لە سەروبەندی داستانی خواكوڕكی ساڵی 1988دا، سەرۆك بارزانی پێشبینیی داهاتووی سیاسی و نێودەوڵەتیی كردووە، بەوەی كە گۆڕانكاریی گرنگ لە ئارادایە، ئیدی ماوەیەكی زۆر بەسەر ئەم داستانە مێژووییەدا تێنەپەڕی، جەنگی دووەمی كەنداو دەستی پێ كرد، هەروەها ئەو گۆڕانكارییانەی دوای ئەو جەنگە هاتنە ئاراوە كە تایبەت بوون بە عێراق و دەوڵەتانی ناوچەكە، گرنگترینیشیان ئەو ڕووداوە مێژووییەیە، كە بریتی بوو لە ڕاپەڕینەكەی بەهاری ساڵی 1991ی گەلی كوردستان، هەروەها گۆڕانكارییە نێو دەوڵەتییەكان و هەڵوێستی دەوڵەتانی جیهان سەبارەت بە كێشەی ڕەوای گەلی كوردستان، كە لە ئاكامدا هەرێمی كوردستان بوو بە ئەمری واقیع و ڕێڕەوی مێژووی میللەتەكەمان بەرەو ئاراستەیەكی گرنگ هەنگاوی نا، لە هەرێمی كوردستانیشدا هەوڵەكانی جەنابی سەرۆك بارزانی لە بەدامەزراوەییكردنی دامودەزگاكانی حكومەتی هەرێم بەرچاو بوون و، لە هەمووشیان گرنگتر پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بوو.

دوای تێپەڕبوونی ماوەیەك بەسەر ئەم ئەزموونە و ئەو گۆڕانكارییانەی لە عێراق و دەوڵەتانی ئیقلیمی و ناوچەكەو جیهاندا سەریان هەڵدا، ئەوە بوو كە بوومەلەرزەیەكی سیاسی لە عێراق ڕووی دا، ئەویش گۆڕینی سیستمی سیاسیی عێراق بوو لە 9-4-2003 و هاتنە كایەوەی سیستمێكی تازە، بۆیە لەو كاتەوە پرۆسەیەكی تازە لە عێراق دەستی پێ كرد، ئیستاش وا خەریكە بیست ساڵ بە سەر پرۆسەكە تێدەپەڕێت، سەرەتا پرۆسەكە خۆی لە حاكمی سەربازیی ئەمریكی (برێمەر)دا بینییەوە، دواتریش ئەزموونی ئەنجومەنی حوكمڕانیی عێراق، ئینجا یاسای بەڕێوەبردنی كاتیی حوكمڕانیی عێراق، دواجاریش دەستووری هەمیشەیی لە ساڵی 2005، كە سەرۆك بارزانی ڕۆڵی بەرچاوی لە هەموو ئەو گۆڕانكاری و پێشهاتانەدا هەبوو، بەتایبەتیش گەڕانەوەی كورد بۆ دەوڵەتی عێراق، كە ئەم دەوڵەتە لەسەر بنەمای شەراكەت و هاونیشتمانیی ڕاستەقینە دروست ببێت، بەڵام هاوكێشە سیاسییەكان بە شێوەیەك هاتنە ئاراوە، كە لەم مەسەلەیەدا پرۆسێسی پشكپشكێنەی تایفی و مەزهەبی و نەتەوەیی كاریگەریی خۆیان هەبوو، ئەم پشكپشكێنە و دابەشبوونە بووە هۆی ئەوەی كە شیعە لە عێراقدا زاڵ بێت و سوننە پەراوێز بخات، هەروەها گیروگرفت و كێشە لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەستی پێ كرد لە سەر ماددەی (140) و بوودجەی پێشمەرگە، تا گەیشتە ئەو ئاستەی كە مووچە و بوودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بڕدرا، بۆیە دەتوانین ئەوە بڵێین كە ئەگەر پێش ساڵی 2003 بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ كورد كرابێت كە خۆی لە ئەنفال و جینۆساید و كیمیاباراندا بینییەوە، ئەوا دوای ساڵی 2003 بە شێوەیەكی دیكە دیسان مامەڵەی لەگەڵدا كرا، ئەویش بە شەڕی ئابووری بووە، هەرچەندە پرۆسەی حوكمڕانی و سیاسی لە عێراق باش بەڕێوە چوو، كە دەبینین پۆستەكان دابەشكران، پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ كوردە و سەرۆكی وەزیران بۆ شیعەیە و سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ سوننەیە، ئەمەش عورفێكی سیاسییە نەك دەستووری، چونكە دەستوور باسی ئەم مەسەلانەی نەكردووە، هەر چۆنێك بوو ئەمە وەك تەوافوقێك بوو تا پرۆسەكە بە باشی بەڕێوە بچێت.

