سوپاى ده سه لات
سه‌لام عه‌بدوڵڵا
سوپای عێراقی لەلایەن بەریتانیاوە لە 1921/1/6 دامەزرا بۆ جێگرتنەوەی سوپای عوسمانی تێكشكاو لە جەنگی یەكەمی جیهانیدا، بەو پێیەی ئەم سوپایە بتوانێ لە داهاتوودا دەوڵەتی تازە دروستكراو بپارێزێ لە مەترسی دەرەكی.
شایانی باسە هەر لەو سەرەتایەوە كورد ئەگەرچی بە زۆرەملێش لكێندرابوو بە عێراقی تازەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەفسەرانی كورد كە تازە لە دەوڵەتی عوسمانی كە ببوە توركیای ئەمڕۆ ڕۆڵی گرنگیان لە دامەزراندن و مەشقپێكردنی ئەو سوپایەدا گێڕاو ئەفسەرانی لێهاتووی وەكو تۆفیق وەهبی بەگ و موحەمەد ئەمین زەكی و دەیان ئەفسەری پلەی باڵای هەر لەسەرەتاوە بەشدارییان لەو سوپایەدا كرد. بەریتانیەكان هەر لەسەرەتاوە گرنگییەكی زۆریان بەو سوپایەدا بەو هیوایەی ئەو سوپایە ببێتە هەوێنی دروستبوونی نەتەوەی عێراق، بەڵام لەو هەوڵەیدا سەركەوتوو نەبوو، چونكە ئەو سوپایە هەر لەسەرەتاوە مۆركی مەزهەبی و تاك نەتەوەیی بەخۆیەوە بینی، بۆیە نەیتوانی هیچ ڕۆڵێك لەو پلانەدا بگێڕێ و بەپێچەوانەوە ئەو سوپایە بوو بە داردەستی دەسەڵات-هەر كێیەك بووبێ-و دژ بە گەلانی عێراق و بەتایبەتی كورد دەوەستا، چونكە هەر لە شۆڕشەكانی شێخ مەحموودی نەمر تا دەگاتە شۆڕش و ڕاپەڕینەكانی بارزان سوپا كوتەكی سەرەكی دەستی حكومەتە جیاجیاكان بوو و هەردەم لە سەنگەری ئەواندابوو. ئەگەرچی ئینگلیزەكان دەیانویست ئەم سوپایە بكەنە سوپایەكی نیشمانی و بۆ پارێزگاریكردنی وڵات وەك لە وڵاتانی پێشكەوتوو، بەڵام هەر لە سەرەتایەوە سوپا بووە ئالەتێك بەدەست دەسەڵاتەوە و بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆی بەكاری دەهێنا، چونكە لە هەموو كێشەكاندا هەر پشتی دەسەڵاتی دەگرت هەتا ئەگەر دەسەڵاتداران كودەتاچیش بوونایە.
لەپاش كودەتا عەسكەرییەكەی تەمموزی 1958 تا 33002 ڕووخانی ڕژێم هەمیشە بەدەست ئەفسەرە باڵاكانی سوپاوە بووە و تەنانەت سەدامیش وەك فەرماندەیەكی سەربازی و بە بەرگ و ناونیشانی سەربازییەوە حوكمی دەكرد.
هەرچەند دوای 2003 كورد ڕۆڵێكی گەورەی لە زیندووكردنەوەی ئەو سوپایەدا گێڕاو و بڕیاربوو لە 17٪ بدرێتە كورد، بەڵام حكومەتی نوێ هەر زوو پاشگەز بووە و جارێكی دیكە سوپای عێراقی ڕەنگی مەزهەبی و تائیفی گرتەوەو هەڵوێستی دوژمنكارانەی لەگەلەكەمان گرتەوە كە دوا نمونەی لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017دابوو.
ئەو سوپایە هەرگیز نەبووە سوپایەك بۆ كورد و بەپێچەوانەوە هەمیشە لەبەرەی دژە كورد بووە هەركاتێك هەلی بۆ ڕەخسابێت ڕۆڵی لە هێرش و قڕكردنی كورددا دیوە و نموونەی شاڵاوی ئەنفالەكان و ژەهربارانی شارەكانمان نموونەی بەرچاو و حاشا هەڵنەگرن، هەربۆیەش پێناچێ كورد بە ئاهەنگێڕان بۆ ئەو جۆرە سوپایە دڵخۆشبێ.
