هەتا ئیستا وەك پێویست سوود لە توانستە ئەكادیمییەكانی كوردستان وەرنەگیراوە

 

 

«پێویستە لە وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان دامەزراوەیەكی نیشتمانی بۆ ئامادەكردنی توانست و كادری ئەكادیمی لە بواری بەرگری و ئاسایش دابمەزرێت. لە زۆرێك لە دەوڵەتانی جیهاندا ئەم ئەزموونە بوونی هەیە و دەكرێت ئێمەش سوودی لێ وەربگرین، هەروەها دەكرێت پێشنیار بكەین بۆ دامەزراندنی زانكۆیەكی كوردستانی تایبەت بۆ دیراساتی ئاسایش و بەرگری، هەروەها دامەزراندنی سەنتەرێكی توێژینەوەی ئەكادیمی بۆ دیراساتی ئەكادیمی و بەرگری لە هەرێمی كوردستاندا، كە كاریان تەنیا توێژینەوە نەبێت، بەڵكو ئامادەكردنی كادری ئاسایش و بەرگریش بێت بۆ دامەزراوە پەیوەندیدارەكان بەم بوارانەوە لەناو دامەزراوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا و، لەلایەكی سوودوەگرتن لە توانستە زانستی و ئەكادیمییەكان بۆ بوارەكانی «نەوت و گازی سرووشتی، كارەبا، ئابووری، پەروەردە، تەندوستی و كاروباری كۆمەڵایەتی و كشتوكاڵ و گەشتیاری» كە زۆر گرنگن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كۆی داڕشتنی سیاسەتی ئەم بوارانە لە سیاسەتی ئاسایشی نەتەوەیی جیا ناكرێنەوە، هەموو ئەو كادرانەشی لەم بوارە پێویستە سوودیان لێ وەربگرن، گرنگە توانستە ئەكادیمییە لۆكاڵەكانی كوردستان بن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە زۆرجار توانستە دەرەكی و بیانییەكان تێچوونێكی زۆر دەكەون لەسەر كوردستان و زۆرجاریش ئەم كەسانە دڵسۆز نابن، واتە ئەم كەسانە زیاتر لەو ڕوانگەیەوە سەیری دەكەن كە لە ڕووی داراییەوە چەند سوودمەند دەبن لەو خزمەتگوزارییانەی پێشكەشیان دەكەن.»

لە ڕاستیدا پرسەكانی پەیوەست بە توانستە ئەكادیمییەكان و دامەزراوەكان لە هەر قەوارەیەكدا دوو لایەنی پێكەوەبەستراون، واتە دامەزراوەكان ناتوانن گەشە بكەن بە بێ بوونی توانستە ئەكادیمییەكان و بە بێ بوونی دامەزراوەكان بۆ بەگەڕخستن و كاراكردنی توانستە ئەكادیمییەكان، كە دەبێتە هۆی ئەوەی ئەم توانست و عەقڵییەتە ئەكادیمییانە ڕێگەی كۆچكردن و جێهێشتنی وڵات بگرنەبەر، چونكە لەم حاڵەتەدا هەست بە نامۆبوون و پەراوێزخستن و بەشدارینەكردن دەكەن لە پرۆسەكانی بڕیاری سیاسی. لەبەر ئەوە لە ڕوانگەی ئاسایشی نەتەوەیی وا لەم دوو پرسە دەڕوانرێت كە هەردووكیان پێكەوە گرێ دراون و پەیوەندییەكی دیالیكتیكی هەیە لە نێوانیاندا و لەسەر بنەمای خوێندنەوەی ئەزموونی گەشەسەندنی زۆرێك لە وڵاتان، لە ئەوروپاوە بۆ ئاسیا و ئەفریقا و ئەمریكای لاتین ئاماژە بەوە دەكەن كە پاڵپشتیكردنی دامەزراوە بە توانستە ئەكادیمییەكان بووەتە هۆی ئەوەی ئەم دامەزراوانە پێش بكەون. بۆ نموونە، ئەزموونی مالیزیا، كۆریای باشوور و ئیمارات و تا ڕاددەیەك ئەرژەنتین و بەڕازیل و هیندستان و ئەڵمانیا و تەنانەت چین و یابانیش ئەوە پیشان دەدەن كە دامەزراوەكان پاڵپشت بە بنكەیەكی زانستی كاریان كردووە. كاتێكیش دەڵێین توانستە ئەكادیمییەكان ئەوا مەبەست لە زانكۆ و ناوەندەكانی توێژینەوەیە، چونكە ئەركی زانكۆكان تەنیا ئامادەكردنی دەرچووان نییە، بەڵكو ئەركێكی دیكەیان بریتییە لە توێژینەوەی ئەكادیمی لە بواری خوێندنی باڵا، وەك دیپلۆمی باڵا و ماستەر و دكتۆرا، ئەم ئەركەش تەواو دەكرێت لەلایەن ناوەندەكانی توێژینەوە لە بوارە جیاجیاكانی مەعریفەدا، چ لە زانستە مرۆییەكان، یان زانستە پراكتیكییەكان و پزیشكی و ئەندازیاری و كشتوكاڵی و بوارەكانی دیكە. لەسەر ئەم بنەمایە خوێندنەوەی ڕەوڕەوەی مێژوو ئاماژە بەوە دەكات كە پەراوێزخستنی عەقڵە ئەكادیمییەكان دەبێتە هۆی كۆچكردنی ئەم عەقڵانە و وەرگرتنیان لەلایەن وڵاتانی دیكەوە و ئەم كۆچكردنەش ئەنجامی مەترسیداری لێ دەكەوێتەوە لەسەر ئەو كۆمەڵگەیانە. بۆیە بەهێزكردنی ئەم دامەزراوانەش- كە تەنیا مەبەست لە دامەزراوەكانی حكومەت نییە، بەڵكو دامەزراوەكانی كەرتی تایبەت و تێكەڵ و و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و سۆشیال میدیا و زۆر لە بوارەكانی دیكەی پراكتیك و كاركردنە. لەم ڕوانگەیەوە دەبێت ئەم دامەزراوانە سیاسەتی ئەوەیان هەبێت چۆن مامەڵە لەگەڵ توانستە ئەكادیمییەكاندا دەكەن.