سەرۆك بارزانی جگە لە گۆڕانكارییە سیاسییەكان، ڕۆڵی بەرچاوی لە دەستووری ساڵی 2005دا هەبوو، كە لەمەدا پێشكەوتنێكی چاك بۆ هەرێمی كوردستان هاتە دی، لەوانە چەسپاندنی زۆر لە مافە نەتەوەییەكان، هەرچەندە پۆستی سەرۆك كۆمار لای كورد بوو، كە خوالێخۆشبوو مام جەلال سەرۆك كۆمار بوو، ڕاستە ئەزموونی مێژوویی هەبوو، بەڵام ئەگەر ڕۆڵی سەرۆك بارزانی نەبوایە نەیدەتوانی ئەو ڕۆڵە بەرچاوە ببینێت. بە پێگەی سیاسیی سەرۆك بارزانی نەك لە عێراق، بەڵكو لە ناوچەكەو لە ئاستی نێو دەوڵەتیدا، تەنانەت ئەزموونی بەڕێزیان لە سەرۆكایەتیی هەرێم كە جەنابیان جگە لە خەباتی پتر لە(50) ساڵەی لە ڕەوڕەوی سیاسیی گەلی كورددا، ئەم ڕۆڵە گرنگ و بەرچاوەیان فاكتەر بوو بۆ ئەوەی ببێتە مەرجەعێكی سیاسی و نەتەوەیی گەلی كورد، بۆیە ڕۆڵە ستراتیجییەكەی لەبەرچاوە و لە داهاتووشدا دەتوانێت ئەم ڕۆڵە گرنگە ببینێت.

هەڵبەتە هەنگاوەكانی سەرۆك بارزانی بە ئاراستەی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی بوون، مەبەستیش ئەوە بوو كە بەرژەوەندییە باڵاكانی گەلی كورد بپارێزرێن، هەروەها ئەو گەشەسەندن و پێشكەوتنەی لە هەرێمی كوردستان هاتە ئاراوە، جگە لەمەش لە مەسەلەی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش كە دڕندەترین دوژمن و مەترسیدارترین دیاردە بوو بۆ سەر هەرێم و ناوچەكەو عێراق، سەرۆك بارزانی لەمەشدا ڕۆڵی بەرچاوی هەبوو، ئەمە وێڕای توندوتۆڵكردنی پەیوەندیی دیبلۆماسیی نێودەوڵەتی، سەرۆك بارزانی فاكتەری هاوسەنگی بوو لە كێشە ئاڵۆزەكانی ناوچەكەدا.

هەروەها سەرۆك بارزانی لە هەرێمی كوردستانەوە ڕۆڵی هەبوو لە چارەسەركردنی بەشێكی زۆر لە كێشەكانی عێراق، تەنانەت بە سەردانی بەغداش توانای هەبوو چارەسەر بۆ ئەم كێشانەی بەغدا دەستنیشان بكات، بۆیە لە مەسەلەی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقدا ڕۆڵی سەرۆك بارزانی دیارە، هەروەها لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقدا كە پۆستێكی پرۆتۆكۆلییە بە هەمان شێوە.

ئێستا پرسیار لەوە دەكرێت بۆچی سەرۆك بارزانی ئەو ڕۆڵەی هەیە، كەچی لە ساڵی 2017 پەنای بۆ ڕیفراندۆم برد كە بۆ ئەوە بوو ببینە دوو دەوڵەتی جیا لە گەڵ دەوڵەتی عێراق؟ ئەدی بۆ ئێستا دەگەڕێتەوە بۆ پرۆسەی سیاسیی عێراق، بە تایبەتی دوای هەڵبژاردنەكانی ڕۆژی 10ی 10ی 2021؟ لە وەڵامدا دەڵێین ئەمە دەرفەتێكی دیكەیە كە سەرۆك بارزانی بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاو زیندووەكانی گەلی كوردستان و ئاسایشی نەتەوەییمان دەیداتە عێراق، تا بۆ عێراقی بسەلمێنێت كە ئێمە دەتوانین ئەو ڕۆڵە گرنگە ببینین، هەر بۆیە هاوپەیمانیی كردووە لەگەڵ لایەنە براوەكانی هەڵبژاردن و جۆرە ڕێككەوتن و لێكگەیشتنی لەگەڵیاندا هەیە، هاوكات لە دەست نیشانكردنی سیناریۆكانی داهاتوودا لە عێراق.

