەوارەیەكی هەرە سەربەخۆ و دیفاكتۆ، ئەمەش لەگەڵ هەرێمی كوردستان درێژكراوەیە لە قەوارەیەكی نوێی دەسەڵاتی كورد، بۆیە توركیا هەستی بەو مەترسییە كردووەو ئەو گەمەكارە سەرەكییە ئامانج و بەرنامەی خۆی هەیە.

توركیا دیمەشقی بەدەست هێنا و هەژموونی لەو وڵاتە زیاتر بووە و، خوازیارە هەموو پەناهەندە سوورییەكان بگەڕێنێتەوە بۆ ناو سووریا و جارێكی دیكە حكومەتێك پەیدا بێت، نزیكی توركیا بێت، بە لانیكەم لەژێر چاودێری و كۆنتڕۆڵی توركیادا بێت. چەند توركیا لە سووریا هەژموون و هێز پەیدا بكات، قەوارەی ڕۆژئاوای كوردستان لاواز دەبێت، بۆیە هێزەكانی كوردستانی ڕۆژئاوا نابێت لەگەڵ بەهێزبوونی پێگەكانی دیمەشق و بونیادنانی حكومەت ڕووبەڕووی دیمەشق ببنەوە و وەكو میلیشیات خۆی بناسێنێت. لە ئێستادا هێزەكانی ڕۆژئاوا دەبێت چەكی قورسیان تەسلیم بكەن و تێكەڵ بە سوپای نوێ ببنەوە، بەڵام ئەمەش مەترسی بۆ كورد لە ڕۆژئاوا هەیە، چونكە لەم قۆناغەدا زۆر زەحمەتە لە سووریا و وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێزێكی سوپا هەبێت كە نوێنەرایەتیی هەموو پێكهاتە و كەمینەكان بكات، بۆیە دەبێت زۆر بە وریاییەوە مامەڵە بكات و وەكو هێزێكی بەدەر لەیاسا خۆی نیشان نەدات.

 

 

 

 

 

د. شوان محەمەد ئەمین خۆشناو  

شارەزا لە مێژوو:

ئەگەر كوردانی سووریا بتوانن سوود لە گۆڕانكارییە گەورەكان وەربگرن، دەكرێت ببنە خاوەنی ئەزموونێكی فیدڕاڵی بە هاوشێوەی هەرێمی كوردستان

پێم باشە ڕووداوەكان و ڕووخانی بەشار ئەسەد و ڕژێمەكەی بەو شێوەیەی كە ڕوویان دا، سەرەتا پێشینەیەكی مێژوویی بدەینێ، چونكە هەر ڕووداوێك كە كتوبڕ ڕوودەدات، دیارە ڕەگێك و پێشینەیەكی مێژوویی هەیە.

ئێمە دەزانین لە ئازاری 1963 كە بەعسییەكانی سووریا دوای مانگێك لە كودەتای بەعسییەكانی عێراق، لە سووریا هاتنە سەر دەسەڵات و 61 ساڵ حوكمیان كرد، دواتر لەساڵی 1970 ئینشقاقێك ڕووی دا و لە ساڵی 1971 حافز ئەسەد هاتە سەر دەسەڵات. كەواتە لە 53 ساڵەی حوكمڕانیی بنەماڵەی حافز ئەسەد و 61 ساڵەی حوكمڕانیی بەعسییەكان لە سووریا، لە ماوەیەكی كتوپڕ و تەنیا لە 12 ڕۆژ كۆتایی پێهات و لە حەلەب دەستی پێكرد و دیمەشق كەوت. كەواتە كۆمەڵێك هۆكاری كەڵەكەبوو هەبوون بۆ ئەو ڕووداوە خێرا و كتوپڕییەی كە ڕووبدات و وڵاتە هەرێمایەتییەكان و وڵاتە نێودەوڵەتییەكان و ڕێككەوتنی ژێر بە ژێر و كۆمەڵێك شت بۆ ئەو ڕووداوە هەن.

زۆر ناچینە ناو وردەكارییەكانی مێژوو، بەڵام بەڕای من دەبێت لەوەوە دەست پێبكەین، كەكێ سوودمەند بوو لەو ڕووداوە و كێ زیانمەند بوو. ئەگەر لە سەرەتا سەیری ئێران بكەین، ئەوا ئێران هەر لە سەرەتاوە وەكو وڵاتێك هەر لە زووەوە لە زەمانی (نادر شا)وە خەونی دروستبوونی هیلالی شیعی هەبووە، ئێستا ئەو خەونەی هیلالی شیعی بچڕا و ئێران ناتوانێت جارێكی دیكە هەژموونی ڕاستەوخۆی هەبێت لە ناو دەوڵەتی سووریادا، لە هەمان كاتیشدا ئەگەر سەیری توركیاش بكەین توركیا كێشەیەكی كۆن و لەمێژینەی هەبووە لەگەڵ سوورییەكان، چونكە پەیوەندی سووری و توركی لە پێشتردا لەسەر بنەمایەك بوو، ئەو بنەمایە بریتی بوو لە هاوكێشەی ئاو و ئاسایش، توركیا هەمیشە جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە كە ئێمە ئاو دەگرینەوە و سووریا تووشی قەیران دەكەین، لە بەرانبەردا سوورییەكان بە دروستكردنی پەكەكە و ناوچەی بیقاع، هەڕەشەیان لەسەر ئاسایشی توركیا دەكرد. ئەو هاوكێشەیە درێژەی هەبوو، ئێستا ئەو هاوكێشەیە نەما و توركەكان ململانێ دەكەن لەسەر ئەوەی لەمەودوا هەژموونی خۆیان بەسەر ناوچەكەدا بسەپێنن. ئەگەر سەیری ئیسرائیل بكەین، دەبینین ئیسرائیل لەیەك دوو ڕۆژی ڕابردوودا هەوڵی دا، ژێرخانی سەربازیی سووریا وێران بكات، چونكە نایەوێت سووریا سوپایەكی بەهێزی هەبێت و سوود لە چەكە نوێیەكان وەربگرێت. بارودۆخی سووریا بە شێوەیەكی گشتی ئەگەر سەیری بكەین، ناتوانین پێشبینیی ئەوە بكەین ئەو حەفتەیە، یان دوو حەفتەی دیكە و ساڵێكی دیكە چی بەسەر دێت، چونكە كۆمەڵێك گرووپ هەن لەناو سووریا بەتایبەتی سوننە و كورد كە دوو ئایدیای جیاواز و دوو بیروبۆچوونی جیاوازن و كاریگەریی هەرێمایەتیش لەسەر ئەو دوو هێزە هەیە، كە هێزی چەكدار و هێزی ئایدیۆلۆژین، بۆیە پێشبینیكردن زەحمەتە، ئایا دەرفەت ساز دەبێت بۆ دروستبوونی گرووپی توندڕەوی دیكە؟ ڕووسەكانیش هەوڵ دەدەن لە كەناری دەریا بمێننەوە و هەژموونی خۆیان بەردەوام بێت، چونكە ئەمانیش هەر لەكۆنەوە ئاواتیان ئەوە بوو بگەنە ئاوە گەرمەكان ئەو ئاوانەی نایانبەستێت لە دەریای ناوەڕاست. سەبارەت بە وڵاتانی دیكەش وەكو دیارە لە لێدوانەكانی ترامپ بەم دواییە كە داوا دەكات گەلانی سووری ئاسۆیەكی ڕوون لەبەردەمیان بێت و وڵاتی خۆیان بونیاد بنێنەوە و وڵاتانی ئەوروپی هەوڵ بدەن بۆ دووبارە بونیادنانەوە و ئاوەدانكردنەوەی ئەو ناوچانەی كە لە كاتی شەڕ وێران بوون، یان كاولكاریی تووشیان بووە.

لەم بارودۆخە گوزەرییەی كە سووریا پێیدا تێپەڕ دەبێت دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد، من پێم وایە ئەگەر كوردەكان بتوانن سوود لە گۆڕانكارییە گەورەكان وەربگرن، دەكرێت ببنە خاوەنی ئەزموونێكی فیدڕاڵی بە هاوشێوەی كوردەكانی هەرێمی كوردستان، چونكە كورد هەمیشە سوودی لە بارودۆخی نێودەوڵەتی وەرگرتووە. ڕاپەرینی بەهاری ساڵی 1991 لە ئەنجامی هێرشی عێراق بوو بۆ سەر كوێت دروست بووە، ئەوەی كە ئێستا ڕووی داوە، گۆڕینی ڕژێمی بەعس و هەرچەندە ئێستا حوكمڕانانی نوێ هێشتا ناتوانین و زووە بڕیار لەسەر ئەوە بدەین كە حوكمڕانی نوێ ئایا حوكمڕانییەكی ڕەشید دەبێت، یان حوكمڕانێك دەبێت كە سوننەی توندڕەو ئەبوو محەمەد جۆلانی لە پێشتر لە نوسرە بوو، پاشان كە لە قاعیدە جیابووە و ئەوان مەنعیان لەسەر بووە، ئایا ئەمجارەیان چۆن حوكمڕانی دەكەن و دەتوانن ئەو درزە نەهێڵنەوە كە گرووپ دروست بێت و دەتوانن یەكپارچەیی خاكی سووریا بپارێزن؟ واتە كۆمەڵێك پرس هەن حوكمدانیان زەحمەتە، بەڵام ڕەنگە لەماوەی داهاتوودا زۆر شت گۆڕانكاریی بەسەردا بێت

لەناو ئەم هاوكێشەیەشدا توركیا هەوڵ دەدات لە باكوور و ڕۆژئاوای سووریا و لە ناوچانەدا هەژموونی خۆی بسەپێنێتەوە، بەڵام بۆ توركیاش ئاسان نابێت و بەو ئاسانییە نییە كە ئێمە پێشبینی دەكەین، چونكە وڵاتانی دیكە هەن و ئەمریكا و ئیسرائیل و ڕووسیا هەن، واتا هاوكێشەكە كەمێك ئاڵۆزە، بەڵام هەموو هەوڵی توركیا لەسەر ئەوە دەبێت، هەژموونی خۆی بەسەر ڕۆژ ئاوا و ئەو ناوچانەدا بسەپێنێتەوە، هەر هیچ نەبێت هەموو ئەو گرووپانەی كە بە نەیاری خۆیانی دەزانێت، بیانگۆڕێت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دكتۆر عەلی ساڵح میران

مامۆستای زانكۆی زاخۆ:

هێرشكردنە سەر ڕۆژئاوای كوردستان لەبەرژەوەندی توركیا نییە و پێویستە دانوستاندنیان

لەگەڵ بكات

هێشتا زۆر زووە پێشبینی بكەین و بزانین لە سووریا چی ڕوودەدات، بەڵام بە تەئكید پێش 7ی ئۆكتۆبەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست جیاواز بوو لە دوای 7ی ئۆكتۆبەر، ئەم دەڤەرە لە هەموو ڕوویەكەوە گۆڕانكاریی بەسەردا هات، بەتایبەتی هێزەكانی سەر بە ئێران هەر لە حەماس لە غەززە و حزبوڵڵا لە لوبنان بە تەواوەتی بچووك كرانەوە و دواتریش ڕووخانی بەشار ئەسەد و ڕژێمی بەعسی لە سووریا بە دوای خۆیدا هێنا. ئومێدەوارم ئەم ڕووداو و گۆڕانكارییانە لە بەرژەوەندی میللەتی كورد بێت، لەهەر شوێنێك بێت و بەتایبەتی لە ڕۆژئاوای كوردستان و بگات بە مافەكانی و لە ژیانێكی بەختەوەردا بژی.

ڕاستە لە ڕۆژئاوای كوردستان جۆرێك لە ئیدارەی خۆبەڕێوەبردن هەیە، بەڵام چارەنووسی ئەم خۆبەڕێوەبردنە و هێنانە كایەی واقیعێكی وای هاوشێوەی هەرێمی كوردستان و دەركەوتنی سیمای ڕژێمە نوێیەكەی سووریا، پەیوەندیدارە بەو هێز و لایەنە سیاسییانەوە كە لەسەر ئەرزی واقیع حوكمڕانی دەكەن. ئەگەر سیاسەتێكی توند و دژی گەلان بێت، ئەوا لەو بڕوایەدام زەحمەتە ئەو مافە بدەنە گەلان و سیستەمێكی وا دابمەزرێت كە لامەركەزی بێت. خۆ لە ئێستادا گەلی كورد لە ڕۆژئاوای كوردستان خۆبەڕێوەبردنێكی خۆیان هەیە و تا ڕاددەیەكیش ئەمریكا پشتیوانی ڕۆژئاوای كوردستان دەكات و تا ڕاددەیەكیش ئەم پشتیوانییە باشە، هەندێك جار ئۆپۆزسیۆن بە هاندانی دەوڵەتێكی دەوروبەر دژایەتی كوردان دەكەن، بەتایبەتی ئەو دەوڵەتەی بڕوای بە مافی كوردان نییە. بە هەر شێوەیەك بێت، ڕووخانی دەوڵەتی بەعس و ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد كە 54 ساڵە لە سووریا حوكم دەكات، لە بەرژەوەندیی كورددایە، ئومێدەوارم ئەمە ببێتە شانس و دەرچەیەك بۆ كورد كە لە سووریا شتێكی هەبێت.

هەڵبەتە لێرەدا توركیا دژی هەیەپە و قەسەدەیە و ناخوازێت خاكی سووریا دابەش بكرێت و بوونی ئەو هێزە كوردییانە بە مەترسی دەزانێت بۆ سەر سنوورەكانی وڵاتی توركیا، بۆیە لەدوای ڕووخانەكەی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەدەوە هەندێك لەو هێزانەی كە سەر بە توركیان وەكو جەیشی وەتەنی سووریا كە بچنە تەل ڕەفعەت و منبج و دێرەزور و ڕەقە و كۆبانێ و ئەگەر دەستیان بڕوات، دەچنە هەموو شوێنەكانی كوردان، ئەم كار و پێكدادان و شەڕانە بۆ كورد و پاشەڕۆژی توركیاش باش نییە، چونكە ئەمە دژایەتیكردن و دەستتێوەردانە لە سووریا كە دەڤەر و ناوچەی كورد و پێكهاتەكانی دیكەی سووریایە و نابێت توركیا بێت و هێزی چەكدار بهێنێت و ئەو هێزانەی سەر بەتوركیایە لە سووریا لە دژی كوردان بەكار بهێنێت و پەلاماری ناوچە كوردییەكان بدات.

 


 

د.سالار عوسمان

بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان:

 

بڕوامان بەوەیە كە جیاوازییەكان دەبێت سەرچاوەی هێزمان بێت، نەك لاوازیمان

 

د.سالار عوسمان، بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و، سەرپەرشتیاری ڕاستەوخۆی بازنەی گفتوگۆیە، كە ماوەی دوو ساڵە ئەم بازنەیە وەك ئۆرگانێكی سەربەخۆی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن بووەتە پلاتفۆرمێكی كراوە بۆ تەواوی دەستەبژێری نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق و وڵاتانی دەوروبەری هەرێمی كوردستان و، مانگانە گفتوگۆیەكی كراوە و ڕاشكاوانە لەسەر پرسێكی نەتەوەیی و نیشتمانی و تایبەت بە گوزەرانی خەڵك و هاووڵاتیان ڕێك دەخات و بۆچوونە جیاوازەكان كۆ دەكاتەوە، بۆ ئەوەی لەبەر ڕۆشنایی جیاوازییەكاندا خاڵی هاوبەش و میكانیزمی گونجاو بۆ چارەسەركردنی كێشەكان پێشكەش بكات.

بازنەی گفتوگۆ هەتا ئێستا 24 گفتوگۆی جددیی لەسەر پرسە گرنگەكان ئەنجام داوە، بۆ ئەم گفتوگۆیانە زیاتر لە 250 سیاسەتمەدار و ئەكادیمیست و پسپۆڕ و تایبەتمەند لەسەر پرسە جیاوازەكان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراق و دەوروبەری بەشداری پێ كردووە و، بە دەیان هەزار لە هاووڵاتیان بە ڕێگەی ڕاپرسی بەشدارییان پێ كردووە، هەتا ئێستا سێ كتێبی بە هەردوو زمانی كوردی و عەرەبی پێشكەش كردووە و كتێبی چوارەمیش ئامادەیە و لە ئایندەیەكی نزیكدا لە ڕێوڕەسمێكی شایستە پێشكەشی دەكات.

لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، لە دەستپێكدا د.سالار عوسمان پەیڤێكی بۆ بەخێرهاتنی میوانەكان پێشكەش كرد و، جەختی لە گرنگیی بازنەی گفتوگۆ كردەوە و پێی ڕاگەیاندن: «بازنەی گفتوگۆ ئۆرگانێكی سەربەخۆ و پلاتفۆرمێكی كراوەیە بۆ كۆكردنەوەی جیاوازییەكان و هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئەم نیشتمانە و، ئەو كێشانەش كە لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی كاریگەرییان بە سەر وڵات و نیشتمانی ئێمەوە بە جێ دەهێڵێت».

سەبارەت بە دەستپێشخەریی پارتی دیموكراتی كوردستانیش بایەخدانی بە ڕای جیاواز و ڕای بەرانبەر، بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان ئاماژەی بەوە كرد: « ئێمە لە پارتی دیموكراتی كوردستان كە پیادەی ڕێبازی بارزانی دەكات، بڕوامان بەوەیە كە جیاوازییەكان دەبێت سەرچاوەی هێزمان بێت، نەك لاوازیمان، كۆمەڵگەی تەندروست ئەو كۆمەڵگەیەیە كە بتوانێت جیاوازییەكان بە زیندوویی بهێڵێتەوە و بە تەنیشت یەكەوە پۆلیان بكات و ڕێز لە بیروبۆچوونی جیاوازی یەكتری بگرین. مێژووی ڕێبازی بارزانی ئەو ڕاستییەی سەلماندووە كە هەموو كات لە سەردەمی خەباتی شاخ و حوكمڕانییشدا، ئەم ڕێبازە چەترێك بووە بۆ كۆكردنەوەی جیاوازییەكان و ئازادیخوازان لە سەرانسەری عێراق و ناوچەكەشدا، هەر بۆیە سرووشتی سیاسەتی پارتی دیموكراتی كوردستان كە لەسەر ئەم بیروباوەڕە بونیاد نراوە، هەموو كاتێك بەو جۆرە سیاسەتی كردووە كە گوێ لە بیروبۆچوونی جیاواز بگرێت و بەرانبەر وەك خۆی بە جیاوازییەكانیەوە قبووڵ بكات».

گۆڕانكارییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و كەوتنی ڕژێمی ئەسەد بەشێكی دیكەی پەیڤەكەی بەرپرسی بەشی ڕۆشنیری و ڕاگەیاندنی پارتی بوو، لەم چوارچێوەیەدا جەختی لەسەر ئەوە كردەوە: «ئەم گۆڕانكارییانەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕوویان داوە و پاشانیش كەوتنی ڕژێمی ئەسەدی بەدوا هات، بە یەكێك لە ڕووداوە گەورەكان هەژمار دەكرێت، هەم لەسەر ئاستی ناوچەكە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەمیش لەسەر ئاستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و، دەرهاویشتەكانی ئەم گۆڕانكارییانەش پەیوەندیی بە هەموو كارەكتەرەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە هەیە، بۆیە پرسێكی زۆر گرنگە، مەبەستمان بوو ئەم پرسە لە چەندین ڕەهەندی بیروبۆچوونی جیاوازەوە شەن و كەو بكەین و، پاشان ڕەهەندە جیاوازەكان پێكەوە گرێ بدەینەوە، بۆ ئەوەی ببێتە هاریكاریی هەموو لایەك كە مامەڵەیەكی لۆژیكانە لەگەڵ ئەم پرسە هەستیارەدا بكەین».

سەبارەت بە شێوازی مامەڵەی بازنەی گفتوگۆش لەگەڵ ئەم بیروبۆچوونە جیاوازانە و ڕەنگدانەوەی لە ناو ڕای گشتیی كوردستان و عێراق و ناوچەكەدا، د.سالار عوسمان بە ئامادەبووانی ڕاگەیاند: «وەك ئەزموونێكی تازە، هەوڵمان داوە لەسەر ئاستی كاری میدیایی و وەك پڕۆژەیەكی سیاسییش، وەبەرهێنانێكی واقیعییانە لەسەر ئەم بیروبۆچوونە جیاوازانە بكەین. ئامانجی یەكەممان ئەوەیە بە ڕێگەی ئەو ڕاپۆرتەی كە بازنەی گفتوگۆ ئامادەی دەكات، ڕاوبۆچوونی ڕای گشتیی خەڵك بێتە ناو هۆڵی گفتوگۆكە و بە بیروبۆچوونی جیاوازی بەشداربووانی گفتوگۆكەوە گرێیان بدەینەوە، دوای ئاوێتەبوونی ڕای گشتی و بۆچوونی جیاوازی ئامادەبووان، دەكرێتە ڕاپۆرتێكی تێروتەسەل و لە گۆڤاری گوڵاندا بڵاو دەكرێتەوە و پوختە و خاڵی سەرەكیی هەموو بۆچوونە جیاوازەكان لە ڕاپۆرتێكی تایبەتدا بەرز دەكرێتەوە بۆ لایەنەكانی پەیوەندیدار بەم كێشەیەوە لە هەرێمی كوردستاندا، هەر شەش مانگ جارێك كۆی ئەو ڕاپۆرتانە بە هەر دوو زمانی كوردی و عەرەبی دەكرێن بە كتێب و لە ڕێوڕەسمێكی شایستە بەشداربووانی گفتوگۆكان خەڵات دەكرێن و كتێبەكانیش دابەش دەكرێن».


 

هیوا ئەحمەد مستەفا

ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان:

 

گرنگە هێزە سیاسییەكانی كورد لە سووریا بە لۆژیك بارودۆخی ئێستای ناوچەكە بخوێننەوە و، هەوڵ بدەن یەكڕیزیی خۆیان بپارێزن و خۆیان لە ئایدیۆلۆژیای پەكەكە دابماڵن

 

هیوا ئەحمەد مستەفا ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستانە و بەرپرسی مەكتەبی ڕێكخستنی پارێزگای كەركووك – گەرمیانە، لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژیمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، زۆر بە واقیعی و ڕاشكاوانە لەسەر گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەڵوەستەی كرد و بەمجۆرە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی خستەڕوو:

 

 

كۆبوونەوەی ئەم هەموو دەستەبژێرە سیاسییە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراق و وڵاتانی دەوروبەر لەم هۆڵەدا، مانای ئەوەیە ئەو پرسە گرنگە «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق» ئەوە پیشان دەدات، كە گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە كەوتنی ڕژێمی ئەسەدی بە دوادا هات، ئەمە مانای ئەوەیە گۆڕانكارییەكان تەنیا كەوتنی «ڕژێمی ئەسەد» نییە، بەڵكو زنجیرەیەك گۆڕانكاریی پێشبینی نەكراون و لەوانەیە گۆڕانكاریی دیكەش بە دوای خۆیدا بهێنێت و هەندێك لە وڵاتان بەهێز دەبن و هەندێك لە وڵاتانیش لاواز دەبن، ئەمەش سەرتاسەری ناوچەكە بگرێتەوە، بە هەرێمی كوردستان و عێراق و توركیا و ئێرانیشەوە، لەمەش زیاتر لەوانەیە لەسەر ئاستی مەزهەبگەرایی و فیكریش گۆڕانكاری بە دوای خۆیدا بهێنێت.

دەوڵەتی سووریا وەك یەكێك لە كۆڵەگە سەرەكییەكانی بەرەی مقاوەمەی ئیسلامی شیعی لە ناوچەكە لە قەڵەم دەدرا، ڕاستە سەرۆكەكەی «بەشار ئەسەد» عەلەوی بوو، بەڵام ڕژێمەكەی ئیسلامیی شیعە نەبوو، بەڵكو حزبی بەعس لەوێ دەسەڵاتی بەدەستەوە بوو. ئەم حزبەل سووریا مێژوویێكی دوور و درێژی هەیە و، ڕژێمەكەش لە سەرووی نیو سەدەیە لە دەسەڵاتدایە، لەم ماوە دوور و درێژەدا حزبی بەعس لە سەردەمی حافز ئەسەد و دواتریش لە سەردەمی كوڕەكەی (بەشار ئەسەد) بە ئاگر و ئاسن حوكمڕانیی ئەو وڵاتەیان كردووە. ئازادی و دیموكراتی و فرەحزبی بوونی نەبووە، ڕێز لە مافەكانی مرۆڤ نەگیراوە و ئەوەی گومانی ئەوەی لێكرابێت كە دژی ئەو ڕژێمەیە، لە زیندانەكان بەند كراون و بە دڕەندەترین شێوازی نامرۆڤانە ئەشكەنجە دراون. هەر بۆیە ئەگەر تەنیا سەیری دیمەنی زیندانە شكاوەكانی سووریا بكەین، كە چۆن ئەو خەڵكە بێتاوانانەی لێهاتنە دەرەوە، دەگەینە ئەو قەناعەتەی كە كەوتنی ڕژێمی ئەسەد جێگەی خۆشحاڵییە بۆ هەموو مرۆڤایەتی و بۆ تەواوی ناوچەكەش.

ڕووخانی كتوپڕ و خێرای ڕژێمی ئەسەد، ئەوە پیشان دەدات، كە ئەم ڕژێمە پشتی بە گەلەكەی خۆی نەبەستووە و هەوڵی نەداوە كار بۆ بەرژەوەندیی گەلی سووریا بكات، هەر بۆیە وەك بینیمان سوپاكەی پشتی تێكرد و شەڕی بۆ نەكرد و، ئەگەر وای نەكردایە، لەوانەیە بەشار ئەسەد ئەو كارەساتەی بەسەردا نەیەت و لە وڵاتەكەی خۆی هەڵنەدەهات.

بۆ ئێستای سووریا، گرنگە هەموومان ڕێز لە ئیرادەی گەلی سووریا بگرین و هاوكاریان بین، بۆ ئەوەی بە زوویی قۆناغی ڕاگوزەر تێپەڕێنن و دەستوورێكی نوێ بۆ سووریا دابنێن و خۆیان چارەنووسی خۆیان دیاری بكەن.

ئەوانەی ئێستا لە دیمەشق دەسەڵاتیان گرتووەتە دەست «هەیئەی تەحریری شام»، لە دەستپێكەوە هەوڵیان داوە، بە جۆرێك بە كراوەیی و لۆژیك پەیامەكانی خۆیان ئاراستە بكەن، لە ناویاندا سەبارەت بە ماف و ناسنامەی كوردی سووریا، ئەگەر لەسەر ئەم ئاراستەیە بەردەوام بن و ڕێز لە مافی كۆی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی سووریا بگرن و، لەمەش گرنگتر لە نووسینەوەی دەستووری تازەی سووریادا مافی تێكڕای پێكهاتەكان بچەسپێنرێت، بەتایبەتی مافی گەلی كورد لە سووریا، كە هەتا ئێستاش لە سووریا وەك هاووڵاتی سەیر ناكرێن و هەموو مافەكانیان پێشێل كراوە.

