قسەكردن لەسەر ئەم بابەتە پێویستی بەوە هەیە كە ئاماژەیەك بە ڕێكخراوی یۆنسكۆ بكەین، كە هەر لە سەرەتای هەشتاكانی سەدەی ڕابردووەوە، گرنگیی بە بابەتی ئازادیی ڕۆژنامەوانی و بیروڕادەربڕین داوە، ئەم گرنگیپێدانە خۆی لە خاڵێكدا دەبینێتەوە، ئەویش پێكهێنانی لێژنەیەك بوو بۆ دیراسەتكردنی كێشەكانی ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندن و بیروڕادەربڕین، سەرەتا لێژنەكە پێناسەیەكی بۆ ئەم بابەتە دەستنیشان كرد، بۆچوونی ئەم ڕێكخراوە لەوەدا ئەوە بوو، كە ڕاگەیاندن ئامرازێكی سیاسی و هێزێكی ئابوورییە، لە هەمان كاتدا دەستكەوتێكی پەروەردەییە، هاوكات بزوێنەرێكی كولتوورییە و بە میكانیزمەكانی تەكنەلۆژیا ئامانجەكانی دەپێكێت، لە بەردەوامیی كارەكانیدا لێژنەكە جەختی لەوە كردەوە كە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە سەرەتای دامەزراندنیەوە ئەوەی دووپات كردووەتەوە، كە ئازادیی ڕۆژنامەگەری و بیروڕادەربڕین، وەك مافێكی بنەڕەتیی مرۆییە، لە هەمان كاتیشدا میراتگری هەموو ئەو ئازادییانەیە كە نەتەوە یەكگرتووەكان كار لە پێناویاندا دەكات، لەو ڕوانگەیەوە ماددەی(19) لە جاڕنامەی گەردوونیی مافی مرۆڤدا، كە لە ساڵی 1948 دەرچووە، ئاماژەی بەوە كردووە كە هەر كەسێك مافی ئازادیی بیروڕا و باوەڕپێكردن و وەرگرتنی زانیاری و گواستنەوەی هەیە، بە هەموو شێوازێك، تەنانەت بە ڕەچاونەكردنی سنوورەكانیشەوە، هەروەها ماددەی (19) لە ڕێككەوتنی مافی نێودەوڵەتیی مەدەنی و سیاسیی ساڵی 1968، ئاماژەی بەوە كردووە كە هەموو هاووڵاتییەك مافی ڕادەربڕین و وەرگرتن و گواستنەوەی زانیاریی هەیە، چ بە شێوەی زارەكی بێت، یان بە نووسین، لە هەر فۆرمێكی تەكنیكیدا بە ڕەچاوكردنی هەندێ لە پرەنسیپە یاساییەكان كە پەیوەستن بە ڕێزگرتن لە مافی ئەوانی دیكە و پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی، یان سیستمی گشتی و تەندروستی و ئاكاری گشتییەوە.

گرنگیدانی ڕێكخراوی یۆنسكۆ بەم مەسەلەیە لەو ڕوانگەیەوەیە، چونكە بە دامەزراوەیەكی نێودەوڵەتی هەژمار دەكرێت، لە بەر ئەوەی پەیوەندیی بە بڵاوكردنەوەی زانیارییەكان و ڕاگەیاندنەوە هەیە، هەر چەندە زۆر پسپۆڕ نییە لە بواری ڕاگەیاندن، بەڵام كار لەسەر لایەنە شارستانییەكان دەكات، بۆیە بەرنامەیەكی داناوە بە ناوی (بەرنامەی نێودەوڵەتی بۆ گەشەپێدانی ڕاگەیاندن) كە لە داهاتوودا باس لە دیراسەتی سیستمی ڕاگەیاندن و دادپەروەریی ئەم بوارە بكرێت.