ئەم جۆرە جموجووڵانەی سەرۆك بارزانی دەچێتە خانەی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەییمانەوە لەم قۆناغەدا، دیمەنی سیاسی لە عێراق و ڕۆڵی سەرۆك بارزانی خۆی لەوەدا دەبینێتەوە كە جارێكی دیكە دەرفەت بدرێت كە سەقامگیریی ئەمنی و سیاسی بێتە ئاراوە، بەتایبەتی كە دەزانین هەژموونی دەوڵەتە ئیقلیمییەكان بەسەر عێراقدا زاڵە. دیسان دەتوانین بڵێین كە سەرۆك بارزانی گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە پرەنسیپی تەوافوق پرەنسیپێك بوو، كە دوای بیست ساڵ دەركەوت كە تا ڕادەیەك سەركەوتوو نەبوو لە پاراستنی بەرژەوەندییەكانی گەلی عێراق و چارەسەركردنی كێشە ئابووری وسیاسی و كۆمەڵایەتییەكاندا، بە پێچەوانەوە عێراقی بەرەو ئاقارێكی مەترسیدار برد. لە ئێستادا سەرۆك بارزانی لە قووڵایی ئەزموونەكانی خۆیەوە هەست بە مەترسییەكانی سەر ئەم دەوڵەتە دەكات، هەروەها بە دەرفەتی مێژوویی دەزانێت كە كورد ڕۆڵە مێژووییەكەی خۆی جارێكی دیكە ببینێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، هەڵبەتە ئەم هەڵوێستەی سەرۆك بارزانی لەوەدایە كە لێكگەیشتنی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی هەیە لەم مەسەلەیەدا، تەنانەت لەم ڕووەوە كۆمەڵگەی ئیقلیمی و نێو دەوڵەتییش حیسابێكی تایبەت بۆ پێگەی سەرۆك بارزانی دەكەن.

جۆرە گەشبینییەك هەیە لە ئاییندەی عێراقدا، كە بە دڵنیاییەوە ئەمەش كاریگەریی ئەرێنی بۆسەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆمان، هەروەها پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاو زیندووەكان و قەوارەی هەرێمی كوردستان دەبێت. لەوانەیە سیناریۆیەكی داهاتووش ئاماژە بەوە بكات كە جۆرە تەمومژییەك هەیە لە زنجیرە پەنابردنێك بۆ توندوتیژی لەلایەن ئەوانەی كە لە هەڵبژاردنەكاندا دەرنەچوون، یان هەست بەوە دەكەن كە پەراوێز دەخرێن، سەرۆك بارزانی نایەوێت كەس پەراوێز بخرێت، بەڵام دەبێت هەر كەسە بەپێی شایستەی خۆی مافی پێ بدرێت، ئەمە قۆناغی یەكەمە لە چارەسەركردنی كێشەكانی عێراق لە دیدی سەرۆك بارزانییەوە، بەڵام قۆناغی دووەم هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە، كە مەسەلەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانمان لەپێشە، هەروەها مەسەلەی داڕشتنی دەستووری هەرێمی كوردستان، هاوكات هەمواركردنەوەی یاسای كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، كە ئەمەش وا دەكات جۆرە خوێندنەوەیەكی تایبەتی بۆ بكرێت.

هەر چۆن بێت پێگە و ڕۆڵە مێژووییەكەی سەرۆك بارزانی لەم قۆناغە مێژوویەدا ڕوون و بەرچاوە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئاسایشی نەتەوەییمان و، هەنگاوەكانی بەڕێزیان بە باوەڕهێنان بە پرەنسیپەكانی ڕاستەقینەی مافە ڕەواكانی نەتەوەییمان بەو ئاراستەیە دەچن، كە بۆ پاراستنی ئاسایشی نەتەوەییمانە. دەمێنێتەوە سەر یەك خاڵ كە دەمەوێ لە كۆتاییدا ئاماژەی پێ بكەم، ئەویش نوێنەرایەتیی كوردە لە بەغدا لەسەر بنەمای لێهاتوویی و متمانە بێت پتر لەوەی لەسەر بنەمای نوێنەرایەتیی حزبی بێت، چونكە ئەزموونی بیست ساڵی ڕابردوو ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە زۆر جار ئەم جۆرە نوێنەرایەتییانە تا ڕادەیەك چ لە پەرلەمان، یان، لە حكومەت، یانیش لە دامەزراوەكانی دیكەی عێراق بەم شێوەیە نەبوون. هەروەها ئەو پۆست و شوێنانەی كە لە ئیستحقاقی كوردن لە بەغدا پڕ بكرێنەوە، چونكە پڕنەكردنەوەیان بووە هۆی ئەوەی كە هەندێ لایەن ئەمەیان بۆ بەرژەوەندیی خۆیان قۆستەوە و زاڵیش بوون، بۆیە غیاب و دووركەوتنەوەی كورد لەو شوێنانە كاریگەرییان هەبوو، هەروەها لێكترازانێك لە نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق هاتە ئاراوە، تەنانەت هەندێ لایەنی كوردی كە لە بەغدا بوون و ئەو نوێنەرایەتییانەیان هەبوو، تەنیا بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆیان كاریان دەكرد، جگە لە پارتی دیموكراتی كوردستان كە بەرژەوەندیی نەتەوەیی ڕەچاودەكرد، ئێستا هێمنی و دڵسۆزیی سەرۆك بارزانی و تێگەیشتنی بۆ كێشەكان بەو ئاراستەیە دەچن كە ئێمە بەرەو قۆناغی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی خۆمان هەنگاو دەنێین.