«چارەسەر ئەوەیە حكومەت و حزبەكان، نەخشە ڕێگەیەكی ڕزگاریی نیشتمانی ڕابگەیەنین و گوتاری نیشتمانیمان یەك بخەین»

 

 

گەنج و لاو، لە هەر كۆمەڵگەیەكدا توێژێكی گرینگ و كاریگەری وڵاتن و بزوێنەری گەشەی كۆمەڵگەن، بەپێی پێوەرە دیمۆگرافییەكان توێژی گەنجان زۆرترین ڕێژەی كۆمەڵگەی كوردی پێك دەهێنن، كەچی زۆربەیان لە حاڵەتێكی ناسەقامگیری دەروونی و شڵەژاودان و هەست دەكەن لە دروستكردنی بڕیاری سیاسیدا ڕۆڵیان نییە، هەر بۆیە بڕیارەكان لە ئاستی حەز و خواستەكانیان نابینن، بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان خوێندنەوەی بابەتییانەیان بۆ پرسی گەنج هەیە.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

 

بەپێی ڕاپرسییەك كە لە گۆڤاری گوڵان بڵاوبۆتەوە لە ڕاپرسیەكەدا 517 گەنج لە هەردوو ڕەگەز لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان بەشدار بوون، كە تەمەنیان لە نێوان (18-35) ساڵ بوون، لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا كە ئایا گەنج ڕەخنەی لە سیاسەت و حزبە سیاسییەكان هەیە؟ ڕێژەیەكی بەرزی بەشداربووان واتە نزیكەی 90%ی گەنجان لەو فەوزا سیاسییەی كوردستان تووڕە و بێزارن، ململانێی ناڕەوای حزبە سیاسییەكانیش بە هۆكاری ئەو فەوزایە دەزانن، كە ناسەقامگیریی دەروونی و بێ ئومێدی بۆ دروست كردوون.

هەر بەپێی ڕاپرسییەكە تەنیا 9.1%یان بەنیازن لە داهاتوودا هاوسەرگیری بكەن، بە ڕێژەی 50%یان دەیانەوێت هەلی كاریان دەست بكەوێت، هەروەها 13%یان دەخوازن كۆچ بكەن، 5%یان دەیانەوێت هاوسەرگیری بكەن و هەلی كاریشیان دەست بكەوێت، تەنیا 9%یان خواستی ئەوەیان هەیە لە داهاتوودا تێكەڵاوی كاری سیاسی ببن.

پڕۆفیسۆر د. سەفین جەلال پسپۆڕی بواری جێویولتیك لە زانكۆی كۆیە، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «گەنجان گرنگترین سامانی مرۆیی هەر كۆمەڵگە و نەتەوەیەكن كە ڕۆڵی سەرەكییان لە بنیادنان و بەرەوپێشچوون و پێشكەوتنی هەر كۆمەڵگەیەكدا هەیە، ئەمەش بە هۆی ئەو وزە گەورەیەی كە لە گەنجدا هەیە و دەتوانن ئاستی كۆمەڵگە بەرز بكەنەوە و بیخەنە جووڵە». جەختیش لەوە دەكاتەوە كە «بێ بتمانەیی بە ژیان جۆرێك لە نائومێدی لەلای گەنجان دروست كردووە، بێ هیوابوون لە ڕەزامەندی دەرفەتەكانی ژیان، هەلی كار وای كردووە، متمانەیان بە سیاسەت نەماوە، ئەمەش حاڵەتێكی مەترسیدارە و ڕەنگە ببێتە هۆی زیادبوونی تاوان و توندوتیژیی سیاسی و چەندان مەترسیی دیكە، بەتایبەتیش بۆ ئەو گەنجانەی زانكۆ و پەیمانگەیان تەواو كردووە و دەرفەتی كاریان نییە، كە ساڵ لە دوای ساڵیش ڕێژەیان زۆرتر دەبێت، كۆچكردنیش یەكێكە لە هۆكارەكان كە بەرۆكی گەنجانی گرتووە، ئەمەش سەڕەڕای كێشەی جیابوونەوە و دواكەوتنی هاوسەرگیری، بۆ ئەم گرفتانەش كە گرفتێكی گەورەن، پێویستە ڕێگە چارەی بەپەلەو گونجاو بگیرێتە بەر».

