نەوت بەر لەوەی كاڵایەكی ئابوری بێت سیاسیە، سیاسی بوونی نەوتیش چۆن لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی كێشەی زۆری دروست كردووە بەهەمان شێوەش لە ناوخۆی دەوڵەتەكانیش ئامرازێكی سەرەكی بووە بۆ بەسەربازی كردن (Militarization)ی كۆمەڵگە و پاشەكشەی دێموكراسی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەو ناوچەی لە دوای دۆزینەوە (Discovery)ی نەوت لەسەرەتاكانی سەدەی ڕابردوو هەمیشە جێگەی مڵملانێی نێوان زلهێزەكان (Great power) بووە، ململانێی دەرەكی لەسەر دەوڵەتانی ناوچەكە كاریگەری ڕاستەوخۆی هەبووە لەسەر شێواز و جۆری سیستمی فەرمانرەوایی ناوخۆی ئەو دەوڵەتانە، لەم چوار چێوەیەدا چەند پرسیارێك دێتە پێشەوە وەكو ئایا بوونی نەوت بە مانای دژە دێموكراسی (Antidemocratic) دێت، بۆچی پەیوەندی نێوان نەوت و دێموكراسی لەو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەیوەندییەكی پێچەوانەیە، ئایا دەوڵەمەندبوونی دەوڵەت لە ڕێگەی سامانی نەوتەوە دەبێتەوە دروستكردنی دیكتاتۆریەتی خۆ سەپێنەر و سەركوت كردنی هاوڵاتیانی  .

     دەوڵەمەندی ناوچەكە بە سامانی نەوت لە جیاتی خۆشگوزەرانی و ئاسودەیی بۆ كۆمەڵگە بە پێچەوانەوە نەوت مایەی كارەسات و هەژاری هاوڵاتیانە، دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەت ئەوانەی دەوڵەتی نەوتین، بەو واتایەی نەوت تاكە سەرژاوەی داهاتی گشتی دەوڵەتە، سیستمی سیاسیان سیستمێكی دیكتاتۆریە، نوسەری بەناوبانگی ئەمریكی تۆماس فریدمان ( Thomas  Friedman) پێیی وایە پەیوەندی نێوان نەوت و دێموكراسی پەیوەندییەكی پێچەوانەیە لەگەڵ یەكتریدا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، واتا تا نەوت زۆرتر بێت دیمَوكراسی كەمتر دەبێت، بەو مانایەی  نەوت فاكتەری سەرەكی یە لەوەی سیستمی سیاسی دەوڵەتانی نەوتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرەوە دیكتاتۆریەت ڕۆیشتوون، ئەگەر چی جگە لە نەوت فاكتەری تریش كەمایكل ڕۆس دیاری كردوون وەكو كلتور، نەریتی سیاسی (Political Tradition)، ئاین (Religion)، جیۆپۆلیتیك (Geopolitics ) و كۆلۆنیال (Colonialism) كۆسپی گەورەن لەبەردەم بە دێموكراتیزە بوونی سیستمی فەرمانڕەوا و گەشەسەندنی كۆمەڵگە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، فریدمان دەڵێت نەوت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوویتە هۆكارێك بۆ خۆدەوڵەمەند كردنی گروپی فەمانڕەواكان و هەژاری كۆمەڵگە، ئەمەش بە زیانی دێموكراسی لێكدەداتەوە، لێرەدا هاوكێشەیەك دروست بووە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەویش بریتی لەوەی كە دەوڵەمەندن بوونی دەوڵەت بە واتای پشتگوێ خستنی دێموكراسی، لەبەر ئەوەی تا دەوڵەت ئاسانتر داهاتی دەست بكەوێت ئەوا یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئەوەی ببێتە ڕژێمێكی دیكتاتۆری خۆسەپێنەر بەسەر تەواوی كۆمەڵگە، جا بەناوی شەرعیەتی شۆڕشگێری بێت یان شەرعیەتی ئاینی، فریدمان ئاماژە دەكات بەوەی كە ئەو دەوڵەتانەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئیعتیماد (Dependence)یان لەسەر نەوت نییە بەبەراورد لەگەڵ ئەو دەوڵەتانەی كە داهاتی سەرەكی دەوڵەتیان لەسەر نەوتە، ڕوو لە دێموكراسین وەكو بەراوردی نێوان لوبنان و سعودیە یان لوبنان ئێران، فریدمان لە وەڵامی ئەوە پرسیارەی كە دەلێت پەیوەندی نێوان دێموكراسی و نەوت پەیوەندییەكی پێچەوانەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ناوبراو دەڵێت ئەمە پەیوەندی بە بوونی سەرچاوەی داهاتی دەوڵەتەكان هەیە كە ئابوریی نەوتە .

