لە یەكەم رۆژی دەست بەكاربوونەوە لە زانكۆی سلێمانی وەك یاریدەدەری لێكۆڵەرەوەی زانستی لە بەشی رۆشنبیری و هونەری، كە هونەرمەندێكی هەتا بڵێی رەوشت باڵا ونموونەیی، مامۆستا (قادر كوردی) بەرپرسی بەشەكەمان بوو، كە سەربە راگرێتی كاروباری قوتابیان بوو، ئەو دەمە خوالێخۆشبوو (د.خەسرەو شاڵی) راگری بوو، لەتەك ئەو هونەرمەندە ئازیزانەدا وەك: ئەنوەر قەرەداغی، شەمالأ سائیب، فەتحی فۆتۆگرافەر، حەمە عەلی عارفی سینەماكار، ئەحمەد رووناكی، عادل جەلال، هۆمەر چاوشین، سمكۆ عەزیز .. ببووینە گروپێكی هەرە دڵسۆز، بەتایبەت (مامۆستا قادر كوردی) وەك هونەرمەندێكی ئەزمووندار بە گشت شێوەیەك كۆمەكی بۆ كاری هونەریان ئەكرد.
هەر یەكەمان بەپێی هونەرەكەی ستۆدیۆ و شوێنی خۆی هەبوو .
یەكەم پرۆژە بیرم لێكردەوە، درووستكردنی فیلمێكی دیكۆمێنتار بوو لە سەر زانكۆی سلێمانی، بە ناوی (زانكۆكەمان)، كامیرەیەكی(16 ملم)یمان هەبوو، لەگەڵ چەند پرۆچكتەر، هەروەها پرۆچكتەری پێشاندانی فلیم، لەگەڵ ئامێرێكی (ماڤیولا)ی دەستی.
لەماوەی هەفتەیەكدا پاش پشكنینی گشت پێكهاتەكانی زانكۆ، سیناریۆیەكەم تەواو كرد و دەستم كرد بە وێنەگرتن كە خوالێخۆشبوو(........) وێنەگرەكەم بوو، هەفتانەش لە لابۆردی تەلەفزیۆنی (كەركووك) پارتەكانمان ئەشتەوە و لە ئاكامی كارەكە دڵنیا ئەبووین، لە ماوەی دوو هەفتەدا كاری وێنەگرتنم تەواو كرد، رۆژانە پاش نیوەڕوانان ئەگەڕامەوە بەشەكەمان و بە تەنها خەریكی كاری (مۆنتاج) ئەبووم، ئامێری (ماڤیولا) كە مانگچكەو سەرەتایی بوو، دەبوو بەدەستی (فرێم، فرێم) كاری تیادا بكەم،رۆژی وا هەبوو پتر لە دە سەعات كارم تیادا ئەكرد،بەڕادەیەك شەوان كە ئەخەوتم هەرمێشكم سەرقاڵی گرتە هەڵبژاردن و بڕین و بەیەكەوە نووساندن بوو، ئاكام تەواوم كرد، مایەوە سەر دەنگ ومۆسیقا، ئەوە بوو پاش ئەوەی فلیمە (نێگەتیڤ)ـە كە كرایە (پۆزەتیڤ)، گەیشتە (30) خولەك، ئەوسا وشەكانم بۆ نووسی و لەگەڵ هونەرمەند (ئەنوەر قەرەداغی) مۆسیقامان بۆ هەڵبژارد و (تایتڵ)ێكی گونجاویشم بۆ دانا، وشەكان بە دەنگی خوالێخۆشبوو هونەرمەند (خاڵە حەمە) تۆماركرا، كە بە رای من باشترین دەنگی بێژەر بوو لە مێژووی گەلەكەماندا، دەنگێكی پڕجۆش و خرۆش و دەوڵەمەند بە جوانترین لە وێنەوە وكاریگەر.
بۆ یەكەم جار پێشانی سەرۆكی زانكۆمان دا، سوپاسی كردین و بەدڵی بوو، پاشان لە بەرنامەی (ئاسۆی زانكۆیی) زانكۆی سلێمانی لە تەلەفزیۆنی (كەركووك) نوێنرا، هەروەها لە زۆربەی فیستیڤاڵە هونەرییەكانی زانكۆی سلێمانی و زانكۆكاندا پێشاندرا، بەتایبەتی لە (بەسرە) و (بەغداد) و (موسڵ).. كاتی ساڵی (1980) زانكۆ لە سلێمانییەوە گوێزرایەوە شاری (هەولێر) ئەو فیلمە و چەندەها یادگاری هونەری بێ سەروشوێن بوون .
ئەوەی كە نابێ لە یاد بكرێ، ئەوەیە هەبوونی فلیمی (زانكۆكەمان) كۆنتێكی سینەمایی كوردییە و نابێ بزربكرێ.
