باوكی ڕەحمەتیم هەرچەندە نەخوێندەوار بوو، بە بەردەوامی هەوڵی دەدا و پشتگیری دەكردین كە بەردەوام بین لە گەڕان بە دوای زانستدا و زیاتر ئامادەی بەرەو رووبەڕووبوونەوەی كێشەو چەرمەسەرییەكانی ژیانمان بین. لەو میانەیەدا، بیرمە باسی كەسایەتیەكی دەكرد بە ناوی “خدری زیندە“ كە زۆر بە ژیر پێناسە كرابوو. بە واتەی باوكی ڕەحمەتیم، كە لەم كەسایەتیە ژیرەیان پرسیوە، ئەو هەموو عەقڵەی لە كوێوە هێناوە، لە وەڵامدا وتوویەتی: هەر عەقڵەی لە خەسارێك!
هەرچەندە كە ئێستا چاو بەو وەڵامەدا دەخشێنمەوە، مەبەستی باوكم دەبێت ئەوە بووبێت كە ئەگەر هەڵەیەكمان كرد، لێوەی فێر ببین و لە داهاتووودا هەمان هەڵە نەكەینەوە، ئەمەش وەك قسەی نەستەق لە گشت كەلتوورە كۆمەڵایەتییەكاندا بە شێواز و ڕستەی جیاواز لە نەوەكاندا گوازراوەتەوە. هەرچەندە ئەگەر چاوێكی كەی پێدا بخشێنینەوە، ئەگەر هەر عەقڵەی لە خەسارێكمانەوە فێر ببین، هەتا كۆتایی تەمەنمان، هێندە فێر نابین كە لە چەرمەسەرییەكانماندا فریامان بكەوێت، بەڵام لەم سات و وەختانەدا زانیارییەكان هێندە بە ئاسانی بەردەستن، دەكرێت لە خەسارەی لایەنانی كەشەوە فێری عەقڵەكان ببین تەمەنی بە ئاگابوونمان كورت بكەینەوە.
لە ڕوانگەیەكی دیكەوە، یەكێك لە پێناسە سەرەكییەكانی كۆمەڵگەیەكی ڕەسەن ئەوەیە كە مەترسیی دەرەكی و تەنگژە و نەهامەتی بەشەكانی لەیەك نزیك دەكاتەوە و بۆ ڕزگار بوون لە قەیرانەكان پێكەوە كار دەكەن. ڕەسەنایەتیی كۆمەڵگەی كوردستانیش مێژوو سەلماندوویەتی و هەر لەو ڕوانگەیەشەوە هیوادارم ئەم قەیرانانەش ببنە هۆكاری لەیەك نزیكبوونەوەمان و پێكەوە كار لەسەر چارەسەرەكان بكەین بۆ دەربازبوون لەم قەیرانەی كە زیاتر گروپە تیرۆریستەكانی داعش و دابەزینی بەرچاوی نرخی نەوت بەرپرسن لێی و نەك هەر كوردستان بەڵكو گەلێك وڵاتانی تریشی گرتۆتەوە (بڕوانە پەراوێزەكانی ٧ و ٨).
لە دەستپێكی 2014دا ڕاپۆرتێكم بڵاوكردەوە كە پاڵپشت بە ئەزموونی سەدان وڵاتی سەركەوتوو و هەزارانی لەناوچوو گشتیان لە بارودۆخی جیاوازدا و ئەوەی پێناسەی بەردەوامی و مانەوەی كردوون، بەرپاكردنی سیستمێكی ئابووریی گشتگیر و دوور لە قۆرخكاری و باوەشكردنەوە بۆبەهرەداران و توانا مرۆییەكان [5] بووە و لێوەی چەند پێشنیارێكی گرنگم خستە بەرچاو.