لەبەر ڕۆشنایی ئەم خاڵانەی سەرەوە دەتوانین ئاماژە بەوە بكەین كە ڕاگەیاندن ئامرازێكی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییە، لە ناو دەوڵەتاندا كاریگەرە و شێوازی جۆراوجۆری هەیە، وەك خوێندراو و بیستراو و بینراو، جگە لەمەش خودی پێشكەوتنی تەكنەلۆجیا شێوازەكانی دیكەی پێشكەوتنی هێنایە كایەوە، كە بە (ڕاگەیاندنی ئەلیكترۆنی) ناسراوە. بۆچوونی جیاجیا هەروەها تیۆری جیا هەیە بۆ ئەركەكانی ڕاگەیاندن، ئەم تیۆرانە باس لە ئازادی و دەسەڵات و بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتی دەكەن، هەر چۆن بێت، ئازادیی ڕۆژنامەگەری پێویستی بە ڕێكخستنێكی دەستووری و یاسایی هەیە، تا بزانین چەند كاریگەرە، زۆر جار باس لە ڕاگەیاندن دەكرێت كە دەسەڵاتی چوارەمە، چونكە پەیوەستە بە ئازادیی دیموكراسی و ڕای گشتی و سیاسی و دەسەڵاتی سیاسی.

هەر چەندە مەسەلەی دەسەڵاتی چوارەم و ڕاگەیاندن پێویستی بە گفتوگۆ هەیە، لەبەر ڕۆشنایی پێشكەوتن و پەرەسەندنی جیهانی لە بواری ڕاگەیاندندا، ئەگەر بمانەوێت باس لە ڕاگەیاندن و ئاسایشی نەتەوەیی بكەین، پێویستە سەرەتا ئاماژە بەوە بكەین كە ئەمە لایەنی زانیاری و نهێنی هەیە، ئەم دوو لایەنەش ڕەنگە هاودژییەك پەیدا بكەن لەگەڵ ئازادیی هاتنە كایەی ڕاو زانیارییەكاندا، بۆیە ڕێكخستنی دەستووری و یاسایی بۆ ئازادیی ڕۆژنامەگەری، سەرەتا جۆرە سانسۆرێكی لە سەرە، ئەم سانسۆرە لەوانەیە پێشوەختە بێت، یان دوای بڵاوبوونەوە، وەك لە زۆر لە یاساكانی ڕاگەیاندنی دەوڵەتاندا ئاماژەیان پێ كراوە، لەو ڕوانگەیەوە و لەبەر ڕۆشنایی نهێنییەكانی زانیاریی پەیوەست بە ئاسایشی نەتەوەییەوە، سانسۆری ڕاگەیاندن تایبەتمەندیی خۆی هەیە، زۆر لە مەسەلەكانی پەیوەست بە نهێنییە سەربازی و ئەمنییەكان و، تا ڕاددەیەك ئامار و ئابووری، دەكرێ ڕاگەیاندن لە بەر پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی نەتوانێت بڵاویان بكاتەوە، ڕەنگە هاودژییەك هەبێت لەگەڵ پرەنسیپی ئازادیی بیروڕا و ڕۆژنامەگەریدا، كە یەكێكە لە بنەماكانی ژیانی دیموكراسیی دەوڵەت، بۆیە دەبێت هاوسەنگییەك هەبێت لە نێوان ئازادیی بڵاوكردنەوە و ئەو زیانانەی بەر بەرژەوەندیی ئاسایشی نەتەوەیی دەكەون، ئەمە بە ڕوونی و بە جوانی لە مەسەلەكانی بەرگریی نیشتمانی و سیاسەتی دەرەوە و بڕیارەكاندا كە لایەنی نهێنییان تێدایە، بەدەردەكەوێت، بۆیە لە زۆربەی وڵاتاندا بەپێی یاساكانیان پێش بڵاوكردنەوە پەنا بۆ شارەزا دەبرێت، یان جۆرە ڕەزامەندییەكی یاسایی، یان كارگێڕی پێویستە، ئەمەش بە چاودێریی دادگاكان ئەنجام دەدرێت. لە هەمان كاتدا سانسۆری ڕاگەیاندن لە ڕوانگەی سیاسەتەكانی ئاسایشی نەتەوەییەوە زۆر شێوازی دیكە لەخۆ دەگرێت، وەك وەرگرتنی ڕا و دیداری تایبەت و بەرنامە لە سەر بابەتەكان، یان وۆرك شۆپ و دیالۆگی هەمەجۆر. لە سەر ئەم بنەمایە پەیوەندیی ئازادیی ڕۆژنامەگەری و بیروڕا و ئاسایشی نەتەوەیی، بە پێی سرووشتی سیستمە سیاسییەكان و دیدیان بۆ ڕۆژنامەگەری و ئازادیی بیروڕا دەگۆڕێت و، لەبەر ڕۆشنایی هەندێ سیاسەتدا دەبن، هەروەها سیاسەتگەلیش هەن كە بۆچوونی خۆیان هەیە بۆ ئازادیی بیروڕاو ڕۆژنامەگەری.