ئەو كەسایەتییە ئەكادیمیە نەخشەڕێگەی ئەو ئاریشە گەورەیە بەوە دەزانێت: «دەبێت گەنجان بە گوێرەی توانا و لێهاتوویی خۆیان ئەركیان پێ بسپێردرێت، تا هەست بەوە بكەن كە بەشێكی گرنگن لەو خاك و نەتەوەیە، دەبێت گەنجان وا ڕابهێندرێن، متمانەیان بە خۆیان هەبێت، لە پرسە گرنگەكانی نەتەوەدا لە چوارچێوەی بەرژەوەندیی نەتەوەییدا هەڵسوكەوت بكەن». گوتیشی: «گرینگە گەنج وا تێبگەیەندرێت كە تا ئەم تەمەنەی پێی گەیشتووە، حكومەت و خێزان و كۆمەڵگە بە ئەركی خۆیان زانیوە پێی بگەیەنن، بۆ لەمەودواش ئەركی سەرشانیەتی كە لە خزمەتكردن بە كۆمەڵگەكەی بەشداری بكات».

پڕۆفیسۆر د. سەفین جەلال، بە پێویستی دەزانێـت: «لە هەرێمی كوردستان پێویستە ناوەندە ئەكادیمی و پەروەردەییەكان بەهێز بكرێن و لەپێناو بەهێزكردنی هەستی نەتەوایەتی و ئاساییشی كوردستان پەرە بە توانای گەنجان بدەن، هەروەها كار بۆ سڕینەوەی كاریگەریی ئەو تەوژمە توندڕەوە بكەن كە پیرۆزی نەتەوەكەیان بە حەرام و نەشیاو دەزانن».

ئەوەشی دووپات كردەوە كە «چاككردنی ئەدای حزبەكان و ڕاكێشانی گەنج و كردنەوەی دەرفەتی زیاتر بۆیان لە ڕێگای بەكارهێنانی ئامرازی تەكنەلۆژیای نوێ و بەكارخستنیان، بە سوودوەرگرتن لە بیرۆكە و توانا و داهێنانەكانیان، وادەكات گەنج بەرهەمهێن بێت»، گوتیشی: «گەنج زیاتر بووەتە بەكاربەر، لە بری بەرهەمهێن، بۆیە دانانی پلانێكی ستراتیژی گرنگ بۆ بەگەڕخستنی ئەو توانا مرۆییانە خزمەتی ئاساییشی هەرێمی كوردستان و ئایندە دەكات. پەراوێزخستنی چینی لاوان دەبێتە هۆی لەدەستدانی دەستكەوتی گەورە كە چەندین ساڵە هەرێم هەوڵی بۆ دەدات و قوربانی بۆ داوە».

پڕۆفیسۆری یاریدەدەر د. عەبدولخالق ئیبراهیم پسپۆڕی بواری میدیای سیاسی لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر، سەبارەت بە هەمان پرس ڕای وایە: «هەموو ئەو نیگەرانییانەی كە گەنج هەیەتی، هەموو تاكێك هەیەتی، بەڵام ڕەنگە گەنج زیاتر هەست بە مەینەتی و ناڕەحەتی و نیگەرانی بكات، لەبەرئەوەی گەنج لە سەرەتای ژیانیەتی و لە خەمی پێكهێنانی ئایندەی خۆیەتی و بە دوای سەقامگیریی سیاسی و ئابووریدا دەگەڕێت. بە دوای هەلی كار و بە دوای خۆسەلماندندا دەگەڕێت، بۆیە گەنج لە هەموو تاك و توێژەكانی دی زیاتر هەست بەو نیگەرانییە دەكات». هەوكات دەڵێت: «بە هۆی ئەوەی كە بە درێژایی ئەو ئەزموونەی هەمانە، حزبەكان خەریكی ململانێ و ناكۆكی و لێكترازانی سیاسی و یەكترشكاندن و یەكترسڕینەوەن، هەموو ئەوانەش لەسەر حیسابی بەرەوپێشبردنی ئەزموونی هەرێم و گەشەپێدانی پڕۆسەی سیاسی بووە، كە بارودۆخێكی ئابووری و كۆمەڵایەتیی زۆر خراپی دروست كردووە».

سەبارەت بە رێكارەكانی چارەسەریش گوتی: «چارەسەر ئەوەیە چ لەسەر ئاستی حكومەت و چ لەسەر ئاستی حزبەكان، نەخشە ڕێگەیەكی ڕزگاریی نیشتمانی ڕابگەیەنین و گوتاری نیشتمانیمان یەك بخەین، دەبێت لەسەر ئاستی حزبەكان و حكومەتیش هەموو ئەو بەهەدەردانەی كە لە داهات هەیە و، هەموو گەندەڵییەكان بوەستێندرێن و چاكسازی ئیداری و ئابووری ڕاستەقینە شۆڕ بكەینەوە بەناو هەموو دامودەزگا فەرمییەكان و ئەو داهاتە بخەینە خزمەت دروستكردنی سندوقێك كە پشتیوانیی گەنج و پڕۆژەكانی گەنج و پێكهێنانی خێزان لەلایەن گەنج بكات و دروستكردنی پڕۆژەی بچووك و ناوەڕاست بۆ گەنج و هەموو ئەوانە لەخۆ بگرێت».

