دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس و ڕزگاركردنی كەركووك لە ساڵی ٢٠٠٣ لەو شارە هەمیشە كوردستانییە و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم خوێندنی كوردی دەستی پێ كرد، پێش ئەوە وادەیە خوێندنی كوردی قەدەغە بوو، لەو كاتەوە هەشت هەزار مامۆستا لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە بۆ بەڕێوەبردنی خوێندنی كوردی لە كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم مووچەیان پێ دەدرێت. هەر بەپێی ئامارەكان لە ئێستادا لە سنووری پەروەردەی كەركووك 525 قوتابخانەی خوێندنی كوردی هەن، كە 308 قوتابخانەیان سەرەتایین، 36 باخچەی ساوایان هەن و تێیاندا هەشت هەزار مامۆستا وانە بە 93 هەزار قوتابی دەڵێنەوە. لە كەركووك هەر چوار پێكهاتەی كورد، عەرەب، توركمان و كریستیان بە زمانی خۆیان دەخوێنن و لە پەروەردە یەكەی تایبەت بە خۆیان هەیە. بەڵام چەندین گرفتی لابەلا بۆ خوێندنی كوردی دروست دەكرێت.بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان زیاتر تاوتوێی ئەو پرسە دەكەن.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

شیڤان عەبدولڕەحمان بەرپرسی لقی قوتابیانی كەركووك (پارتی دیموكراتی كوردستان)، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «لە دوای خیانەتی ١٦ی ئۆكتۆبەر و داگیركردنی شاری كەركووك لە لایەن هێزە عێراقییەكان و حەشدی شەعبیی داگیركەر، ژیانی سەرجەم هاووڵاتیانی شارەكە كەوتە مەترسییەكی زۆرەوە و بووە هۆی ئاوارەبوونی بەشێكی زۆری هاووڵاتیان و بەجێهێشتنی ماڵ و ژیان و گوزەرانیان لە شارەكەدا و ڕووكردنە شارەكانی كوردستان، هەڵبەت ئەم كێشانە چینی قوتابیانیشی گرتووەتەوە و بوون بە قوربانیی ئەو دۆخەی كەركووك». هاوكات دەڵێت: «یەكێك لەو كێشانەی كە لە دوای ١٦ی ئۆكتۆبەر هاتووەتە نێو قوتابخانەكانی خوێندنی كوردی لە كەركووك، دیاردەی ئاڵودەبوون بە ماددە هۆشبەرەكانە لە ناوەندەكانی خوێندن، كە لە ماوەی ڕابردوو بینیمان لە ناو هەندێك قوتابخانە كوردییەكان ماددەی هۆشبەر بەكار دەهات و دەفرۆشرا، ئەم ڕووداوەش یەكەم جار نییە ڕوو بدات، بەڵام لە دوای نەمانی دەسەڵاتی كوردی زیادی كردووە، سەڕەڕای خراپی ناوەندەكانی خوێندنی كوردی لە ڕووی خزمەتگوزاری و پۆلی پێویست و نەبوونی قوتابخانەی پێویست كە لە هەندێك شوێن (٥٠) قوتابی لە یەك پۆلدان، ئەمەش لەبەر كەمیی قوتابخانەكان و كۆنبوونیانە كە ماوەیەكی زۆرە دروست كراون و تا ئێستا نۆژەن نەكراوەتەوە. هەروەها بیناكان گونجاو نین بۆ خوێندن و تەنانەت هەندێكیان لەبەر خراپیی بارودۆخی بیناكە چۆڵ كراون. هەڕەشەی بەردەوام لە داخستنی قوتابخانە كوردییەكان و نەهێشتن، یان گۆڕینیان بۆ زمانی عەرەبی هەیە، پەیدابوونی ویستی بنبڕكردنی زمانی كوردی و مەنهەجی كوردی لە شارەكە بەتایبەت لە قوتابخانەكانی سنووری شارۆچكەكانی دەوروبەری كەركووك (ناحیەی داقوق و قەزای دووبز) كێشەیەكی بەرچاوە، هۆكارەكەشی ئەوەیە دوای خیانەتی١٦ی ئۆكتۆبەر زۆرێك لە مامۆستا كوردەكانی شارەكە دوور كەوتوونەتەوە لە وانەوتنەوە و گرفتی نەبوونی مامۆستا وای كردووە زۆرێك لە قوتابخانەكان پەنا ببەنە بەر مامۆستای خۆبەخش، یان تەواوكردنی وانەكان بە تەنیا بە خودی قوتابی و بێ مامۆستا».