ئەگەر باس لە پەیوەندیی نێوان ئاسایشی نەتەوەیی و ڕاگەیاندن بكەین، دەتوانین لە دوو ڕوانگەوە سەیری بكەین، ئەگەر لە ڕوانگەی ئاسایشەوە سەیری ڕاگەیاندن بكەین، دەڵێین كە دوو پرەنسیپ هەیە، ئەویش پرەنسیپی ئازادیی بڵاوبوونەوەی زانیاری و پرەنسیپی مافی وەرگرتنی زانیاری، هاوكات پرەنسیپەكانی پەیوەست بە بەرژەوەندییەكانی ئاسایشی نەتەوەیی، بۆیە لە ڕوانگەی ئاسایشی نەتەوەییەوە وا سەیری ڕاگەیاندن دەكرێت، كە تا چەند لە بڵاوكردنەوەی زانیارییەكان ئازادن و چۆن بپارێزرێن، لە لای خۆیەوە ڕاگەیاندن بە شێوازێكی دیكە سەیری ئاسایش دەكات، كە زانیاریی ئەمنی بڵاوبكرێتەوە، یان هۆشیاریی ئەمنی پەیدا بكرێت، یانیش ئاشناكردنی هاووڵاتیان بە دەزگا و یاسا ئەمنییەكان، بەتایبەتی لە كاتی قەیرانەكاندا مەسەلەكە زۆر گرنگ دەبێت، بۆیە ڕۆژنامەگەری و ڕاگەیاندن و بیروڕادەربڕین و ئاسایشی نەتەوەیی تەواوكەری یەكدین، كە لە ئەدەبییاتی ئاسایشدا پێی دەگوترێت: «چارەسەری تەواوكەر».

ئەمە دەروازەیەك بوو بۆ ئەوەی باس لە هەرێمی كوردستان بكەین. دیار و ئاشكرایە كە دوای ڕاپەڕینی ساڵی 1991 هەرێمی كوردستان حوكمڕانییەكی نموونەیی بەخۆیەوە بینی لەسەر ئاستی ناوچەكە، سەرەتا دەست كرا بە خۆڕێكخستنەوەی ئیداری و پێكهێنانی حكومەت و هەڵبژاردنی پەرلەمان و دامەزراندنی دەزگاكان و دەركردنی یاساكانی پەیوەست بە حزبە سیاسییەكان و كۆمەڵەكان و زۆر یاسای دیكە، ئەمە هەنگاوێك بوو بۆ دروستكردنی فەزایەكی ئازادیی بیروڕا و ڕۆژنامەگەری، ئایدیۆلۆجیەتی ئەو كاتیش پێش سی ساڵ فرە و زۆر بوون، لەوانە ئایدیۆلۆجیەتی نەتەوەیی و نیشتمانیی دیموكراسی و چەپڕەوی و ئایینی و عەلمانی، جگە لە جموجووڵێیكی سیاسی لە هەرێمی كوردستاندا، لەگەڵ دامەزراندنی ژمارەیەك لە كەناڵی تەلەڤزیۆنی و ڕادیۆ و دەرچوونی ڕۆژنامە و گۆڤاردا، بەڵام لە هەمان كاتدا چەند وێستگەیەكی تاڵ، وایان كرد كە ئەم فەزایە تا ڕاددەیەك سنووردار بكرێت، كە كاریگەریی نەرێنییان هەبوو بۆ سەر ئازادیی بیروڕا و ڕۆژنامەگەری، وێستگەكان زیاتر پەیوەست بوون بە شەڕی نەگریسی ناوخۆ، جگە لەمەش هەر شتێك ئەگەر ئاماژەی پێ بكرایە، دەبوایە پەیوەست بێت بە نهێنییەكان و بنەماكانی ئاسایش و بوونی چاودێری.

