ئولریك بروكنەر، پڕۆفیسۆری دیراساتی ئەورووپیە لە زانكۆی ستانفۆرد لە بەرلین، پێشتر مامۆستا بووە لە بەشی زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی بەرلینی ئازاد و وانەبێژ بووە لە زانكۆی فودان لە شانگهای، زانكۆی سابانجی لە ئەستەنبول و زانكۆی لیوبلیانا لە سلۆڤینیا. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە درێژەكێشانی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و ئەگەری پەرەسەندن و پێشهات و هەڵكشانەكانی ئەم شەڕە و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

 

* وەك ئاشكرایە لە ئێستادا هیچ ئاسۆیەك بۆ یەكلابوونەوەی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا بەدی ناكرێت، نە لە ڕووی سەربازی و نە لە ڕێی گەیشتن بە چارەسەرێكی ئاشتییانە بە گرتنەبەری ڕێگەچارەی گفتوگۆ، تەنانەت لە ئێستادا ڕووسیا هێرشەكانی چڕتر كردووەتەوە و پتر لەسەر درێژەپێدانی ئەم شەڕە پێداگری دەكات، ئەمە سەرەڕای ئەوەی تووشی چەندین شكست بووە، لە ئێستاشدا ئەگەری ئەوە لە ئارادا نییە كە سەركەوتنێكی گەورە و یەكلاكەرەوە بەدەست بهێنێت، دیدوتێڕوانینی ئێوە لەم ڕووەوە چییە؟

- لە ڕاستیدا ئەوەی ئێوە ئاماژەی پێ دەكەن، وەك شكستێك كە ڕووبەڕووی ڕووسیا بووبێتەوە، ئەوا لە دید و ڕوانگەی ڕووسیاوە ئەم شكستانە وەك كێشەیەكی كاتی لێیان دەڕوانرێت، واتە سەرۆكی ڕووسیا ڤلادمیر پوتین پێی وایە ئەمە شەڕێكی درێژخایەنە، بەڵام لە كۆتاییدا چارەنووسی ڕووسیا تێیدا سەركەوتن دەبێت، ئیدی ئەو سەركەوتنە پێناسەكەی هەر چییەك بێت. هەر چۆنێك بێت، ئەوەی تا ئێستا بەدی كراوە، ئەنجامدانی گۆڕانكارییە لە ستراتیژیەت و لەو ئامانجانەی لە سەرەتاوە دیاری و دەستیشان كران، چونكە لە شوباتی ساڵی 2022دا ئەوە ڕاگەیەندرا كە ئەمە ئۆپەراسیۆنێكی سەربازیی كورتخایەن دەبێت، ئەویش لەسەر بنەمای ئەو گریمانەیەی كە ئۆكرانیا لە بارێكی لاوازدایە و لە ماوەی چەند ڕۆژێكدا چۆك دادەدات و ئاڵای سپی هەڵدەكات، ئەوە بوو ڕووسیا ژمارەیەكی زۆری لە سەربازەكانی كۆكردەوە و چاوەڕێی ئەوە بوو كە لە ماوەی چەند ڕۆژێكدا نمایشێكی سەربازیی گەورە بە بۆنەی سەركەوتنەوە لە نێو مەیداندا ئەنجام بدات، واتە بەنیاز بوون هەمان سیناریۆی هەنگاریای ساڵی 1956، و چیكسلۆڤاكیای ساڵی 1960 دووبارە بكەنەوە. بە واتایەكی دیكە ئەوان- مەبەستم ڕووسیایە- چاوەڕێی ئەوە بوون كە بە ناردنی تانكەكانیان بۆ نێو ئۆكرانیا هەمووان بخەنە باری دەستەوەستانییەوە و هەر بەرگری و بەرهەڵستییەكیش هەبێت، بە زەبری هێز سەركوتی بكەن، بەڵام ڕوونە كە ئەمە ڕووی نەدا و ئەم ئامانجە بەدی نەهات. هەروەها لەو كاتەدا ئەو پەیامانە بڵاو دەكرانەوە، كە ئەم شەڕە پەیوەستە بە گەڕاندنەوەی شكۆ و شەهامەتی یەكێتیی سۆڤییەت، چونكە تێڕوانینەكە لە نێو ڕووسیادا ئەوە بوو، كە داڕووخانی یەكێتی سۆڤیەت گەورەترین كارەساتی جیۆپۆلەتیكی بووە لە سەدەی بیستدا، هەروەها تووڕەیی و ناڕەزاییەتی هەبوو لە ئاست لێدوانەكەی سەرۆكی ئەو كاتەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا (باراك ئۆباما) كە ڕایگەیاند «ڕووسیا بچووك بووەتەوە و چووەتە قاوغی هێزێكی هەرێمایەتییەوە»، چونكە ڕووسیا وەك هێز و كاراكتەرێكی نێودەوڵەتی لە خۆی دەڕوانی. كەواتە هەموو ئەمانە بوونە هۆی ئەوەی ڕووسیا بە چەشنێك بیر لە خۆی بكاتەوە كە بووەتە هەڵگری ئەركێك و دەبێت بەدی بهێنێت، بە بێ گوێدانە دۆڕانە كاتی و كورتخایەنەكان، یان دەرئەنجام و دەرهاویشتە ئابوورییەكان.