جێگای داخە كە زۆربەی ئابووریناسان و پسپۆڕانی جیاجیا لە میدیاكاندا لە دۆخی ئابووریی هەرێم دەكۆڵنەوە و پێشنیاری هەمەجۆر دەكەن، تەنیا لە ڕوانگەی تەسكی ئابوورییەوە و بێ ئەوەی گرنگی بە ‘ئابووریی سیاسی’ و ‘ئابووریی كۆمەڵایەتی’ بدەن. بۆ نموونە، هەوڵە پیرۆزەكانی سەربەخۆیی ئابووری دەبەستنەوە بە نەبوون و كورتهێنانی مووچە و شانبەشانی پشنیارە تازەكەی بەڕێز عەبادی كە ئەگەر خۆمان بەدەستەوە بدەین، مووچەمان بۆ دابین دەكات! ئەوە لە بیر خۆیان دەبەنەوە كە گشت نەهامەتییەكانی ئێمەی كوردستانی لە سەد ساڵەكانی ڕابردوودا ئەوە بووە كە بەشێك بووین لە وڵاتێكی نامۆ كە ئێستا تەنانەت ناوەكەی خۆیشی لەدەست داوە. لەناوخۆشماندا ئابووریناسان و سیاسەتمەداران لە پێناو زیادكردنی داهاتی هەرێمدا، ئاماژە بە سەپاندنی باج دەكەن و پاساوی هەبوونی لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا دەهێننەوە و ئەوە لە بیرخۆیان دەردەكەن كە سیستمی بەڕیوەبردنی وڵات لای ئێمە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی لە ڕیشەوە جیاوازن لە سیستمی وڵاتە پێشكەوتووەكان، هەر وەك لە ڕاپۆرتێكمدا لەسەر بنیادنانی نیشتمانی لە ساڵی 2012دا بڵاوم كردەوە [3] ئاماژەم پێ كردووە. هەر ئەو جیاوازییەیە كە ڕۆڵی سەرەكی بینیوە لە پەروەردەی هێزێكی كاری داهێنەر و ئابوورییەكی گەشەدار وبەردەوام و سەركەوتووی لەو وڵاتانەدا چەسپاندوە.
هەرچەندە پێویستیی هەبوونی كۆدەنگیی تەواو دەبیسترێت لە گشت لایەنەكانەوە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانەكان، بەڵام كۆ هەنگاوی هێشتا لە چاوەڕوانیدایە و گرنگە بۆ لە دەستنەدانی دەرفەتە مێژووییەكەی بۆمان لە مەیداندایە، خۆمان بە كارەكانەوە سەرقاڵ نەكەین كە هەرچەندە گرنگ بن، كاتیان شیاو نەبێت، سەرقاڵمان بكات و لە ڕێگا لامان بدات، وەك شەڕەكەی دەستووری هەرێم كە هێشتا سنوورێكی دیاریكراومان نییە (بڕوانە ڕاپۆرتی ژمارە 10 لە پەراوێزەكاندا).
پێشنیارەكان:
1. هەرچەندە لەم ساتانەدا چەندین پێشنیار لە میدیاكاندا تاوتوێ كراون بە مەبەستی چارەسەری قەیرانەكان، گرنگە ئەو پیێشنیارانە لێكۆڵینەوەیان بۆ ئەنجام بدرێت و تەنیا چاو لەسەر ئەوانە نەبێت كە دەكرێ سوودێكی هەنووكەییان هەبێت بۆ چارەسەری كێشەكان، بەڵام لە مەودایەكی كەمدا كێشەی زیاتر لە پاش خۆیانەوە بەجێ بهێڵن، هەر وەك ئەوەی تەنیا قەرز بكەین بۆ دابینكردنی مووچەی چەند مانگێك. لە ڕاپۆرتێكدا كە لە دەستپێكی 2012دا بڵاوم كردوەوە [2]، پێشبینیی ئەوەم كرد كە حكومەتی بەغداد بەشە بودجەی هەرێم دەبڕێت و سەرمایەدارەكانمان لەو ساتە سەختانەدا فریامان دەكەون و ئەو سەرمایەدارەی پێشەنگ دەبێت، ناوی بە ئاڵتوون لە مێژوودا تۆمار دەكرێت. ئەوا ماوەیەكی زۆرە بەشە بودجەكەمان بڕاوە، بەڵام هێشتا سەرمایەداران بەو شێوازە نەهاتوونەتە مەیدان. لێرەدا من بە هیچ شێوازێك بە تەندروستی نازانم كە كۆمپانیاكان سەرمایەكانیان بخەنە ژێر دەستی حكومەتەوە، هەتا بەكاری بهێنن بۆ دابینكردنی مووچە، هەتا ئەویش تەواو دەبێت و سەرمایەدارەكانمان مایەپووچ دەبن. ئەوەی كە لە رووی چەمكەكانی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتییەوە دروستە، با بە هاوكاریی حكومەت بكەن، كۆمپانیاكان بە پێی ئەزموون و سەرمایەی خۆیان كار لەسەر دامەزراندنی كۆمپانیاكانی سەر بە كشتوكاڵ و ئامێرەكان و نەوت و كیمیاسازی بكەن و ئەوانەی پێویستن لە ناو هەرێمدا بایەخی پێبدەن. دەكرێت هاوكاریی حكومەت بە شێوازی دابینكردنی هێزی كار بێت بە گواستنەوەیان لە كەرتی گشتییەوە بۆ كەرتی تایبەت و بە هەماهەنگی لەگەڵ كۆمپانیاكاندا بە شێوازێك كە حكومەت پابەندی بەردەوامی پێدانی مووچەكانیان بێت، هەتا ساڵێك، یان شەش مانگ و لە كەرتی گشتیشدا ڕاژەكانیان بەردەوام بێت. پڕۆژەیەكی تۆكمەش لە لایەن وەزارەتی پلاندانانەوە لە هەنگاوە كۆتاییەكانیدایە بە هاوكاریی بانكی جیهانی بۆ دامەزراندنی سیستمی پاراستنی كۆمەڵایەتی كە تێیدا ڕاژەی كارمەندانی كەرتی تایبەت هەژمار بكرێت بە هاوتای كارمەندانی كەرتی گشتی.