زۆر گرنگە برایانمان «گەلی كورد لە سووریا» مامەڵەیەكی لۆژیكانە لەگەڵ ئەم گۆڕانكارییە بكەن و بیكەنە دەرفەتێك و سوودی لێوەربگرن، ئەمەش بەوە دەكرێت تێكڕای هێزە سیاسییە كوردییەكانی سووریا وەك «هێزی سووریای دیموكرات، ئەنەكەسە، پەیەدە» لەگەڵ كۆی هێزە كوردییەكانی سووریا خۆیان لە تەوقی ئایدیۆلۆژیەتی حزبی دەرباز بكەن و، بەرژەوەندیی گەلی كوردی سووریا بخەنە سەرووی بەرژەوەندیی تەسكی حزبایەتییەوە. زۆر گرنگە واقیعی ئێستای ڕۆژئاوای كوردستان كە دەبێتە ڕۆژهەڵاتی سووریا بە وردی هەڵوەستەی لەسەر بكرێت. جوگرافیای ئەم ناوچەیە بەو جۆرەیە كە سنوورێكی بەرفراوانی لەگەڵ توركیا هەیە، بۆیە دەبێت دیالۆگ لەگەڵ توركیا بكەن و بزانن چۆن پەیوەندییەكانی خۆیان لەگەڵ ئەو وڵاتە ڕێك دەخەنەوە، لەبەرئەوەی توركیا یەكێكە لەو وڵاتانەی كە هەموو كات دەتوانێت كێشە بۆ سووریا بە گشتی و بۆ كورد بەتایبەتی دروست بكات.

گرنگە هێزە سیاسییەكانی كورد لە سووریا بە لۆژیك بارودۆخی ئێستای ناوچەكە بخوێننەوە و، هەوڵ بدەن یەكڕیزیی خۆیان بپارێزن و خۆیان لە ئایدیۆلۆژیای پەكەكە دابماڵن. دەبێت ئەو ڕاسیتیە لەبەرچاو بگرین، كە ئەگەر هەتا ئێستا بۆ شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش، بایەخ بە هێزە كوردییەكانی سووریا درابێت، ئەوا ئێستا بارودۆخێكی دیكە هاتووەتە پێشەوە و لەوانەیە ئەو بایەخدانە گۆڕانكاریی بەسەردا بێت و گرنگە خۆیان لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییە تازەیە بگونجێنن.

لێدوانەكانی ئەم دواییەی ئەحمەد شەرع كە جەخت لەوە دەكاتەوە، گەلی كورد بەشێكی سەرەكیی گەلی سووریایە، جێگەی دڵخۆشییە، هاوكات پەیامی سەرۆك بارزانی لەسەر ئەم قسانەی ئەحمەد شەرع، مانای ئەوەیە دەمانەوێت سوود لەو دەرفەتە وەربگرین كە بۆ گەلی كوردی سووریا هاتووەتە پێشەوە، بۆ ئەوەی بە زمانی دیالۆگ و دانوستاندن مافەكانی گەلی كورد لە سووریای تازە بچەسپێنرێت.

ئێمە لە عێراقدا بە هەموو پێكهاتەكانەوە (كورد، عەرەبی سوننە، عەرەبی شیعە و پێكهاتە جیاوازەكانی دیكە)، دەبێت ئایندەی وڵاتی خۆمان لەبەر چاو بێت. لە ئێستادا كە دەسەڵاتی سیاسی لە دەستی شیعەدایە بە حوكمی زۆرینە، دەبوو سەركردایەتیی سیاسیی هێزە شیعەكان كە بەشێكی زۆریان لە خەباتی ئۆپۆزسیۆندا لەگەڵ هێزی پێشمەرگە لەیەك سەنگەردا بوون و، پێكەوە خەباتمان كرد لە دژی ڕژێمی بەعس و سەدام حوسێن، بەداخەوە بەشێكیان كە گەیشتنە دەسەڵات مێژووی ئەو خەباتە هاوبەشەیان لە بیر خۆیان بردەوە و مامەڵەیەكی دروستیان لەگەڵ كێشەی كورد و عەرەبی سوننە نەكرد، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی جۆرێك لە بێمتمانەیی لەناو پرۆسەی سیاسی بێتە ئاراوە و زیان بە دووبارە بونیادنانەوەی ئەو عێراقە نوێیە بگەیەنن، كە هەموو لایەك ئومێدمان بۆ دەخواست.

بۆ ئەوەی عێراق لە پریشكی ئەم شەڕ و گۆڕانكارییانە بپارێزین، باشترین ڕێگە ئەوەیە هەموومان بگەڕێینەوە بۆ پابەندبوون و جێبەجێكردنی ئەو دەستورەی كە لەساڵی 2005 گەلانی عێراق دەنگیان پێ داوە. ئەوەی ئێستا لە سووریا دەگوزەرێت، دەبێت ئێمە بیكەینە پەندێك و سوودی لێوەربگرین. دەبێت بڕیاری شەڕ و ئاشتی بگێڕینەوە بۆ دەستی دامەزراوە شەرعییەكانی دەوڵەت و چیدیكە ڕێگە نەدەین، چەند گرووپی میلیشیایی چەكدار، یاری بە چارەنووسی ئەم وڵاتە بكەن.

بۆ ئێستای بارودۆخی سیاسیی عێراق، كاتی ئەوەیە ڕێگە نەدەین دەستی دەرەكی ئاراستەی پرۆسەی سیاسیی ئێمە دیاری بكات. دەبێت عێراقییەكان بە «كورد و عەرەب و تەواوی پێكهاتە جیاوازەكانەوە» یەكدەنگ و یەكڕیز بن، بۆ ئەوەی دووبارە پرۆسەی سیاسی ئەم نیشتمانە ڕێك بخەنەوە و، حوكمڕانییەكی دروست پیادە بكرێت، كە چیتر لەم وڵاتەدا یەكتری نەخوێندنەوە و یەكتری قبووڵنەكردن نەمێنێت و، هەموومان پابەندی دەستوورەكەی خۆمان بین، بۆ ئەوەی كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی بەو جۆرە بێتە ئاراوە كە تیایدا تەواوی مافەكانی مرۆڤ پارێزراو بێت، ژێرخانە گرنگەكانی دەوڵەت بە شێوەیەكی پتەو بونیاد بنێتەوە، بۆ ئەوەی هاووڵاتیانی عێراق بە ئاستێك خزمەتگوزارییان پێشكەش بكرێت، كە شایستەیانە.

ئێستا لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا جۆرێك لە ناهاوسەنگی هەیە. وای دەبینم هەموو لایەك پێویستی بە بەخۆداچوونەوە هەیە. دەبێت بە شێوەیەكی نیشتمانی و عێراقییانە بیر لە چارەنووسی ئەم نیشمانە بكەینەوە، بۆ ئەمەش بە دووری نابینم كە دەبێت پاكتێكی نیشتمانی لەنێوان تەواوی هێزە سیاسییەكان و پێكهاتە جیاوازەكانی ئەم وڵاتە گرێ بدرێت و، جەخت لەسەر ئەوە بكرێتەوە، دەستووری عێراق وەك ئەوەی گەلانی عێراق دەنگیان لەسەر داوە، جێبەجێ بكرێت و هەر لەبەر ڕۆشنایی ماددەكانی ئەو دەستوورەدا كێشەكانی خۆمان چارەسەر بكەین.

لە كۆتاییدا دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، كە بەرژەوەندیی هێزە دەرەكییەكان لەم ناوچەیە بەردەوام گۆڕانكاری بەسەردا دێت و هەرگیز ناتوانرێت وەك فاكتەرێكی یەكلاكەرەوە پشتی پێ ببەسترێت. ئەگەر سەرنج لە بارودۆخی سووریا بدەین، دەبینین هێزێكی گەورەی وەك ڕووسیا هاتبووە سووریا بۆ ئەوەی ڕژێمی ئەسەد بپارێزیت، بەڵام كاتێك بارودۆخەكە گۆڕانكاری بەسەردا هات، وەك بینیمان پشتی لە ڕژێمی ئەسەد كرد. هەروەها ئێران كە چەندین ساڵە هێز لە دەوری ڕژێمەكەی ئەسەد كۆدەكاتەوە، ئەوانیش پشتیان لە ئەسەد كرد و بە تەنیا هێشتیانەوە، هەتا بەشار ئەسەد ناچار بوو، هەڵبێت و وڵات بەجێ بهێڵێت. هۆكاری هەموو ئەم شكستانەی ئەسەد ئەوە بوو، پشتی بە بەرژەوەندیی باڵای گەلی سووریا نەبەست و پشتی بە هێزی دەرەكی بەست، سەرەنجامیش هێزی دەرەكی بە جێیان هێشت و كەس فریای نەكەوت.

ئەوەی تایبەتە بە چارەنووسی برایانمان «گەلی كورد لە سووریا»، ئەوەیە كە دەبێت زۆر بە باشی بارودۆخی سیاسیی ئێستای ناوچەكە و هاوسەنگیی هێز لە سووریای دوای ئەم گۆڕانكارییانە بخوێننەوە. بوونی هێزەكانی پەكەكە و سەركردایەتیی قەندیل لە ڕۆژئاوای كوردستان یاریكردنە بە چارەنووسی ڕۆژئاوا، بۆیە ئەگەر هێزەكانی سووریای دیموكرات كە بەشی هەرە زۆریان كوردی سووریان، خۆیان لە پەكەكە جیا نەكەنەوە، ئەوا هەموو كات ئەمە دەبێتە كارتێك بۆ ئەوەی سوپای توركیا هێرش بكاتە سەر ڕۆژئاوا و مەترسییان لەسەر دروست بكات. بۆیە دەبێت كاری سەرەكیی میدیای كوردستان ئەوە بێت، كە پرسی جیاكردنەوەی چارەنووسی كوردانی سووریا لە گەڵ پەكەكە بكاتە پرسێك و ڕای گشتیی بۆ دروست بكات و، ڕێگە نەدات ئەو دەرفەتەی لە سووریا هاتووەتە پێشەوە گەلی كوردی سووریا لە دەستی بدەن.

لایەنێكی دیكە كە پەیوەستە بە سەقامگیریی تەواوی ناوچەكە، ئەوەیە كە لە ڕۆژئاوای كوردستان چەند خێوەتگە هەن وەك خێوەتگەی «هۆڵ و ڕۆژ» كەوەك ئاماژەیان پێكرا، زیاتر لە 50 هەزار كەسیان تێدایە و بە كرۆكی ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش دادەنرێن، ئەگەر ئەم دوو خێوەتگەیە ئاسایشیان نەپارێزرێت و خەڵكەكەی ناوی بەڕەڵا بكرێن، ئەمانە دووبارە دەبنەوە بە مەترسییەكی گەورە بۆ دووبارە سەرهەڵدانەوەی ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش هەم لەناو سووریا و هەمیش لە عێراق و هەرێمی كوردستان.

بە شێوەیەكی گشتی ڕووداو و گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییە لە سووریا كە بە كەوتنی ڕژێمی ئەسەد كۆتایی پێهات، وەك وەرچەرخانێكی ئەرێنی دەخوێندرێتەوە بۆ تەواوی ناوچەكە، ئەگەر بە لۆژیكانە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت. بۆ عێراق زۆر گرنگە ڕێگە نەدات، گرووپە چەكدارەكان لە ناو عێراقەوە هێرش بكەنە سەر وڵاتانی دەوروبەر و بیانوو بدەن بە دەستەوە بۆ ئەوەی عێراق لەم شەڕەوە تێوە بگلێنن، بۆ كوردانی سووریاش دەرفەتێك هاتووەتە پێشەوە، بۆ ئەوەی بە مافەكانی خۆیان بگەن، بەڵام زۆر گرنگە هەموو یەك ڕیز و یەك هەڵوێست بن و خۆیان لە تەوقی ئایدیۆلۆژیای پەكەكە بێننە دەرەوە.


 

شێخ حەیدەر ئەللامی

سەركردە لە هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا:

 

بۆچوونەكان لەیەك خاڵدا یەك دەگرنەوە، ئەویش ئەوەیە كە بەشار ئەسەد حوكمڕانییەكی منداڵانە و هەرزەكارانەی پیادە كردووە

 

شێخ حەیدەر ئەللامی، یەكێكە لە سەركردە دیارەكانی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا، ئەم هاوپەیمانییە كە نووری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات، یەكێكە لە لایەنە سەرەكی و گرنگەكانی هاوپەیمانیی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە و هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت كە حكومەتی ئێستای د.محەمەد شیاع سوودانی پێكهێناوە، زیاد لەمەش یەكێكە لەو پسپۆڕە دیارانەی ناو مەزهەبی شیعە كە وەك مامۆستایەك وانەی زانستەكانی فەقهی و شەرعی بە قوتابیانی حەوزەی عیلمی دەڵێتەوە و، لەو سەردەمی ئۆپۆزسیۆنیشدا لە سووریا بووە و بە هەمان شێوە وەك سیاسەتمەدار و مامۆستایەكی ئایینی كاری كردووە. لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارە «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، زۆر بە ڕاشكاوی جەختی لەسەر پاراستنی سەقامگیریی عێراق كرد و جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، كە نابێت عێراق لەم شەڕە نەخوازراوەوە تێوە بگلێت و بەمجۆرەش دید و بۆچوون و پێشنیار و ڕاسپاردەكانی خۆی خستەڕوو:

 

بە ناوی خوای بەخشندە و میهرەبان

سڵاو دروود بۆ فەخری كائینات محەمەد و ئەهلی بەیت و پیاوچاكان.

زۆر سوپاسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەم، كە ئەم دەستەبژێرەی لە خەڵكانی سیاسی و خاوەن فیكر و بیروبۆچوونی جیاواز بۆ گفتوگۆ لەسەر ئەم پرسە گرنگە «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»‌ كۆكردووەتەوە، ئەم گردبوونەوەیەش خۆی لە خۆیدا مانای ئەوەیە كە ئێمە گفتوگۆ لەسەر پرسێكی هەستیار و گرنگ دەكەین، كە ئێستا لە عێراق و كۆی ناوچەكە بەڕێوە دەچێت.

لە دەستپێكدا دەمەوێت سوپاسی ئەو پەیڤانە بكەم كە برای بەڕێزم هیوا ئەحمەد مستەفا ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان پێشكەشی كردین، كە پێموایە ئەوەی بەڕێزیان ئاماژەی پێكرد، ڕێگە ڕاستەكەیە بۆ ئەوەی بتوانین مامەڵە لەگەڵ ئەم بارودۆخە تازەیە بكەین.

ئەگەر بە كورتی هەڵوەستەیەك لەسەر شێوازی حوكمڕانیی بەشار ئەسەد بكەم و، جەخت لەسەر تێڕوانینی دەوڵەتانیش بۆ ئەو شێوازەی حوكمڕانی لە سوریا بكەین، كە بەشار لە دوای حافز ئەسەدەوە لە كۆتایی نەوەدەكانەوە پیادەی دەكات، بۆچوونەكان لەیەك خاڵدا یەك دەگرنەوە، كە ئەویش ئەوەیە كە «بەشار ئەسەد حوكمڕانییەكی منداڵانە و هەرزەكارانەی» پیادە كردووە، بێگومان هەموو لایەكیش ئەو ڕاستییە دەزانن كە گرنگترین پرانسیپی حوكمڕانیی كاڵفامانە ئەوەیە كە دەبێتە حوكمڕانییەكی پۆلیسی.

ئەو ژینگەی حوكمڕانییە پۆلیسییە لە سووریای سەردەمی بەشار دروست كرا، وای كردبوو، هەر هاووڵاتییەكی سووری، بۆچوونی خۆی بە شێوەیەك لە دژی ڕژێمەكە دەرببڕێت، ئەوا ئەگەری ئەوەی لەبەردەمدا بوو، كە بێ هیچ هۆیەك ڕووبەڕووی تۆمەتێك بكرێتەوە، لەلایەن ڕژێمەوە و بە چەندین تۆمەتی جیاواز لە زیندانە جیاوازەكاندا زیندانی بكرێت، كە لە ناو ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد چەندین بەندیخانەی جیاواز هەبوون، وەك بەندیخانەی «ئاسایشی سیاسی، ئاسایشی تاوان و.. هتد».

پسپۆڕان و شرۆڤەوانانی سیاسی، باش ئەو ڕاستییە دەزانن، كە لە دوای كۆچی دوایی حافز ئەسەد لە نیوەی دووەمی نەوەدەكانی سەدەی ڕابردوو، قۆناغێكی هێجگار جیاواز لە حوكمڕانیی خافز ئەسەد دەستی پێكرد، بە جۆرێك كە دەتوانین بڵێین: حوكمڕانیی بەشار ئەسەد لە حوكمڕانیی باوكی زۆر جیاواز بوو، لە گەڵ ئەو جیاوازییە و پاشانیش ئەو دەرهاویشتانەی كە گۆڕانكاریی ناوچەكە بە دوای خۆیدا هێنایان، بەتایبەتی لە ساڵی 2010وە كە ڕاپەرینەكان دەستیان پێكرد، بەشار ئەسەد پشتی لە میللەتەكەی كرد و پشتی بە چەندین لایەنی دەرەكی بەست، ئەم پشتبەستنە بە لایەنی دەرەكی وایكرد، بەشار جڵەوی حوكمڕانیی سووریای لە دەست دەربچێت و بكەوێتە دەستی هێزە دەرەكییەكان.

پێگەی ستراتیژی و جوگرافیی سووریا لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پێگەی هەموو دەوڵەتانی كەنداو و دەوڵەتانی عەرەبیی دیكە گرنگتر بوو، پێگەیەكی زۆر ئاڵۆز و پێكەوە گرێدراوی ستراتیژی هەبوو. بەڕێوەبردنی دەوڵەتێكی لەم جۆرە پێویستی بە سەركردەیەكی كاریزمای نیشتمان و پۆلێك لە سیاسەتمەداری باڵا هەیە، كە هاوكاریی سەرۆكەكەیان بكەن و ڕاوێژ و پێشنیاری باشی پێشكەش بكەن، بەڵام بەشار نە خۆی كارێزمایەكی نیشتمانی بوو، نە ئەو پۆلە سیاسەتمەدارە باڵایەشی لە دەور بوو. ئەوانەی بەشار ڕاوێژی پێدەكردن، تەنیا ئەوەیان دەگوتەوە كە دەبێت بە شەڕ كێشەكان چارەسەر بكەین، بۆ بەڕێوەبردنی ئەو شەڕانەش سووریا چاوی لە پشتیوانیی دەرەكی بوو.

پاش ئەو هێرش و دەستدرێژییانەی كرانە سەر غەززە و پاشانیش بۆ سەر باشووری لوبنان و شەهیدكردنی ژمارەیەك لە سەركردەكانی حزبوڵڵای لوبنانی، كە ئەمەش بەڕاستی بەرەی پێشەوەی مقاوەمەی زۆر لاواز كرد، ئەمە وایكرد، ڕژێمی بەشار بەرەو كەوتن هەنگاو هەڵبگرێت،.بۆیە كاتێك كەسێك سەرسووڕمان بەرانبەر ئەوە پیشان بدات، كە چۆن ڕژێمی بەشار ئەسەد لە شەو و ڕۆژێكدا ڕووخا، ئەمە مانای ئەوەیە ئەو كەسە بێ ئاگایە لەوەی چی لە ناوچەكە بەگشتی و لە سووریا بەتایبەتی گوزەر دەكات.

لێرەوە ئەگەر باس لە سووریای دوای كەوتنی ڕژێمی ئەسەد بكەین، هەموو دەزانین كە سووریا وڵاتێكی گرنگە و نیشتمانی هەموو نەتەوە و ئایین و پێكهاتە جیاوازەكانیەتی و دەوڵەتێكی فرە ئایین و فرە نەتەوەیە، بۆیە گرنگە سووریا وەك وڵاتێكی نەتەوە و بە بوونی ڕاستەقینەی خۆی بمێنێتەوە.

ئەوەی ئێستاش لە ڕووسیا ڕوو دەدات، زۆر زۆر ترسناكە. لەم گفتوگۆیە دەمەوێت زۆر سادە و ڕاشكاوانە قسە بكەم. ئێمە ڕۆژانە چاودێری كەناڵەكانی ڕاگەیاندن دەكەین، ئێمەش لە كەناڵە جیاوازەكانەوە قسەی خۆمان دەكەین، بەڵام دەبێت ئەوە لەبەر چاو بگرین، كە هەر كەناڵێكی ئاسمانی، یان هەر دامەزراوەیەكی میدیایی دەیەوێت، ڕووداوەكان بەو شێوەیە ڕووماڵ بكات كە خۆی مەبەستێتی، یان دەیەوێت ئاراستەی ڕووداوەكان بەو جۆرە بگۆڕێت، كە خۆی ئامانجیەتی، ئەمەش لەبەر ئەوەی لەسەر خاكی سووریا بەڕێوە دەچێت، شەڕێكی گەورەی «موخابەراتی و ئەمنییە»، پێش ئەوەی بە دیاریكراوی شەڕێكی سەربازی بێت. پلانەكانی بەڕێوەبردنی ئەم شەڕە موخابەراتی و ئەمنییە، لە ژوور و ڕێرەوە تاریكەكان دادەنرێن و زۆر دوورە لە ناو سووریاوە و لەو بڕوایەدام، ئەوانەی پلاندانەری ئەو دۆخەن، ئەوانیش هێزی جیاواز بن.

هەر بۆیە ئێمە كاتێك باس لە ئیسلامییەكان دەكەین، یان باس لەو گرووپانە دەكەین كە خۆیان وەك ئیسلامی نمایش دەكەن و ئێستا لەناو سووریا بوونیان هەیە، وای دەبینم «دیسپلینێكی ئەوتۆیان نەبێت كە بتوانن مامەڵەیەكی دروست لەگەڵ گۆڕانكارییەكانی ئەم وڵاتە بكەن و، ئەو توانایەشیان نییە وڵات بەڕێوە بەرن»، ئەوەش ئەم بۆچوونە پشتڕاست دەكاتەوە ئەوەیە كە بزووتنەوەی حەماس لە ساڵی 2008 دەسەڵاتی لە فەلەستین كەوتە دەست، بەڵام بینیمان حەماس چۆن شكستی هێنا. لە ساڵی 2011 ئیخوان موسلمین لە میسر دەسەڵاتیان وەرگرت، ئەوانیشمان بینی، چۆن شكستیان هێنا، بۆیە بۆچوونی من بەو جۆرەیە لەم قۆناغەدا ئەو هێزە ئیسلامییانە لە سووریا ناتوانن حوكمڕانی بكەن و دەوڵەت بەڕێوە بەرن.

بۆیە لەم چوارچێوەیەدا وەك ئەوەی هەیئەی تەحریری شام ڕایگەیاندووە، كە حكومەتێك پێكدەهێنن هەموو لایەك بەشداری تێدا بكات و حكومەتی هەمووان بێت، من وای دەبینم، تێگەیشتی ئیسلامییەكان بۆ «بەشداری و هاوبەشی» پرسێكی ئاسان نییە و، پێویستی بە لۆژیك و فیكر هەیە. دەبێت لەوە تێبگەین، كە ئیسلامییەكان بۆچوونیان لەسەر بەشداری و هاوبەشی بە چ جۆرێكە.

لێرەدا من نموونەیەك باس دەكەم، كە زۆر گرنگە. چەند ساڵێك پێش ئێستا چەند گرووپێكی ئیسلامی هەولێریان بۆردومان كرد، لەم كاتەدا لەناو وەزراەتی پێشمەرگەی هەرێم فەرمانێك هەبوو، كە بە هەر شوێنێكەوە هێرش كرایە سەر هەرێمی كوردستان، دەبێت ئاگری چەكەكان ڕوو لەو شوێنە بكات. ئەم پرسە گەیشتە لای بەڕێز سەرۆك مسعود بارزانی بۆ ئەوەی پێشمەرگە وەڵامی سەرچاوەی هێرشەكان بداتەوە، بەڵام سەرۆك بارزانی ئەمەی ڕەت كردەوە و پێی گوتن، ئەو شوێنەی هەولێری لێ بۆردمان كراوە، ناوچەی شیعەنیشینە، ئەگەر وەڵامیان بدەینەوە، مانای وایە ئێمەش شیعەی بێتاوان بۆردومان دەكەین، بۆیە من ڕێگە نادەم ناوچە شیعەنشینەكان بۆردمان بكرێت.

ئەم سەركردە مەزنە «سەرۆك بارزانی» كە ئەم هەڵوێستەی نواند، لەبەر ئەوەیە تێروانێكی زۆر قووڵی هەیە و باش دەزانێت لە گۆڕەپانی سیاسیی شیعە چی گوزەر دەكات و تیگەیشتنی ئیسلامی سیاسی و تەنانەت سەركردە سەربازییەكانیشیان چۆنە. بۆیە ئەم تێگەیشتنە قووڵە لای هێزە ئیسلامییەكان لەم قۆناغی ڕاگواستنەی سووریا بوونی نییە، بۆیە قۆناغەكە زۆر قورس دەبێت. لەو بڕوایەدام ئەو دەوڵەتانەش كە بەو شێوە گەورەیە پشتگیریی ئەو گرووپە ئیسلامییانە لە سووریا دەكەن، لەناو زەنگاوێكدا بە چەقیوی خۆیان دەبیننەوە، هەروەك چۆن عەرەبستانی سعودی لە یەمەن لە ناو زەنگاوێكدا بە چەقیوی خۆی بینییەوە.

سووریا وڵاتێكە ماوەی 60 ساڵە بە ئاگر و ئاسن حوكمڕانی تێدا دەكرێت و دەزگای هەوڵگری بەسەر هەموو جومگەی دەوڵەتەكەدا باڵا دەست بووە، حزبی بەعس خاوەنی ئەزموونە و دەزانێت چی لە سووریا دەگوزەرێت، بۆیە لەگەڵ ئەوەی هیوای ئەوە ناخوازم سووریا ڕووبەڕووی هیچ بارێكی ئاڵۆز ببێتەوە، بەڵام هاوكێشەكە وا دەبینم، لە ئایندەدا ئاژاوە و بۆمب تەقاندنەوە و شەڕی ناوخۆی یەخەی سووریا دەگرێتەوە.

دەرهاویشتەكان ئەوەمان پێدەڵێن لە قۆناغی داهاتوودا كە حزبی بەعس جوولە و هێرشی دەبێت، هەروەها ئەو فەرماندە سەربازییانەی كە لەناو سوپای ئەسەد بوون، بوونیان دەبێت.

لایەنێكی دیكەی گرنگ كە ناكرێت لەبەر چاوی نەگرین، ئەوەیە كە لە ناو گۆڕەپانی سووریا كاریگەریی دەوڵەتانیش بوونی دەبێت. لە ئێستادا هێزەكانی ئەمریكا لەسەر خاكی سووریا بوونیان هەیە، كە دەبێت ئەم بوونە بە شێوەیەكی ئەرێنی بەرجەستە بكرێت، نەك بە شێوەیەكی نەرێنی وەك لە عێراق بینیمان، بۆیە قۆناغی داهاتووی سووریا زۆر ترسناك دەبێت بۆ هەموو لایەك و دەبێت زۆر بە هەستیاری مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، هەتا ئەم قۆناغە ڕاگوزەرە تێدەپەڕێت و زەمینەسازی دەكرێت بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە سووریا.

لە دوماهیدا دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە. بەڕێزان لەم گفتوگۆیە باسی مەترسیی «حەشدی شەعبی»یان كرد لە پارێزگا سوننەكانی عێراق، هەروەها باسی هەرێمێكی فیدڕاڵیان كرد بۆ عەرەبی سوننە، لە وەڵامدا دەڵێم ئەو هێزەی حەشد كە لە پارێزگا سوننەكانن، «حەشدی سوننەن، نەك حەشدی شیعی»، سەبارەت بە دروستكردنی هەرێمی فیدڕاڵیی دیكەش لە عێراقدا ئەوە لە دەستووردا هاتووە و دەتوانرێت سێ پارێزگا دەنگی لەسەر بدەن، بەڵام نەك بە ناوی «هەرێمی عەرەبی سوننە» من ئەمە بە توندی ڕەت دەكەمەوە و ئەوانەش كە باسی هەرێمی عەرەبی سوننە دەكەن، چەند دەنگێكی نەشازن و لەناو واقیعی عەرەبی سوننەی عێراقدا كاریگەرییان نییە. دووبارە دەكەمەوە عێراق بێ عەرەبی سوننە بوونی نییە و عەرەبی سوننە كۆڵەكەی سەرەكیی دەوڵەتی عێراقن.

