پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە، قۆناخێكی مێژوویی و گرنگی هەر نەتەوەیەكە كە لە ماوەیەكی پێوانەییدا ئیرادە و توانای نەتەوە بۆ خۆبەڕێوەبردن و دەوڵەتداری پیشانی جیهان دەدات. نەتەوەی سەركەوتووش لە پرۆسەی بونیادنانی نەتەوەو دەوڵەتداریدا لاسایی هیچ سیستمێكی سیاسی ناكاتەوە، بەڵكو ئیرادەی نەتەوە دەبێتە ئەو هێزە داهێنەرەی كە شێوازیكی تازەی سیستمی دەوڵەتداری دروست دەكات و ئەو شێوازە تازەیەش دەبێتە ئەو ناسنامەیەی كە ئیرادەی نەتەوە لەسەر ئاستی سیستم و دەوڵەتداری لە جیهاندا پێناسە دەكاتەوە.
لە پرۆسەی بونیادنانی نەتەوەدا، كەمن ئەو نەتەوانەی كە توانیویانە سەركەوتووانە ئیرادەی خۆیان بگۆڕن بۆ ئەو هێزە داهێنەرەی كە شێوازێكی تازەی سیستمی حوكمڕانی و دەوڵەتداری پێ دابهێنن، هەر بۆیە ئەو نەتەوانەی كە سیستمی نەتەوەكانی دیكەیان كۆپی كردووە و پشتیان بە راوێژكاری بیانی بەستووە بۆ كۆپێكردنەوەی هەر سیستمێك، ئەوجا ئەو سیستمە (لیبڕاڵ دیموكراتی جیهانی، كاسۆلیكی رۆژئاوا، كۆمۆنیستی یەكێتی سۆڤیەتی پێشان، یان دەسەڵاتخوازی نەرمی رووسیا و چین و...هتد) بووبێت، ئەوا لەبەر ئەوەی نەتەوە پشتی بە ئیرادەی خۆی نەبەستووە و نەیتوانیوە ئیرادەی نەتەوە لە پرۆسەی حوكمڕانیدا بەرجەستە بكات، ئەوا لە پرۆسەی حوكمڕانی و بونیادنانی نەتەوەشدا شكستی هێناوە.
پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە لەگەڵ پرۆسەی حوكمڕانیی دەوڵەتدا دەستپێناكات، بەڵكو شانبەشانی دەستپێكی حوكمڕانیی سەركەوتوو دێتەبوون، لەگەڵ دەستپێكردنیشی بە كەلتوور و كەلچەری نەتەوە هەنگاوی خێرای ئەوتۆ دەبڕێت كە نەتەوەكانی دیكە دوچاری سەرسامبوون دەكات، ئەم میتۆدە تەواو پێچەوانەی ئەو بۆچوونەیە كە تەنیا حوكمڕانیی سەركەوتوو لە سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی رۆژئاوا پێناسە دەكات و، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە حوكمڕانیی سەركەوتوو پێویستی بە كامڵبوونی كەلتوور و كەلچەری دیموكراتی هەیە. نەخێر، ئەزموونە سەركەوتووەكانی پرۆسەی حوكمڕانی و بونیادنانی نەتەوە سەلماندوویانە كە حوكمڕانیی سەركەوتوو تەنیا بە كەلتوور و كەلچەری لۆكاڵیی نەتەوە دەبێتە شێوازێكی داهێنەرانەی سیستمی حوكمڕانییەكی سەركەوتوو.
لە مێژووی حوكمڕانیی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتیدا، ئەم سیستمە هەتا ئەو كاتە سەركەوتوو بووە، كە تایبەت بووە بە دەوڵەتانی رۆژئاوای كاسۆلیكی، هەر بۆیە ئەگەر سەیری تەوژمی سێیەمی دیموكراتی بكەین، كە بە یۆنان و ئیسپانیا و پۆرتوگال لە حەفتاكانی سەدەی رابردوو دەستی پێكرد، دەبینین هەتا رووخانی دیواری بەرلین لە 9ی 11ی 1989 هەر بەرەو لوتكە هەنگاوی هەڵدەگرت، بۆ ئەوەی وەك باشترین سیستمی حوكمڕانی بۆ هەموو جیهان پێناسە بكرێت..