بەهەر حاڵ ئەگەر بەراوردی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ناوچەكانی دەوروبەر بكەین، دەبینین كە پانتاییەكی فراوانی فەزای ئازادیی بیروڕاو ڕۆژنامەگەری تێدایە، بە تایبەتیش دوای ئەو ڕێكار و پێشكەوتنە تەكنەلۆژییانەی بواری ڕاگەیاندن كە لە كوردستان هاتنە دی، ئەو كات لە ڕووی كادیری ڕاگەیاندنەوە ژمارەیان زۆر كەم بوو، هەروەها دەرچوو و پسپۆڕی ئەكادیمی نەبوون، بەڵام ئەزموونێكیان لە ڕاگەیاندن پەیدا كردبوو، دواتر بەشەكانی ڕاگەیاندن لە زانكۆكانی كوردستان كرانەوە، دامەزراندنی سەندیكای ڕۆژنامەنووسان، هەروەها ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان بۆ ڕاهێنانی ڕۆژنامەنووسان خولیان كردەوە و ڕۆڵی بەرچاویان بینی لە پێگەیاندنی نەك هەر كادیری بواری خوێندراو، بەڵكو بیستراو و بینراویش.

لە هەرێمی كوردستان دەزگایەك هەیە بۆ پاراستنی ئازادیی ڕۆژنامەگەری و بیروڕا، سەرەتا یاسای حزبە سیاسییەكان كە لە ساڵی 1993 لە كوردستان دەرچوو، ئاماژەی بەوە كرد كە حزبی سیاسی ڕاگەیاندنی خۆی هەیە، بە ڕەچاوكردنی هەندێ بنەما و پرەنسیپە دیموكراسییەكانی پەیوەست بە مافەكانی مرۆڤ، ئەوەی خاڵی وەرچەرخان و گرنگ بوو، دەرچوونی یاسای كاری ڕۆژنامەگەری لە كوردستان ژمارە(35)ی ساڵی 2007 بوو، كە بریتییە لە نزیكەی (14) ماددە، سەرەتا لە ماددەی(2)دا ئاماژە بۆ ئەوە كراوە كە مەسەلەی ڕۆژنامەگەری ئازادە و سانسۆری لەسەر نییە، ئازادیی بیروڕا هەیە، هەر هاووڵاتییەك لە ڕوانگەی ڕێزگرتن لە ماف و ئازادییەكان و تایبەتمەندیی ژیاندا بە پێی یاساو پەیڕەوكردنی ئەخلاقی كاری ڕۆژنامەگەری وەك ئەوەی لە میساقی شەرەفی ساڵی 1954ی فیدڕاڵییەتی نێودەوڵەتیدا ئاماژەی پێ كراوە، ئازادە، لە هەمان ماددەدا ئاماژە بەوە كراوە كە ڕۆژنامەنووس مافی هەیە زانیارییەكان بەدەست بهێنێت، ئەوانەی پەیوەستن بە بەرژەوەندیی گشتی و، بە پێی یاسا پێویستیشە ڕۆژنامەنووس ئەم زانیارییانە بپارێزێت، ئەم یاسایە مافی ئەوەشی داوە كە بە هیچ شێوەیەك نابێت دەرچوونی ڕۆژنامە قەدەغە بكرێت، یان دەستی بەسەردا بگیرێت لە هەرێمی كوردستان.

ئەوەی گرنگە ماددەی(6) ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە بەرپرسیارێتیی یاسایی هەیە لەسەر ئەو ڕۆژنامەیانەی زانیاریی نادروست بڵاودەكەنەوە، ماددەی (7)ی ئەم یاسایەش كە گرنگە، ئەوەیە كە ڕۆژنامەنووس سەربەخۆیە و تەنیا یاسا لە كارەكانی خۆیدا لێی بەرپرسیارە، لە بڵاوكردنەوەی بیروبۆچوونی خۆی و زانیارییەكاندا لێپێچینەوەی لێ ناكرێت و دەشتوانێت سەرچاوەكانی زانیاریی خۆی ئاشكرا نەكات، لە هەمان كاتدا مافی ئەنجامدانی چالاكیی هەیە، تەنانەت بەپێی ئەو یاسایە هەر كەسێك ڕووبەڕووی ڕۆژنامەنووس ببێتەوە، لێپرسینەوەی یاسایی لەگەڵدا دەكرێت، وەك چۆن ڕووبەڕووی فەرمانبەرێك دەبێتەوە، بەپێی ماددەی(8) بە بێ ئاگاداریی سەندیكا هیچ كارێك بەرانبەر ڕۆژنامەنووس ناكرێت، تەنانەت ماڵیشی ناپشكێندرێت و لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا ناكرێت، تەنیا بە بڕیاری دادگا نەبێت، كە دەبێت سەندیكاش لەمە ئاگادار بێت.