 


 

سەڵاح بەدرەدین 

سیاسەتمەداری كوردستان:

پەیامی سەرۆك بارزانی كاریگەریی لەسەر عەرەبی سووریا و سەركردەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا هەیە

 

سەڵاح بەدرەدین، یەكێكە لە سیاسەتمەدارە دیارەكانی كوردستان و لە شەستەكانی سەدەی ڕابردووەوە خەبات بۆ دۆزی ڕەوای كوردی سووریا دەكات و، جیا لە كاری سیاسییش بایەخی زۆری بە بزاڤی ڕۆشنبیریی كورد داوە، پێشتریش سەرۆكی سەنتەری كاوە بووە. لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق» بە ڕێگەی سكایپ بەشداریی لەگەڵ كردین و بەم جۆرە دیدوتێڕوانین و پێشنیارەكانی خستە ڕوو:

 

ئەو شەڕەی لە 7ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2023 لە نێوان ئیسرائیل و حەماس دەستی پێكرد، تەنیا لە غەززە نەمایەوە و باشووری لوبنانیشی گرتەوە، سەرەنجام بە سەركەوتنی ئیسرائیل و تێكشكانی حەماس و حزبوڵڵا و كەوتنی ڕژێمی ئەسەد كۆتایی هات، ئەمەش باڵادەستیی ئێرانی لە ناوچەكەدا كەم كردەوە. نابێت ئەوەشمان لەبیر بچێتەوە كە ناتانیاهۆ (سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل) ئەوەی نەشاردووەتەوە كە داوای «ڕۆژهەڵاتێكی ناوەڕاستی تازە» دەكات، ئەم بانگەشەیەی ئیسرائیل ئەو پەیامەی لەناو خۆیدا هەڵگرتووە، بەوەی نابێت ئیسلامی سیاسیی حوكمڕانی بكات و نابێت شەڕی پرۆكسی لە ناوچەكەدا هەبێت و، بە كەوتنی ڕژێمی ئەسەد ئەوەی پێی دەگوترێت «میحوەری مقاوەمە» زۆر لاواز بوو .

ئێستا هێزێكی ئەمریكا لە ناو سووریادا هەیە. ئەمریكا خۆی بانگەشەی ئەوە دەكات بوونی ئەو هێزەی لەوێ بۆ شەڕی دژی تیرۆریستانی داعشە، بەڵام بە بۆچوونی من بوونی هێزەی ئەمریكا لە سووریا بۆ ململانێ بوو لەگەڵ ڕووسیا، لە ئێستا هێزەكانی ڕووسیا لە سووریا كشانەوە، بۆیە مەزندە دەكەم هێزەكانی ئەمریكاش لەوێ بكشێنەوە، لەبەر ئەوەی ئەو بیانووەی وای كردبوو هێزەكانی ئەمریكا لە سووریا بوون، تەنیا بوونی هێزەكانی ڕووسیا بوون لەو وڵاتە، ئێستا ئەو بیانووەش نەما و، بەپێی ئەو زانییارانەی لای من هەن، كە سەردەمی تازە لە سووریا بانگەشەی ئەوە دەكات، كە نابێت هێزی داگیركار و بیانی لەسەر خاكی سووریا بمێنن، بۆیە كە ڕووسیا كشایەوە، ئەوا دەبێت ئەمریكاش سووریا بەجێ بهێڵێت، سەبارەت بە توركیا ئەوان دەڵێن ئێمە ڕێككەوتنمان هەیە، توركیاش سوپای خۆی لە ناو سووریا دەكشێنێتەوە.

سەبارەت بە هاوپەیمانیی ئۆپۆزسیۆنی سووریا، ئێستا هەیئەی تەحریری شام ددانیان پێدا نانێت و دەڵێت ئەو هاوپەیمانییە لەگەڵ كەوتنی ئەسەد كۆتایی هات و ئێستا دەبێت بیر لە هاوپەیمانیی تازە بكرێتەوە، سەبارەت بە دۆزی كوردیش لە سوریا، ئەوەی دەردەكەوێت، ئەوەیە كە دەسەڵاتی تازەی دیمەشق «پەكەكە، پەیەدە، هەسەدە» بە نوێنەری كوردی سووریا نازانن، بۆیە لەم قۆناغەدا بۆ ئێمە وەك كوردی سووریا زۆر گرنگە بیر لە كۆنگرەیەكی نیشتمانی بۆ كوردی سووریا بكەینەوە، ئەمەش بەو مانای هێز و لایەنە سیاسییە كوردیییەكان لەگەڵ خەڵكانی سەربەخۆ و بێلایەن «كە من پێم باشە بێلایەنەكان زۆرینە بن»، پێكەوە كۆ ببنەوە، بۆ ئەوەی كۆنگرەیە «پڕۆگرام و بۆچوون» ئامادە بكات و لەسەر بنەمای ئەو پڕۆگرامە تازەیە هەوڵەكان بخەینە گەڕ بۆ ئەوەی دانوستاندن لەگەڵ دیمەشق بكەین، بۆ ئەمەش دەبێت جەخت لەوە بكەینەوە پرسی كوردی سووریا پرسێكی سەربەخۆیە و تەنیا پەیوەندی بە گەلی سووریاوە هەیە و گرێدراوی هیچ لایەنێكی دەرەوەی غەیری سووری نییە. بۆیە دەبێت پەكەكە و سەركردایەتیی قەندیلی پەكەكە واز لەو پرسە بهێنێن و بەجێبهێڵن بۆ كوردی سووریا، ئەمەش بۆ ئەوەیە كوردی سووریا خۆی دۆسیی كێشەكانی بباتە دیمەشق و لەسەر مێزی دانوستاندن داكۆكیی لەسەر بكات. دەمەوێت ڕاشكاوانە قسەبكەم، كە ئێمە كەناڵی پەیوەندیی باشمان لەگەڵ ئەم دەسەڵاتە تازەیەی دیمەشقدا هەیە، ئەوەی پێی دەگوتریت «لەشكری ئازاد» و بریتین لە چەندین ئەفسەری گەورەی سووریا، ئەوانە هەموویان دۆستی ئێمەن و ئێستا بەشێكن لە هەیئەی تەحریری شام، ئەم ئەفسەرانە ئیسلامی نین، بەڵكو بەشێك بوون لە حزبی بەعس و دەسەڵاتی ئەسەد، دوای جیابوونەوەیان لە ڕژێم ئێستا لەگەڵ ئەم دەسەڵاتە تازەیەن و زۆر نزیكن لە ئەحمەد شەرع و ئەوان ڕاوێژی دەدەنێ و هاوكاریی دەكەن بۆ ئەوەی كاروباری وڵات هەڵسووڕێنێت.

مەبەستم لێرەدا ئەوەیە، ئەگەر ئێمە وەك كوردی سووریا بتوانین بە زوویی كۆنگرەیەكی نیشتمانی گرێ بدەین، دەتوانین ببینە لایەنێك لە نووسینەوەی دەستووری داهاتووی سووریادا، ئەم كۆنگرەیە دەتوانێت نوێنەرایەتیی كوردی سووریا بكات، دڵنیاشم ئەگەر ئێمە بەم پڕۆگرامە تازەیە بێینە ناو پرۆسەكە، ئەوانیش گوێمان لێ دەگرن بۆ سەرخستنی ئەم كۆنگرەیە، لە ئێستادا ئێمە لەگەڵ قامیشلۆ قسەمان كردووە و داوامان كردووە پەیەدە و ئەنەكەسە بەشداری لەم كۆنگرەیەدا بكەن، ئێستا لە ڕووی پرانسیپەوە قبووڵیان كردووە، بەڵام ئێمە داوامان لێ كردوون، بە فەرمی بەیان دەربكەن، ئەوەی ئێمە دەمانەوێت ئەوەیە كە دۆزی كوردی سووریا سەربەخۆ بێت و گرێداروی هیچ هێزێكی دەرەكی نەبێت، بۆیە گرنگە پەیەدە خۆی لە پەكەكە جیا بكاتەوە، شەقامی سیاسیی سووریا بە كورد و عەرەبەوە داوا دەكەن، پەیەدە خۆی لە پەكەكە جیا بكەتەوە، بەڵام بە بۆچوونی من پەیەدە و پەكەكە بوونە یەك جەستە و زۆر زەحمەتە بتوانن خۆیان لە یەكدی جیا بكەنەوە، مەگەر لێكترازانێك لە ناو پەیەدە ڕوو بدات و تەیارێكی كوردی لە پەیەدە جیا ببێتەوە و پاشان حزبێكی سیاسی ڕابگەیەنێت.

لێدوانی ئەم دواییەی ئەحمەد شەرع سەبارەت بە گەلی كوردی سووریا شتێكی باش و ئەرێنییە، بەڵام بە تەنیا ئەو لێدوانە بەس نییە، پێشتریش بەشار ئەسەد گوتبووی «كورد هەیە و كورد بەشێكە لە نەسیجی كۆمەڵگەی سووری»، بەڵام پرسی ئێمە لەوە زیاترە، كورد لە سووریا لەسەر ئەرز و خاكی خۆیەتی و نەتەوەیەكی ڕەسەنە و دەبێت وەك نەتەوەیەكی سەربەخۆ مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، نەك كەمینەیەك، هەروەها خاوەنی پرسێكی سیاسیی و ڕەوایەتییە، ئێستا كاتی ئەوەیە بە یەك دەنگ و بە پڕۆگرامێكی تازەوە داكۆكی لە مافەكانی كوردی سووریا بكەین. پەیامەكەی بەڕێز سەرۆك مسعود بارزانی بۆ لێدوانەكەی ئەحمەد شەرع زۆر ئیجابی بوو، هاندەرێكە بۆ ئەوانیش بۆ ئەوەی باشتر لەم پرسە بێنە پێشەوە، لەمەش زیاتر پەیامی سەرۆك بارزانی كاریگەریی لەسەر عەرەبی سووری و سەركردەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووری هەیە، شكۆی سەرۆك بارزانی لەلای هەموو لایەك بە تەقدیرەوە سەیر دەكرێت.

لە ناو ئەو هاوكێشە تازەیەی ئێستادا لە سووریا دروست بووە، توركیا فاكتەری سەرەكییە و هەموو كارتەكان لە دەستی توركیادان، بۆیە وای دەبینم، توركیا سازش لەسەر هەردوو پرۆسی پەكەكە و هەدەسە نەكات، پێدەچێت لەسەر ئەم پرسە لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ ڕێككەوتنی كردبێت، بەڵام وەك دەزانن تا دەستبەكار نەبێت، ناتوانێت هیچ بڕیارێك بدات، دیسان دووبارەی دەكەمەوە، وەك كوردی سووریا دەبێت خۆمان خاوەنی پرسی خۆمان بین. سەرنج بدەن ئەمریكا كە هەتا ئێستاش سوپاكەی لە سووریایە هەتا ئێستا هیچ هەڵوێستێكی بەرانبەر دۆزی كورد لە سووریا نەبووە، مامەڵەیان لەگەڵ هەدەسە بۆ بەرژەوەندیی خۆیانە لەم پرسەدا ئیسرائیل دەیەوێت گەمەیەك بكات، بەڵام هیچ هەنگاوێكی كردەیی هەڵناگرێت، لەبەر ئەوەی بەرژەوەندیی ئیسرائیل لەگەڵ دەوڵەتانی عەرەبییە و دەیەوێت لەگەڵ دەوڵەتانی عەرەبی ڕێك بكەوێت، بۆ ئەوەی ئاسایش و سەقامگیری بپارێزێت.

لە دوماهیدا دەخوازم جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، ئەوەی پێی دەگوترا «هاوپەیمانیی ئۆپۆزسیۆنی سووریا»، لەگەڵ ئەم بارودۆخە تازەیەی سووریادا كۆتایی هات، هەروەها ئەوەی لە بەیانەكەی «عەقەبە» باس لە بڕیاری 2254ی ئۆپۆزسیون دەكات، ئەو بڕیارە بۆ شێوازی گفتوگۆی هاوپەیمانیی ئۆپۆزسیۆنی سووریایە لەگەڵ ڕژێمی ئەسەد، بەڵام ئێستا ئەو لایەنەی كە دەبوو بەپێی ئەو بڕیارە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، كەتووە و نەماوە، بۆیە بڕیارەكەش كۆتایی هاتووە و كاری پێ ناكرێت، دەبێت سەرلەنوێ شێوازێكی تازە بێتە ئاراوە و لەسەر بنەمایەكی تازە گفتوگۆ دەستی پێ بكرێتەوە.

بۆ ئێمە وەك كوردی سووریا، زۆر گرنگە بە پەلە گرێدانی كۆنگرەیەكی نیشتمانی بۆ كوردی سووریا بكەین، كارێكی زۆر باش دەبێت، ئەوانەی لەم كۆنگرەیە بەشدار دەبن، خەڵكانی سەربۆخۆ و بێلایەن و سەر بە هیچ حزبێكی سیاسی نەبن، ئەگەر لەم هەنگاوەدا سەركەوتوو بین، دڵنیام كەناڵی زۆر باشمان هەیە بۆ ئەوەی گفتوگۆ لەگەڵ دیمەشقدا دەست پێ بكەین و، بتوانین ئەم گۆڕانكارییانە بكەین و دەرفەتێك بۆ داكۆكی لە مافەكانی گەلی خۆمان دروست بكەین و ببینە بەشێك لە لێژنەی نووسینەوەی دەستووری تازەی سووریا، لە ناو ئەو دەستوورەدا مافەكانی خۆمان بچەسپێنین. دەبێت هۆشیارانە لەگەڵ ئەم واقیعە تازەیەدا مامەڵە بكەین و دەبێت كێشەی كوردی سووریا لە پەكەكە و سەركردایەتیی پەكەكە لە قەندیل جیا بكەینەوە و خۆمان وەك كوردی سووریا خاوەنی كێشەی خۆمان بین.


 

سەرمەد ئەلبەیاتی

پسپۆڕ و تایبەتمەند لە كاروباری ئاسایش و سەربازی:

 

بەپێی ئەو نەخشەیەی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بڵاوی كردەوە، عێراقیش بەشێكە لە هیلالی شیعی، ئەوەی لەو نەخشەیەدا ناوی لێنراوە «دەوڵەتە بێزراوەكان- دول النقمة»

 

سەرمەد ئەلبەیاتی، پسپۆڕ و تایبەتمەندە لە كاروباری ئاسایش و سەربازی، پێشتر یەكێك بووە لە ئەفسەرەكانی «پۆلی زرێپۆش لە سوپای عێراق» و بەشداری لە چەندین شەڕی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر كردووە و، یەكێكە لەو چاودێرە سیاسییانەی كە بڕوای بەوە هەیە كە «لە عێراقدا ئاسایش و سیاسەت پەیوەستن بە یەكەوە، بۆیە دەكرێت لە ڕوانگەی ئاسایش و سەربازییەوە ڕووداوە سیاسییەكان خوێندنەوەی بۆ بكرێت»، لەمەش زیاتر یەكێكە لەو كەسایەتییە دیارانەی كە بەردەوام لەسەر شاشەی كەناڵە عێراقی و عەرەبی و كوردستانییەكان لەسەر پرسە گەرمەكانی عێراق و ناوچەكە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست قسەی ڕاشكاوانەی خۆی هەیە. لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، بە ڕوانگەیەكی ئاسایش و سەربازی خوێندنەوەی بۆ كەوتنی خێرای ڕژێمی ئەسەد و ئەو دەرهاویشتانە، كە ئەم گۆڕانكارییانە بە دوای خۆیدا دەهێنێت، بەمجۆرەش بیروبۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو:

 

 

 

 

زۆر سوپاس بۆ بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان كە ئەم دەستپێشخەرییە گرنگەی كردووە، بۆ ڕێكخستنی ئەم گفتوگۆیە لەسەر ئەم پرسە گرنگە «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، ئەم پرسە و دەرهاویشتەكانی پەیوەندی بە تەواوی ناوچەكە و هەرێمی كوردستان و عێراقیشەوە هەیە.

من وەك پسپۆڕێكی ئاسایش و سەربازی لەسەر ئەم ڕووداوانە قسە دەكەم، لەبەر ئەوەی لای هەمووان ئاشكرایە «لە ئێستادا سیاسەت بە تەواوەتی پەیوەست بووە بە ئاسایشەوە»، لەمەش زیاتر لە هەندێك كاتدا هەندێك تیۆر و واقیعی ئاسایش هەیە، كە زۆر بە كتوپڕی ڕوو دەدەن و دەبینین سیاسەت بە سەریدا زاڵ بووە، ئەمەش بە تەواوەتی ئەوەیە كە ئێستا لە سووریا ڕوو دەدات. لێرەدا من دەگەڕێمەوە بۆ مێژوویەكی زۆر نزیك كە چەند ڕۆژێكە نەك زیاتر.

لێرەدا بەشێوەیەكی پیشەگەریی سەربازی و دوور لە سیاسەت لەسەر ئەم پرسە قسە دەكەم. كاتێك چەكدارانی هەیئەی تەحریری شام دەستیان كرد بە كۆنتڕۆڵكردنی حەلەب، ئەگەر ڕووبەڕووبوونەوەی چەكدارانەی ڕاستەقینە هەبوایە، بە ئاسانی نەدەگەیشتنە حەما، ماوەی نێوان حەلەب و حەما 145 كیلۆمەترە، واتە بە نزیكەی ماوەی نێوان بەغدا و كوت، یان ماوەی نێوان سلێمانی و هەولێر، ئەوجا شتێك كەمتر، یان زیاتر. باشە با جارێ لە هەڵویستی ڕووسیا بگەڕێین، لەبەر ئەوەی من هەرگیز پشت بە ڕووسیا نابەستم، ئاگادارم ڕووسەكان لە چەندین ڕووداوی دیكە و لە بارودۆخە ناسكەكاندا چۆن لێی كشاونەتەوە، بەڵام با بێینەوە سەر هێزی سوپای سووریا، سوپای سوریا خاوەنی سەدان فڕۆكەی مێكی 25 و 29یە، خاوەنی سەدان تۆپی دوورهاوێژ و سەدان تانك و زرێپۆشی ڕووسییە. پرسیار ئەوەیە چۆن لە ماوەی دوو ڕۆژدا هەیئەی تەحریری شام لە حەلەبەوە دەگاتە حەما كە ماوەی نێوانیان 145 كیلۆمەترە و تۆپۆگرافیای گۆڕەپانی شەڕەكە تەواو دەشتایی و تەختە و بواری خۆشاردنەوەی تێدا نییە؟ هەروەها چۆن گەیشتنە حمس كە ئەویش 45 كیلۆمەتر لە حەماوە دوورە؟ بۆچی سوپای سووریا لەو جوگرافیا فراوانە ڕووبەڕووی ئەو هێزە نەبوونەوە؟ بۆیە ئەمە بەڵگەیە بۆ ئەوەی پرسەكە پرسێكی سیاسییە، ئەمەش سەلمێنەری ئەوەیە كە لە ئێستادا «سیاسەت بە پەیوەستە بە ئاسایشەوە».

لەم بارودۆخەدا من هەست بە هەندێك مەترسی لەسەر كوردی سووریا دەكەم. مەترسییەكەم لەوەوە سەرچاوە دەگرێت، كە زیاتر لە 25 گرووپ لە ناو هەیئەی تەحریری شام هەن، بۆیە ترسی ئەوەم هەیە، لەوانەیە هێزەكانی سووریای دیموكرات و یەكێك لە گرووپەكانی هەیئەی تەحریری شام ڕووبەڕووی یەكتر ببنەوە. گرووپەكانی ناو هەیئەی تەحریری شام زۆرن، بۆ نموونە لە ناویاندا «گرووپی نوورەدین زەنگی، سوپای تەحریری شام، فەیلەقی شام، یەكەی قەوقازی و چەندین ناوی دیكە»، ئەم هێزانە هەموویان پەیوەندیی زۆر باشیان لەگەڵ توركیا هەیە، لە بەرانبەردا توركیا پەیوەندییەكی زۆر خراپی لەگەڵ هێزەكانی سووریای دیموكرات هەیە.

هێزەكانی سووریای دیموكرات لە ناوچەكانی «حەسەكە و قامیشلۆ» بوونیان هەیە، لەم ناوچەیە لە هەندێك شوێن چەند كەمپ و بەندیخانە هەن. ئەوانەی لە ناویان بەندن، زەخیرەی تیرۆرن. ئەگەر لەبیرتان بێت، كاتێك بەندییەكان «بەندیخانەی غویران»یان شكاند، توانییان لە ماوەی پێنج ڕۆژدا بچنە دەرەوە، هەر بۆیە ئەگەر لەو كاتەدا هێزەكانی ئەمریكا لەو ناوچانە بوونیان نەبوایە، كارەساتێك دروست دەبوو، هەروەها مەترسییەكی دیكە هەیە، ئەویش هەر دوو خێوەتگەی «هۆل» و «رۆژ»ـە كە بە تەنیا لە خێوەتگەی «هۆل» نزیكەی 50 هەزار كەس هەن، هەروەها كەمپی مەهاجرات و كەمپی ژمارە 9 هەیە، كە ئەمانە بە ناو جەرگەی دڵی تیرۆریستانی داعش هەژمار دەكرێن. لەسەر ئەم پرسە لە چەندین كۆڕی ڕاوێژكاریی ئاسایشی نیشتمانیی عێراق باسمان كردووە و، بە ڕاپۆرت باڵیۆزی وڵاتانمان لێ ئاگادار كردووەتەوە. لەسەر ئەم پرسە بەدەنگەوەهاتنی سادە هەبووە، واتە وەك پێویست نەبووە، بۆیە وازمان لێهێناوە.

لەم خاڵەدا ترسی من لەوەیە، ئەگەر توركیا ئاراستەی سیاسەتی خۆی بگۆڕێت و هێرش بكاتە سەر هێزەكانی سووریای دیموكرات، كە بێگومان ئەم هێزە لەلایەن ئەمریكاوە پشتگیری لێدەكرێت، ئەمە بۆ خۆی كێشەیەكە، ئەگەر ئەمە ڕوو بدات، ئەو خەڵكەی لەناو ئەو كەمپ و بەندیخانانە بەندن، ڕزگاریان بوو و هەڵاتن و پاشان دەستیان گەیشت بە چەك و خۆیان پڕچەك كردەوە، ئەوا كارەساتێكی گەورە دروست دەكەن.

مەترسییەكی دیكە لەوە سەرچاوە دەگرێت، كە ئیسرائیل بە ڕیژەی 90% توانای سەربازیی سووریای خاپور كردووە، گریمانەی ئەوە هەیە، ئیسرائیل زیاتر پێشڕەوی بكات بۆ ناو خاكی سووریا كە ئێستا هەتا «جەبەل شێخ» هاتووە. ئەگەر لاوازیی سووریا بە فرسەت وەربگرێت و بگاتە قونەیتەرە، ئەمەش لەوانەیە كێشە لە ناوچەكە دروست بكات. هەر ئێستا كە لەناو ئەم گفتوگۆیە قسە دەكەم، دوایین ڕاپۆرتم بە دەست گەیشتووە، كە دەڵێت ئیسرائیل ئامادەكاریی تەواو دەكات بۆ لێدانی ئێران، ئەمەش واتە ئیسرائیل دەیەوێت، بە تەواوەتی هیلالی شیعی تێكبشكێنێت. ئەگەر پرۆسەكە بە غەززە دەستی پێكردبێت و پاشان باشووری لوبنان و كەوتنی ڕژێمی ئەسەدی بەدوادا هات، كەواتە ئەوەی لە هیلالی شیعی دەمێنێتەوە تەنیا «ئێران و عێراقە»، بیگومان بەپێی ئەو نەخشەیەی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بڵاوی كردەوە، عێراقیش بەشێكە لە هیلالی شیعی، ئەوەی لەو نەخشەیەدا ناوی لێنراوە «دەوڵەتە بێزراوەكان- دول النقمة».

لەم بارودۆخەدا عێراق پێویستی بە بڕیاری خێرا و دروست هەیە. من بۆچوونی د.محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراقتان لەسەر ئەم پرسە بۆ دەگوازمەوە وەك خۆی «سەرۆك وەزیرانی عێراق چاوەڕێی ئەوە دەكات، تا بزانێت دەوڵەتانی ناوچەكە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم حكومەتە تازەیەی سووریا دەكەن.

هەتا ئێستا هەیئەی تەحریری شام هەنگاوی دروستیان هەڵگرتووە. دوێنێ (15ی كانوونی یەكەمی 2024) ئەحمەد شەرع، یان ئەوەی پێشتر پێیان دەگوت «ئەبو محەمەدی جۆلانی»، كێشەكە ئەوەیە دوو ناوی هەیە و نازانین بە كامیان ناوی بێنین، بانگەشەی بۆ ئەوە دەكرد، كە هەموو چەكەكان لە وەزارەتی بەرگری كۆدەكەنەوە و ڕێگە نادەن چەك لە شەقام بوونی هەبێت.

من لەبەر هۆكارێكی زۆر سادە بڕوا بەو قسانەی ئەحمەد شەرع ناكەم، لەبەر ئەوەی كۆگای چەكەكانی سوپای سووریا شكێنراون و هەروەها چەكی دامەزراوەكانی ئاسایش هەمووی كەوتنە دەستی هاووڵاتیان، منداڵانی تەمەن 10-15 ساڵ لە لازقیە و شوێنەكانی دیكەش چەكیان دەست كەوتووە.

بێگومان سرووشتی ئەو ناوچانە وەك سرووشتی كوردستان شاخاوییە، چەكداران توانای خۆحەشاردانیان هەیە، لەمەش زیاتر ناوچەیەكی دارستانە، بۆیە ناوچەیەكی زۆر ترسناكە بۆ خۆحەشاردانی چەكداران. لە هەفتەی ڕابردوو لە ناوچەی «تل زەبرە» كەمینێك بۆ بەشی كارگێڕیی كاری سەربازیی فەیلەقی شام لەلایەن پاشماوەی ڕژێمی ئەسەدەوە دانراوە، 15 چەكداری فەیلەقی شامیان كوشتووە، بێجگە لە بریندارەكان، ئەم ناوچەیە من خۆم سەردانیم كردووە و نزیكەی 140 كیلۆمەتر لە لازقیە دوورە و نزیكە لە ناوچەی «جەبلە»، ئەمەش ئاماژەیەكی ترسناكە بۆ دووبارە دروستبوونەوەی ئاژاوە و پاشاگەردانی لە سووریادا.

هەر ئێستا كە ئێمە ئەم گفتوگۆیە دەكەین، ئەمریكییەكان داوایان كردووە كە هەموو ئەمریكییەكان لە سووریا خۆیان كۆبكەنەوە و بێنە دەرێ، ئەمەش ئاماژەیەكی دیكەی ترسناكە و ناوچەكە گڕی گرتووە و كەس نازانێت بەرەو كوێ هەنگاو هەڵدەگرێت.

سەردانی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ عێراق، هەروەها دوو سەردانی محەمەد حەسان نوێنەری تایبەتیی سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ماوەی یەك مانگدا بۆ لای مەرجەعییەتی شیعە لە نەجەف، ئەمانە هەموویان نامە بۆ عێراق دەنێرن، دەبێت عێراق لە ناواخنی ئەو نامانە تێبگات.