 هەڵبەتە هەنگاوی یەكەم بریتییە لە دەستەبەركردنی ژێرخان و ژینگەی گونجاو بۆ ئەم توانستە ئەكادیمییانە لە ڕووی یاسا گونجاوەكانی پەیوەست بە بایەخپێدان و هاندانیان و باری دارایی و باری توێژینەوەی ئەم توانستانە كە كار لە دامەزراوەكانی هەر قەوارەیەك دەكەن. بێگومان دەبێت ئەم توانسە ئەكادیمییانەش دیدوبۆچوونی خۆیان هەبێت لە بواری كاركردن لە دامەزراوەكان، چونكە تەنیا كاریان لە نێو زانكۆ و سەنتەرەكانی توێژینەوە نییە، بەڵكو زۆرجار لە دامەزراوەكانی دیكەی حكومەتدا كار دەكەن بە پۆستی ڕاوێژكار و سەركردەی ڕاوێژكاری و ئەم دامەزراوانە بەڕێوە دەبەن، چ لە ئاستی حكومەت و پەرلەمان و دادگا و چ لە ئاستی سۆشیال میدیا و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی. بۆیە دووپاتی دەكەینەوە كە هەردوولا تەواوكاری یەكترن و هەرچەندە ئاوێتەی یەكتر بن، ئەوا دەرفەتی گەشەكردن زیاتر دەبێت.

ئەوەی پەیوەست بێت بە كوردستانەوە ئەوا ئێمە ئەزموونی 30 ساڵ كاركردنی توانستە ئەكادیمییەكانمان هەیە لە دامەزراوەكانی هەرێمدا، ئەگەرچی لە سەرەتادا ژمارەی توانستە ئەكادیمییەكان زۆر كەم بوو و كەسانێك كە بە پەنجەی دەست دەژمێردران هاتنەوە و بەشدارییان كرد لە پێكهێنان و بەڕێوەبردنی دامەزراوەكانی قەوارەی هەرێمی كوردستان و ئەركێكی قورسیان ڕاپەڕاند، و ئەم توانستە ئەكادیمییانەش پاڵپشت بە هەندێ توانستی سیاسی- كە ئەمانیش لە ڕۆڵی شۆرشگێڕییەوە هاتنە نێو بواری ڕۆڵی مەدەنییەوە و توانییان ئەم ئەزموونە بنیات بنێن، واتە ئەكادیمییەكان و سیاسییە شۆڕشگێڕییەكان ڕۆڵیان بینی لە بنیاتنانی ئەم قەوارەیە.

30 ساڵ كەم نییە بۆ ئەزموونێك بۆ ئەوەی شرۆڤەكاری و خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێت، ئەگەر بەراورد بكەین ئەوا لە تەنیا دامەزراوەیەكی ئەكادیمی- مەبەست لە زانكۆیە لێرەدا- ئێستا نزیكەی 40 دامەزراوەی ئەكادیمیمان هەیە، لەگەڵ 25 سەنتەری توێژینەوە، كە كەسانی ئەكادیمی كاریان تێدا دەكەن و باری یاساییان جیایە. ئەگەر باس لە دامەزراوەكانی حكوومییش بكەین، ئەوا ئەوانەی پێش 30 ساڵ كە ئاستی مەعریفییان زۆر بەرز بوو و كاریان لە دامەزراوەكانی حكوومیدا دەكرد، ژمارەیان زۆر كەم بوو، بەڵام ئێستا نزیكەی 10 هەزار توانستی ئەكادیمی كار لە دامەزراوە جیاجیاكانی حكومەت و پەرلەماندا دەكەن. ئەگەر پرسیارەكەش ئەوە بێت تا چ ڕاددەیەك ئەم دامەزراوانە سوودیان لەم توانستانە وەرگرتووە؟ ئەوا دەبێت وەڵامەكە ئەوە بێت كە كاتێك ئەم توانستانە دێنە نێو ئەم دامەزراوانە ئەوا دەبێت بارێكی یاسایی و كارگێڕی و ئەكادیمی تایبەتیان هەبێت، نەك وەك فەرمانبەری مەسلەكی دیكە سەیر بكرێن، بۆ ئەوەی دەرفەتی كاركردنیان هەبێت.