لە هەمان كاتدا لەم یاسایەدا ئاماژە بە زۆر پرەنسیپی گرنگ كراوە، كە هەر شتێك لەژێر دەستی ڕۆژنامەنووس بێت، نابێتە بەڵگە، بەڵكو دەبێت بۆی بپارێزدرێت، چونكە ئەركی ڕۆژنامەنووس گەڕانە بە دوای زانیاریدا، تەنانەت ئەگەر نەوەد ڕۆژ بە سەر هەر نووسین و زانیارییەكیدا كە بڵاوی بكاتەوە، ڕەت ببێت، مافی لێپرسینەوەی لەگەڵدا نییە، بەڵام ماددەی(9) ئاماژە بە سزاو پێبژاردن دەكات بۆ ڕۆژنامەنووس ئەگەر بابەتێكی بڵاوكردەوە كە ببێتە هۆی پەیدابوونی هاودژی لە نێوان تاكەكانی كۆمەڵگەدا، یان دژ بە پرەنسیپەكانی ئایین و نیشتمان، یانیش بابەتێك بێت بە زانیاریی ژیانی تایبەتیی هاووڵاتیان، یان تەشهیركردن بە خەڵك و پێشێلكردنی میساقی شەرەفی فیدڕاڵیی نێودەوڵەتی، هەروەها بەپێی ماددەی (10)، ئەم یاسایە بە سەر بڵاوكراوەكانی زانكۆكان و سەنتەرەكانی توێژینەوەی زانستیدا جێبەجێ ناكرێت، بەڵام بەپێی ماددەی (11) هەر زانیارییەك لە سەرچاوەكانی دەرەوەی هەرێم وەرگیرا و بڵاوكرایەوە، ئەوا تووشی لێپرسینەوە دەبن.

ئەم یاسایە خۆی لە خۆیدا وەرچەرخانێك بوو. دەمەوێ ئاماژە بە نووسەرێكی ئێرانی بكەم كە ناوی (ماشاڵا شەمس ئەلواعزین)ـە، سەرۆكی سەنتەرێكی دیراسات و توێژینەوە بوو، كاتێ سەردانی كوردستانی كرد، گوتی: ئێوە یاسایەكی بەرچاو و پێشكەوتووتان هەیە، دەبێت بیپارێزن، بەڵام ئەم نووسەر و ڕۆژنامەنووسە ئێرانییە ئێستا لە زینداندایە، چونكە یەكێكە لە ڕیفۆرمخوازانی ئێران، كە لە سەرەتای دەیەكانی ئەم سەدەیە زیندانی كراوە.

یاسایەكی دیكە دەرچوو لە هەرێمی كوردستان ئەویش یاسای خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی گەیاندن بوو لە هەرێمی كوردستان، بە ژمارە (6) ساڵی 2008، مەبەست ئەنتەرنێت و بەریدی ئەلكترۆنی و ئەم بابەتانەیە، كە ئەگەر خراپ بەكارهێنران، بە شێوەیەك كاریگەریی نەرێنی هەبێت بۆ سەر مافی هاووڵاتیان، ئەوا كەسی ئەنجامدەر سزای بەسەردا دەسەپێندرێت، ئەم یاسایە گرنگ بوو، ئەركی زۆری خستە سەر ئەو كۆمپانییانەی كە پەیوەستن بە ئامێرەكانی ڕاگەیاندن لە كوردستان و، ئێستاش لە لایەن دادگاكانەوە جێبەجێ دەكرێت.

بە گرنگی دەزانم ئاماژە بە دوو یاسای دیكەی گرنگ بكەم لە هەرێمی كوردستان، ئەویش یاسای ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان ژمارە (4) ساڵی 2011، ئەم یاسایە لە بواری ئازادیی ڕۆژنامەگەریدا چەند خاڵێكی گرنگی تێدایە كە پەیوەستن بەم بابەتە، پرەنسیپەكانی ئەم یاسایە بریتییە لە پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری و بنچینە و پرەنسیپە دەستووری و یاساییەكان، هەروەها كۆكردنەوەی زانیاری و شیكردنەوەیان، ئەوانەی كە مەترسیدارن بۆ ئاسایشی هەرێم، پاراستنی هەرێم لە تاوانی مەترسیدار، ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و زۆر بابەتی دیكە كە لە دەسەڵاتی ئەم ئەنجومەنەدایە.