لە ئێستادا باشترین ڕێگە لە بەردەم عێراق ئەوەیە كە بە وردی چاودێریی بارودۆخەكە بكات. بەڵێ پێویستە هاوكاریی گەلی سووریا بكەین، كەرەستەی فریاگوزاریی خواردن و سووتەمەنیان بۆ بنێرین، بەڵام لەسەر ئاستی سیاسیی دەبێت چاوەڕێی ئەوە بكەین هەتا سیماكانی ئەم حكومەتە تازەیەی دیمەشق دەردەكەوێت، بۆ ئەوەی بزانین چۆن لەسەر ئاستی سیاسی و ئەمنی مامەڵەی لەگەڵ دەكەین.

لەسەر ئەم پرسە لە ئێستادا لەناو عێراق دوو ئاراستە هەیە. ئاراستەیەك دەڵێت نابێت مامەڵە لەگەڵ هەیئەی تەحریری شام و جۆلانی بكەین، لەبەر ئەوەی پێشتر تیرۆریست بووە، ئاراستەیەكی دیكەش هەیە كە چاوەڕێی ئەوە دەكات، بزانێت بارودۆخی سووریا بەرەو كوێ دەچێت. بە بۆچوونی من باشترین بژارە ئەوەیە چاوەڕێ بكەین، بزانین كاروبارەكان لە سووریا بە كوێ دەگەن. ئەوەی گرنگە ئەوەیە كە سنوورەكانمان زۆر باش كۆنتڕۆڵ كراون و ترسیان لەسەر نییە، بۆیە باشترە چاوەڕێ بكەین، بۆ ئەوەی بزانین بارودۆخی سووریا بەرەو كوێ دەچێت.


 

فاروق حاجی مستەفا

سەرۆكی دامەزراوەی «بەرچاڤ» بۆ میدیا و ئازادییەكان:

 

ئەگەر ئەو هێزە ئیسلامییە توندهاژۆیانە ڕۆژئاوا داگیر بكەن، ئاسایشی هەرێمی كوردستانیش دەخەنە مەترسییەوە

 

فاروق حاجی مستەفا، سەرۆكی دامەزراوەی «بەرچاڤ» بۆ میدیا و ئازادییەكان و بونیادنانی تواناكان، یەكێكە لە ڕۆژنامەنووس و نووسەرە دیارەكانی كوردی سووریا و، یەكێكە لەو قەڵەمە بە بڕشتانەی كە لەسەر ئاستی ڕۆژنامە عەرەبییە نێودەوڵەتییەكان بوونی هەبووە و داكۆكی لە مافەكانی گەلی كورد كردووە.لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، بەمجۆرە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستەڕوو:

 

جێگەی دەستخۆشییە كە بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان ئەم گفتوگۆ ڕاشكاوانەیەی لەسەر ئەم پرسە گرنگە ساز كردووە.

پێش ئەوەی بێم بۆ ئەم گفتوگۆیە، باشیی بەختی من لەوەدا بوو، كە لە كۆبوونەوەیەكی تایبەتدا بووم لەگەڵ نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ سووریا، كە ڕاستەوخۆ هاتم بۆ ئێرە. ئەو بیروبۆچوونانەی كە لەو كۆبوونەوەیە ئاڵووێر كران، جۆرێك لە نیگەرانی و مەترسی بۆ سەر ئایندەی سووریا لە خۆی گرتبوو. ئەوجا وێڕای ئەو مەترسییانە، ئێمە وەك گەلی كوردی سووریاین كە پێمان دەڵێن «ڕۆژئاوای كوردستان، یان باكووری ڕۆژهەڵاتی سووریا»، دەبینین ناوێكی یەكگرتوومان نییە بە داخەوە، تەنانەت لەسەر ئاستی حزبە كوردییەكانیش و هەر لایەك بە جۆرێك ناومان دەبەن.

لە سووریای ئەمڕۆدا كۆمەڵێك هێزی دژ بە یەك لەناو گۆڕەپانەكە بوونیان هەیە و هەر یەكەیان بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بارودۆخەكە هەڵدەسووڕێنن. هەر بۆ نموونە ڕۆژی 15ی كانوونی یەكەمی 2024 هێزەكانی ئیسرائیل چوونەتە پارێزگای «درعا» لەوێ چەكیان لە خەڵكە دیارەكەی ئەو ناوچەیە داماڵیوە، لە هەمان كاتدا سێ هێرش كراوەتە سەر پارێزگای «دێرەزور» هەتا ئێستا ناسنامەی هێرشبەرەكە ئاشكرا نییە، هەروەها لە ڕۆژهەڵاتی فورات نزیك لە كۆبانێ ناوچەی ئێمە بۆمبباران كراوە و دایكی خۆم لە ئاكامی ئەو هێرشانە كۆچی داوایی كردووە و ڕاپۆرتی پزیشكی ئاماژەیان بەوە كردووە، بە هۆی ترسەوە تووشی جەڵدەی دڵ بووە و بووەتە هۆی ئەوەی بمرێت.

ئەم پێشهاتانە پێمان دەڵێن، كە ناوچەكانی باكووری ڕۆژهەڵاتی سووریا «ڕۆژئاوا» لە بەردەم مەترسییەكی ئاشكرادایە و، ئەگەر ئەو هێزە ئیسلامییە توندهاژۆیانە ڕۆژئاوا داگیر بكەن، ئەوا دێنە سەر سنووری هەرێمی كوردستان و ئاسایشی هەرێمی كوردستانیش دەخەنە مەترسییەوە، لەسەر ئاستی سیاسیش وەك دەبینین ئەحمەد شەرع كەسێكی لە حكومەتەكەی بۆ كاروباری كوردی سووریا دیاری كردووە، كە كەسێكی بیانییە و سووری نییە، ڕاشكاوانەتر یەكێكە لەو ئیسلامییە بیانییانەی كە پەیوەندی بە هەیئەی تەحریری شامەوە كردووە.

مەترسییەكی دیكە لەسەر ڕۆژئاوا ئەوەیە كە لە دەوروبەری «حەسەكە، دێرەزور، ڕەقە» هێزەكانی سوپای نیشتمانیی سووریا كە توركیا پشتگیریان لێدەكات، لەو ناوچانە بوونیان هەیە، مەزندەی ئەوە دەكرێت، ئەم هێزە بە هاندانی توركیا هێرش بكاتە سەر ڕۆژئاوای كوردستان و، ئەم نییەتەش لەو هێزە دەخوێنرێتەوە كە هێرشێكی لەو جۆرە بكاتە سەر ڕۆژئاوا، بەڵام لە بەرانبەردا هیچ ئاماژەیەك لەلایەن ئەحمەد شەرعەوە كە ئێستا لەدوای كەوتنی ئەسەد ئەو سەرۆكی سووریایە، بوونی نییە كە ڕێگری لەو جۆرە هێرشە بكات. بۆیە من خۆم كە یەكێكم لە زیندانییەكانی پێشووی ڕژێمی ئەسەد، ناتوانم بە كەوتنی ڕژێمی ئەسەد دڵخۆش بم لەبەر ئەوەی ئەو پێشهاتانەی دەیانبینم، جێگەی دڵخۆشی نین.

هەر بۆیە پرسیار ئەوەیە، ئەگەر بە هاندانی توركیا، هێزەكانی سوپای نیشتمانیی سووریا ڕۆژئاوا بگرن، بارودۆخەكە چی بەسەر دێت؟ ئێستا ئەو هێزانە لە شاری «منبج» بوونیان هەیە، بەڵام سەرنج بدەن، ئێستا دانیشتووانی ئەم شارە كە هەموویان عەرەبن لە دژی ئەم هێزە ناڕەزایی دەردەبڕن و بە ڕەفتارەكانی ئەم هێزە ڕازی نین. بۆیە ئەگەر وای دابنێین، هێزی سوپای نیشتمانیی سووریا ڕۆژئاوای كوردستان داگیر بكاتەوە و دەست بكەن بە دزی و تاڵانی دژی دانیشتووانی كوردی ئەو ناوچەیە، ئەوا حەتمەن قبووڵ ناكرێت و شەڕێكی ناوخۆیی گەورە ڕوودەدات، ئێستا ئێمە لەبەردەم ئەگەری ئەو شەڕەداین.

ئێمە وەك كوردی سووریا، كە هێزەكانمان بریتین لە پەكەكە، هێزەكانی سووریای دیموكرات، یان هێزەكانی پەیەدە، ئەگەر ئەو هێزانە هێرش بكەنە سەر ڕۆژئاوا ئەوا شەڕێكی گەورە ڕوودەدات. ئەوجا ئەم مەترسییە تەنیا لەسەر ڕۆژئاوا نییە، بەڵكو لە كەنارەكانی فوراتیش شەڕ ڕوو دەدات، هەروەها لە باشووری سوریاش هەتا ئێستا ناوچەیەك هەیە بە ناوی «سویدا» كە دانیشتووانەكەی «درووز» ین، ڕێگەیان نەداوە هێزەكانی تەحریری شام بچنە ناو ئەو شارەوە، بۆ ئەمە ئەحمەد شەڕع لە سووریاوە پەیوەندی بە وەلید جونبوڵات كردووە، بۆ ئەوەی ببێتە ناوبژیوان و ئەو كێشەیە چارەسەر بكات، بەڵام من بەپێی ئەو پەیوەندییە تایبەتییانەی كە هەمە و ئاگادارم، مەحاڵە «درووز»ییەكان ڕێگە بدەن هێزەكانی هەیئەی تەحریری شام بچنە ناو شارەكەوە. لەمەش زیاتر ئەو زانیارییانەی لەدوای كۆبوونەوەی نێردەی تایبەتی نەتەوە یەكگرتووەكان لەگەڵ ئەحمەد شەرع دەست كەوتوون، ئاماژە بەوە دەكەن، كەلەو كۆبونەوەیە بە هیچ شێوەیەك باس لە بڕیاری «2254» كۆبوونەوەی ئۆپۆزسیۆنی سووری لە عەقەبە نەكراوە، ئەمەش مانای ئەوەیە سەرۆكی تازەی سووریا «ئەحمەد شەرع» ددان بە ئۆپۆزسیۆنی پێشووی سووریا و دەستەی دانوستاندن نانێت، تەنیا باس لە كاروباری مرۆیی و پێداویستیی مرۆیی بۆ گەلی سووریا كراوە.

لایەنێكی دیكە كە ئەویش ناتوانرێت بە گەشبینییەوە سەیر بكرێت، ئەوەیە كە ڕەفتارەكانی ئەحمەد شەرع خەریكە ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و سەندیكاكانیش دەگرێتەوە، هەر بۆ نموونە ناوی سەندیكای پارێزەرانی سووریایان گۆڕیوە بۆ «پارێزەرە پێشەنگەكان»، هەر دوای ئەوە دەستەیەكیان بۆ ئەم سەندیكا داناوە و ئەوانەی دیكە نێردراونەتەوە بۆ ماڵەوە.

ئەم هەنگاوانەی ئەحمەد شەرع كە بڕوای بە ئۆپۆزسیۆنی پێشووی سووریا و بڕیاری 2254 نییە و بەو شێوەیەش مامەڵە لەگەڵ ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و سەندیكاكان دەكات، ئێمە لە سووریا ڕووبەڕووی كۆمەڵێك ئیشكالیەتی دەستووری دەكاتەوە، لە هەمان كاتدا ئاگاداركردنەوەیەكی پێشوەختەیە بەو مانایەی بەرەو شەڕێكی خوێناویی ناوخۆیی هەنگاو هەڵدەگرین.

بە ڕاشكاوی دەڵێم، ئێمە لەناو بارودۆخێكی زۆر خراپداین، ناتوانین هیچ هەڵسەنگاندنێكی ئەرێنی بۆ بارودۆخی كوردی سووریا بكەین. ئێمە پەیامەكەی سەرۆك مسعود بارزانی بەرز دەنرخێنین و سوپاسی دەكەین، بە ڕاستی ئەو پەیامەی بەرێزیان ئێمەی ئاگادار كردەوە، لەوەی پارێزگاری لە پەیوەندییەكانمان بكەین لەگەڵ تەواوی پێكهاتەكانی سووریا بەگشتی و پەیوەندییەكانی كورد و عەرەب لە سووریا بە شێوەیەكی تایبەتی. بەڵام ئەو پەیامەی ئەحمەد شەرع كە وەك دڵنیاكردنەوە بەرانبەر چارەنووسی كوردی سووریا داویەتی، زۆر ڕوون نییە، هەر بۆ نموونە باسی لەوە نەكردووە كە ئەو پابەندە بە گێڕانەوەی ئاوارە كوردەكان بۆ شاری عەفرین، ئەو تەنیا دەڵێت «هەوڵ دەدەین ئەو ئاوارە كوردانە بگێڕینەوە بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان لە عەفرین»، ئەم جۆرە لێدوانانە تەمومژی زۆری لە سەرە و ناتوانرێت پشتی پێببەسترێت.

ئەوەی ئێستا دەیبینین، ئەوەیە كە پرۆسەی قۆناغی ڕاگواستن لە دەرەوەی چەتری نەتەوە یەكگرتووەكان بەڕێوە دەچێت، هەر بۆیە ئەگەر ئەم پرۆسەیە نەخرێتەوە ژێر چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكان، ئەوا مەترسیی ئەوەی لێدەكرێت، دەسەڵاتی تازەی دیمەشق زۆر لەسەردەمی ئەسەد خراپتر بێت.

كێشەی ئێمەی كوردی سووریا، تەنیا ئەوەندە نییە كە لە دەستووردا ئاماژە بە ماف و ناسنامەمان نەكراوە، ڕژێمی سووریا لە هیچ یاسا و بڕیارێكیدا ددانی بە كورد نەناوە وەك هاووڵاتیەكی سووری، تەنانەت ناوی « كورد» لە یاسا ئیستسنایەكانیشدا نەهاتووە، ناوی كورد وەك «بیانی» هاتووە و ناوە كوردییەكانیش وەك «ناوی عەجەمی» ئاماژەیان پێكراوە، واتا بە هەموو شێوەیەك بوونی كورد لە سووریا ڕەت كراوەتەوە.

بۆ ئێستای هێزە كوردییەكانی سووریا كە وێناكە هیچ ڕوون نییە، دەبێت بە دوای دەرفەتێك بگەڕێن و سوود لەو دەرفەتە وەربگرین، بۆیە باشترین بژارە ئەوەیە كە زۆر بە توندی دەست بە بڕیاری «2254»ی هاوپەیمانیی ئۆپۆزسیۆنی سووریا و لێژنەی پەیوەندییەكانی دەوڵەتانی عەرەبی و هەڵوێستی كۆمكاری عەرەبییەوە بگرین، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بارودۆخی سووریا زۆر شڵەژاوە، گرنگە لە ئێستادا بەو جۆرە هەنگاو هەڵبگرین، كە بەرژەوەندییەكانمان لەگەڵ بەرژەوەندیی وڵاتانی عەرەبی یەك بگرێتەوە، كە ئەوانیش مەترسیی ئەوەیان هەیە، توركیا زیاتر دەستتێوەردان لەناوخۆی سووریادا بكات.

 


 

موخەلەد حازم

پسپۆڕ و تایبەتمەند لە كاروباری ئاسایش و ستراتیژی:

 

بە كەوتنی ڕژێمی ئەسەد جیا لەوەی پڕۆژەی «پشتێنە و ڕێگە»ی چین و ڕووسیا كۆتایی هات، بە هەمان شێوە باڵادەستیی نفووزی ئێرانیش لە ناوچەكە نەما

 

موخەلەد حازم، پسپۆڕ و تایبەتمەندە لە كاروباری ئاسایش و ستراتیژی و، ڕاوێژكاری ئاسایش و یاسایی بووە لە ناو حكومەتی عێراق و، یەكێكە لەو توێژەر و شرۆڤەوانە سیاسییانەی كە لەسەر پرسە هەستیارەكانی عێراق و ناوچەكە بە بەردەوامی لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق و كەناڵە عەرەبییە نێودەوڵەتییەكان قسەی ڕاشكاوانەی خۆی هەیە. لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، زۆر بە وردی هەڵوەستەی لەسەر كێشە ڕیشەییەكانی ناوچەكە كرد و، ئەو ئاراستانەشی ئاماژە پێكرد، كە هێزە گەورەكان دەیانەوێت لەم ناوچەیەدا جێبەجێی بكەن و نەخشەی تەواوی ناوچەكە بگۆڕن، بەم جۆرەش دید و بۆچوون و پێشنیارەكانی خستەڕوو:

 

زۆر سوپاسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەین بۆ سازدانی ئەم گفتوگۆیە، كە ئەم دەستەبژێرە سیاسییەی كۆ كردووەتەوە بۆ ئەوەی ڕاشكاوانە لەسەر پرسێكی گرنگ «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق» بە وردی گەنگەشە بكەین.

بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە گرنگە، دەبێت قووڵتر لەسەر ئەم گۆڕانكارییانەی هاتوونەتە ئاراوە هەڵوەستە بكەین؟ ئەوەی ئێستا لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەڕێوە دەچێت، لە بنەڕەتدا كێشە و ململانێی بەرژەوەندییەكانە لە نێوان جەمسەرە گەورەكاندا، كە ئەویش بریتییە لە «جەمسەری ئەمریكی و هاوپەیمانەكانی و جەمسەری ڕووسیا و هاوپەیمانەكانی».

ئەم ململانێیە هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانی «بەهاری عەرەبی» لە دوای ساڵی 2010 دەستی پێكردووە، ڕێككەوتنی سایكس – پیكۆ كۆتایی هاتووە، ئێستا پڕۆژەی تازە بۆ ئایندەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هاتووەتە ئاراوە كە پڕۆژەكە ناوی لێ نراوە «پرۆژەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تازە».

بێگومان چۆن ڕێككەوتنی سایكس – پیكۆ لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی زلهێزەكاندا ئیمپراتۆرەكانی بەسەر چەندین دەوڵەتدا دابەش كرد و ئەمەش سەپێندرا بەسەر گەلانی ناوچەكەدا، بە هەمان شێوە ئەمڕۆ ئێمە لە بەردەم دیمەنێكی دیكەداین، كە ئەویش‌ «پڕۆژەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تازە»یە، كە دەوڵەتەكان لە ناوخۆیاندا دابەش دەكات، ئەمەش بەو مانایەی بنەمای پڕۆژەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تازە دووبارە بونیادنانەوەی دەوڵەتانی ناوچەكەیە لەسەر بنەمای بونیادنانی سیستمی فیدڕاڵی، بونیادنانی سیستمی فیدڕاڵییش بەو مانایەیە كە ئەو دەوڵەتانەی ئێستا بە دەوڵەتی «شەڕ» ناو دەبرێن و بوونەتە ڕێگر لە پرسەكانی «وزە، سەرچاوەكانی وزە، ڕێڕەوەكانی هەناردەكردنی وزە، بوونەتە كێشە بۆ كەنارە ئاوییەكان و پەكی ئاڵوێری بازرگانی و گەشەی ئابووری دەخەن» دەبێت ئەم دەوڵەتانە لە چوارچێوەی بونیادنانی فیدڕاڵیدا دەسەڵاتیان سنووردار بكرێت. كەواتە ئەمە بەرەو ئەوەمان دەبات كە بڵێین: «ململانێكە لە بنەڕەتدا لەسەر ئەوە نییە كامە باشە و كامە خراپە، بەڵكو لەسەر ئەوەیە كێ لەسەر كەرتی وزە باڵادەست دەبێت لە داهاتوودا».

لە دەستپێكی هەڵگیرسانی شەڕ لەم ناوچەیەدا، بێگومان ئەوەی لە غەززە و لوبنان ڕوویان دا، هەموو دیراسەتكراو بووە و بەرنامەی بۆ دانراوە، ئەوەشی لە سووریا ڕووی دا، دیسان دیراسەكراو بووە و بەرمانەی بۆ داڕێژرا بوو.

بنەمای ئەم پرسە ئەو نەخشەیەی نەتانیاهۆی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلە كە لە نەتەوە یەكگرتووەكان بەرزی كردەوە و تیایدا كۆمەڵێك دەوڵەتی بە سەرچاوەی شەڕ «دول النقمة» وەسف كرد، مەبەستیشی لەو دەوڵەتانە، ئەو دەوڵەتانە بوو كە پڕۆژە ئایندەییەكانی دەوڵەتانی زلهێز لە ناوچەكەدا پەك دەخەن.

ئیسرائیل بە تەنیا ئەم شەڕەی نەكردووە، بەڵكو ئەمریكا و هاوپەیمانی باكووری ئەتڵەسی و دەوڵەتانی بەهێزی ناوچەكە پشتیوانییان لێ كردووە، ئامانج لەم پاڵپشتییە بۆ ئەوە بووە، كە بەرژەوەندییەكانی جەمسەر ڕووسیا و چین لە ناوچەكەدا ڕابگرێت و ڕێگە نەدات، ئەم جەمسەرە باڵادەستیی بەسەر وزەی ئەم ناوچەیەدا هەبێت.

جەمسەری « ڕووسیا و چین» پڕۆژەیان بۆ ئەم ناوچەیە پڕۆژەی «پشتێنە و ڕێگە»یە، لە بەرانبەردا پڕۆژەی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی پڕۆژەی «ڕێگەی سەوزە»ـە، ئەم ڕێگەیە هیندستان و سعودیە و ئەردەن و ئیسرائیل پێكەوە گرێ دەداتەوە بۆ كەنارەكانی دەریای سپی ناوەڕاست، هەر بۆیە ئەمڕۆ بە كەوتنی ڕژێمی بەشار، گرنگرترین ستوونی بڕبرەی پشتی باڵادەستیی ئێران لە ناوچەكە و هەروەها پڕۆژەی پێشتنە و ڕێگەی شكاند.

ئەو پڕۆژەیەی ئێران بۆ دروستكردنی هیلالی شیعی كاری لەسەر دەكرد، پڕۆژەیەكە هەر لە ساڵی 1991وە (دوای كۆتاییهاتنی شەڕی عێراق – ئێران) لە چوارچێوەی تێۆری ئۆم ئەلقرە «ام القری» كاری لەسەر دەكرێت. بەپێی ئەم تیۆرە «ئێران لە دوای شەڕی ڕاستەوخۆی لەگەڵ عێراق، جارێكی دیكە نایەوێت بكەوێتە شەڕێكی ڕاستەوخۆ لەگەڵ هیچ دەوڵەتێكی دیكە»، بۆ ئەمەش هەنگاوی بەو ئاراستەیە هەڵگرت كە بەربەست بۆ خۆی دروست بكات لە چوارچێوەی عەقیدەی «ویلایەتی فەقیه» كە عەقیدەیەكی سنووربڕە و لە یەك شوێندا سەقامگیر نابێت و پەل دەهاوێت بۆ ئەو شوێنانەی كە كۆماری ئیسلامیی ئێران مەبەستیەتی.

كۆماری ئیسلامی بۆ سەرخستنی ئەم پڕۆژەیە كاری لەسەر بونیادنانی سێ میحوەر كرد «عێراق، سووریا، لوبنان»، نەشهات كار لەسەر بەهێزكردنی ئەم دەوڵەتانە بكات، بەڵكو كاری لەسەر بەهێزكردنی ئەو گرووپانە كرد، كە بڕوایان بە عەقیدەی «ویلایەتی فەقیه» هەیە.

لە ئێستادا ئەوەی بەسەر هێزەكانی حزبوڵڵادا هات و ئەو تێشكانەی ڕووبەڕووی بوونەوە، پڕۆژەیەكی ئێرانی هەڵوەشاندەوە كە ماوەی زیاتر لە 40 ساڵە كاری لەسەر دەكات.

بە كەوتنی ڕژێمی ئەسەدیش جیا لەوەی پڕۆژەی «پشتێنە و ڕێگە»ی چین و ڕووسیا كۆتایی هات، بە هەمان شێوە باڵادەستیی نفووزی ئێرانیش لە ناوچەكە نەما.

بێگومان دەستی دەرەكی ڕۆڵی هەبووە لە كەوتنی ئەسەد و چوونە دەسەڵاتی چەكدارانی هەیئەی تەحریری شام لە دیمەشق، پێشتر توركیا كاری لەسەر كردووە و حكومەتی لە ئەدلب بۆ پێكهێنان، بەڵام كێشەكە لێرەدا ئەوەیە كە ئەحمەد شەرع سەرۆكی هەیئەی تەحریری شام لە ناو تەوقێكدایە و ناتوانێت لەناوی بێتە دەرەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر بێتە دەرەوە و ئاراستەیەكی دیكە بگرێت، لەوانەیە تیرۆری بكەن و هەمان چارەنووسی ئەبووبەكر بەغدادی و سەركردەكانی دیكەی تیرۆریستانی قاعیدەی دەبێت.

لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەرنج بدەین، هەتا ئێستاش ئەمریكا دیراسەی ئەو پرسە دەكات، كە ئایا ئەحمەد شەرع لە لیستی تیرۆریستان بهێنێتە دەرەوە، یان نا، هەروەها ئیسرائیلیش بە هۆشیارییەوە سەیری ئەم پرسە دەكات و دەیەوێت بزانێت چی لە ناو ئەم گۆڕانكارییانەدا دێتە دەرەوە و ڕژێمی داهاتووی سووریا چۆن هەنگاو هەڵدەگرێت.

توركیا ئەو ڕۆڵە گەورەیەی لە پشتیوانیی چەكدارانی هەیئەی تەحریری شام گێڕا، لەبەر ئەوەی ترسی ئەوە بوو كە «هەرێمێكی فیدڕاڵی بۆ كوردی سووریا» دابمەزرێت، توركیا لەو ڕوانگەیەوە سەیری ئەم مەسەلەیە دەكات، كە بوونی هەرێمیكی دیكەی كوردستان لە سووریا شان بەشانی هەرێمی كوردستان لە عێراق، زەمینیەك دروست دەبێت كە لە ئێران و توركیاش هەمان ئەزموون دووبارە ببێتەوە، یان ڕێڕەوێكی ئاوی بۆ كورد بكرێتەوە و سەرەنجام كوردستانی گەورە دابمەزرێت. بۆ ڕەوینەوەی ئەم مەترسییە هێزەكانی هەیئەی تەحریری شام لە ناكاو گەیشتنە «منبج» و چاوەڕێی ئەوەش دەكرێت بەرەو شوێنی دیكە پێشڕەوی بكەن، ئامانج لەم پێشڕەوییەش ئەوەیە كە ڕێگە نەدەن شار و گوندە كوردییەكانی سووریا هەموویان پێكەوە گرێ بدرێن.

سەبارەت بە مەترسیی پێكدادانی نێوان هێزەكانی سووریای دیموكرات و چەكدارانی هەیئەی تەحریری شام، ئەمریكا لەو ناوچانە هەیە و بە تەواوەتی كێڵگە نەوتییەكانی «عومەر، كۆنیكۆ، دێرەزور»ی كۆنتڕۆڵ كردووە و ڕێگە نادات كە هێزەكانی سووریای دیموكرات بنەمای گەمەی شەڕەكە ببەزێنن.