هەرچەندە ئەم پێشنیارە دەكرێت پێویستیی بە سەرمایەیەكی زۆر و كاتی زیاتر بێت بۆ گەیشتن بە وادەی بەرهەمهێنان، بەڵام گۆڕانێكی ڕیشەیی ئەنجام دەدات و كوردستان بەرەو قۆناغێكی تازەی هاوكاریی كەرتی گشتی و تایبەت دەبات و بەشێكی دیاری هێزی كاری بێكار لە كۆڵ حكومەت دەكاتەوە و تواناكانیان بە باشی دەخرێتەگەڕ. بۆ ئەمەش دەكرێت كۆمپانیا زەبەلاحەكانی نەوت كە ئێستا لە هەرێم سەرقاڵی دەرهێنانی نەوتن، هاوكاری كۆمپانیا خۆماڵییەكان بكەن لە دامەزراندنی كۆمپانیاكان و وەبەرهێنانی كاڵا نەوتییەكان، ئەمەش كوردستان لە وەبەرهێنەری نەوتەوە دەخاتە لیستی بەكارهێنەرەكانیشیەوە و گشت لایەنەكان لێی سوودمەند دەبن. ئەم هەنگاوەش، پێویستیی بە پێداچوونەوەی یاسای وەبەرهێناندا هەیە هەتا باشتر دۆستی وەبەرهێنەران بێت.
2. لەو ڕاپۆرتەدا كە لە گۆڤاری ئابووریی سیاسیدا بڵاوم كردۆتەوە [11]، باسی گرنگیدان و پشتگیری كردنی كۆمپانیا بچووكەكان و باوەشكردنەوەی حكومەتە بۆ بەهرەداران و پاراستنی بیرۆكەكانیان و پشتگیرییان لە دامەزراندنی كۆمپانیا بۆ وەبەرهێنان و كردنەوەی بنكەی پشتگیری لە زانكۆكاندا و پەیڕەوكردنی یاسایەكی گشتگیر لە گشت كارەكاندا. وردەكاریی زیاتر لەو بڵاوكراوەیەدا بەدەست دێت، بەڵام ئەوەی گرنگە ئاماژەی پێ بكرێت، كە پرۆژە و كاركردنی بەم شێوازانە زۆر پێویستن بۆ ئاشتكرنەوەی كۆمەڵگە و هەستكردنیان بەوەی كە حكومەت هی هەموانە و هەموومان پێكەوە هاوكار دەبین لە تێپەڕاندنی تەنگەژەكان و پێكەوە تامە شیرینەكانی دەچێژین. گەر لەم گۆشەیەوە، بۆ پتەوكردنی پردی بەینی حكومەت و كۆمەڵگە، شێوازێكی كارم لە ساڵی 2012دا پێشنیار كردووە [1].
3. پێویستە بە هەمووان كار بۆ ئەوە بكەین كە یاسا و ڕێساكانی تایبەت بە هەردوو بەكاربەر و وەبەرهێنەر بناسێنین و پێداچوونەوە بەو یاسایانەدا بكەین كە پێویستە پێداچونەوەیان بۆ بكرێت هەتا زیاتر سەردەمییانەبن و بە باشی سوودیان لێ وەربگیرێت لە كاتی پێویستدا.
a. زانیاریی بەدەست بێت دەربارەی گشت ئەو كاڵایانەی كە لە هەرێمدا وەبەرهەم دێن و وەك دەستپێكێك بە هاوشێوەی ئەو یاسایەی كە ڕێگا لە بەروبوومە كشتوكاڵییەكان دەگرێت هاوردەی هەرێم بكرێن لە وەرزی وەبەرهاتنی كاڵا خۆماڵییەكاندا، بەپێی كوالیتی، ڕێگا لەو كاڵایانە بگیرێت كە لەناوخۆدا وەبەرهەم دێن.
b. كارلەسەر یاسایەك بكرێت بۆ پاراستنی گشت ئەو كاڵایانەی كە ناوخۆدا وەبەرهەم دێن.