ساموئیل هنتنگتن كە هەر خۆی خاوەنی بیرۆكەی (تەوژمی سێیەمی دیموكراتییە) كە سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی وەك تاكە سیستم بۆ حوكمڕانی لە جیهان خۆی راگەیاند، كتێبی (پێكدادانی شارستانیەتییەكان)ی نووسی، ئەم پێشبینییەی هنتگتن 10 ساڵ پێش كارەساتی 11ی سێپتەمبەر بوو، هەر بۆیە ئەم كارەساتە گەورەیە بووە سەرەتای راگەیاندنی (پێكدادانی شارستانیەتییەكان) و ئەم كارەساتە بووە قۆناخێكی دابڕان لە میژووی دەوڵەتانی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتیی رۆژئاوا و جیهانی دابەش كرد بۆ دوو قۆناخ (جیهانی پێش 11ی سێپتەمبەر و جیهانی دوای 11ی سێپتەمبەر)، ئەم دابڕانە بووە دابڕانێكی فیكریش، ئەمەش بەو مانای چیدیكە جیهانی دوای 11ی سێپتەمبەر بە فیكر و بیركردنەوەی جیهانی پێش 11ی سێپتەمبەر بەڕێوە ناچێت و دەبێت بیر لە شێوازێكی تازەی فیكر و بیركردنەوەی حوكمڕانی لە جیهاندا بكرێتەوە. هنتنگتن دوای كارەساتی 11ی سێپتەمبەر و ئەو وەرچەخانە گەورەیە، بیركردنەوەی ئەوەی دروست بوو كە كتێبی (ئێمە كێین؟) بنووسێ، لەم كتێبەدا هنتگتن بە ئاستێك دەگەڕێتەوە بۆ كەلتوور و كەلچەری ئەنگلۆسەكسۆنی، كە هاووڵاتیانی ئەمریكا بۆ (نیشتەجێبوو و پەنابەران) پۆلێن دەكات، هەروەها بوونی دوو زمانی سەرەكیی (ئینگلیزی و ئیسپانی) وەك دوو زمانی فەرمی لە ئەمریكادا رەتدەكاتەوە و هۆكاری كارەساتی 11ی سێپتەمبەریش گرێدەداتەوە بەوەی (ئەمریكییەكان نازانن خۆیان كێن). بەپێی ئەو پێناسەی كە هنتگتن بۆ ئەمریكییەكانی كردووە و پێویستە خۆی بە خاوەنی ئەمریكا بزانێت، ئەو ئینگلیزانەن كە دوای دۆزینەوەی ئەمریكا لەوێ نیشتەجێ بوون و بە كەلتوور و كەلچەری ئەنگلۆسەكسۆنی ئەو وڵاتەیان بونیاد ناوە، ئێستاش نابێت كەلتووری دیكە بوونی هەبێت و نابێت زمانێكی دیكە هاوشانی زمانی ئینگلیزی لە ئەمریكادا بوونی هەبێت.
هەروەها كارەساتی 11ی سێپتەمبەر گەلێك نووسەر و بیرمەندی تووشی شڵەژانێكی ئەوتۆ كرد، كە وەك لە فەرید زەكەریا ئەو پرسیارەیان كرد (بۆچی رقتان لێمانە؟) ئەمەش بەو مانایەی دەبێت ئەو رقە چەند ئەستور بێت دژی رۆژئاوا كە بگاتە ئەوەی بەو شێوە هەر دوو تاوەری بارزگانی جیهانی بتەقێندرێتەوە و لەماوەی یەك كاتژمێردا زیاتر لە 5000 كەس بكاتە قوربانی، وەڵامی ئەم پرسیارە زۆر بە راشكاوانە بیرمەندی ئەمریكی جۆن میرشامێر لە تازەترین كتێبیدا بە ناونیشانی: ( گەورەترین وەهم: خەونی لیبڕاڵیزم و واقیعی نێودەوڵەتی - Great Delusion: Liberal Dreams and International Realities)، داوەتەوەو، لەم كتێبەدا كە 25ی ئەیلوولی رابردوو بڵاوكراوەتەوە، میرشامیر جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ناكرێت هەژموونی لیبڕاڵیزم ببێتە بناخەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، هەر ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی كە لیبڕاڵیزم لەسەر ئاستی دەرەوە شكست بهێنێت و ئەمەش ئەو وەهمە گەورەیە بوو كە لە دوای ساڵی 1991ەوە ئەمریكا كردبوویە بەردی بناخەی سیاسەتی دەرەوەی. لەمەش زیاتر گەیشتنی جۆن میرشامیر بەو ئاكامەی كە هەوڵدان بۆ هەناردەكردنی سیستمی سیاسی (لیبڕاڵ دیموكراتی) بەو شێوەیەی كە ئەمریكا ئامانجی بوو بە هەموو جیهاندا بڵاوی بكاتەوە، بێجگە لە وەهمێكی گەورە، شتێكی دیكە نییە و لەگەڵ واقیعی نێودەوڵەتی یەك ناگرێتەوە، هەر ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی لیبڕاڵیزم لە دەرەوەی ئەمریكا شكست بهێنت.