لەم چوارچێوەیەدا توركیا ڕێككەوتنی لەگەڵ ئەمریكا هەیە بەوەی نابێت ڕێگە بدات لە ناوچە كوردنیشەكان بە هیچ جۆرێك دەوڵەت ڕابگەیەنرێت، بەڵام لەوانەیە لە یەكێك لە قۆناغەكانی داهاتوودا ئەمریكا پشتگیریی ئەوە بكات كە شێوەیەك لە ئۆتۆنۆمی بە كوردەكانی سووریا بدرێت. هەروەها ڕێگەش نادەن كە هەرێمێك بە هاوشێوەی هەرێمی كوردستان لە عێراق، لە سووریاش دابمەزرێت، لەبەر ئەوەی وەك پێشتریش ئاماژەم پێ كرد، ئەمە گەمەی هێزە گەورەكانە و نایانەوێت هەر چوار پارچەی كوردستان پێكەوە یەك بگرنەوە.

سەبارەت بە كاریگەریی ئەو گۆڕانكاییانەش لەسەر ئایندەی هەرێمی كوردستان، دید و بۆچوونی من بەو جۆرەیە كە پڕۆژەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تازە و گۆڕینی نەخشەی سیاسیی ناوچەكە هیچ كاریگەرییەكی لەسەر ئایندەی هەرێمی كوردستان نابێت و، ئەم هەرێمە لە دەرەوەی ئەو نەخشەیەیە كە بۆ ئایندەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڕێوەیە.

سەبارەت بە عێراق، سیستمی سیاسیی عێراق سەلامەت دەبێت لەبەر ئەوەی سیستمێكە ئەمریكا بەشدار بووە لە دامەزراندنیدا، بەڵام لە عێراقدا كێشەیەك هەیە، كە ئەویش كێشەی گرووپە چەكدارەكانە «فصائل المقاومة» ئەمانە بە پاشكۆی ئێران دادەنرێن، بۆیە ئەمانە دەبێت حكومەتی عێراق بە بڕیارێك مامەڵەیان لەگەڵ بكات و ئەم مەترسییە نەهێڵێت. لەوانەیە لە ڕۆژانی داهاتوودا هەندێك ڕووداو بێنە پێشەوە كە پێشتر مەزندەمان بۆ نەكردبێت، لەبەر ئەوەی گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە زۆر خێرا و پێشبینی نەكراون.


 

د.مەهدی ئەبووبەكر

مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی:

 

گۆڕانكاریی گەورە لە عێراق

ڕوو دەدەن، ڕەنگە بگەن

بە ڕووخانی دەوڵەتی عێراق و پارچە پارچە بوونی

 

د.مەهدی ئەبووبەكر مامۆستای سیستمە سیاسییەكان و كۆمەڵناسیی سیاسییە لە كۆلێژی زانستە ڕامیارییەكانی زانكۆی سلێمانی و، یەكێكە لەو چاودێرە سیاسییانەی لە نزیكەوە بەدواداچوون بۆ پرسە گەرمەكانی ناوچەكە و پەیوەست بە هەرێمی كوردستان و عێراق دەكات و شرۆڤەی وردی سیاسییان بۆ دەكات، لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، لە سلێمانییەوە و بە ڕێگەی سكایب، بەمجۆرە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی لەسەر ئەم پرسە گرنگ و هەستیارە خستەڕوو:

 

ئەم ڕەوشە تازەیەی دروست بووە، ناوچەكەی خستووەتە بەردەم دوو بژارەوە، یەكەمیان «دەرفەتی كرانەوە»، دووەمیان «مەترسیی جەنگ و پێكدادان». سەبارەت بەو دەرفەتەی كە دروست بووە، هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ كاڵبوونەوە و لەناوچوونی هەژموونی ئیسلامی سیاسیی شیعەگەرا. كە لە دوو دەیەی ڕابردوودا بە ناوی «بەرەی بەرەنگاریی» زۆربەی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوینی خستبووە ژێر هەژموونی سیاسی، سەربازیی و هەواڵگریی خۆیەوە. بەو هۆیەشەوە شەڕ و پێكدادان زۆربەی ناوچەكەی گرتبووەوە، ڕۆژ دوای ڕۆژ گەلانی ناوچەكە لە كۆیرەوەرییەكەوە بۆ كۆێرەوەرییەكی دیكە دەچوون، كۆتاییهاتنی دەسەڵاتی سیاسیی شیعەگەرا لە ناوچەكەدا؛ دەرفەتێكی زێڕینە لەبەردەم گەلانی ناوچەكەدا تا دەست بە بنیادنان و گەشەكردن بكەن لە ڕووی ئابووریی، كۆمەڵایەتی و سیاسییەوە.

سەبارەت بە مەترسییەكان؛ ئەوە پەیوەستن بە سەرهەڵدانەوە و گەشەكردنەوەی سەرلەنوێی ئیسلامی سیاسیی سوننەگەراوە، كە خۆیان وەكو ئەڵتەرناتیڤی شیعەی سیاسیی بە ناوی بەرەنگاربوونەوەی ئیسرائیلەوە بخەنەڕوو. دەتوانین بڵێین: ئەگەر ئەم گریمانەیە بێتەدی، ئەوا ناوچەكە لە جاران خراپتر تووشی كارەسات و ماڵوێرانی دەبێتەوە، چونكە گەشەكردنی ئیسلامی سوننی هەڕەشەیە نەك بۆ ئەو دەوڵەتانەی پێشتر كەوتبوونە ژێر هەژموونی شیعەی سیاسییەوە بە سەركردایەتیی ئێران، بەڵكو نائارامیی، جەنگ و كوشتار دەباتە ناو ئەو دەوڵەتانەی وەكو «دەوڵەتانی میانڕەو» لە جیهانی عەرەبیدا ناو دەبرێن، لێرەدا مەبەست لە عەرەبستانی سعوودی، ئیماراتی عەرەبی یەكگرتوو، ئوردن و میسرە.

سەبارەت بە كاریگەرییەكانی گۆڕانكارییەكان لەسەر هەرێمی كوردستان، ئەوا دەتوانین بڵێین: هەمان «دەرفەت و مەترسیی» لەبەردەم دەرگای هەرێمی كوردستاندایە، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی تایبەتمەندییەكانی هەرێمی كوردستان «دەرفەت و مەترسییەكان» كاریگەرییان زیاترە و مۆركێكی زیاتر كوردستانییانە وەردەگرێت.

ئەگەر باس لەو دەرفەتانە بكەین كە هاتوونەتە بەردەم هەرێمی كوردستان، ئەوا دەبێت پێش هەموو شتێك باس لەوە بكەین؛ ڕاستە دەرفەتەكان هاتوون، بەڵام ئەو دەرفەتانە پێویستیان بە كۆمەڵێك فاكتەری یارمەتیدەر هەیە، تا بەدی بێن؛ لە پێش هەموویانەوە؛ پێویستە هەردوو پارتی فەرمانڕەوای هەرێمی كوردستان «پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان»، كێشە و ناكۆكییەكانی نێوانیان لە شێوەیەكی دۆستانە چارەسەر بكەن، حكومەت و پەرلەمانێكی بەهێزی یەكگرتوو دابمەزرێنن، هێزی پێشمەرگە و ناوخۆ یەك بخەنەوە و متمانە بۆ دامەزراوە یاساییەكانی هەرێم بگێڕنەوە. هەروەها دەست بە جێبەجێكردنی پرۆسەی چاكسازیی ئابووریی، كارگێڕی، سیاسی و یاسایی بكەن، ئەوكات دەتوانن لەم گۆڕانكارییە تازەیەی لە نەخشەی سیاسیی ناوچەكەدا دروست بووە، سوود وەربگرن و هەرێمی كوردستان بەهێز بكەن.

 پێویستە لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانەی لە ناوچەكەماندا ڕوویان داوە، گۆڕانكارییەكی زۆر گەورەی تریش كە لە مانگی داهاتوو ڕوودەدات لەبەرچاو بگرین، ئەویش دەستبەكاربوونی «دۆناڵد ترەمپ»ـە وەكو سەرۆكی چوار ساڵی داهاتووی ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بە پێچەوانەی ئەوانەی لە ستراتیژ، سیاسەت، بیركردنەوە و باری سایكۆلۆژیی ترەمپ دەترسن، وەكو خۆم ترەمپ بە دەرفەتێكی گەورە بۆ سەرجەم گەلی كورد لە هەر چوارپارچەی كوردستان دەبینم، بەتایبەتیی بۆ هەرێمی كوردستان تا بتوانین لە سەردەمی دەسەلاتەكەیدا «پڕۆژەی دەوڵەتی كوردستان» سەرپێ بخەین. بۆ پارچەكانی دیكەی كوردستانیش دەرفەتەكە هەمان دەرفەتە، بۆ ڕزگاربوون و بەدەستهێنانی مافەكانیان لە چوار ساڵی دەسەڵاتی دۆناڵد ترەمپدا.

لە هەرێمی كوردستان، ئەو هۆكارەی دەرفەتی زیاتری بۆ دروستكردنی دەوڵەت دروست كردوە، ئەوەیە كە لە ماوەی داهاتوودا دەوڵەتی عێراق وەكو ئێستا نامێنێتەوە، بەڵكو بە دڵنیاییەوە گۆڕانكاریی گەورە لە عێراق ڕوو دەدەن، كە ڕەنگە بگەن بە ڕووخانی دەوڵەتی عێراق و پارچە پارچە بوونی، بەڵام لانی كەمی گۆڕانكارییەكان؛ گۆڕانكارییە لەم سیستمە سیاسییە سەركوتكارە تائیفییەی لە دوای 2003وە دەسەڵاتی بەدەستەوەیە ڕوو دەدات و هەژموونی حزبە سیاسییە شیعەگەراكان بە چەكدار و بێ چەكەوە تا ئاستی نەمان دەڕوات. لە بەرانبەردا ڕۆڵی زێدەتر بە شیعەی مەدەنیی و سوننەكان دەدرێت، دەستی ئێران لە عێراق دەبڕدرێت، هەموو ئەوانە دەرفەتێكی زۆر گەورە بۆ جیابوونەوەی هەرێمی كوردستان و دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان دەڕەخسێنن.

ئەگەر باس لە مەترسییەكانیش بكەین، ئەوا دەتوانین بڵێین؛ ئەوەی مەترسییەكان زیاتر و قووڵتریان دەكاتەوە «دابڕان و لێكترازان»ی نێوان حزبەكانی هەرێمی كوردستانە، بەتایبەتیی دابڕانی هەر دوو حزبە باڵادەستەكە «پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان»، چونكە ئەو دوو ئیرادەیەی لە نێوان ئەو حزبەدا سەبارەت بە هەموو پرس و بابەتە سیاسی، ستراتیژییەكان دروست بووە؛ بە شێوەیەكی مەترسیدار لەسەر ئاراستە و هەڵوێستی سیاسییان سەبارەت بە كۆی گۆڕانكاریی و ڕووداوەكان ڕەنگی داوەتەوە. بۆیە ئەگەر ئەو دوو حزبە ئیرادەیەكی یەكگرتووی كوردستانییانە دروست نەكەن، ئەوا كۆی ئەو دەرفەتانەی كە بە هۆی گۆڕانكارییەكانی خۆرهەڵاتی ناوینەوە جێبەجێ ببێت، بەداخەوە هەرێمی كوردستان بەم دۆخە سیاسییەی ئێستاوە ناتوانێت سوودیان لێوەربگیرێت، بەڵكو بە پێچەوانەوە هەرێمی كوردستان ڕووبەڕووی هەڕەشەی وجوودی لە ڕووی دەستووریی و یاساییەوە دەكاتەوە، ئەگەرەكانی لەناوچوون، یان لانی كەم دابەشبوونی هەرێمی كوردستان بۆ دوو هەرێم لە ڕووی دەستوورییەوە زیاتر دەكات، لە كاتێكدا ئێستا بە دیفاكتۆ دوو هەرێمە لە ڕووی سیاسیی و ئیدارییەوە. جگە لەو مەترسییانەیش نابێت ئەگەری شەڕ و نائارامیی و سەرهەڵدانەوەی تیرۆریش نادیدە بگیرێت، چونكە ئەگەر گەلانی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوین لەبری بژارەی دەرفەتی گەشەپێدان و ئاوەدانكردنەوە، بژارەی دووەم واتە بژارەی شەڕ و پێكدادانیان هەڵبژارد، ئەوا بە دڵنیاییەوە هەرێمی كوردستان، بەم دۆخە نالەبارەوە ناتوانێت خۆی لە نائارامی و شەڕ و ململانێی تیرۆریستان بپارێزێت.

 


 

ئیبراهیم برۆ 

ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانیی كورد لە سووریا:

 

قۆناغی داهاتووی سووریا لە ماوەی 61 ساڵی حوكمڕانیی بەعس باشتر دەبێت

 

ئیبراهیم برۆ، ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانیی كورد لە سووریا (ئەنەكەسە)یە و، لە هەمان كاتدا ئەندامی دەستەی دانوستاندنی ئۆپۆزسیۆنی سووریا بووە لەگەڵ ڕژێمی ئەسەد. لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، بەم جۆرە دیدوتێڕوانین و پێشنیارەكانی خستە ڕوو:

 

ئەمڕۆ گفتوگۆ لەسەر گۆڕانكارییەكی زۆر گەورە دەكەین، ئەویش ڕووداوێكە دوای 61 ساڵ لە حوكمڕانیی حزبی بەعس و 54 ساڵ لە حوكمڕانیی بنەماڵەی ئەسەد، كە گەلانی سووریا كارەسات و ماڵوێرانیی گەورەیان بە دەست ئەم ڕژێمەوە بەسەر هات.

لێرەدا من ناگەڕێمەوە باسی ڕەفتارە دڕندەكانی ڕژێمی پێشوو بكەم، كە بەسەر گەلی سووریای هێنا، بەڵكو هەڵوەستە لەسەر ئەو گۆڕانكارییە خێرایانە دەكەم كە تەنیا لە ماوەی 10 ڕۆژدا ڕوویان داوە. زۆر ڕوون و ئاشكرایە كە دوای 14 ساڵ لە شەڕی ناو سووریا، جۆرێك لە ڕێككەوتن لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمی لەسەر كەوتنی ڕژێمی ئەسەد كراوە، ئەوەی كە ڕووی دا بەو خێراییە و بەبێ ئەوەی هیچ بەرگرییەك بكرێت، ئاماژەیەكی ڕوونە بۆ ڕێككەوتنی نێوان كۆمەڵێك هێزی جیاواز.

بارودۆخی ئێستای سووریا زۆر زۆر ئاڵۆزە، ئەوەی كە ڕوو دەدات، هەموو بەرپرسیاریەتییەكەی دەكەوێتە ئەستۆی ڕژێمی پێشوو، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ڕژێمی پێشوو بە ئاستێك عیناد بوو، كە ڕێگەی نەدەدا هیچ بوارێك بڕەخسێت بۆ ئەوەی بە چارەسەری سیاسییانە كێشەكان چارەسەر بكرێن.

لە ئێستادا لەسەر ئەو جوگرافیا بچووكەی خاكی سووریا، كۆمەڵێك لایەن هەن كە بەرژەوەندییەكانیان هاودژن و یەك ناگرێتەوە، لەسەرخاكی سووریا لە یەك كاتدا ئەمریكا و ڕووسیا، هەروەها ئێران و توركیا بە بەردەوامی هەبوون، هێزەكانی ئیسرائیل بە بەردەوامی بە ئاسمانی سووریاوە بووە، ئەمەش ئەوەمان پێ دەڵێت، كە دوو هێزی زۆر گەورەی نێودەوڵەتی «ئەمریكا و ڕووسیا» هەروەها سێ هێزی گەورەی هەرێمی «توركیا، ئێران، ئیسرائیل» هەموویان پرۆكسیان هەبووە و لەسەر خاكی سووریا شەڕیان كردووە.

كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییش بە هۆی جیاوازی و تێڕوانینەكانیان لەسەر دۆسیێ سووریا، نەیانتوانی بە باشی و سەركەوتووانە بارودۆخی سووریا بەڕێوە بەرن، ئەمەش مانای ئەوەیە دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرپرسیاریەتیی ئەو بارودۆخە هەڵبگرن، كە ئێستا دوای كەوتنی ڕژێمەكە هاتووەتە ئاراوە.

ڕۆڵی دەوڵەتانی عەرەبی بۆ دوورخستنەوەی سووریا لە كارەسات زۆر لاواز بوو، لەم ماوانەی دواییدا هەوڵێكیان خستە گەڕ بە دوو ئامانج:

1- دوورخستنەوەی ڕژێمی ئەسەد لە میحوەری ئێرانی.

2- دانانی سنوورێك بۆ بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر و هەناردەكردنی «كەپتاگۆن» لەلایەن ڕژێمی سووریا بۆ دەرەوە.

بەڵام دەوڵەتانی عەرەبی نەیانتوانی ڕژێمی ئەسەد لە ئێران دوور بخەنەوە، نەشیانتوانی كارێك بكەن كە سنوورێك بۆ بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر دابنێن و سووریا ناچار بكەن واز لە هەناردەكردنی كەپتاگۆن بهێنێت.

لەناو ئەم بارودۆخەدا كە ئەحمەد شەرع (ئەبو محەمەدی جۆلانی) دەسەڵاتی گرتووەتە دەست، لەلای هەموو پێكهاتە جیاوازەكانی سووریا ترسی گەورە هەیە، ئەمەش واتە تەنیا «كورد و عەلەوی» ترسیان نییە، بەڵكو ئەم ترسە لای « كریستیان، درووزییەكان، تەنانەت لای عەرەبی سوننە» ش هەیە.

لە ئێستای سووریادا «بۆمبی كاتكراو» هەیە، ئەویش مەسەلەی دووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعشە، لە ناو هەر دوو كەمپی «هۆل و ڕۆژ» هەروەها بەندیخانەی غوەیران و قامیشلۆ، بە هەزاران بەندكراوی تیرۆریستانی داعشی هەیە، بوونی ئەم تیرۆریستە بەندكراوانەش پەیوەندیی بە مامەڵەی دووسەرەی هێزەكانی هاوپەیمانانەوە هەیە. ئێمە بینیمان دوای كەوتنی تاڵیبان لە ساڵی 2001 ئەمریكا تیرۆریستانی ئەلقاعیدەی گواستەوە بۆ بەندیخانەی گۆنتانامۆ، بەڵام لە سووریا تیرۆیستانی داعشی لە شوێنێك داناوە كە هەر چوار دەوری كێشەیە و لە ناو هاووڵاتیاندا خیوەتگەی بۆ دروست كردوون و بەندی كردوون، پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا ئەمریكا بە هێشتنەوەی تیرۆریستانی داعش لەم ناوچەیەدا ئامانجی ئەوەیە دەیەوێت ئاژاوەیەكی دیكە لەم ناوچەیەدا دروست بكات؟.

ئیدارەی ئەمریكی لە ماوەی مانگی داهاتوو دەگۆڕێت و دۆناڵد ترەمپ دەبێتەوە سەرۆكی ئەمریكا، ئەمەش گۆڕانكارییەكی گەورەیە و، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئیدارەی تازەی ئەمریكا بەنیازن كێشەی تیرۆریستانی داعش لە سووریا چارەسەر بكەن، بە مانایەكی دیكە ئایا عێراق و وڵاتانی دیكەی ئەوروپی ناچار دەكەن تیرۆریستەكانی خۆیان ببنەوە بۆ وڵاتەكانی خۆیان؟.

بۆمبێكی دیكەی كاتكراو لەم ناوچەیەدا پرسی كێشەكانی نێوان توركیا و هێزەكانی سووریای دیموكراتە، لە ساڵانی ڕابردوو توركیا هەموو هەوڵێكی داوە بۆ ئەوەی هێرشی ڕۆژئاوای كوردستان بكات، لەم پرسەدا گرنگە ئێمە زۆر واقیعی بین، بیانووی توركیا بۆ هێرشكردنە سەر ڕۆژئاوا بوونی هێزەكانی پەكەكەیە لەم ناوچەیە، بۆ ئەمەش توركیا بیانوویەكی گەورەی بەدەستەوەیە بۆ ئەوەی ئەمریكا و دەوڵەتانی ئەوروپا بگەیەنێتە قەناعەت، توركیا پێیان دەڵێت «ئێوە وەك ئەمریكا و ئەوروپا بە هەزاران كیلۆمەترتان بڕیوە و هاتوون بۆ شەڕی دژە تیرۆر و دوورخستنەوەی مەترسییەكانی لە وڵاتانی خۆتان، بەڵام بە هەمان شێوەی ئێوە منیش بەدەست تیرۆرەوە دەناڵێنم، كە ئەویش ئەو ڕێكخراوەیە لەسەر سنووری من هەیە و خۆتان بە تیرۆریست پۆلێنتان كردووە، بۆیە دەبێت هێزەكانی سووریای دیموكرات، ئەم بارودۆخە بە وردی بخوێننەوە و ئەو گۆڕانكارییانە لەبەر چاو بگرن كە لە گۆڕەپانەكەدا هاتوونەتە ئاراوە.

پێشتر كە ڕژێمی ئەسەد مابوو، هەروەها هێزەكانی ئێران و حزبوڵڵای لوبنانی لە ناو سووریا بوون، لەوانەیە بیانوویەك بۆ هێزەكانی سووریای دیموكرات هەبووبێت كە ملكەچی فەرمانی هێزەكانی ئەمریكا نەبێت، بۆ دوورخستنەوەی چەكدارانی پەكەكە لە ڕۆژئاوا، بەڵام ئەمڕۆ بارودۆخەكە وا دەخوازێت كە هێزەكانی سووریای دیموكرات و سەركردەكانی پەیەدە بە بێ ئەوەی هیچ فرسەتێك لەدەست بدەن، جیاكردنەوەی خۆیان لە پەكەكە ڕابگەیەنن، ئەمەش دەبێت بە كردەوە جێبەجێی بكەن، نەك تەنیا بە قسە. هەروەها دەبێت هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی داوای ئەوە بكات كە هەموو هێزێكی بیانی «غەیرە سووری» خاكی سووریا بەجێ بهێڵێت، ئەگەر ئەمە نەكرێت، ئەوا بە دیاریكراوی ناوچە كوردییەكانی سووریا ڕووبەڕووی مەترسییەكی زۆر گەورە دەبنەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە هیزەكانی سووریای دیموكرات ناتوانن گۆڕانكاری بەسەر خۆیاندا بهێنن، ئەوە لەبەرچاو ناگرن كەسێكی وەك ئەحمەد شەرع (ئەبوو محەمەدی جۆلانی) یەكێك بووە لەسەركردەكانی ئەلقاعیدە، پاشان بووە بە سەرۆكی بەرەی نوسرە و دوای ئەویش هەیئەی تەحریری شام، لە ئێستاشدا بانگەشەی ئەوە دەكات، هەیئەی تەحریر شام هەڵدەوەشێنێتەوە، مەبەستم ئەوەیە بۆ ئەو دەتوانێت خۆی بگۆڕێت و خۆی بگونجێنێت، بەڵام هێزەكانی سووریای دیموكرات بەو ئاستە عینادی دەكەن.

لە ئێستادا كە باس لە قۆناغی ڕاگوزەر دەكرێت، وەك هەموو دەوڵەتانی جیهان ماوەی سێ مانگ دایاری كراوە بۆ ئەوەی بكەوێتە قۆناغی ڕاگواستن، لێرەدا ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ بڕیاری 2254 كە بەشێكە لە بەیانی عەقەبەی كۆبوونەوەی هاوپەیمانیی ئۆپۆزسیۆنی سووریا، ئەوا دەبێت «سووریای ئایندە هی هەموو پێكهاتە جیاوازەكان بێت» و دەبێت لە ماوەی ئەو سێ مانگەدا دەستەی دانوستاندنی ئۆپۆزسیۆن، (كە من خۆم یەكێكم لە ئەندامانی ئەو دەستەیە و تا ئێستا هەڵنەوەشێنراوەتەوە)، لەگەڵ حكومەتی سووریا دانوستاندن بكات.

بەیانی عەقەبە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە دەبێت بەندەكانی بڕیاری 2254 كە پەیوەندیدارە بە ماوەی حوكمڕانیی ڕاگوزەر، بە شێوەیەكی گشتی و دوور لە تایفەگەرایی جێبەجێ بكرێت، دەستەیەكی دامەزرێنەر كە دەستەی نووسینەوەی دەستوورە دابمەزرێت و زەمینەیەكی لەبار بۆ هەڵبژاردن دابین بكرێت.

ئەم قۆناغە زۆر گرنگە ئەگەر بە سەرپەرشتیی ڕاستەوخۆی نەتەوە یەكگرتووەكان بەڕێوە بچێت، بەڵام ئەگەر دەسەڵاتی ئێستا بەم شێوەیەی ئێستا حوكمڕانیی سووریا بە یەكڕەنگی بكات، ئەوا لەگەڵ ئەوەی شێوازەكەیان تا ڕاددەیەك پەسەندە، بەڵام ناتوانن بەم شێوەیە لە بەڕێوەبردنی سووریادا بەردەوام بن.

سووریا دەوڵەتێكی فرە نەتەوە و فرە ئایینە، ئەم پێناسەیە لە هەموو دیكۆمێنتەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریادا جەختی لەسەر كراوەتەوە. ڕاستە ڕژێمی پێشوو جەختی لەسەر «یەك حزب، یەك سەركردە، یەك گەل» دەكردەوە، بەڵام لە هەموو دیكۆمێنتەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریادا، بەتایبەتی بەیانی 2ی ڕیاز لە ساڵی 2017 جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە «سووریا دەوڵەتێكی فرە نەتەوە و فرە ئایینە، پێكهاتووە لە كورد و عەرەب و سریان و ئاشووری و توركمان و هەموو پێكهاتە جیاوازەكان و، دەبێت دەستووری سووریا هەموو ئەم مافانە مسۆگەر بكات».

لە ئێستادا هەڵوێستی درووز زۆر هەستیارە، لەبەر ئەوەی درێژ دەبنەوە بۆ لوبنان و ئیسرائیل و داواكارییان لە حكومەتی سووریا هەیە.

عەلەوییەكان ترسی ئەوەیان هەیە بكەونە بەر هێرشی تۆڵەسەندنەوە، بۆیە پێویستیان بەوە هەیە بپارێزرێن، كوردیش ترسی لەوە هەیە كە جارێكی دیكە مێژوو خۆی دووبارە بكاتەوە، هەر لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی سووریاوە كە پێی دەگوترێت ئینتدابی فەرەنسی، ناوی كورد لە دەستوور و یاساكانی سووریادا نەهاتووە.

بۆیە هەموو پێكهاتەكانی گەلی سووریا ترسیان هەیە، بەڵام سەرەنجام نابێت پەلە لە بڕیاردان لەسەر چارەنووسی ئەم گۆڕانكاییە بكەین. وای دەبینم قۆناغی داهاتووی سووریا لەو ماوەی 61 ساڵی حوكمڕانییەی بەعس باشتر دەبێت.

 


 

د. كاوە ئەزیزی

ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانیی كورد لە سووریا:

 

ئەگەر دەستتێوەردانی ئەمریكا نەبووایە، توركیا تەواوی كوردستانی سووریای داگیر دەكرد

 

د.كاوە ئەزیزی ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانیی كورد لە سوریایە و، سیاسەتمەدارێكی دیاری ڕۆژئاوای كوردستانە و لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، بەم جۆرە دیدوتێڕوانین و بۆچوونەكانی خۆی خستە ڕوو:

 

 

ڕووخانی ڕژێمی سووریا بۆ گەلی سووریا بەگشتی و گەلی كورد بەتایبەتی، وەرچەرخان و چركەساتێكی مێژوویی بوو. ئەگەر ئەو ڕووداوە بۆ گەلی سووریا ڕزگاربوون بێت لە كۆیلایەتیی ڕژێم، ئەوا بۆ كورد ڕزگاربوونە لە كۆیلایەتیی ڕژێم و دەرفەتێكە بۆ گەیشتنی كورد بە مافی ڕەوای نەتەوەیی خۆی.