د. بەهزاد سەلیم مامۆستا لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «لەم سەردەمەدا كە جیهان بەگشتی بەرەو كرانەوە و پێشكەوتنی بەردەوامە و بارودۆخی ئابووری بەرەو باشتربوون هەنگاوی ناوە، زۆر ئاساییە كە تاكەكانی ئەم گەردوونە لە هەر ولاتێك بن، ئاستی داواكاری و حەز و خواستیان زۆرتر ببێت، كوردستانیش بەشێكە لەم جیهانە و لە چەند ساڵی ڕابردوو كۆمەڵگەی كوردی بەرەو كرانەوەیەكی فراوان لە ڕووی كەلتووری و سیاسی و ئابووری هەنگاوی ناوە و، بارودۆخی ئابووریی كوردستان زۆر باشتر بووە، خەڵك كە پێشتر پاسپۆرتیان نەبوو، ئێستا هەموویان خاوەنی پاسپۆرتن و كونسووڵگەری زۆرێك لە وڵاتان لە هەرێم وجوودی هەیە، خەڵكی كوردستانیش وەكو خەڵكی ولاتانی دی، بگرە زیاتریش توانای گەڕان و سەفەریان هەیە. ئەو فاكتەرانە كە خالی بەهێزی ئابوورین لە كوردستان وای كردووە، گەنجەكان سەقفی داواكاری و حەز و خواستیان لە چاو جاران زۆر بەرزتر ببێتەوە، هەر ئەمەشە كە وای كردووە، گەنجەكان وەك جاران ئینتیمایان بۆ نەتەوە و خاك نەمێنێت و دڵگران بن لە حزبە سیاسییەكان». گوتیشی: «فراوانبوونی تۆڕەكانی پەیوەندیكردن و ئەنتەرنێت و بەئاگابوون لە تەواوی گۆڕانكاری و پێشهاتەكانی گۆی زەوی، دیسان هۆكارە بۆ ئەوەی گەنجەكان هۆشیارتر بن لەوەی كە لە جیهاندا دەگوزەرێت و بە بەردەوامی ژیان و گوزەرانی خۆیان بەراورد دەكەن بە وڵاتانی دیكەی جیهان كە لە ڕووی خۆشگوزەرانییەوە لە ئێمە باشترن. هۆكارێكی دیكەی ناڕازیبوونیشیان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە لەم سەردەمەدا ژیان و دابینكردنی پێویستییەكانی ژیان زۆر ئاسانتر بووە و گەنجەكان تام و تەجروبەی ڕۆژە سەختەكانی گەلی كوردیان نەدیوە و پێیان وایە ئەوانیش دەبێت وەك هاووڵاتیەكی سویدی، یان فینلاندی بژین و، كەناڵەكانی ڕاگەیاندن و قوتابخانە و كۆمەڵگە نەیانتوانیوە نەهامەتی و كارەساتەكانی گەلی كورد بە جیلی نوێ بگەیەنن و تێیانبگەیەنن كە ئەوەی بەدەست هاتووە، بەرهەمی سەد ساڵ خەبات و نەهامەتی و شەهید و ئەنفال و ئاوارەیی بووە و، دەبێت بەوەی كە هەمانە ڕازی بین و هەوڵ بۆ باشتركردنی بدەین».