* كەواتە لە ڕوانگەی هەموو ئەوانەی ئاماژەتان پێكرد، ئایا لە ئێستادا شەڕەكە بە چ ئاقار و ئاراستەیەكدا دەڕوات و ئەگەری ئەوە هەیە چ پەرەسەندنێك بە خۆیەوە ببینێت؟

- ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت، دەكرێت بەم شێوەیە گوزارشتی لێ بكەین، ئەویش ئەوەیە كە نە ڕووسیا دەتوانێت سەركەوتن لە نێو ئۆكرانیادا بەدەست بهێنێت و نە ئۆكرانیاش لە بار و پێگەیەكدایە بتوانێت هێزەكانی ڕووسیا لە خاكی وڵاتەكەی بكاتە دەرەوە. كەواتە ئەوەی لە ئێستادا هەیە گەمەی چاوەڕوانییە، چاوەڕوانی ئەوەی ئایا ئابووریی ڕووسیا تووشی داڕووخان دەبێتەوە لە ئەنجامی دابڕینی لە ئابووریی وڵاتانی ڕۆژئاوا، كە ئەوەندەی ڕۆژئاوا و لە نێو وڵاتانی ئەوروپاشدا، بە دیاریكراوی ئەڵمانیا پشتبەستوو بوون بە هاوردەكردنی وزە لە ڕووسیاوە، ئەوا ڕووسیاش هێندە پشتبەستوو بوو بە هاوردەكردنەوە لە وڵاتانی ڕۆژئاوا، كەواتە لە ئایندەی نزیكدا ئەم دابڕانە مایەی كێشە دەبێت بۆ وڵاتانی ڕۆژئاوا، چونكە كاریگەرییە نەرێنییەكانی دەبینین لە سەر ئابووریی جیهانی، بەڵام لە هەمان كاتدا دەتوانین بڵێین كە ئازاربەخشیش دەبن بۆ ڕووسیا لە مەودای كورتدا، كە ڕووسیا تەكنەلۆژیا و كاڵای بەكاربردن لەدەست دەدات، بە تایبەتی چین و توێژی باڵا لە نێو ڕووسیادا كە بەهرەمەند بوون لە خۆشگوزەرانی و كاڵا بەرهەمهاتووەكانی ڕۆژئاوا، بەڵام ڕووسیا لە مەودای دووریشدا زیانی پێ دەگات، چونكە ئەم دابڕانە دەبێتە هۆی بێبەشكردنی لە تەكنەلۆژیای هاوچەرخ كە گرنگ و پێویستن بۆ بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگە، كە ئێمە دەزانین تا ئێستا شێوازی ئابووریی ڕووسیا ئەوە بووە كە كەرەستەی خاو بە وڵاتانی دەرەوە و وڵاتانی ڕۆژئاوا بفرۆشێت، خۆ ئەگەر ئامانجی ڕۆژئاواش ئەوە بێت، كە لە مەودای كورتدا چیتر پشت نەبەستێت بە وزەی سەرچاوەگرتوو لە نەوت و غازەوە (بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كاریگەریی خراپیان هەیە لە سەر ژینگە و لەسەر گەرمبوونی زەوی) ئەوا ڕووسیا پلانی (b) نییە كە چۆن وڵاتەكەی (كە خاكێكی پان و بەرێنی لە بەردەستدایە) بەرەو ئایندەیەكی گەش و ڕووناك ببات. ئەگەر جیهان دەست هەڵبگرێت لە بەكارهێنانی نەوت و غازی ڕووسیا، ئەو كاتە لەبری ئەوەی ڕووسیا پەرە بە كۆمەڵگەكەی بدات و ئاوێتەی ئابوورییەكی گەورەتریان بكات، لە تەكنەلۆژیای هاوچەرخ بێبەش دەبێت، چونكە كۆمپانیاكانی ڕۆژئاوا ئامادە نین و ڕێپێدراو نین كە ئەم تەكنەلۆژیایە بۆ ڕووسیا دەستەبەر بكەن، ئەمەش سەردەكێشێت بۆ ئەوەی ڕووسیا بێبەش ببێت لە تەكنەلۆژیاییەك كە بە خێراییەكی گەورە پێش دەكەوێت. كەواتە لە ڕوانگەی هەموو ئەوانەی ئاماژەم پێ كرد، ئەوا دەتوانم بڵێم: ئەمە وێنە گەورەكەیە. خاڵێكی دیكە كە دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە ئەوەی لە ئێستادا ڕووسیا گرتوویەتەبەر و پیادەی دەكات، ڕێچكە و ڕێبازێكی ئایدیۆلۆژییە و بەلایەوە گرنگ نییە كە ئابووریی وڵاتەكە تووشی چ كێشە و گرفت و زیانێك دەبێتەوە، چونكە پێی وایە ئەركێكی لە ئەستۆدایە و پێویستە جێیەجێی بكات، لەم ڕووەوە ئامادەیە كە پەنا بۆ بەكارهێنانی هێز و زەبروزەنگ بەرێت و گوێ بە ڕێساكانی یاسای نێودەوڵەتی نەدات.