كەواتە ئەم میتۆدە ئەوەمان پێدەڵێت، پرۆسەی حوكمڕانی، پرۆسەیەكی بیركردنەوەی لۆكاڵییە بۆ دابینكردنی خواست و ویستی هاووڵاتیانە بەر لەوەی باس لە مافەكانی دیكە بكرێت، بە واتایەكی دیكە خواست و داواكاریی خەڵك بەر لە هەر شتێكی دیكە بریتییە لە دابینكردنی خزمەتگوزاریی بنەڕەتی و دابینكردنی ژینگەیەكی سەقامگیر بۆ ژیانێكی خۆشگوزەران، ئەمەش واتە هاووڵاتی یەكەمجار بە زمانی (خواست و داواكاری) لەگەڵ پرۆسەی حكومەت و حوكمڕانی قسە دەكات و دوای ئەمە بە زمانی (ماف) داوای مافەكانی خۆی لە حكومەتەكەی خۆی دەكات، سەبارەت بەم لایەنە بیرمەندی گەورەی ئەمریكی جۆن راولز لە كتێبی (دادپەروەری وەك ویژدان - Justice as Fairness) باس لەوە دەكات، خواستە سەرەكییەكانی ژیانی مرۆڤ دەبێت وەك یەكێك لە مافەكانی مرۆڤ سەیر بكرێت و نەكەوێتە چوارچێوەی سیاسەتی بازاڕ و ململانێی دیموكراتییەوە، ئەو پێداویستییە سەرەكییانەش كە هەموو تاكێك پێویستی پێیەتی، وەك (نیشتەجێبوون، خوێندن، چاودێریی تەندروستی، ئاوی خواردنەوەی پاك و .. هتد). راولز ئەمانە بە بناخەی حوكمڕانیی سەركەوتوو دەزانێت و هەوڵی داوە ئەو فێڵانە راست بكاتەوە كە بە درێژایی پیادەكردنی سیستمی دیموكراتی لە كۆنتراكی كۆمەڵایەتی لە نێوان خەڵك و فەرمانڕەوادا گرێدراوە.
ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە خوێندنەوەیەك بۆ نەخشەی سیاسیی هەرێمی كوردستان لە دوای هەڵبژاردنەكانی 30ی ئەیلوولی رابردوو بۆ هێزە سیاسییەكانی كوردستان بكەین، ئەوا خەڵكی كوردستان كە متمانەی 45 كورسیی پەرلەمانی لەكۆی 100 كورسی بە پارتی دیموكراتی كوردستان بەخشیوە، ئەم متمانەی بەو دروشمانە داوە كە پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكان بانگەشەی بۆ دەكرد، دروشمەكانیش هەموویان بریتی بوون لەو خواست و داواكارییانەی كە خەڵكی كوردستان كە پێش مافەكانی دیكە داوای دەكات، هەر بۆ نموونە دروشمەكان بریتی بوون لە (بونیادنانی كوردستانێكی بەهێز، حوكمڕانییەكی سەركەوتوو، نەهێشتنی فەوزای سیاسی، بەرگریكردن لە كوردستان و...هتد)، هەموو ئەمانەش دەبنە بناغەیەك بۆ ئەوەی بەرنامەی حوكمڕانیی پارتی دیموكراتی كوردستان ببێتە بنەمای ئەو حوكمڕانییە سەركەوتووەی كە لە گەڵیدا هاوشان پرۆسەی بونیادنانی نەتەوەش دەستپێدەكات.