نێچیرڤان كەلاری سكرتێری یەكێتی قوتابیانی كوردستان، بەمجۆرە شرۆڤەی هەمان پرس دەكات: «لێرە و لەوێ لە كات و شوێنی جیاواز و بۆنەی جیاوازدا، دەبینین و دەبیستین و رووبەڕووی ئەم دەربڕینە دەبینەوە، بە تێڕوانینی ئێمە بۆ ئەوەی بتوانین باشتر لەم پرسە و ھۆكارەكانی تێبگەین، پێویستە بە شێوەیەكی بابەتییانە و دوور لە ھەست و سۆز و لایەنگری مامەڵەی لەگەڵدا بكەین و تێگەیشتنێكی تەندروست و بنەمایەكی ھاوبەش ھەبێت بۆ شیكردنەوە و ھەڵسەنگاندنی واقعەكە. لەم سۆنگەیەوە دەتوانین بڵێین گەنجانی كوردستان كە بە درێژایی مێژوو بزوێنەری جۆشدانی ھەست و ھزری نەتەوەیی بوون، ئێستاش لە گۆڕەپانی خەبات و تێكۆشانی نەتەوەییدا، كاریگەرانە بوونیان ھەیە. بۆ ئەوەی بتوانین باشتر لەم پرسە و هۆكارەكانی تێبگەین، پێویستە بە شێوەیەكی بابەتییانە و دوور لە هەست و سۆز و لایەنگری مامەڵەی لەگەڵدا بكەین و دەبێت تێگەیشتنێكی تەندروست و بنەمایەكی هاوبەش هەبێت بۆ شیكردنەوە و هەڵسەنگاندنی واقیعەكە. لەم سۆنگەیەوە دەتوانین بڵێین: گەنجانی كوردستان كە بە درێژایی مێژوو بزوێنەری جۆشدانی هەست و هزری نەتەوەیی بوون، ئێستاش لە گۆڕەپانی خەبات و تێكۆشانی نەتەوەییدا، كاریگەرانە بوونیان هەیە. ئەگەر باس لە ١٠ ساڵی ڕابردوو بكەین و، وێستگەكانی شەڕی داعش، ڕیفراندۆم، داستانەكانی پردێ و سحێلا و هەڵبژاردنەكانی كوردستان و عێراق بە نموونە وەربگرین، دەكرێت وێنای گەنجی كوردستان بكەین، وەكو كارەكتەری قوربانیدەر، گیانفیدا، تاكی هۆشیار و ڕۆشنبیر و بەرپرسیار. بەڵام بەشێك لە حزبە سیاسییەكان پرسی گەنج و مافەكانی گەنجیان، هاوشێوەی پرس و چەمكە جیاوازەكانی وەكو ئافرەت و مافەكانی ئافرەت و چین و توێژەكانی دیكەی كۆمەڵگەیان كردووە بە كەرەستە بۆ بردنەوەی دەنگ و دەرئەنجام وەرگرتنی بەركەوتە لە دامەزراوەكانی پەرلەمان و حكومەت، بە بێ ئەوەی بڕوای قووڵ و پتەویان بە توانا و لێهاتوویی گەنجان هەبێت و، تەنیا لەو كاتانەی پێویستییانە گەنج دەكەن بە پرد و بە سەر پشتی گەنجدا دەپەڕنەوە بۆ بەدەستهێنانی دەستكەوتی حزبی و كەسیی زیاتر بۆ خۆیان، كە ئەمە وای كردووە بەشێك لە گەنجان تا ڕاددەیەك جۆرێك لە بێ متمانەیی لە لایان دروست ببێت و نەتوانن بە ئاسانی خۆیان لە كایەی سیاسی و لە چوارچێوەی حزبەكاندا ببینن. ئەمە جگە لەو گرفتە ڕاستەقینانەی كە گەنج ڕووبەڕوویان دەبێتەوە لە بابەتی بێكاری و كەمیی هەلی كار و جیاوازی ئاستی بژێوی و دارایی لە كۆمەڵگەدا، كە بەرهەمی واقیعی زیاتر لە سی ساڵی ڕابردووە لە دابەشكاری سیاسی لە شێوازی حوكمڕانی، ترس لە داهاتوو بە هۆی هەبوونی گرفتی سیاسی ناوخۆیی و فشاری بەردەوامی بەغدا و قورسبوونی ئاستی گوزەران و هەڕەشەی بەردەوامی وڵاتانی دراوسێیە. بەڵام لەگەڵ ئەو واقیعەدا، بە هۆی ئەوەی گەنجانی كوردستان ڕۆژ بە ڕۆژ ئاستی بیركردنەوەیان بەرزتر و دیدگایان فراوانتر و تێگەیشتنیان قووڵتر دەبێت، لە هەمان كاتدا لەسەر ئاستی باڵا لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن بەتایبەتی گرنگیدانی زۆری ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە گەنجان، نزیكییان لە گەنجان، سوودوەرگرتن لە تواناكانیان، بە هەندوەرگرتنی خەم و ئاریشە و خواستی گەنجان و پاڵپشتیی بیرۆكە و پرۆژەكانیان و داڕشتنی بەشێكی باش لە پرۆژە و بەرنامە و هەنگاوەكانی حكومەت بە ئاراستەی ڕەخساندنی دەرفەتی زیاتر و زەمینەی گونجاو بۆ گەنجان، و گرنگیدان بە بواری پەروەردە كە كاریگەری دوورمەودای لەسەر چۆنیەتی تێڕوانین و تێگەیشتنی تاك هەیە، دەتوانین بڵێین ئاستی ئەو نیگەرانییانە لە داهاتوودا ڕوو لە داكشان دەبێت و، وەك هەمیشە گەنجان توێژی كاریگەری بەرەوپێشچوون دەبن لە سەرجەم كایە جیاوازەكاندا لە كوردستان».