پێویستە سەرجەم دامەزراوەكانی هەرێم سەنتەری توێژینەوەی ئەكادیمییان هەبێت، لێرەدا مەبەستم سەرۆكایەتیی هەرێم و حكومەتە، لەم ڕووەوە پەرلەمان تا ڕاددەیەك هەنگاوی باشی ناوە، لە ڕووی بوونی سەنتەری توێژینەوەی پەرلەمان و بوونی ژمارەیەكی باش لە ڕاوێژكار، دامەزراوەكانی دیكە لەم ڕووەوە مامناوەندن و پێویستە سەنتەری توێژینەوەیان هەبێت و سوود لە توانستە ئەكادیمییەكان وەربگرن. دەكرێت جگە لە بڕوانامە پێوەری دیكەش لەبەرچاو بگیرێت وەك ئەزمون و ساڵانی خزمەت، جگە لە دڵسۆزی و باوەڕبوون بە بنەما نیشتمانی و نەتەوەییەكان. كەواتە لە ڕوانگەی ئاسایشی نەتەوەییەوە كارێكی پێویستە ئەم توانستانە لە ئامێز بگیرێن لە دامەزراوەكاندا و پێگەی دارایی و یاساییان ڕێك بخرێت.

ئەگەر پرسیار لەوە بكرێت ئایا ئاستی كۆچكردنی توانستە ئەكادیمییەكان بۆ دەرەوە چۆنە؟ ئەوا وەڵامەكە ئەوەیە لە ئاستێكی نزمدایە، چونكە ئەم توانایانە ئەزموونی دەرەوەیان بینیوە و هاتنەوە بۆ ئەوەی خزمەت بكەن و لێرەش تا ڕاددەیەك دەرفەتی ئەوەیان هەیە لە زانكۆ و سەنتەرەكانی توێژینەوە خزمەت بكەن و لەم ڕووەوە دەبێت یاساكان بە شێوەیەك بن كە ئەم توانایانە پتر پەیوەست بكرێنەوە بە وڵاتەوە، چونكە داهاتوومان بەم توانایەوە بەندە. لەم ڕووەوە پێویستە كۆنفرانسێكی نیشتمانی ڕێك بخرێت بۆ توانستە ئەكادیمییەكان و ڕۆڵیان لە دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان، هەروەها دەكرێت وەك قووڵاییەكی ستراتیژی- و بە حوكمی ئەوەی لە دەوڵەتێكی فیدڕاڵیدا دەژین- سوود لە توانستە ئەكادیمییەكان وەربگرین لە نێو دامەزراوە جیاجیاكانماندا. ئەوەی لێرەدا زیاتر مەبەستمە دامەزراوەی ئەمنی و بەرگرییە لە هەرێمی كوردستاندا، چ لە ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم، یان لە وەزارەتی پێشمەرگە، كە پێویستە دامەزراوەیەكی نیشتمانییان هەبێت، بۆ ئامادەكردنی توانست و كادری ئەكادیمی لەم بوارە، واتە لە بواری سەربازی و بەرگری و ئاسایش، كە لە زۆرێك لە دەوڵەتەكانی دونیا ئەم ئەزموونە بەدی دەكرێت. واتە پێشنیاری دامەزراندنی زانكۆیەكی كوردستانی بۆ دیراساتی ئەمنی و بەرگری دەكەین، لەگەڵ سەنتەری توێژینەوەی ئەكادیمی بۆ دیراساتی ئەكادیمی و بەرگری لە هەرێمی كوردستاندا، كە كاریان تەنیا توێژینەوە نەبێت بەڵكو ئامادەكردنی كادری ئەمنی و بەرگریش بێت بۆ دامەزراوە پەیوەندیدارەكان بەم بوارانەوە. هەروەها سیاسەتە ئابوورییەكانیش گرنگن، چونكە جیا ناكرێنەوە لە سیاسەتی ئاسایشی نەتەوەیی، هەروەها سیاسەتەكانی پەیوەست بە پەروەردە و تەندروستی و كاروباری كۆمەڵایەتی و كشتوكاڵ و گەشتیاری و دامەزراوەی هەرە گرنگیش لەم ڕووەوە بریتییە لە دامەزراوەی پەیوەست بە وزە، چ لە كارەبا و چ لە نەوت و غازی سرووشتی و دەبێت ئەمانەش زیاتر پشت بە توانستە ئەكادیمییە لۆكاڵەكان ببەستن، چونكە زۆرجار توانستە دەرەكی و بیانییەكان تێچوونێكی زۆر دەكەون لەسەر كوردستان و زۆرجاریش ئەم كەسانە دڵسۆز نابن، واتە ئەم كەسانە زیاتر لەو ڕوانگەیەوە سەیر دەكەن كە لە ڕووی داراییەوە چەند سوودمەند دەبن لەو خزمەتگوزارییانەی پێشكەشیان دەكەن.