ئەم كارەش پشتگیرییەكی گەورە دەبێت بۆ ئابوورییەكی تەندروست بە پشتگیریی كاڵا خۆماڵییەكان كە كارێكی تەندروستە و لە گشت وڵاتاندا كارێكی رۆتینە، پاڵ بەو لایەن و بازرگانانەوە دەنێت كە چەندەها ساڵە كاڵا هاوردەی هەرێم دەكەن، كار لەسەر دامەزراندنی كارگە بكەن لە ناو هەرێمدا، پێداویستی هێزی كاری خۆماڵی زیاد دەكات و پەرەپێدان و گەشەسەندن و بەردەوامیی ئابووری لە هەرێم برەو پێدەدات.
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ساڵانی نەوەدەكان و هەڵسەنگاندنێك بۆ ڕۆڵی میدیای جیهانی ڕۆژئاوا و كاریگەرییەكانی بكەین كە لە سەر ڕەوە ملیۆنییەكەی كوردستان هەیانبوو، دەزانین كە گشت سیاسەتمەداران و وڵاتە مرۆڤدۆستەكانی هەژاند و بە ناچاری ناوچە دژەفڕینەكەیان دروست كرد و بناغەی كوردستانەكەی ئەمڕۆمانی سەپاند. نابێت میدیاكانی خۆمان ئەمڕۆ ڕێگایان پێ بدرێت دەست بكەنە چەواشەكردنی كۆمەڵگە و لە ژێر دروشمی ئازادیی ڕۆژنامەوانیدا ماڵ لە هەمووان تێك بدەن. واتە پێویستە ڕۆژنامەوانان بە پرۆفیشناڵی و نیشتیمانپەروەرانە كارەكانیان ئەنجام بدەن.
پەراوێزەكان:
1. سەروەری كۆمەڵگە و فەیسبووكەكەی ڕێزدار نێچیرڤان بارزانی، گوڵان ژمارە ٨٧٢، ١٩/٣/٢٠١٢، لاپەڕە ١٦. ١٧ و ١٨
2. با وەكو چیك و سلۆڤاك بە خۆشەویستی جیا بینەوە. گوڵان ژمارە 874، 2012 لاپەڕەكانی 26،27
3. سەروەری كۆمەڵگە لە بڕیاردان و بنیادنانی نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان، گوڵان ژمارە ٩٠٠، ١٥/١٠/٢٠١٢، لاپەڕە ١٦، ١٧، ١٨ و ١٩
4. ئابووری حكومەت لە ڕێگای نەوت و غازەوە ڕووی لە سەربەخۆیی ناوە، دەبێت بەرەو سەربەخۆیی تاكیش هەنگاو بنێین. گۆڵان ژمارە ٩٤٦، ٢٣/٩/٢٠١٣
5. با نەڕووخێین. گوڵان ژمارە 967. ((5/3/2014
6. نەوت بەكاربهێنین یان بەكارمان بهێنێت؟ گۆڵان ژمارە 1009، 12/1/2015. لاپەڕەكان: 58 تا-61.
7. Order Out of Chaos، Gulan، 23/4/2015
http://gulan-media.com/english/articles.php?id=207&eid=25
8. ڕێكخستنی ماڵی كورد لەم بارودۆخە ناجێگیر و پشێویەی ئێستادا، گوڵان ژمارە 1021 16/4/2015، لاپەڕەكان: 44،45
9. با بە پەتەكەی ملمانەوە ململانێ بۆ سبەینێ نەكەین، گوڵان ژمارە 1033 9/7/2015، لاپەڕەكان: 26.27
10. ڕێك دەكەوین كە ڕێك نەكەوین، گوڵان ژمارە 1044 11/10/2015، لاپەڕەكان: 34،35
11. بەردەوامیی لێدانی دڵی ئابووری بۆ كوردستان، ئابووریی سیاسی، ژمارە 39، 2014، لاپەڕەكانی 25-
* راوێژكار لە وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێمی كوردستان
28