بەپێی یاسای ژمارە(5)ی ساڵی 2011ی یاسای دەزگای ئاسایشی گشتیی هەرێم، دەزگاكانی ئاسایش دەسەڵاتیان هەیە لە ڕوانگەی ئەوەی پەیوەستە بە قەوارەی ئازادیی ڕۆژنامەگەریی و دەربڕینی بیروڕا، ئەویش پاراستنی ئازادییەكانی گشتی و تایبەت بە پرەنسیپە دیموكراسییەكانی مافی مرۆڤ و ئاسایشی دامەزراوە دەستووری و یاساییەكانی هەرێم، هاوكات كەسایەتی و پاراستنی ئاسایشی كاری سیاسی و پیشەیی و كولتوور و كەلەپووری هەموو پێكهاتەكان لە كوردستان، كۆكردنەوەی زانیاری و چاودێریكردنی ئەو جموجووڵانەی كە دژ بە ئاسایشی هەرێمی كوردستانن، بەجێهێنانی سەقامگیریی و ئاسایشی كۆمەڵایەتی، شتێكی گرنگتر كە بریتییە لە پاراستنی ئەمن و نهێنیی ئامێرەكانی هاتوچۆ و بابەتی دیكە، بە پێی ئەم دوو یاسایە دەزگاكانی ئەمن دەسەڵاتیان هەیە كە كار لەسەر ئەم لایەنە بكەن.

یاسایەكی دیكەی گرنگ لەم ڕوانگەیەوە لە كوردستان دەرچوو، ئەویش یاسای مافی دەستكەوتنی زانیاریی ژمارە(11)ی ساڵی 2013 یە، ئەم یاسایە زۆر خاڵی گرنگی تێدایە، لە ڕوانگەی نزیكەی(22) ماددەوە ئاماژەی بە مافی وەرگرتنی زانیاری و بڵاوكردنەوەی كردووە، بە ڕەچاوكردنی ئەوەی كە زۆر گرنگە، ئاماژەكردنە بە ماددەیەك، ئەویش ماددەی(14)ی یاساكەیە، ئەو زانیارییانەی كە پەیوەستن بە نهێنیی تایبەت بە بەرگری و ئاسایشی هەرێم، یان ئەو زانیارییانەی ئاشكرا دەبن و كاریگەرییان هەیە بۆ سەر ڕێڕەوەی ژیانی سیاسی لە هەرێم، یان ڕێڕەوی لێكۆڵینەوە لە هەندێ مەسەلە، یان پێشێلكردنی كێبڕكێی ڕەوا، یان مافەكانی دانەر و زانیاریی دۆسێی كەسەكان، كە تایبەتن بە خوێندن، پزیشكی، فەرمانبەرێتی، یان ژمێرە بانكییەكان، یانیش نهێنییە پیشەییەكان، بەدەر لەمانە مافی وەرگرتنی زانیاریی هەیە بەپێی هەندێ میكانیزمی ئەم یاسایە، لە دەرئەنجامدا دەگەینە چەند ڕاستییەك دەربارەی ئازادیی ڕۆژنامەگەری و دەربڕینی بیروڕا، لەسەر ئەو بنەمایەی كە دەبێت هاوسەنگییەك هەبێت لە نێوان ئەو ئازادییە و بەرژەوەندییەكانی ئاسایشی نەتەوەییدا، لەو ڕوانگەیەوە كە هیچ لایەنێك بەسەر لایەنەكەی دیكەدا زاڵ نەبێت و ڕەچاوی هەردوولا بكرێت، ئەوەی چاودێرە بۆ ئەم مەسەلەیە دەزگا پەیوەندیدارەكانە، بەڵام بڕیاری یەكەم و كۆتایی بۆ دادگا دەگەڕێتەوە، كە بەپێی پرەنسیپی سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری تەنیا یاسا بەسەریدا سەروەرە، ئەو دەتوانێت هەموو كێشەیەك كە لەم ڕووەوە ڕوودەدات، چارەسەری بۆ دەستنیشان بكات.