*  كەواتە هەروەك ئێوە لە وەڵامەكانتانەوە ئاماژەی پێ دەكەن، بارودۆخی شەڕەكە بە چەشنێك بێت، كە ڕووسیا نە بتوانێت ئامانجەكانی خۆی بەدی بهێنێت بۆ زاڵبوون و باڵادەستبوون بەسەر ئۆكرانیا و نە ئۆكرانیاش توانای ئەوەی هەبێت سوپای ڕووسیا لە وڵاتەكەی بكاتە دەرەوە، ئایا بۆچی هەردوولا، بە تایبەتی ڕووسیا بیر لە گرتنەبەری ڕێگەچارەی گفتوگۆ ناكەنەوە بۆ كۆتایهێنان بەم شەڕە؟

- لە ڕاستیدا دەبێت ئێمە ئەوە لەبەرچاو بگرین كە لە سەرەتای هەڵگیرسانی شەڕەكەوە سەرۆكی ڕووسیا (ڤلادمیر پوتین) چەند بانگەشە و لێدوانێكی سەیری دا، وەك ڕیشەكێشكردنی نازییەت لە نێو ئۆكرانیا، كە ئەمە بانگەشەیەكی زۆر سەیر بوو، بەتایبەتی ئەگەر ئەوەمان لە یاد بێت، كە خودی سەرۆكی ئۆكرانیا خۆی كەسێكی جوولەكەیە، كە ئەمە كرایە بیانوو و پاساوێك بۆ پاككردنەوەی ئۆكرانیا لە نازییەت، ئەمەش لەو ڕوانگەیەوە بوو، كە هەر كەسێكی نێو ڕووسیا بە ترس و سڵەمینەوە و نیگەرانییەوە لە نازییەت دەڕوانێت، بەتایبەتی ئەگەر ئەوەمان لەبەرچاو بێت، كە ڕووسیا تووشی تراژیدیایەكی نەتەوەیی بووەوە، كاتێك ئەڵمانیای سەردەم و ڕۆژگاری نازییەت دەستی دایە داگیركاریی یەكێتیی سۆڤیەت، كە ئەوە ئەزموونێكی بەكۆمەڵی پڕ لە ئازار و كارەسات بوو. لێرەدا مەبەستم ئەوەیە كە دەسەڵاتدارانی ڕووسیا بە ورووژاندنی پرسی نازییەت دەستیان بۆ مەسەلەیەك برد، كە دەبێتە هۆی ئەوەی هەر كەسێكی نێو ڕووسیا پشتیوانی لە هەر هەوڵێك بكات كە لە پێناو نەهێشتن و لەناوبردنی نازییەتدا بێت. كەواتە ئەو گوتارە بوو كە ڕووسیا جەختی لێ كردەوە و كاری لەسەر كرد، دواتر پرسیارەكە ئەوەیە، بۆچی ڕووسیا پەنا دەباتەبەر داگیركردن و دەستەبەسەرداگرتنی خاكی وڵاتێك كە خۆی خاكێكی گەورە و پان و بەرینی لەبەردەستدا بێت.