    جیا لە فریدمان توێژەرە و ئەكادیمیسیەنێكی تری ئەمریكیش بەناوی مایكل ڕۆس (Michael L. Ross) لە توێژینەوەیەكی دا لە ژێر ناو نیشانی (Oil & Democracy: Does Oil Hinder Democracy) لە زانكۆی برینستۆن (Princeton University)  ویستی بگاتە وەڵامی ئەو پرسیارەی كە چۆن زیاد بوونی داهاتی نەوتی كاریگەری دەبێت لەسەر دیموكراتیزە بوون و گەشەسەندنی كۆمەڵگە، لە دوای شیكردنەوەی بارودۆخی چەندین دەوڵەت كە بەشێك لەو دەوڵەتانەی شیكردنەوەی بۆ كردوون لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستن لەبەر ئەوەی زۆربەی دەوڵەتانی ناوچەكە پشتیان بە ئابوری نەوتی بەستووە، گەیشتە ئەو دەرئەنجامەی كە پشت بەستنی دەوڵەتان بە ئابوری نەوت و گاز(Oil & Gas) دەبێتە هۆی ئەوەی كە ئاستی دێموكراسی داببەزێنن، هەم تێڕوانینی فریدمان بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەرئەنجامی لێكۆلینەوەكەی مایكل ڕۆس بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروستن بەتایبەت بۆ ئەو دەوڵەتانەی داهاتی سەرەكیان نەوتە، لەبەر ئەوەی نەوت لە ناوچەی ڕۆهەڵاتی ناوەڕاست بوویتە هۆكارێك بۆ زیاتر بوونی ڕێژەی گەندەڵی و دوور كەوتنەوە لە ڕیفۆرمی سیاسی، ئابوری و كۆمەڵایەتی لەلایەك گەشەنەسەندنی (Underdeveloped) كۆمەڵگە لەلایەكی ترەوە .

   پارادۆكسێك (paradoxical) بەدی دەكرێت لە نێوان بەرزبوونەوەی ریژەی نەوت و خزمەتگوزارییەكانی بواری تەندورستی و خۆشگوزەرانی  لە كۆمەڵگەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەپێی ئەو ڕاپۆرت و توێژینەوانەی كە لەبارەی ناوچەكە ساڵانە دەردەچن، ئەوە دەردەخەن  بەرزبوونەوەی داهاتی نەوتی دەوڵەتانی ناوچەكە بەمانای خۆشگوزەرانی بۆ هاوڵاتیان (Citizens) نایەت، بەپێی تێڕوانینەكان لەسەردەمی هاوچەرخدا خۆشگوزەرانی (Welfare) بە خاڵێكی زۆر سەرەكی دادەنرێت لە دێموكراسی، لەم ڕووەوە فرانسیس فۆكۆیاما (Francis Fukuyama) تیۆریسیەن و هزرمەندی بواری زانستی سیاسەت دەڵێت لە زۆربەی دەوڵەتانی جیهانی هاوڵاتیان بەرەو ئەو ئاراستەیە دەڕۆن كە چۆن و بەچ شێوەیەك دەوڵەت دەتوانێ‌ خۆشگوزەرانی بۆ هاوڵاتیانی بكاتە پێوەرێكی سەرەكی، نەك ئەوەی تا چەند ئەو سیستمە بنەماكانی دێموكراسی تێدا بەدی دەكرێت، ئەمەش لە ئێستا دا بەدی دەكرێت كە هاوڵاتی ئەوەی بەلاوە گرنگە كە تا چەند خۆشگوزەرانی بۆ فەراهەم دەكرێت لەلایەن دام و دەگاكانی دەوڵەتەوە، لە كاتێكدا ئەمە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە پێچەوانەوەیە نە لە ڕووی خۆشگوزەرانیەوە سیستمەكانی فەرمانڕەوا توانیویانە ئاستێكی بەرز بۆ هاوڵاتیانی فەراهەم بكات و نە لە ڕووی دێموكراتیزە كردنیشەوە هەنگاوی ئەوتۆ نراوبوون  .

    لە دەرئەنجامدا ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەوت ئەوەندەی فاكتەرێك بووە بۆ بەسەربازی كردنی چەقبەستنی كۆمەڵگە ئەوەندە فاكتەرێك نەبووە بۆ خۆشگوزەرانی هاوڵاتیان و گەشەسەندنی كۆمەڵگە، ئەو دەوڵەتانەی پشت بە نەوت نابەستن یان ئابورییەكەیان ئابورییەكی نەوتی نییە بەڵكو ئابورییەكی تێكەڵە لە كەرتی كشتوكاڵ، پیشەسازی و گەشتیاری لەناوچەكە دا زیاتر بەرەو ڕووی كرانەوە و چاكسازی ڕۆیشتوون.