ڕووخانی ڕژێمی دیكتاتۆریی بەعس، شكستخواردنی پڕۆژەی دامەزراندنی دەوڵەتی شۆڤێنیی عەرەبە، لە پاش ڕووخانی ڕژێمی فاشیی بەعس لە بەغدا، هاوكات شكستی هیلالی شیعە و بەرەی ئێرانی شیعەیە تا دەگاتە دەریای سپیی ناوەڕاست.

دوای ڕووخانی ڕژێمی تایەفەخوازی عەلەویی بەعس، كە تەوەری سەرەكیی هەژموونی ئێران بوو، بە دەمیەوە هەژموونی ئێران لە سووریا و لوبنانیشدا ڕووخا.

ئێران دوای كشانەوەی لە سووریا، كەوتەوە كۆمەككردن بە حزبوڵڵا بۆ ئەوەی خۆی ڕێك بخاتەوە و درێژە بە پیادەكردنی سیاسەتی ئێران لە لوبنان بدات.

لەسەر زاری سەرۆكی حزبوڵڵاوە، ئەحمەد شەرع (ئەبوو محەمەدی جۆلانی)ی جاران، لە بارەی سەوداكردن لەگەڵ ئیسرائیل هۆشداریی دا، لەو كاتەی ئەحمەد شەرع ڕایگەیاند، ئەوان كاریان بۆ ڕووخاندنی ڕژێم و دەركردنی ئێرانییەكان كرد و، ئەوان شەڕی ئیسرائیل ناكەن، ئیدی دوو ڕژێم سەنگەر لە یەكدی دەگرن (ڕژێمی تازەی سووریا و ئێران) پێشتر ئێران بە پرۆسەی ڕزگاركردنی سووریا لە ڕژێمی ئەسەد و دەسەڵاتی تایەفەخوازانەی دەگوت، «ئەوە پیلانێكی ئیسرائیل و ئەمریكا بوو»، ئەم قسەیەش ئەوە دەگەیەنێت كە بەرەی مقاوەمە و دژبەری درێژەی هەیە، ئیدی ئێران كەوتە خۆئامادەكردن و پڕچەككردنی گرووپەكانی شیعەی لایەنگری خۆی لە عێراق، تا بۆ پیلانی دیكەی دواتری خۆی ساز و ئامادەیان بكات، ئیسرائیلیش لە لای خۆیەوە چەندین جار گوتوویەتی و چەند پاتی كردووەتەوە، هەر كەسێ شەڕی لەگەڵ بكات، بەرەنگاری دەبێتەوە، هەر كەسێكیش پەلاماری بدات، لە چەنەی دەداتەوە. گرووپەكانی شیعەی هەواداری ئێران لە عێراق هێشتا درێژە بە هێرشكردنە سەر ئیسرائیل دەدەن، ئا لێرەدا عێراق كەوتووەتە نێوان دوو بەرداشەوە، لە لایەكەوە حزبوڵڵا و ئێران هەڕەشە لە ڕژێمی تازەی سووریا دەكەن، لە لایەكی دیكەوە ئیسرائیل گەف لە میلیشیاكانی عێراق دەكات، ئێستاش عێراق بوو بە بەرەی پێشەوەی ئێران دژ بە هەر دەرەنجامێكی ئەو گۆڕانە جیۆسیاسییەی لە سووریادا ڕووی دا.

كشانەوەی ئێران لە سووریا و هەروەها حزبوڵڵا و میلیشیاكانی و ڕووخانی ڕژێم، بۆشاییەكی گەورەی سیاسی لێ كەوتەوە، كە هەر زوو توركیا قۆزتیەوە، ئیدی زۆر توند و دژوار هەڕەشە لە خۆبەڕێوەبەریی ڕۆژهەڵاتی فرات دەكات، ئاستی داواكاریی خۆیشی بەرزتر كردووەتەوە، نەك هەر داوای كشانەوەی پەكەكە لە ڕۆژهەڵاتی فرات دەكات، بەڵكوو داوای دەركردنی پەیەدە و هەسەدەش دەكات. ئێستاش داوای چەكداماڵین و هەروەها كشانەوەی لە خاكی زۆرینەی عەرەبی سووریا دەكات، ئەمەش دەروازەی فیتنەیەكە توركیا لە نێوانی كورد و عەرەبی سووریا دەینێتەوە. ئەگەر دەستتێوەردانی ئەمریكا نەبووایە، توركیا تەواوی كوردستانی سووریای داگیر دەكرد.

ڕووخانی ڕژێمی سووریا بۆشاییەكی گەورەی ئەمنیی دروست كرد و بواری بە گرووپە تیرۆریستییەكانی وەك داعش و قاعیدە دا، بێنەوە مەیدان، ئەمەش مایەی مەترسییە بۆ ڕژێمی تازە لە سووریا و عێراقیش.

بوونی ڕژێمی ئیسلامی بە پاشخانی سەلەفی لە دیمەشق لە نموونەی دەستەی ڕزگاركردنی شام، كە ڕایگەیاند ئەو دەخوازێت ڕژێمی سووریا بگۆڕێت، كە عەلەوییە و ئێرانیش لە سووریا دەردەكات و شەڕی ئیسرائیلیش ناكات، ئەوە فاكتەرێكی نائارامی و بەرەنگارییەكی ئاشكرای هەژموونی هیلالی شیعەیە، بەرانبەر بەویش لە عێراقدا دەسەڵاتدارییەك لە بەغدا هەیە كە زۆرینەی شیعە تێیدا باڵادەستن و لە سایەی هەبوونی گرووپگەلی شیعە و هەواداری ئێران لەسەر سنووری سووریا، ئەمەش بابەتێكی زۆر مەترسیدارە، بەدەم هەموو ئەمانەشەوە، سوننەی عێراق داوای هەرێمێكی فیدراڵ دەكەن و هەست بە نادادی دەكەن و پێیان وایە ناوچەكانیان لە لایەن حەشدی شەعبییەوە داگیر كراون، ئەمەش زەمینە بۆ هاتنی گەلێك ڕێكخراوی سوننەی توندڕەو و هاوكار لەگەڵ ژینگەی سوننەی عێراق بەرەو ناوەڕاستی عێراق خۆش دەكات، لە پێشەوەی هەمووانیش قاعیدە و داعش.

لە ئاستی هەرێمیدا

توركیا هەوڵ دەدات تەواوی باكووری سووریا داگیر بكات، بەوەی بە گوێرەی پەیمانی میللی بە بەشێك لە خاكی توركیای دەزانێت و، كاتێك حەلەب ڕزگار كرا، لە پەرلەمانی توركیا ئاهەنگ بۆ ڕزگاركردنەكەی گێڕدرا.

ئیسرائیلیش لە لای خۆیەوە بەرەو نێو خاكی سووریا پێشڕەویی كرد و ڕێككەوتننامەی 1974ی پێشێل كرد، بۆ ئەوەی ناوچەیەكی دابڕ لە نێوان خۆی و سووریا دابمەزرێنێت بۆ پاراستنی ئاسایشی دەوڵەتی عیبری.

لە ئاستی نێودەوڵەتیدا:

لە ناوچەكەدا ململانێیەكی سەرەكی لە نێوان ڕووسیا و ئەمریكا بەرپا دەبێت، ڕووسیا دەستبەرداری بنكەكانی لە حمێمیم و تەڕتووس و ئەو ماڵوموڵكەی نابێت كە لە دەوڵەتی سووریای كڕیون، هەرچی ئەمریكایە ئەوا سووریا بە ناوچەیەكی هەژموون و ناوچەیەكی ستراتیژی بۆ پاراستنی ئیسرائیل دەزانێت، پەیكەری جیۆسیاسیی سووریا گۆڕا، ئیدی هەر دەبێت یاریزانانی نێویشی بگۆڕێن.

سووریای دوای ڕووخانی ڕژێم لە بەردەم سێ سیناریۆدایە:

یەكەم: سووریاییەكان دەتوانن بە سازان بگەنە ڕێكارێك كە بە یارمەتیی هەرێمی و نێودەوڵەتی كار بۆ قۆناغێكی ڕاگوزەر بكەن و بە هەڵبژاردنێكی بێگەرد و دیموكراتییانە و بە چاودێریی نێودەوڵەتی پەرلەمانێك هەڵبژێرن و دەستوورێك بنووسن كە مافی هەمووان بگرێتە خۆ و دەوڵەتێكی دیموكرات و فرەیی و فیدڕاڵ و یەكگرتوو دابمەزرێنن.

دووەم: درێژەكێشانی پەشێوی و ململانێ لە نێو گرووپگەلی هەمەجۆر، ئەمەش دەبێتە مایەی دابەشبوونی سووریا بۆ چەند ناوچەیەكی هەمەجۆری هەژموون.

سێیەم: دەوڵەتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەی لە ئاكامی ململانێی لایەنەكان دێتە دی، دەستتێوەردان دەكەن و ئەمەش سووریا دەكاتە بازنەیەكی ململانێی نێوان زلهێزان.

ئایندەی سووریا تەنیا كار لە گەلی سووریا ناكات، بەڵكوو كار لە تەواوی ناوچەی دەوروبەری ئەو وڵاتەش دەكات. تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە زەحمەتە و دەبێتە نموونەیەك بۆ هیوا و هاتنەوەسەرخۆی تەواوی ناوچەكە، شكستی سووریاش لە تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە دەبێتە مایەی زیاتر هەڵایسانی قەیران لە ناوچەكە و پتر ئاڵۆزبوونی دۆخی جیۆسیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تازە.


 

پ د. ئیسماعیل حەساف

پسپۆڕ لە پرسی كورد و فەلسەفەی مێژوو و پەیوەندیی نێودەوڵەتی:

 

باشترین چارەسەر بۆ سووریا دروستبوونی فیدڕاڵییە بۆ كورد و درووز و عەلەوی، دیمەشقیش وەك پایتەختێكی لاوازی سیمبولی بمێنێتەوە

 

پ.د. ئیسماعیل حەساف، پسپۆڕ و تایبەتمەندە لە دۆزی كورد، هەروەها تایبەتمەندە لە فەلسەفەی مێژوو و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، یەكێكە لەو ئەكادیمیستانەی كە چەندین ساڵە كار لەم بوارەدا دەكات و، ساڵی 1986 دكتۆرای لە بەشی توێژینەوەی كوردی لە پەیمانگەی ڕۆژهەڵاتناسی سەر بە ئەكادیمیای زانستیی سۆڤێت لە مۆسكۆ بەدەست هێناوە و، سكرتێری (پارتی پێشڕەوی كوردستان- سووریا)یە و، ئەندامە لە ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردی سووریا. لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی سەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، بەم جۆرە بیروبۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو:

 

 

ڕووخانی حزبی بەعس دوای 61 ساڵ حوكمڕانی، كە 54 ساڵی ماڵباتی ئەسەد تێیدا حوكمڕان بوون، دەستپێكی قۆناغێكی نوێیە لە مێژووی هاوچەرخی سووریا و ناوچەكەدا. فاكتەری ڕاستەوخۆ لە ڕووخاندنی بەشار ئەسەد، سەركەوتنی ئیسرائیل بوو لە گۆڕینی هاوسەنگیی هێز لەسەر زەوی، لە غەززە و باشووری لوبنان و لەناو بردنی سەركردەكانی حەماس و حزبوڵڵا و هێزی ئێران لە سووریا، سەرباری فاكتەری دیكەی درێژخایەن، بە چەشنێك ڕەوش گەیشتە ئەو ئاستەی كە لە لایەكەوە ئیدی سەركردایەتیی بەعس توانای بەڕێوەبردنی دەوڵەتی نەما، لە لایەكی دیكەشەوە چیدی گەل توانای بەرگەگرتنی ئەو ڕەوشەی نەما.

«گریگۆری لوكیانۆف» توێژەر لە پەیمانگەی توێژینەوەكانی ڕۆژهەڵات لە ئەكادیمیای زانستیی ڕووسیا، ئاماژەی بەوە دا، كە هۆكاری ناوخۆیی سیاسی، ڕۆڵی سەرەكیی هەبوو لە ڕووخانی حكومەتی دیمەشقدا، هەر بە گوتەی ئەو، دوای ئەوەی هێزی ڕووسیا لە ساڵی 2015 چووە نێو ئەو وڵاتەوە، حكومەتی ئەسەد هیچ چاكسازییەكی ئابووری و سیاسیی ڕاستەقینەی نەكرد، سەرەنجام گوێی بە ڕاسپاردەی دەسەڵاتی ڕووسیا و ئێران و ئەو ڕێككەوتننامانەی لە نێو سووریا و بڕیارەكانی ئەستانا و ژنێڤیش نەدا.

ئەو پسپۆڕە دووپاتی كردەوە، ئەمە وای كرد، كۆتایی بەو كێشانە نەیەت كە «بەهاری عەرەب»ی و جەنگی ناوخۆیان لێ كەوتەوە، كە بریتی بوون لە گەندەڵی و خراپیی بەڕێوەبردن و قۆرخكاری لە خزمەتی مەدەنی و هێزی چەكداردا. سەرباری ئەوەی لە ڕووی ئابوورییەوە هیچ بووژانەوە و باشبوونێك بەدی نەهات، كە سزاكانی ئەمریكا بە شێوەیەكی فراوان ڕێگر بوون لە بەدیهاتنی. لوكیانۆف ئەوەشی گوت: «لە سایەی ئەم هەلومەرجەدا، سوپای سووریا، كە هەر ئەو سوپایە بوو كە لە كاتی شەڕ و بە پشتیوانیی ڕاوێژكارانی سەربازیی ئێرانی و ڕووس پێك هێندرا، كەوتە پاشەكشەكردن، چونكە حكومەت بە كردەنی دارایی پێویستی نەبوو تا بتوانێ خەرجیی بەڕێوەچوونی بگرێتە ئەستۆ»، لە ئاكامی ئەوە، حكومەتی سووریا دەستی لە ئامادەسازی و سەربازاندن هەڵگرت، تەنیا سوپایەكی پیشەگەر مایەوە، كە لە ڕووی كردەنییەوە شتێكی نەبوو بیدات. لە ئاكامی ئەمەش پاڵنەری هێزی چەكدار نزیكەی تا نزمترین ئاستی دابەزی، پیشەگەرییەكەشی لە كورتیی دا. لە ئاكامی ئەمەش، هێرشی دەستەی ڕزگاركردنی شام (هەتەشە) لە هەمان ڕۆژی ئاگربەستەكەی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵا دەستی پێ كرد، كە تەنیا لە ماوەی 12 ڕۆژدا بوو بە مایەی ڕووخانی ڕژێم، ئەویش بە ڕەزامەندیی ئەمریكا و فەرەنسا و ئیسرائیل و بە ئەرێی ڕووسیا، ئەویش بەرانبەر بە گرێبەستی پەیوەست بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكراینا، بە پشتیوانییەكی ڕاستەوخۆی توركیاش. فەرماندەكانی ئێرانی داواكارییەكی سەرۆكی سووریا بەشار ئەسەدیان ڕەت كردەوە، كە داوای یارمەتیی سەربازیی كردبوو لەو شەڕەی دژ بە یاخیبووان، چونكە ترسی هێرشی ئیسرائیلیان هەبوو بۆ سەر فڕۆكەكانیان. ئەوەی ڕاددەی مەترسیداریی دۆخەكە دەخاتە ڕوو، ڕووداوی ئەو فڕۆكەیەی ئێران بوو كە لە پاش هەڕەشەی گورزێكی ئیسرائیل، ناچار بوو بگەڕێتەوە.

سەرباری ئەوە، لەگەڵ ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد سووریا پێ دەنێتە قۆناغێكی ئاڵۆزی ڕاگوزەرەوە، كە لەسەر ئاستی هەرێمی و بەتایبەتی بۆ سەر عێراق، ڕەنگدانەوەی گەورەی دەبێت. لە ڕێی شرۆڤەكردنی دۆخی ئێستا، گەلێك جووڵە هەیە وا پێ دەچێت كە ئامانجی دووبارە داڕشتنەوەی نەخشەی جیۆسیاسیی ناوچەكەی هەبێت، تێیدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ڕۆڵی باڵای دەبێت لە نەخشەڕێژكردنی ڕێڕەوی ئایندەدا.

لە سووریا چی دەقەومێت؟

وێڕای ئەوەی هەندێك شێوەی لێكچوونی دۆخی سووریا لەگەڵ هەڵزنانی بزووتنەوەی تاڵیبان بەرەو تەختی دەسەڵات لە ئەفغانستاندا هەیە، بەڵام دۆخی سووریا بە تەواوی جیایە، چەندین نەتەوە و تایەفە هەن كە دۆخی توانای سەربازی و ئایدیۆلۆژیای جیاوازیان هەیە. كۆمەڵگەی سووریاش بە تەبیعەت كۆمەڵگەیەكی عەلمانی و پراگماتییە، توندڕەویی ئایینی ڕەت دەكاتەوە، بەتایبەتی كورد و عەلەوی و درووز و كریستیان و ئیسماعیلی و زۆرینەی سوننەش. نەخاسمە كە سوننە لە هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا بەتایبەتی لە حەما، باجی توندڕەویی ئیسلامیی دا.

لە سایەی ئەم هەلومەرجەدا، بە تەبیعەتی حاڵ، مەزندە ناكرێت یەك هێزی سیاسی بتوانێت هاوسەنگییەكی ئەرێنیی هێز و دیدێكی ئایندەیی بۆ هەمووان بسەپێنێت. لە لایەكی دیكەوە، كۆمەڵگەی سووریا شەكەت و ماندووە، لە ئاكامی 14 ساڵ شەڕ و سزای ئابووری و هی دیكەوە، سەرەنجام ئەوان ئامادەن پشتیوانی لە هەر حكومەتێك بكەن كە ئاشتی و خۆشگوزەرانییان بۆ دابین دەكات، بە لای كەمەوە كوالێتیی ژیان هەندێك بەرەو باشی ببات، بۆیە دەبینین سەركردەی گرووپەكە، ئەبوو محەمەدی جۆلانی (ئەحمەد شەرع)، هەموو توانای خۆی دەخاتە گەڕ بۆ دووبارە ناولێنانی ڕێكخراوەكەی و لایەنانی سیاسیی خۆی، بۆ ئەوەی خۆی وەك گرووپێكی فرە میانڕەو بخاتە ڕوو، بەڵام ئەگەریش هەیە گرووپی جیهادیی دژ بە جۆلانی پەیدا ببن. بۆیە باشترین چارەسەر بۆ سووریا دروستبوونی فیدڕاڵییە بۆ كورد و درووز و عەلەوی، دیمەشقیش وەك پایتەختێكی لاوازی سیمبولی بمێنێتەوە.

كاریگەریی ڕەوشی سووریا بەسەر دەوڵەتانی دراوسێوە

ئێران:

ئێران یەكەم لایەن بوو پشتیوانیی لە بەشار ئەسەد كرد، پتر لە پەنجا بنكەی سەربازیی ئێران لە سووریادا جێگیر بوون، هاوكات ئێران پشتیوانیی لە حزبوڵڵای لوبنان و گرووپی دیكەش دەكرد كە لە سووریادا كاریان دەكرد. سوپای پاسدارانی ئیسلامی و هێزی چەكداری بن كۆنتڕۆڵی ئەو، ڕێنمایی ڕاستەوخۆیان بۆ هات كە بەشداری لە كردارەكانی ئەو كاتەدا نەكەن. ڕووخاندنی ئەسەد بە شێوەیەكی نەرێنی كاری لە ئاسایشی ئێران كرد. دەوڵەتانی ڕۆژاوا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی سیاسەتی ئێران، پشتیوانییان لە ئۆپۆزسیۆنی چەكداریی سووریا كرد. ئیسرائیل ئێرانی بەوە تۆمەتبار كرد، كە خاكی سووریا بۆ گواستنەوەی چەكی تایبەت بۆ حزبوڵڵا لە لوبنان بەكار دەهێنێت، ئێستا نە ئێران و نە حزبوڵڵا لە سووریا نەمان.

(ماكۆس شنایدەر) سەرۆكی پڕۆژەی «ئاشتی و ئاسایش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقادا» لە دامەزراوەی «فریدریش ئیبرت»، گوتی: «ئەگەری بەهێز ئەوەیە كە ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد كار لە دەسەڵاتی ئێران دەكات لە نێو ئەوەی پێی دەگوترێت «بەرەی مەقاوەمە» كە دژ بە ئیسرائیلە، كە حزبوڵڵا و یاخییانی حووسی لە یەمەنیش دەگرێتەوە. ئەگەر دۆخ هەڵایسێت، ڕەنگە لە سنووری باكووری كەفكاس، بە گوێرەی چەند ژێدەرێك، تەوەری جەنگێك هەڵدەگیرسێت. باشووری كەفكاس واتە (بەشی باشووری زنجیرە چیای كەفكاس و خاكی دەشتاییەكەی، كە سنووری نێوان كیشوەری ئەوروپا و ئاسیایە، لە باشووری ڕووسیاوە بەرەو سنووری توركیا و ئەرمینیا درێژ دەبێتەوە، لە نێوان دەریای ڕەش لە ڕۆژئاواوە تا دەریای قەزوین لە ڕۆژهەڵاتەوە بەدەم ئێرانەوە). شنایدەر گوتیشی: «شكستی ئێران لە سووریا هاوشێوەی شكستی یەكێتیی سۆڤێت بوو لە ئەفغانستاندا، خۆ ڕەنگە واتای كۆتاییهاتنی ڕژێمی ئیسلامی بێت لە تاراندا.

كاریگەریی ڕەوشی سووریا بەسەر عێراقەوە:

لەگەڵ ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد مەزندە دەكرێت، سووریا كێشەی بۆشایی ئەمنیی بۆ دروست ببێت، كە درێژایی سنوورەكەی لەگەڵ عێراقدا یەك دەگرێتەوە، ئەمەش ئەگەری هەڵكشانی نائارامیی تایەفەخوازی بەرز دەكاتەوە، لە ڕێی چالاككردنی جموجووڵی گرووپە توندڕەوەكانی وەك ڕێكخراوی داعش، كە سوود لەو بۆشاییە ئەمنییە وەربگرن و دووبارە خۆیان ڕێك بخەنەوە و جێگیر بن، بە هەمان شێوە هەندێك گرووپی چەكدار ئەم ڕەوشە دەقۆزنەوە بۆ ئەوەی هەژموونی خۆیان بەهێز بكەن، بەتایبەتی لەسەر سنووری عێراق و سووریا، ئەمەش هەڕەشەی هەڵایسانی ململانێی تایەفی لە عێراقدا دروست دەكات، مەترسییەكەش لە سێگۆشەی سوننەوە دێت، كە ئامێزە بۆ توندڕەویی ئایینی لە عێراق و بیابانی شام و ناوچەی دێرەزور و ئەلبووكەمالدا، ئەو ناوچانەش هاوسنووری عێراقن. پێشبینی دەكرێت ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پشتیوانیی لە ستراتیژێك دەكات كە ئامانجی داخستنی دەروازەكانی سنوورە، ئەمەش ڕێگر دەبێت لە ڕایەڵی پەیوەندیی نێوان حزبوڵڵا و هاوپەیمانانی هەرێمییەوە.

هەر بۆیە، مەزندە دەكرێت ئیسرائیل هێرش بكاتە سەر گرووپ و ڕێكخراوە چەكدارییەكانی شیعەی سەر بە ئێران لە عێراقدا، ئیدی لێرەوە پێویستە سەركردایەتیی عێراق كار بۆ كەمكردنەوەی بوونی ئێران لە عێراقدا بكات.

دوای ڕووخانی ئەسەد، ڕەنگە تەرازووی هێزی نێوان بەغدا و دیمەشق بگۆڕێت، ئەویش بە كاریگەریی بەرژەوەندیی ئەمریكا، تەلەبیب هانی ویلایەتە یەكگرتووەكان و هاوپەیمانانی دەدات، دەروازەكانی سنووری سووریا قایم بكەن و ڕێ بە هیچ ئاسانكارییەك نەدرێت كە ببێتە مایەی پشتیوانیكردن لە حزبوڵڵا و گرووپی دیكەی دژبەری ئیسرائیل. داخستنی دەروازەكانی سووریا ڕەنگە عێراق ناچار بكات، بە دوای بەدیلی دیكەدا بگەڕێت بۆ بازرگانیكردن لەگەڵ ئەوروپادا، ئەمەش خەرجیی بازرگانی بەرز دەكاتەوە و پێگەكەشی لاواز دەكات، وەك ناوەندی هەرێمی، ڕەوشەكە ئاماژە بەوە دەكات كە داخستنی دەروازەكانی سنووری نێوان سووریا و عێراق ڕەنگە بەشێك بێت لە پلانێكی ستراتیژی و ئەمریكا پشتیوانیی لێ دەكات بۆ دابڕینی حزبوڵڵا و بڕینی كۆمەك و پشتیوانیكردنی، ڕەنگە ئەم داخستنی سنوورە وەك كارتی گوشار دژ بە عێراق بەكار بێت، بۆ ئەوەی لە هاوپەیمانیی هەرێمیی دژ بە بەرژەوەندیی ئەمریكای دووری بخاتەوە. وێڕای ئاستەنگەكان عێراق دەرفەتی ئەوەی هەیە كە وەك ناوبژیوانی هەرێمی خۆی بخاتە ڕوو بۆ بەدیهێنانی ئارامی، لە پاڵ جەختكردنەوە سەر بەرژەوەندیی نیشتمانیی خۆی لە گەرمەی ململانێی هەڵایساوی جیۆسیاسیدا.

لە كۆتاییدا، ئایندەی عێراق بەندە بە ڕاددەی توانای لە ڕاگرتنی هاوسەنگی لە نێوان گوشاری نێودەوڵەتی و هەرێمی و دابینكردنی بەرژەوەندیی ستراتیژییانەی خۆیدا، بە بێ ئەوەی بگلێتە نێو ململانێی گەورەی هەرێمییەوە. هەر چۆنێك بێت، چیدی بوار بۆ درێژەدان بە دروشمەكانی گرووپەكانی عێراق، ئەوانەی پەیوەستن بە بەرەی مقاوەمەوە، نەماوە.

ڕووسیا:

ڕووسیا گرنگترین بنكە و ناوچەی هەژموونی خۆی لە ڕۆژهەڵاتی نزیك و ناوەڕاست لەدەست دا. سووریا لە ساڵی سەربەخۆیی ئەو وڵاتەوە لە 1946وە ناوچەیەكی هەژموونی سۆڤێت و پاشان ڕووسیا بوو، لوكیانۆف ئاماژە دەكات، كە پێشینەی سەرەكیی ڕووسیا پرۆسەی سەربازیی ئۆكرانیایە. «ئەلكسەندەر گابۆییف» بەڕێوەبەری كارنیگی بۆ ڕووسیا و ئۆراسیا گوتی: «ئەوەی ڕووی دا، گورزێكی گەورە بوو بۆ هەژموونی هەرێمایەتیی ڕووسیا و ناوبانگەكەی». ئایدیۆلۆژستی توندڕەوی نەتەوەیی ڕووس «ئەلكسەندەر دۆگین» بەم چەشنە پەسنی ڕووداوەكەی كرد «ڕووداوێكی كارەساتبار بوو».

