بەپێی دیباجەی دەستووری ساڵی 2005 عێراق دەوڵەتێكی فیدڕاڵییە، واتە دەوڵەتی فیدراڵی پێك دێت لە دەسەڵاتی ناوەندی و دەسەڵاتی هەرێمەكان، لە عێراقدا تەنیا یەك هەرێم هەیە، ئەویش هەرێمی كوردستانی عێراقە كە بەشێوەیەكی ئارەزوومەندانەیە، بەپێی ماددەی 117ی دەستوور ددان بە هەرێمی كوردستان نراوە، كەواتە هەرێمەكانیش دەتوانن مومارسەی دەسەڵاتەكانی خۆیان بكەن لە چوارچێوەی دەستووری ددانپێدانراوی عێراقدا. هەروەها لە ماددەی یەكدا باس لە دەستوور دەكات، كە گەرەنتییە بۆ یەكپارچەیی عێراق، كەواتە ئەگەر دەستوور وەك خۆی جێبەجێ نەكرێت، ئەوا عێراق ئەو یەكپارچەییەی خۆی لەدەست دەدات.

 دادگای ئیتیحادی و بڕیاری پەیوەست بە یاسای نەوت و غازی هەرێمی كوردستان

بڕیاری دادگا دەبێت لە چوارچێوەی دادپەروەریدا بێت واتە بڕیاری یاسایی دەربكات و دادپەروەری بەرجەستە بكات، نەك بە پاڵنەری سیاسی و لایەنگیری بڕیاری پەیوەست بە سیستەمی سیاسیی وڵات دەر بكات.

لەم ڕوانگەیەوە بڕیارەكەی دادگا بەندی دەستووری پێشێل كردووە، بەوەی مافی دەركردنی یاسا لە هەرێمی كوردستان قەدەغە دەكات، لە كاتێكدا بەپێی دەستوور هەرێمی كوردستان دەتوانێت یاسا دەربكات، بەپێی ماددەی 117 كە دانانی ناوە بە هەرێمی كوردستاندا، كەواتە لێرەدا بۆمان ڕوون دەبێتەوە، دادگا بە خۆی پێشێلی ماددەی دەستووری كردووە، هەروەها لە ماددەی 121ی دەستووری عێراقدا هاتووە كە هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی یاسایی هەیە، چونكە لەو ماددەیەدا دەسەڵاتی دابەشكردن و ئیدارەدانی نەوت و گازی بە دەسەڵاتی حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان داوە، كەواتە ئەم بڕیارەی دادگا دژی ئەو ماددەیەشە، چونكە بەپێی ئەو بڕیارە دادگا تەنیا مافی بە حكومەتی عێراق داوە بە دەسەڵاتی ئیدارەدانی نەوت و گاز، ئەمەش دووبارە دژە لەگەڵ ئەو ماددە یاساییە. كەواتە لە بڕیارەكەی دادگا دادپەروەری تێدا بەدی نەكراوە، بەڵكو زیاتر دەچێتە قاڵبی بڕیارێكی سیاسییەوە، نەك بڕیارێكی یاسایی، لێرەدا ئەوە ڕوون دەبێتەوە، ئەم بڕیارە سیاسییە دەبێتە هۆی دروستكردنی كێشەی زیاتر لە نێوان حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان، چونكە لە بنەڕەتدا بڕیاری یاسایی دادپەروەری بەرهەم دێنێت، نەك بڕیارێكی زاڵمانە، ئەمەش ئەوە دەردەخات كە بڕیارەكە هاودژی هەیە لەگەڵ پڕەنسیپی دابەشكردنی دەسەڵات و سامانی لە سیستەمی فیدڕاڵی.

 چارەسەر و پێشنیار بۆ داهاتوو چییە؟

سەبارەت بە چارەسەر و پێشنیار بە شێوازێكی گونجاو بۆ چارەسەركردنی گرفتی نەوت و گاز بەتایبەتی دوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدڕاڵی، پێویستە هەنگاوی جددی و زۆر بەپەلە بنرێت، بۆ ئەوەی رێگاش بگیرێت لە بڕیاری هاوشێوە دژ بە هەرێمی كوردستان لە داهاتوودا بە ڕەچاوكردنی ئەم خاڵانە:

 پێكهێنانی لێژنەیەك لە پسپۆڕان و شارەزایانی لێهاتوو و شیاوی زانستەكانی (یاسا، سیاسەت، ئابووری) كە بتوانن بەرگری بكەن لە مافە دەستووری و یاساییەكانی هاونیشتمانیانی هەرێمی كوردستان.

 ئەنجامدانی ڕێكەوتنێكی هاوبەش بە مەرجێك كە مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستانی تێیدا بەرجەستە و زامن بكرێت.

 گفتوگۆكردن و داكۆكیكردن لەسەر بەشە بوودجەی هەرێمی كوردستان و چەسپاندنی لە بوودجەی حكومەتی عێراق.

 دەركردنی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی بە هاوبەشیی حكومەتی هەرێمی كوردستان و چارەسەركردنی بنەڕەتی بۆ گرفتەكانی نەوت و گاز.

 دامەزراندنی ئەنجومەنی ئیتیحادی و جەخت لە سەر دامەزراندنی دادوەری سەربەخۆ لە پێناو دەركردنی بڕیاری دادپەروەری و بێلایەن، نەك بڕیاری سیاسی.