بەرپرسی لقی قوتابیانی كەركووك، لە درێژەی لێدوانەكەیدا جەختی لەوە كردەوە كە: «قوتابیان توێژێكی گرنگی كۆمەڵگە و وڵاتن و ئایندەی وڵات لەسەر پاشەڕۆژی ئەم تۆیژە گرنگە خوێندنەوەی بۆ دەكرێت»، گوتیشی: «ئومێد دەكەم بارودۆخی سیاسی و ئەمنی و دۆخی شاری كەركووك ئاسایی بكرێتەوە و چیدی قوتابیانی شاری كەركووك نەبنە قوربانیی ئەم ڕووداوەی كە لە ئەنجامی خیانەتەوە باڵی بەسەر شارەكەدا كێشاوە داواكارین سەرجەم كێشەكانی قوتابیانی خوێندنی كوردی چارەسەر بكرێت و، قوتابیان لە كەشێكی ئارام و ئازاد پەرە بە خوێندنیان بدەن. سوپاس بۆ خوا تاكە شتێك لەلای كورد كە لە كەركووك دڵی پێ خۆش بێت، خوێندنی كوردییە، كە وەكو هێمایەكی كوردی ماوە، بۆیە ئومێدەوارین ڕەوشی شارەكەمان ئاسایی بكرێتەوە لە پێناو ئەوەی قوتابیانمان بتوانن لە كەشێكی تەندروست پەرە بە خوێندنیان بدەن. ئێمە وەكو قوتابیان دوای جەژن پلانمان هەیە، چەند پانێڵ و كۆڕ ئەنجام بدەین سەبارەت بە كێشە و گرفتەكانی خوێندنی كوردی لە كەركووك».

مەریوان جەلال ڕەشید كارگێڕی لقی سێی پارتی دیموكراتی كوردستان، ئاماژە بەوە دەكات كە «لە دوای پرۆسەی ئازادبی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣وە یەكێك لە هەنگاوە گرنگەكان و دەستكەوتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ شاری كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، كردنەوەی بەڕێوەبەرایەتیی خوێندنی كوردی و كردنەوەی خوێندنی كوردی بوو لەم ناوچانە، بەمەش خزمەتێكی گەورەیان بە قوتابیان و مامۆستایان و گەلی كورد بەگشتی كرد و، پەروەردەی كوردی هەنگاوێكی گەورەی نا لە بواری خزمەتكردنی زانست و پەروەردەیی، دەكرێ لەم ڕووەوە ستایشی ڕۆڵی حكومەتی هەرێم بكەین، كە تا ئێستا خوێندنی كوردی لە كەركووك بەردەوامە و شان بە شانی دیراسەی عەرەبی لە كێبڕكێدایە و هەمیشە یەكەمەكانی كەركووك، قوتابیانی خوێندنی كوردی بوون».

مەریوان جەلال لە درێژەی وتەكانیدا گوتی: «خوێندنی كوردی وەكو هەموو سێكتەرەكانی دیكە كەموكورتی هەیە و ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش لە كزی دەدات و لە بەردەم هەڕەشەی لەناوچووندایە، بەتایبەت لە پاش خیانەتی ١٦ی ئۆكتۆبەرەوە كە كاریگەریی ڕاستەوخۆی دروست كرد و ڕۆژ بە ڕۆژ بەرەو لاوازی تەواو چووە و كێشە و ئاریشەی زۆر لە بەردەم خوێندنی كوردی دروست بووە، لە لایەك ئیدارەی شارەكە هاوكار نییە و لە لایەكی دیكەوە تا ئاستێك خەریكە خەڵكی بڕوای بە خوێندنی كوردی لە دەست دەدات. ساڵانە لە دەستپێكی ساڵی نوێ خەڵكی منداڵەكانیان بەرەو خوێندنی عەرەبی دەبەن و ڕێژەی وەرگرتنی قوتابیان لە قوتابخانە كوردییەكان بەرەو لاوازی دەچێت، لایەنێكی دی كە كاریگەری لەسەر خوێندنی كوردی دروست كردووە، خوێندنە بە زمانی عەرەبی لە زانكۆكانی كەركووك و شارەكانی عێراق، ئەمەش وای كردووە قوتابی لە زانكۆ ڕووبەڕووی ئاستەنگێكی گەورە دەبێتەوە، ئەویش ئاستی تێگەیشتنە لە زمانی عەرەبی لە لایەك، هەروەها ڕێژەی مامۆستا كورد كەمە و وەرگێڕانی كوردی نییە لە وتنەوەی وانەكان و تەنانەت سەرچاوەی خوێندن بە زمانی كوردی كەمە، یان هەر نییە، ئەمانە و چەندین هۆكاری دی وای كردووە، خواستی خوێندن بە زمانی كوردی بگرە خوێندنی كوردی لە لێواری لەناوچوون بێت، بەشێكی هۆكارەكەیشی لاوازبوونی خودی ئیدارەی خوێندنی كوردییە».گوتیشی: «پێویستە ئاوڕی جددی لە خوێندنی كوردی بدرێتەوە و حكومەتی هەرێم هەر وەكو چۆن هەمیشە هاوكار بووە، هەنگاوی بەپەلە بنێت بۆ بەرزكردنەوە و بەرەوپێش بردنی خوێندنی كوردی، چونكە دەستكەوتێكی نەتەوەییە و ناكرێت فەرامۆش بكرێت، ڕێگا چارەش لەبەردەم ئەم مەترسییە و مەترسییەكانی سەر ناوچە كوردستانییەكان تەنیا ئاساییكردنەوەی دۆخی ئەم ناوچانەیە بۆ پێش ڕووداوەكانی ١٦ی ئۆكتۆبەر و گەڕانەوەی شەرعییەت و دەركردنی ئەو هێزە سەربازییە بێگانە داگیركەرەیە كە بە زۆری هێز ناوچەكانیان داگیر كردووە .