بە كۆتاییهاتنی هەژموونی ئێران لە سووریا، ململانێی توركیا و ئیسرائیل و دەوڵەتانی كەنداو و سعوودیە لە سووریا دێتە پێش، لەم بوارەشدا ئیسرائیل براوەی یەكەمە، دوای ڕووخانی ئەسەد بە سێ ڕۆژ، ئیسرائیل هێرشی زۆر چڕی كردە سەر توانا سەربازییەكانی سووریا، بە ئاسمانی و دەریایی و وشكانییەوە، بەم هێرشانە سووریای لە ڕووی توانای سەربازییەوە گەڕاندەوە بۆ بەر لە سەردەمی سەربەخۆیی.

توركیا:

توركیا لەم كاتەدا دەستێكی باڵای هەیە لەوەی ئێستا لە ڕووی سیاسی و سەربازییەوە لە سووریا ڕوو دەدات، سەبارەت بەو شوێنانەی داگیری كردوون، بەتایبەتی عەفرین، پێم وا نییە لێیان بكشێتەوە، بەڵكوو دەیانخاتە سەر توركیا، وەك ئەوەی لە ساڵی 1974دا لە قوبرس كردی، هاوكات گۆڕانی دیموگرافی لە ناوچەكەدا بەرپا دەكات، هەر ئەمەشە ئەمڕۆ بە گوێرەی میساقی میللی ڕوو دەدات.

هەڵبەت ئەگەر توركیا پرسی كورد لە ناوخۆدا چارەسەر نەكات، ئەگەر ئاوڕ لە كاروباری كۆمەڵایەتی و ئابووریی ناوخۆی نەداتەوە، بە دووری نازانم پشێوی و شۆڕشێكی جەماوەری دژ بە ڕژێم لەوێش بەرپا ببێت. فەیلەسووفی ڕووس «ئەلكسەندەر دۆگین» دەڵێت: «سووریا بۆ ئەردۆغان تەپكە و داو بوو». هەر بە گوتەی ئەو، ناپاكیی لەگەڵ ڕووسیا و ئێراندا كرد، بڕیاری خۆ بە فەتارەتدانی دا، ئێستا كۆتایی توركیا دەستی پێ كرد. دۆگین دەشڵێت: «تا ئێستا پشتیوانیمان كردوون، بەڵام لە ئێستا بە دواوە تۆبە دەكەین».

سەبارەت بە كاریگەریی ڕووداوەكانی سووریا بەسەر هەرێمی كوردستانەوە:

ئاشكرایە هەر چییەك پەیوەندیی بە كوردەوە هەبێت، هەموو لایەنەكان لەسەری كۆكن و ڕێك دەكەون، لێرەدا بە چەند خاڵ باسی ئەو مەترسییانەی سەر هەرێمی كوردستان دەكەین:

1- بوونی قەسەدە بە ناوی (نەتەوەی دیموكرات)ـەوە لە ناوچەكانی عەرەبنشیندا، كە دروشمێكی تۆپاوییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ڕەنگە لە لایەكەوە ململانێی نەتەوەیی لێ بكەوێتەوە، كە بچووكبوونەوەی سنووری نەتەوەیی كوردستانی سووریای لێ دەكەوێتەوە، لە ڕێی ئەوەی ناوچەی ناكورد بخرێتە سەر جوگرافیای ئیدارەی خۆسەر، پاشان لاملیی سەركردایەتیی «پ.ی. د» لە ڕووی ڕێككەوتن لەگەڵ «ئەنەكەسە»دا بۆ بەهاناوە چوونی ڕەوشەكە.

2- ئەگەر قەسەدە هەژموونی خۆی لەدەست بدات، ئەوا بۆشاییەك جێدەهێڵێت و دەبێت پڕ بكرێتەوە، نەبادا كورد ڕووبەڕووی مەترسی ببنەوە، وەك ئەوەی لە عەفرین و سەرێكانی و گرێ سپی ڕووبەڕووی بوونەوە.

3- مەترسیی ڕاستەقینە لە گەڕانەوەی داعش بە شێوەیەكی دیكە هەیە، نەخاسمە كە 10 هەزار داعش لە زیندانی غوێران و كەمپی پەنابەرانی (هۆل)دا دەستبەسەرن. سەرەنجام قووڵایی كوردستانی سووریا هێڵێكی بەرگرییە لە هەرێمی كوردستانی عێراق، هەر گۆڕانێكی نەرێنی ڕوو بدات، نەرێنییانە كار لە ئاسایشی باشووری كوردستان دەكات.

4- بە دووری نازانین كە ناوچەكانی كورد دوایین ناوچەی ململانێی گەرم بن لە وڵاتەكەدا، بە هۆی تایبەتمەندیی نەتەوەیی و جیۆسیاسییەوە.

دواجار، پێویستە سەركردایەتیی هەرێمی كوردستان ئەك كارانە بكات:

1-    كار بۆ بەجێگەیاندنی پڕۆژەی سەرۆك مەسعوود بارزانی بكات، تایبەت بە هەردوو ڕێككەوتننامەی هەولێر و دهۆك، بە ئامانجی بەدیهێنانی گوتاری یەكگرتووی سیاسی و داخوازیی كورد لە چوارچێوەی ستراتیژێكی دیاریكراودا، ئەگەرنا كورد لە گەمەكە بەشخوراو دەبێت.

2- بیر لە دۆزینەوەی ڕێكارێك بكرێتەوە بۆ ڕەوانەكردنی پێشمەرگەی ڕۆژ، ئەگەر پێویست بوو بە ڕێككەوتن لەگەڵ قەسەدە، یان بە شێوەیەكی دی.

3- گەڕاندنەوەی پەنابەرانی كورد لە هەرێمەوە بەرەو ماڵوحاڵی خۆیان (یەكسەر دوای جێگیربوونی ڕەوشەكە)، چونكە گۆڕانی دیموگرافی ئیدی بووەتە مەترسییەك بۆ سەر ناوچەی جزیرە لە نێویشیاندا قامیشلۆ وەك پایتەختی هەرێمی داهاتوو.

4- پێم وایە دروستكردنی ڕایەڵی پەیوەندیی دیپلۆماسی لەگەڵ ڕژێمی تازەدا كارێكی پێویستە و دەبێ نووسینگەیەكی هەرێم لە دیمەشق بكرێتەوە بەرانبەر بە كردنەوەی كونسوڵخانەی سووریا لە هەولێر.

هەرچەندە دەستەی ڕزگاركردنی شام (هەتەشە) پاشخانێكی ئایینی توندڕەو و جیهادیی هەیە، بەڵام بە بڕوای من بەرەو باشتر دەگۆڕێت، بۆ ئەوەی لەگەڵ كۆمەڵگەی سووریادا بگونجێت، من بەوە گەشبینم.

پاشان، بە بێ چارەسەركردنی پرسی كورد لە سووریا، وڵات ئارامی و ئاسایش بە خۆیەوە نابینێت، بە هەمان شێوە ڕۆژهەڵاتی نزیك و ناوەڕاست و ڕۆژئاوای ئاسیاش ئارامی و ئاسایش نابینن.

 


 

نووری بریمۆ، سیاسەتمەدار:

 

ڕژێمی ئەسەد دوایین قەڵای حزبی بەعس و حوكمڕانیی عەلەوییەكان بوو كە جارێكی دیكە لە سووریا دەسەڵات ناگرنەوە دەست

 

نووری بریمۆ، یەكێكە لە سیاسەتمەدارە دێرینەكانی ڕۆژئاوای كوردستان و لە نزیكەوە ئاگاداری گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سووریایە، لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، زۆر بە وردی لەسەر ئەو فاكتەرانە هەڵوەستەی كرد، كە بوونە هۆكاری كەوتنی ئەو ڕژێمە و بەمجۆرەش دید و تێڕوانین و پێشنیارەكانی خستە ڕوو:

 

زۆر سوپاس بۆ بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان كە ئەم دەرفەتەی ڕەخساند، بۆ ئەوەی زۆر ڕاشكاوانە گفتوگۆ لەسەر ئەم پرسە هەستیارە بكەین، كە ئەویش كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و دەرهاویشتەكانیەتی لەسەر كورد و ناوچەكەیە.

ئێمە وەك كورد، ئامادەین لە هاوكێشەی تازەی سووریادا، بۆیە پێویستمان بەوەیە گوێ لە بەرانبەری خۆمان بگرین، ئەوجا بەرانبەر دۆستەكانمان، یان دوژمنەكانیشمان بن.

من وەك سیاسەتمەدارێك كە ماوەی 52 ساڵە لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی سووریا كار دەكەم، وای دەبینم، ئەو دیمەنەی ئێستای سووریا دیمەنێكی زۆر ئاڵۆز و جیاوازە و، مەزندە دەكەم لای هەموو كاراكتەرە سەرەكییەكانیش ئەم هاوكێشە هەر ئاڵۆز بێت، بەوانەشی كە لە ناو ئەم هاوكێشەیەدا بڕیاربەدەستن. بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، كەوتنی ڕژێمی ئەسەد ڕووداوێكی ئەرێنییە بۆ سووریا و بۆ دەرەوەی سووریاش، لەبەر ئەوەی ڕژێمی ئەسەد قەڵای ستەمكاری بوو، دوایین قەڵای حزبی بەعس و حوكمڕانیی عەلەوییەكان بوو، كە جارێكی دیكە لە سووریا دەسەڵات ناگرنەوە دەست.

ئەو ڕژێمە هەتا سەر ئێسقان كوردی چەوساندووەتەوە. هۆكارێك بوو بۆ داپۆشینی دۆزی كورد لە سووریادا، بە هیچ جۆرێك لە دەستووری ئەو وڵاتەدا ناوی كورد نەهاتووە، شۆڤێنییەتی دەسەڵات، بووە هۆكاری ئەوەی بۆشاییەكی گەورە لە نێوان شەقامی كوردی و عەرەبی لە سووریا دروست بكات.

ئێمە وەك كورد لە سووریا كێشەیەكی دیكەمان هەیە، ئەویش بوونی چەكدارانی پەكەكەیە لە ڕۆژئاوا، پەكەكە وای كرد كە لە نێوان شەقامی كوردی و عەرەبیدا خوێن بكەوێتە نێوانمانەوە. هێزەكانی پەكەكە لە «تەل ڕەفعەت، ڕەققە، دێرەزور» هەن، كە ئەمانە هەمووی ناوچەی عەرەبنشینن و كاری زۆر خراپیان كردووە و خەڵكیان لێ كوشتوون. من خۆم خەڵكی عەفرینم كە دراوەسێی «تەل ڕەفعەت»ین. سەمیر نەشار كە یەكێكە لە سەركردەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا پەیوەندیی پێوە كردم و پێی گوتم: «چەكدارانی پەكەكە هاتوون و تەل ڕەفعەتیان داگیر كردووە، ئایا تەل ڕەفعەت كوردستانە؟ هاتوون لەسەر خاكی خۆمان ڕۆڵەكانی ئێمە دەكوژن، لەبەر چی؟»، هەر ئەو كات سەمیر نەشار پێی گوتم: «چەكدارانی پەكەكە بەرەو ڕەققە و دێرەزور دەچن، هەرچەندە من مەزندەم نەدەكرد، بچنە ئەو شوێنانە، بەڵام دواتر چوون و دەستیان بە سەر شارۆچكەیەكی سووریدا گرت كە ناوی (باغۆرە) لە سنووری عێراق و ناوەكەیان گۆڕی و كردیان بە «باهۆز».

ئەم كەوتنە خێرایەی ڕژێمی ئەسەد گۆرانییەكی ئوم كەلسومم بیردینتەوە كە دەڵێت: «كَانَ صَرْحًا مِنْ خَيَالٍ فَهَوَي»، ئەمەش بەو مانایەی ڕژێمی ئەسەد بۆ گەلی سووریا ببووە گورگ و تێیان بەر ببوو، بەڵام لە پڕێكدا گۆڕا بۆ كەروێشك و هەڵات، سەرنج بدەن ماوەی نێوان حەلەب و حەما 145 كیلۆمەترە، هەروەها دەوروبەری دیمەشق هەمووی بنكە و بارەگای سەربازییە، بەڵام لە چاوترووكانێكدا بوو بە كەروێشك و هەڵات، بەبێ ئەوەی ئەفسەرەكانی خۆیشی ئاگادار بكاتەوە.

لێرەوە ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ ئەم سیستمە تازەیە بكەین، كە ئێستا لە دیمەشق دەسەڵاتی بەدەستەوەیە، دەبێت ئەوە لەبەر چاوبگرین كە لەپشت هەیئەی تەحریری شامەوە هێزێكی گەورەی دەرەكی هەیە. دەڵێن جارێكیان پرسیار لە عەنتەر بن شەداد دەكرێت و پێی دەڵێن: تۆ چۆن دەڵێیت من بە تەنیا دەتوانم شەڕ لەگەڵ 1000 چەكدار بكەم، ئایا ئەمە درۆ نییە؟ لە وەڵامدا دەڵێت: «شەڕیان لەگەڵ دەكەم، ئەگەر هەزار چەكدار لە پشتمەوە بن»، ئەم بەسەرهاتە ئەوەمان پێ دەڵێت، لە پشتی هەیئەی تەحریری شامەوە هێزێكی گەورە هەیە، ئەم واقیعەی ئێستا پێمان دەڵێت هێزی گەورەی نێودەوڵەتی و هەرێمی دەستیان لەم گۆڕانكاییانەی سووریادا هەیە، ئەحمەد شەرع ئەگەر لەلایەك خزمەتی سووریا و توركیا بكات، ئەوا لەلایەكی دیكە خزمەتی لایەنی دیكە و هێزی دیكەی ناوچەكەش دەكات، ئەگەر سەرنج بدەین ئەمانە دەخوێنینەوە:

• ڕۆڵی ڕووسیا لە ناو سووریا كۆتایی هات و كشایەوە.

• ڕۆڵی باڵادەستیی ئێران لە ناوچەكەدا كۆتایی هات، لینكی نێوان «تاران، بەغدا، دیمەشق، بەیروت» پچڕێندرا.

• هێزی سووریای دیموكرات، دەبێتە هێزێكی داواكراو لەسەر ئاستی ناوخۆی سووریا، لەبەر ئەوەی زۆر خراپ بوون لەگەڵ خەڵكەكەیدا بەتایبەتی لەو شارە عەرەبانەی چوونە ناویەوە.

• لەوانەیە توركیا بیر لە هێرشكردن بۆ سەر ڕۆژئاوا بكاتەوە.

لە ناو ئەم واقیعە دژوارەدا، عەلەوییەكان ترسی ئەوەیان هەیە بكەونە بەر شاڵاوی تۆڵەسەندنەوە، بەڵام ئێمەی كورد دوو ترسمان هەیە، یەكەمیان ترسی ئەوەی كە سەركردایەتیی پەكەكە لە قەندیل وازمان لێ نەهێنن و ببنە بیانوو بۆ ئەوەی توركیا هێرشمان بكاتەسەر، ترسی دووەممان ئەم سیستمە تازەیەیە كە چۆن دەستووری تازە دەنووسێتەوە و مامەڵەمان لەگەڵ دەكات.

ئێمەی كوردی سووریا، تەنیا یەك بژارە لە بەردەممان هەیە، ئەویش ئەوەیە هەر كەسێك لە دیمەشق دەسەڵاتی لە دەستدا بێت، دەبێت بە ئەقڵانی مامەڵەی لەگەڵ بكەین، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی لانیكەم بتوانین شارەكانی خۆمان لە كاولبوون بپارێزین، بۆیە ئەولەوییەتی ئێمە دەبێت ئەوە بێت كێ لە دیمەشق دەسەڵاتی بەدەستەوە بێت، مامەڵەی لەگەڵ بكەین و دانوستاندنی لەگەڵ دەست پێبكەین.

ئێمە لەم كۆڕە موناقەشەی جددی لەسەر پرسێكی زۆر هەستیار دەكەین و لە ناو مزگەوتێك نین تا وەعز بە خەڵك بدەین، دەبێت هاوكێشە سیاسییەكە وەك خۆی بخوێنینەوە. هێزەكانی سووریای دیموكرات زیانێكی گەورەیان بە دۆزی كورد لە سووریا گەیاندووە، لە ئێستاشدا بە هیچ جۆرێك بیر لە دۆزی كورد لە سووریا ناكەنەوە، تەنیا ئەو فەرمانانە جێبەجێ دەكەن كە لە قەندیلەوە بۆیان دێت، بۆیە لە ئێستادا دۆزی كورد لە سووریا پێویستی بەوەیە كە كەسانێك ڕاستەوخۆ لەگەڵ دیمەش مامەڵە بكەن، بۆ ئەوەی زەمینەیەك بێنێتە ئاراوە بە مافەكانی خۆمان بگەین، پێویستمان بەوە نییە هێزەكانی سووریای دیموكرات بە فەرمانی پەكەكە شارەكانمان بكەن بە سەربازگە.

نورەدین زازا كە یەكێكە لە دامەزرێنەرانی بزاڤی كورد لە سووریا و سكرتێری پارتی دیموكراتی كوردستانی سووریا بوو، لە كۆبوونەوەكانیدا بەردەوام جەختی لەسەر ئەوە دەكرەوە و پێی دەگوتین: «ئەگەر ئێمە وەك كوردی سووریا بیر لە چەك بكەینەوە، خۆمان ماڵوێران دەكەین»، بۆیە ئێمەی كوردی سووریا، دەبێت بڕوامان بە دیالۆگ هەبێت، لەبەر ئەوەی تەنیا بە دیالۆگ دەگەینە چارەسەرێك، وەك لە سەرەتاشدا ئاماژەم پێ كرد، ئێمە لاوازترین ئەڵقەی ناو هاوكێشە تازەكەی سووریاین، ڕاستە ئێمە لە دوای عەرەبی سوننە گەورەترین پێكهاتە و نەتەوەین لە سووریادا، بەڵام دەبێت ئەوە بزانین ئێمە لە باكووری ئەوروپا ناژین، بەڵكو ئێمە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەژین، پەندێكی كوردیمان هەیە كە دەڵێت: «هەمان تاس و هەمان حەمامە» با چارەنووسی ئێمەش وا نەبێت.

لە دوماهیدا جارێكی دیكە جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە، ئێمە وەك كورد دەبێت زۆر بە ئەقڵانی مامەڵە لەگەڵ ئەم واقیعە تازەیەدا بكەین. دەبێت شەقامی كوردی بێتە دەنگ و داوا بكات، چەكدارانی پەكەكە لە قامیشلۆ و عاموودا بچنە دەرەوە و بگەڕێنەوە بۆ قەندیل و شارەكانی ئێمە تێكەڵاوی شەڕ نەكەن، ئەگەر شەڕ دەكەن، با لە شوێنی خۆیان بیكەن، بەڵام ئێمە نەكەنە سووتەمەنیی ئەو شەڕە نەخوازراوەی ماڵی كوردانی سووریا وێران دەكات.

 


 

شڤان حەمدی ئەندامی بازنەی گفتوگۆ:

 

هیچ بیرمەندێك مەزندەی ئەوەی نەكردووە كە پێش كۆتاییهاتنی ساڵی 2024 ئەم گۆڕانكارییە گەورانە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێنە ئاراوە

 

شڤان حەمدی، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و بەرپرسی ئاژانسی هەواڵی زاگرۆسە و، یەكێكە لەو ڕۆژنامەنووسانەی كە زۆر بە وردی و چڕی بەدواداچوون بۆ ڕووداوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان دەكات، لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، بەم جۆرە دیدوبۆچوون و تێڕوانین و پێشنیارەكانی خستە ڕوو:

 

لە دوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ساڵی 1948ـەوە هەتا ئێستا، ئەمە یەكەمین جارە وەرچەرخانی گەورەی بەم شێوەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێتە ئاراوە و باڵانسی هێز لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمی لەسەر ئاستی تەواوی ناوچەكە بەم جۆرە گۆڕانكاریی بەسەردا بێت.

ئەوەی لە ناو دیمەنەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەیبینین زیاتر لە خەیاڵێكی سیاسی «political fiction» دەچێت و، كەم تا زۆر هیچ بیرمەندێك مەزندەی ئەوەی نەكردووە كە پێش كۆتاییهاتنی ساڵی 2024 ئەم گۆڕانكارییە گەورانە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێنە ئاراوە، لە هەناوی ئەم گۆڕانكارییە گەورەیەدا، بمانەوێت یان نەمانەوێت، جارێكی دیكە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی داهاتوو نابێتەوە بەو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەی پێشوو، یان ئەو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەی ئێمە بینیومانە و ناسیومانە.

ئاراستەی خێرای گۆڕانكارییەكان ئەوەمان پیشان دەدەن، ئەوەی هەتا ئێستا ڕووی داوە و بینیومانە، ڕووداو و گۆڕانكاریی گەورەتر بەدوای خۆیدا دەهێنێت، پرسەكە زۆر لەوە گەورەترە كە بە كەوتنی بەشار ئەسەد، یان تێكشكانی حزبوڵڵای لوبنانی چوارچێوەكەی دیاری بكرێت، بەڵكو دەرهاویشتەی ئەم گۆڕانكارییانە سەردەكێشێت بۆ ئەوەی ئەو سیستمی كە پێی دەگوترا «سیستمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست» مرد و ناوچەكە چاوەڕێی سیستمێكی نوێ دەكات، كە هێشتا لەدایك نەبووە.

لە كۆڕبەندی مێپس كە تایبەت بوو بە ئاشتی و سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە مانگی ڕابردوو لە زانكۆی ئەمریكی-كوردستان لە دهۆك بەڕێوە چوو، د.ئەحمەد داود ئۆغلۆ سەرۆك وەزیرانی پێشووی توركیا، زۆر ڕاشكاوانە ئاماژەی بەوە كرد، كە لە دوای شەڕی یەكەمی جیهانییەوە نەخشەی ئەم ناوچەیە بەسەر گەلانی ناوچەكە سەپێندرا، بۆیە نابێت نەخشەی ئەم جارەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەسەرماندا بسەپێندرێت. داد ئۆغلۆ جیا لەوەی بە سیاسەتمەدارێكی بەئەزموون لەقەڵەم دەدرێت، لە هەمان كاتدا وەك بیرمەندێكیش مامەڵە لەگەڵ بۆچوونەكانی دەكرێت، بەتایبەتی كە خاوەنی تیۆری «سفر كێشە- zero problem» بۆ سیاسەتی دەرەوەی دەوڵەتی توركیا ئەو سیاسەتەی ئابووریی توركیای هەڵساندەوە و كردی بە ئەندامی گرووپی (G20).

لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ ئەگەری گۆڕانكارییەكانی داهاتوو بكەین، ئەوا زۆر بە سادەیی وەك دەڵێن: «ئەم كاسەیە لەسەر سەروەریی دەوڵەتدا دەشكێ»، ڕاشكاوانەتر لە ناو سیستمی تازەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، سەروەریی دەوڵەت پێویستی بە پێناسەیەكی دیكە دەبێت، ئەم بۆ چوونە لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت كە سەرهەڵدانی گرووپە تیرۆریستییەكان و هەروەها هەوڵدان بۆ دروستكردنی میلیشیای چەكدار لەسەر بنەمای مەزهەبی هەر لە پاكستانەوە تا دەگاتە باشووری لوبنان و یەمەن، هیچ بەهایەكیان بۆ سەروەریی دەوڵەت نەهێشتووەتەوە، دەوڵەتانی هەرێمیی بەهێز لە پشت ئەو گرووپانەوەن و بە هەموو شێوەیەكی لۆجیستی و مەعنەوی پشتیان گرتوون، باشترین نموونەش سەركەوتنە خێراكەی هەیئەی تەحریری شام و سەرۆكەكەی (ئەحمەد شەرع)ـە، كە پێشتر ناوی ئەبوو محەمەدی جۆلانی بووە و یەكێك بووە لە سەركردەكانی ڕێكخراوی ئەلقاعیدەی تیرۆریست و پاشانیش جەبهەی نەسرەو و دواتر داعش و ئێستا لە دیمەشق وەك سەرۆكی سووریا ڕەفتار دەكات و، ئەوەش ناشاردرێتەوە كە هێزی سەرەكی لە پشت ئەحمەد شەرعەوە، دەوڵەتی توركیایە.

لە ناو ئەم هاوكێشە تازەیەدا، هەرێمی كوردستان و شەخسی سەرۆك مسعود بارزانی بۆ ئایندەی دۆزی كورد لە هەر چوارپارچەدا ئەركێكی مێژوویی دەكەوێتە سەرشان، پەیامەكەی ئەم دواییەی لەسەر قسەكانی ئەحمەد شەرع بەرانبەر گەلی كوردی سووریا، ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە، كە سەرۆك بارزانی نایەوێت ئەو دەرفەتەی هاتووەتە پێشەوە بۆ كورد بەگشتی و كوردی سووریا بە شێوەیەكی تایبەتی لە دەست بدرێت و دەیەوێت بە دیدێكی كوردانە مامەڵە لەگەڵ پێشهاتەكاندا بكرێت، نەك بە ڕوانگەی بەرژەوەندیی ئایدیۆلۆژیەتی حزبی مامەڵە لەگەڵ ئەو پرسە هەستیارانەدا بكرێت، كە چارەنووسی ئێستا و ئایندەی دۆزی كوردی پێوە بەندە.

لەم گفتوگۆیەدا هەڵوەستەی جددی لەسەر ئەوە كرایەوە، ئەم گۆڕانكارییانە دەرهاویشتەی نەرێنیی لەسەر هەرێمی كوردستان نابێت، بەڵام ئەوەی لەم بارودۆخەدا ناتوانرێت بە جێگیری مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، ئەوەیە هەموو پرسەكان لە ناو ئەم وەرچەرخانە گەورەیەدا قابیلی ئەوەیە گۆڕانكاریی بەسەردا بێت، بۆیە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستانیش پێویستمان بەوەیە بە زوویی ناوماڵی خۆمان ڕێك بخەینەوە و پەلە بكەین لە كاراكردنەوەی پەرلەمان و ڕێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی و هەوڵەكان یەك بخەین، بۆ ئەوەی لە زووترین كاتدا حكومەتێكی یەكگرتووی بەهێز لە هەرێمی كوردستاندا دابمەزرێنین.

دوایین خاڵ كە دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم و هەڵوەستەی لەسەر بكەم، پرسی دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپە وەك سەرۆكی ئەمریكا، كە نوێنەرایەتیی پارتی كۆماریی ئەمریكا دەكات. مێژووی ئەم پارتە هەر لە ئەبراهام لینكۆڵینەوە تا دەگاتە ترەمپ لەگەڵ گەیشتنیان بە دەسەڵات لەسەر زۆر پرسی گرنگی نێودەوڵەتی بڕیاری یەكلاكەرەوەیان داوە، ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی نیوسەدەی ڕابردوو، دەبینین تەنیا كۆمارییەكان توانییان بڕیاری گرنگ و یەكلاكەرەوە بدەن و كێشەكان ڕاست بكەنەوە، هەر كۆمارییەكانیش خۆیان بە میراتگری «سیستمی نوێی جیهان» دەزانن.

 لە ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زەمینەی لەبار بۆ بڕیارە سەیرەكانی دۆناڵد ترەمپ هاتووەتە ئاراوە و لە 20ی كانوونی دووەمی ساڵی 2025ـەوە دەستی پێ دەكات، لەگەڵ ئەوەی هەتا ئێستاش هەموو ئەگەرەكان بە كراوەیی ماونەتەوە، بەڵام بژاردەی دروست بۆ ئێمە وەك كورد ئەوەیە بە لۆژیكانە مامەڵە لەگەڵ بارودۆخی تازەدا بكەین و پەلە لە ڕێكخستنەوەی ناو ماڵی سیاسیی خۆماندا بكەین، بۆ ئەوەی ئەگەر ڕووبەڕووی ئالنگارییش ببینەوە، بە مامەڵەی لۆژیكانە بیگۆڕین بۆ دەرفەت و دەرفەتەكەش بۆ بەرژەوەندیی باڵای كوردستان بقۆزینەوە.


 

پ.د.نەزاكەت حسێن ئەندامی بازنەی گفتوگۆ:

 

باشترین بژاردە بۆ پێكهاتەكانی سووریا ڕاگەیاندنی پڕۆژەیەكی نیشتمانی و ئاشتەواییە لەژێر دروشمی «سووریای نوێ تەنیا بۆ سووریاییەكان»

 

پ.د.نەزاكەت حسێن، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و، سەرنووسەری ڕۆژنامەی كوردیش گلۆپە، كە بە زمانی ئینگلیزی بڵاو دەبێتەوە، لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژیمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق «، بەم جۆرە دیدوبۆچوونەكانی خۆی خستە ڕوو:

 

قسەكردن لەسەر پرسی سووریا و دوای ئەم هەموو گۆڕانكارییانە، باسێكی ئاڵۆزە، هاوكێشەكان ئاڵۆزن، لایەنە بەشداربووەكانی پرۆسەكە لە ئازادكردن، ململانێ، بەرژەوەندی، ژێردەستە و چەوساوە، گەلێك زۆرن، سووریا جیاوازترە لە هەموو ناوچەكانی دیكە و وڵاتانی دەوروبەری، كە جەنگ تیایدا ڕووی داوە، یان ئازاد كراون. لە لایەكەوە ئەم جەنگ و ململانێیە زۆری خایاندووە و زیاتر لە دەیەیەكە بە جۆرێك لە جۆرەكان گۆڕانی سیاسی لەو وڵاتەدا ڕووی داوە، پێنج دەدیەیە دەسەڵاتێكی تۆتالیتاری خوێنڕێژ زوڵمی تیادا دەكات و خەڵك دەچەوسێنێتەوە و تۆوی ڕق و كینەی تیادا چاندووە، ئەم بەرەیەی زاڵ كردووە بەسەر ئەو بەرەیەدا، پرسێكی گەورەی وەك پرسی نەتەوەیی كوردی تێدایە كە ١٠٠ ساڵە و بەرخودان تیایدا بەردەوامە، وابەستەیە بە پرسی كورد لە سێ پارچەكەی دیكەی كوردستان. پرسی مەزهەبی لەو وڵاتەدا هەیە كە سەرچاوەی بەشی زۆری كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، هاوسنوورە لەگەڵ كۆمەڵێك وڵاتدا كە خۆیان ململانێ و گرژییان هەیە، بەتایبەتی لوبنان و عێراق و توركیا و ئێستا ئیسرائیلیش.

هەندێك هاوكێشەی سیاسی تێك چوون، ئاوەژوو و بوونەتەوەوە، هەندێك وڵات هێزیان لەدەست داوە، كە مێژوویەك لەو وڵاتەدا خەباتیان كردووە و خەرجیان كردووە و سەربازیان بە كوشت داوە، هەندێك وڵات دەرفەتی زیاتری بۆ ڕەخساوە تا بێتە ناوەوە، هەندێك وڵات داوای هەژموونی زیاتر دەكات، هەندێك وڵات دەیەوێت بە كەمترین زەرەر لە گەمەكە دەرباز ببێت. ئەمانە بە ئاسانی ڕاست نابنەوە و دڵڕازی ناكرێن و بێدەنگ ناكرێن، جگە لەوەش بوونی هێزی چەكدار و ئیسلامی سیاسی كە سەرچاوەی پشێوین، هێزی بیانی كە لە سووریا جێگیر كراون، كار بۆ ئەجێندای خۆیان دەكەن و بەرژەوەندیی سووریا لای ئەوان زۆر گرنگ نییە، بەڵكو گرنگ ئەوەیە بەرژەوەندیی خۆیان پارێزراو بێت، هێشتا بەرچاوڕوونییش نییە، ئەو مەتبەخە نێودەوڵەتییە كە ئێستا چاودێریی بارودۆخی سووریا دەكات و لە پشت ئەم ڕووداوانەوەیە، نییەتی چییە بۆ سووریا، سووریایەكی پر گێژاو و ناسەقامگیر، یان سووریایەكی سەقامگیر، لەوەش قووڵتر نەخشە نوێیەكە دیار نییە بۆ سووریا و ئایندەی ناوچەكە، تا ئەمانە ڕوون نەبن، ئاسان نییە بڕیاردان لەوەی ئایندەی سووریا چی بەسەردێت، چونكە ئەم مێژووە قووڵەی ململانێ وڵاتی دابەش كردووە هەر كۆمەڵێك حەق بە خۆی دەدات، هەر بەرەیەك، لایەك لەو وڵاتەدا خۆی بە ڕاست دەزانێت و ترسی لەوی دی هەیە و بۆ پارێزگاری لە خۆی بیر لە چەندین میكانیزم دەكاتەوە، ئەگەر تەنانەت میكانیزمەكە جەنگ و ململانێی چەكدارییش بێت. ئەم دابەشبوونە بۆ كۆمەڵێك ڕیاڵیتی كاتی دەبێت بڕەوێتەوە و یەكتریان قەبووڵ بێت، لەژێر دەستی دەرەكی و هاندەرەكانیان بێنە دەرەوە، دەبێت بە حوكمڕانییەكی ڕاگوزاری و بێلایەنیی چاودێریی بەهێزی نێودەوڵەتی ماوەیەكی زۆر و دوور لە چەك و جەنگ و گرژی و بەریەككەوتن ئەو وڵاتە بەڕێوە ببرێت، تاكو لێكتێگەیشتن و نزیكبوونەوە لە نێوان پێكهاتەكاندا دروست بكرێت و ڕەتكردنەوەی یەكتر لە زیهنییەتی تاكی پێكهاتەكانی وڵاتدا كاڵ بكرێتەوە. لە هەموو گرنگتر بڕیاری سوورییەكان خۆیانە كە بە دروشمی «سووریای نوێ تەنیا بۆ سووریایەكان»ـە، پڕۆژەیەك و ئاشتەواییەكانی نیشتمانی ڕاگەیەنن. كە تەنیا بە عەقڵی سووریایی بیر بكەنەوە، ئەو وڵاتە بۆ خۆیان پێكهاتەكانی سووریا و هاووڵاتیانی بە ڕەگەز سووری بونیادی بنێنەوە، چونكە ئەوان قوربانیدەری یەكەمی ئەو هەموو ساڵە زوڵم و ستەمەی ڕژیمی ئەسەد و جەنگ و ململانێكانی ئەم دواییەش بوون. لە ئەگەری دروست نەبوونی سەقامگیری لە وڵاتەكەیاندا هەرخۆیان قوربانی دەدەن، ئەوی دی جەنگی بەرژەوەندیی خۆی و شەڕی هاوكێشەكان دەكات، بە وەكالەتیش دەیكات خۆی دەستی ناسووتێت. باشترین میكانیزمیش بۆ گەیشتن بەم پرۆژە نیشتمانییە لێكتێگەیشتن و دیالۆگی نێوان پێكهاتەكانە، وەك ئەوەی جەنابی سەرۆك بارزانی لە ڕاگەیاندراوەكانی تایبەت بە سووریا لەم ڕۆژانەدا جەختی لەسەر كردوە.

 


 

د.جەلال ئەحمەد ئەندامی بازنەی گفتوگۆ:

 

ئەمریكا كە شەڕكەری سەرەكیی دژ بە سەرانی قاعیدە و داعش بوو، ئەمڕۆ لەگەڵ هاوەڵی نزیك لە ئەمیرەكانی ئەو ڕێكخراوە تیرۆریستییانە كۆ دەبێتەوە و خەریكی دانوستانە لەگەڵیاندا

 

د.جەلال ئەحمەد ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و بەرپرسی بنكەی توێژینەوە و ڕاپرسیی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و، مامۆستای كۆمەڵناسییە لە زانكۆی سەڵاحەدین-هەولێر، لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق» بەم جۆرە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی خستە ڕوو:

 

ئایا بە ئاوابوونی هیلالی شیعی ئێران لە سووریا، مانگی چواردەشەوەی توركیا لەو وڵاتە هەڵدێ؟ كێ ناڵێ ئەمریكا ئەزموونی ئەفغانستان لە سووریاوە ناگوازێتەوە بۆ عێراقیش؟ سووریا دەبێتە وڵاتێكی فیدڕاڵی، یا دابەش دەبێت؟ ئەمانە و چەندین پرسیاری ورووژاویتر پێمان دەڵێن، كە بارودۆخی ناوچەكە بەندە بە ئەگەرەكانی داهاتووی سووریاوە، كە كراوەن و كاریگەری و دەرهاویشتەی ئەرێنی و نەرێنییان بەسەر ناوچەكەدا بەگشتی دەبێت. هەرچەندەش هێشتا زووە قسە لەسەر ئەگەرەكانی دوای ئەسەد بكرێت، بەو پێیەی ئەگەرەكان بە چەندین هۆكار و لایەنی ناوخۆیی و دەرەوەی ئەو وڵاتەوە بەندن و تایبەتمەندییەكانیان وەك پێویست ڕوون نین.

ئەگەرێك بۆ داهاتووی سووریا باس دەكرا، فیدڕاڵیزم بوو، كە لە ئێستادا و دوای كۆتا لێدوانەكانی دەسەڵاتی ئێستای دیمەشق، وەك جاران جێی باس و خواس نەماوە، بەو لێدوانانە هەموو لایەكیان دڵنیا كردەوە كە سووریای نوێ فیدڕاڵی و فرەهەرێم نابێت، دیاریشە كە فیدڕاڵیزم نە لە عەقڵییەتی ئەواندا جێی دەبێتەوە و باوەڕیان پێی هەیە، نە كەلەكەی ئەو دەوڵەتەش دەگەیەنێتە عەرزی، كە یاریكەرێكی سەرەكیی نێو گۆڕەپانی سیاسی و سەربازیی سووریایە، ئەمەش بۆ كورد بە گشتی و هەرێمی كوردستان، ئەگەر و پێشهاتێكی خراپە و دڵخۆشكەر نییە. دیارە كە توركیا دەیەوێ هەرێم ببێتە دراوسێ و هاوسنووری دەوڵەتێكی ڕادیكاڵ و گۆشكراو بە دژایەتیكردنی پرس و ڕۆڵی كورد لە عێڕاق و ناوچەكەدا، هەڵوێستی ئەمریكا و وڵاتانی ڕۆژئاواش لەگەڵ ئەو هێزانە، كە زۆر نەرمە و موجامەلەیان پێوە دیارە، دیار نییە تا چ ڕاددەیەك بە هاوسۆز و پاڵپشتیكار لە پرسی كورددا دەمێننەوە، بۆ ئەم قسەیەم لێدوانی شارەزاییەكی ئەڵمانی لە كاروبار سووریا بەناوی «ئەندریە بانك» دەهێنمەوە، كە زۆر ڕاشكاوانە و وەك ئەوەی كۆنتڕۆڵی بیركردنەوەی جۆلانیی لە گیرفاندا بێت، دەڵێت: «جۆلانی چەندین ساڵە نەك هەر پەیوەندیی بە قاعیدەوە نەماوە، بەڵكو ڕووبەڕووشیان وەستاوەتەوە»، بە گوێرەی ئەو لێدوانەی ئەندریە بێت، جۆلانی نیازی دژایەتیكردنی ڕۆژئاوای نییە و تەركیزی سەرەكیی لەسەر داهاتووی سووریا و پێكهاتەكانی ئەوێیە، بەشێك لە ناوەندی میدیایی و چاودێران لە ناوەندەكانی ڕۆژهەڵاتناسییش بە هەر ئەندازەیەك بێت، كەوتوونەتە ژێر كاریگەریی هەندێك هەڵسوكەوتی نەرم و سازشكاری كاتیی ئەو ڕێكخراوە لە هەڵمەتەكانیان بۆسەر پێگە و شارەكانی سووریا و مامەڵەیان لەگەڵ بەشێك لە دارودەستەی ڕژێمی پێشوو، ئەمەو لە لایەكیتر هەر زوو چەندین وڵات خەریكی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان و كردنەوەی كۆنسووڵخانەن لە سووریا، ئەمریكاش كە شەڕكەری سەرەكیی دژ بە سەرانی قاعیدە و داعش بوو، ئەمڕۆ لەگەڵ هاوەڵی نزیك لە ئەمیرەكانی ئەو ڕێكخراوە تیرۆریستییانە كۆ دەبێتەوە و خەریكی دانوستانە لەگەڵیاندا. هەرچەندە هەندێك لە چاودێرانی سیاسیی ڕۆژئاوا كە پێشتر لە پێگەی سیاسیی هەستیاردا بوون، نایشارنەوە كە جێی باوەڕ نییە ڕێكخراوێكی وەك تەحریر ئەلشام لە ڕووی ئایدیۆلۆژییەوە وەها بە ئاسانی گۆڕابێت و سەركردایەتی حوكمڕانییەكی هاوچەرخ و كراوە بكەن لە سووریادا؛ ئەوان بە دووری نازانن دۆخێكی ناهەموار ڕووبەڕووی پێكهاتەی مەسیحی و كوردەكان ببێتەوە. ئەم دوو ئاراستەی تێڕوانینە هەر كامێكیان ڕاست بێت، بۆ كورد خێری تێدا نابێت، لەبەرچی؟ یەكەمیان لەبەر ئەوەی ئەگەر ئەو ڕێكخراوە واز لە دژایەتیكردنی ڕۆژئاوا بهێنێ و حیساب بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەوان بكات و سەرچاوە بێت بۆ بەهێزكردنی بەرەی سوننی دژ بە ئێران لە ناوچەكەدا، ئەوانیش چاوپۆشی لە سیاسەتەكانی دەكەن بەرانبەر بە كورد و تەنانەت عێراقێكیش كە لە بەرەی ئێران هەژمار دەكرێت و نازانێت چۆن خۆی لەو كلكایەتییە دەرباز بكات. ئەگەریش بەدڵی ئەمریكا و ئەوروپاش نەبن، هەم دیسان كورد دەكەنەوە بە شەڕكەری سەرەكیی گۆڕەپانەكە و وەك پێویستیش ناتوانن بەر بە دەستتێوەردانەكانی توركیا لە شەڕ و ناكۆكییەكان بگرن. توركیاش هەر لەبەر پەكەكە نیگەران نییە، بەڵكو بە هەموو چەشن و وجوودێكی سیاسیی كورد لە هەر شوێنێك بێت قەڵسە و پێی هەزم ناكرێت؛ هەرچەندە كە پاشەكشێی پەكەكە لە ڕۆژئاوا بیانووەكانی دەستتێوەردانی توركیا لاواز دەكەن، دەتوانێت ئەمریكا و ئەوروپاش باشتر بهێننە سەر خەت بۆ پاڵپشتیكردن لە ئەزموون و كوردانی ئەوێ و باشووریش.

بەپێی ئەو ئاماژانەش، كە لە سیاسەتی دەسەڵاتی ئێستای دیمەشق دەبینرێن، چاوەڕوان ناكرێت سووریا ببێتە ئەو وڵاتەی ئەوروپا و ئەمریكا و پێكهاتەكانی ئەوێش هیوای لەسەر هەڵدەچنن، كەواتە تا چەند ڕێی تێ دەچێ سووریا ببێتە چەند دەوڵەتۆچكەیەك؟ ئەم ئەگەرەش ئەگەرێكی زۆر لاوازە و خودی ئەمریكا و ئسرائیلیش نایانەوێ باڵانسی هێز لە ڕێی توركیاوە بۆ ڕووسیا و ئێران بگەڕێتەوە.. ئەو دوو وڵاتە ناچارن حیساب بۆ بەرژەوەندییەكانی توركیا لە سووریادا بكەن. كەواتە ئەگەری هەرە بەهێز ئەوەیە، كە بارودۆخی ئێستای سووریا تا ماوەیەك، كە نازانرێ كەی كۆتایی دێت، هەر بە شلۆقی و ناسەقامگیر بمێنێتەوە، هێزەكانی نێودەوڵەتی و تەنانەت توركیاش ڕەنگە ئیدارەی قەیرانەكە بدەن، تا دوای دەستبەكاربوونی ئیدارەی ترەمپ، لە ئێستادا پێناچێ ناوچەكە گۆڕانكاریی زیاتر بەخۆوە ببینێ، هێشتاش دیار نییە هەنگاوی داهاتووی زلهێزەكان چییە و دوای سووریا، لوبنان و فەڵەستین تەسفییە دەكەن، یا ئەم جارە سەرەی یەمەن و عێڕاقە و كەی یارییەكە لە تاران كۆتایی دێت!

بەردەوامیی ناسەقامگیری بارودۆخی سووریا، زیاتر لە ناوچە كوردنشینەكان و هاوسنوور لەگەڵ هەرێمدا دەبێت، ئەمەش بێگومان بۆ هەرێمی كوردستان باش نابێت، كێ ناڵێ هەر بە كۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی هەسەدە دەوەستن و هاوشێوەی ٢٠١٤ شەڕەكە ناگوازنەوە بۆ هەرێمی كوردستان و عێڕاقیش، ئەمە لە ئەگەری بەرەڵاكردنی هەموو ئەو داعشانە لەوێ زیندانی كراون! كەواتە مەترسیی سیاسی و ئەمنی و ئابووری و جیۆپۆلۆتیكی جددی لەسەر عێڕاق و هەرێمی كوردستان هەن، دەرهاویشتەكانی گۆڕانی ڕژێمی سووریاش لە هەموو شوێنێك زیاتر لەسەر عێڕاق و هەرێمن.. بۆیە هەرێم نابێ بە تەمای عێڕاق بێت و دەبێ لە ئێستاوە دەست بە لۆبیكردن بكات لە ڕۆژئاوا و ئەمریكا، لە ناوخۆشدا هەوڵی جدیی خۆڕێكخستنەوە و هەرچی زووە پێكهێنانی حكومەتی یەكگرتووی بەهێز بدات، وەك میكانیزمێكی سەرەكی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی قەیران و پێشهاتە چاوەڕوانكراوەكان.

 


 

فەرهاد محەمەد ئەندامی بازنەی گفتوگۆ:

لەوانەیە جۆرێك لە گەرەنتی بۆ ئیسرائیل هەبێت كە لەسەر سنوورەكانیدا دەوڵەتێكی ئیسلامیی ڕادیكاڵی دانەمەزرێت

 

فەرهاد محەمەد، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و سەرنووسەری گۆڤاری گوڵانە، لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، بەم جۆرە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی خستەڕوو:

 

ئەوە وەرچەرخانە گەورەیەی بەهۆی ڕووداوەكانی ئەم دواییە و پاشانیش كەوتنی ڕژێمی ئەسەد لە تەواوی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبینرێت لە «تسۆنامییەكی سیاسی - Political Tsunami» دەچێت، جارێ شەپۆلەكانی دەریای سیاسەت نەنیشتووەتەوە، تا بزانین ئەم تسۆنامییە چ كارەساتێكی دیكە بەدوای خۆیدا دەهێنێت، بەڵام ئەوەی سەرەتاكەی دەركەوتووە، ئەوەیە كە نابێت ئیسلامی سیاسیی «سوننە و شیعە» لە لووتكەی دەسەڵاتی حوكمڕانیی دەوڵەتانی ناوچەكەدا بن.

بەڵام ئەوەی هاودژی لەگەڵ ئەم ئاكامە سەرەتاییەدا دروست دەكات، ئەوەیە ئەو هێزەی ئێستا لە دیمەشق دەسەڵاتی كەتووەتە دەست، هەیئەی تەحریری شامە بە سەرۆكایەتیی «ئەحمەد شەرع» كە پێشتر لە ڕیزەكانی قاعیدە و جەبهەی نوسرە نازناوی «ئەبوو محەمەدی جۆلانی» بووە، ئەم كەسایەتییە وەك تیرۆریست لەسەر ئاستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی داواكراو بووە و ناوی لە لیستی تیرۆریستاندا بووە، بەڵام هەر لە یەكەم دەركەوتنیەوە لە كەناڵی -سی ئێن ئێن-ەوە، خۆی وەك كەسێك كە بڕوای بە فرەیی و جیاوازیی بیروڕا هەیە خستووەتە ڕوو، ئەوجا تاچەند درێژە بەم ئاراستەیە دەدات، ئەوا لە ئایندەیەكی نزیكدا وردە وردە ئەو تەمومژەش دەڕەوێتەوە.

ئەوانەی سیاسەتمەدار و شارەزای ئۆپۆزسیۆنی سووریان و بە كردەیی لە ناو پرۆسەكەدا كاریان كردووە، جەخت لەوە دەكەنەوە، ژمارەیەكی زۆر لە گەورە ئەفسەرانی پێشووی سەردەمی بەشار ئەسەد، كە پاشان لە ئەسەد هەڵگەڕاونەتەوە و بوون بە ئۆپۆزسیۆن، بوونە بەشێك لە هەیئەی تەحریری شام و ئێستا خەڵكانێكی نزیكن لە ئەحمەد شەرع، بوونی ئەم ئەفسەرە باڵایانەی سوپای سووریا لەگەڵ شەرع، ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی كە دەسەڵاتی تازەی دیمەشق دەیەوێت ئەزموونی حوكمڕانیی ئاك پارتیی توركیا دووبارە بكاتەوە.

ئاك پارتی كە ماوەی نزیكەی چارەكە سەدەیەكە حوكمڕانیی توركیای بەدەستەوەیە، ئەگەر لە هەندێ مەسەلەی بچووكیشدا سەرئێشەی بۆ ئیسرائیل دروست كردبێت، یان دژی تەوژمی سیاسەتی ئەمریكا بووبێت لە ناوچەكەدا، بەڵام بەشی ئەوەی تێدا هێشتووەتەوە كە نەگاتە ڕووبەڕووبوونەوە، یان هەموو دەرگاكان بە ڕووی چارەسەركردنی كێشەكاندا دابخات. هەر بۆیە لە ئێستادا كە هەموو كارتەكانی دیمەشق بە دەستی ئەنكەرەوەیە، لەوانەیە جۆرێك لە گەرەنتی بۆ ئیسرائیل هەبێت كە لەسەر سنوورەكانیدا دەوڵەتێكی ئیسلامی ڕادیكاڵی دانەمەزرێت.

لە عێراقی دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس و سەدام، ئەمریكا ڕاستەوخۆ بە ڕێگەی بڕیارێكی پۆل برێمەری حاكمی مەدەنی، سوپای عێراقی هەڵوەشاندەوە، بەڵام لە سووریای دوای ئەسەد هێزە ئاسمانییەكانی ئیسرائیل بە ئاشكرا و وەك خۆیان ئاماژەی پێدەكەن، زیاتر لە 90%ی توانای سەربازیی سوپای سووریای تێك شكاندووە، لەمەش زیاتر لە سنووری بەرزاییەكانی جۆلانیشەوە پێشڕەویی كردووە بۆ ناو خاكی سووریا بەرەو دیمەشق، ئەمەش ئاماژەیەكە بۆ هۆشداریی لە ڕاددەبەدەری ئیسرائیل بۆ ئەوەی ڕێگە نەدات، جارێكی دیكە سووریا هەڕەشە لە سنوورەكانیدا دروست بكات، لە بەرانبەردا ئەحمەد شەرع هەتا ئێستاش لێدوانێكی بەرانبەر بە ئیسرائیل نەبووە.

ئەوەی بۆ ئێمە لە ناو ئەم هاوكێشە ئاڵۆزەدا گرنگە، چارەنووسی كوردانی ڕۆژئاوا، یان كوردستانی سووریایە، كە جوگرافیاكەی دەكەوێتە باكووری ڕۆژهەڵاتی سووریا و سنوورێكی فراوانی لەگەڵ كۆماری توركیادا هەیە، كە توركیا پەیەدە و هەسەدە لە پەكەكە جیا ناكاتەوە، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی ئاراستەی هەموو بۆچوونەكان بەوجۆرەیە كە توركیا ئەم بارودۆخە وەك دەرفەت وەردەگرێت و هێرش دەكاتە سەر ڕۆژئاوا، بەڵام توركیا ئەگەر لۆژیكییانە وەبەرهێنان لەم بارودۆخە تازەیەدا نەكات، ئەوا هەموو ئەو هەوڵەی داویەتی بۆ ڕووخاندنی ئەسەد و سپاردنی دەسەڵاتی دیمەشق بە هەیئەی تەحریری شام، هەمووی پێچەوانە دەبێتەوە و سەرەنجام بە زیانێكی گەورە بۆ چارەنووسی دەسەڵاتی ئاك پارتی لە توركیا تەواو دەبێت.

بۆ ئێستای دەوڵەتی توركیا، ئەگەر غرووری سەركەوتن و كەوتنی ئەسەد بەرچاویان تاریك نەكات، دەرفەتێكی زۆر باش هاتووەتە پێشەوە بۆ ئەوەی هەم ڕۆڵێكی بەرچاو بگێڕێت لە چارەسەركردنی كێشەی كورد لە سووریا، هەمیش پشتیوانییەكی ناوخۆی بەهێزیش دروست بكات، بۆ ئەوەی هەنگاو هەڵبگرێت بۆ چارەسەركردنی كێشەی كوردی توركیا، لە ئێستادا جەمسەرەكانی چارەسەركردنی هەر دوو كێشەكە لە دەستی ڕەجەب تەیب ئەردۆگانی سەرۆك كۆماری توركیایە، بۆیە دەكرێت ئەو هەنگاوانەی پێشتر هەڵیگرت بۆ ئەوەی كۆتایی بە شەڕی 40 ساڵە لەگەڵ پەكەكە بهێنێت و ڕێگەچارەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەی كوردی توركیا بدۆزێتەوە، ئێستا زەمینەیەكی گونجاو و لەبار هاتووەتە پێش بۆ ئەوەی ئەو شەڕە كۆتایی بێت و ئاشتی جێگەی بگرێتەوە.

لە ئێستادا ئەو لێدوانانەی لە كوردانی سووریا دەیبیستین، ئاماژەیەكی باشن كە داوا دەكەن پەیەدە و هەسەدە خۆیان لە پەكەكە و سەركردایەتیی قەندیل جیا بكەنەوە و، كێشەی كوردی سووریا كوردانی ئەو پارچەیە خۆیان بڕیاری لەسەر بدەن، لە هەمان كاتدا ئاماژەیەكی باشیش لە پارت و ڕێكخراو و سەندیكاكانی كوردی توركیا دەبینین كە پێشوازی لە پرۆسەی ئاشتی و چارەسەری كێشەی كوردی دەكەن و، بە شێوەیەك لە شێوەكان خۆیان لە پەكەكە و قەندیل جیا كردووەتەوە. ئەم دوو ئاماژەیە كە وەك ڕەنگدانەوەی ڕای گشتیی كوردی سووریا و توركیا سەیر دەكرێن، بوارێكی زۆر باش دەخاتە بەردەمی ئەردۆگان كە سوودێكی گەورە لە چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە سووریا و توركیا وەربگرێت، لەمەدا سەركەوتوو بێت بەو ئاراستە ئەرێنییەی ئێمە ئاماژەی پێ دەكەین، ئەوا سۆزی كوردانی هەر چوار پارچەی كوردستان بۆخۆی ڕادەكێشێت و لەسەر ئاستی سیاسەتی ناوخۆی توركیاش كە ئێستا بە هۆی ئاكامی هەڵبژاردنی شارەوانییەكانەوە باری ئاك پارتی لار بووە، بەم هەنگاوە ئەو بارە لارە ڕاست دەكاتەوە.

 

 

Top