هەر لەو رۆژانەدا بوو، كەوتمە خولیای درووسكردنی شانۆی زانكۆ و نەخشەسازییەكی زانستیانەم بۆ كردبوو، بڕوام بەوە هەبوو زانكۆ ئەبێ چاوگێكی رۆشنایی بەخشی ناوچەكەبێ، نەك هەر لە بواری زانستە پوخت و مرۆییەكاندا بەڵكو لە سەرجەم ركێفەكانی هونەرە جوانەكاندا، بۆیە پێكهێنانی شانۆی زانكۆی سلێمانی مەبەست و مەرامم بوو، بۆ هێنانەدی ئەم خەونە رەوایەم سەرۆكی بەشەكەمان مامۆستا (قادر كوردی) و سەرۆكی زانكۆ (د.تاریق ئامێدی) پشتیوانم بوون، ئەوە بوو بڕیار درا هەر بەشی هونەری دەست بەچالاكی بكات و ئیدی پەیتا پەیتا قوتابیان خۆیان بۆلقە هونەرییەكان ناونووسی ئەكرد، ئەوەی جێگای سەرنج بوو، ژمارەی قوتابیانی شانۆ چوار ئەوەندەی لقەكانی دیكەبوو، بەتایبەت ژمارەیەكی زۆریان لە عەرەبەكان بوو،بێ گومان شیوعییەكان بوون،ئەمەش لەسەر ڕێنمایی كەسانێكی رۆشنبیر و رۆژنامەنووسی شیوعی كە ڕێنماییان كردبوون، هەرچەندە من هونەرمەندێكی پارتی بووم، هەر لەسەر ئەم قسەیە ئەوە بەیاد ئەكەمەوە، كە جارێكیان هونەرمەندێكی شانۆكار كە لە هاوڕێیانی شیوعی بوو، گلەیی لە رۆژنامەنووس مامۆستا (ئەحمەد رەجەب) و رۆژنامەی بیری نوێ و(طريق الشعب) كردبوو، گوایە ئەو بایەخەی كە ئەوان بەبەرهەمەكانی منی ئەدەن ئەوە بە رەوا نابینن، بەرای ئەو هاوڕێ هونەرمەندە، دەبوو بەپێچەوانەوە بوایە .
بیستمەوە پێیان وتبوو، ئێمە بۆیە كارەكانی (ئەحمەد سالار)مان بە دڵە و خۆشمان ئەوێ، چونكە جگە لەوەی ریالیزمێكی سوسیالیزمی راستگۆیە، ئەو كێشە سەرەكییەتان بە ململانێ چینایەتییەكانەوە ئەخاتەڕوو، هەمیشە سستی داكۆكی لە مافی زەوتكراوی ئەو زۆر بە چەوسێنەر ئەكات، هەرلەو روانگەیەشەوە بیر لە كێشە سەرەكی نەتەوەكەی ئەكاتەوە.
هەر لەو رۆژانە دابوو،كەوتمە خولیای بەكوردی كردنی ژمارەیەك لە شاكارە هەرەدیار و درەوشاوەكانی تێكستی شانۆی جیهان، بەرلە هەمووان (ولیەم شكسپیر) بوو، كە هەتا هەبم قەرداری هونەرەكەیم، یەكەم جار شانۆی (ئۆتیللۆ)، كە بەدرێژایی ساڵانی خوێندنی شانۆم لە (ئاكادیمیای هونەرە جوانەكان)ی زانكۆی (بەغداد) بۆ وانە نواندن بینراوەكانیم پێشكەش ئەكرد، وابزانم زیادەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێم سەرانسەری شانۆیەكەم بە زمانی عەرەبی لە بەربوو، بەتایبەت وەرگێڕانەكەی (خەلیل مەتڕان)، هەرچەندە هەر بە زمانی عەرەبی پتر لە شەش جۆر وەرگێڕانی بۆ كرابوو، لە ساڵی(1884)ەوە عەرەبەكان دەستییان بۆ بردووە، (خەلیل مەتڕان) شاعیر بوو لە زمانەكەشیدا دەستڕۆیشتوو بوو، شارەزای بواری هونەری شانۆش بوو، بۆیە (جۆرج ئەییەز) ساڵی (1912) ئەو ئەركەی پێ سپاردبوو.
بەش بەحاڵی خۆم چەندین جار ئەو شانۆیەم بە زمانی ئینگلیزی، بەتایبەتی نواندنەكەی (سمێرلۆرنس ئۆلیڤیە) دیبوو، بۆ چەند جارێك لە (سەنتەری رۆشنبیری بەریتانی) كە لە گەڕەكی (ئەلوەزیرییە)ی نزیكی ئاكادیمییەكەمان بوو، هەر لەو ساڵانەشدا بە زمانی(روسی) كەلە (سەنتەری رۆشنبیری سۆفیەتی) لەسەر شەقامی (ئەبو نەواس) دیبوو، هەروەها بە زمانی (ئیتالی) لە هەمان كاتدا كاسێتێكی بەكرەیی نواندنی تیپی (گلۆپ تیاتر)م هەبوو، كە رۆژانە گوێم لە دەمودویان لە گەرمە وگوڕی هەڵكشانی هونەریدابووم، لەلایەن بنەمۆمەكانی شانۆوە بە هەرچی رێگایەكی (شەل و كوێرم ناپارێزم) كەوتنە سەرو گوێلاكی خۆم و بەرهەمەكانم بە هەمووجۆر (راپۆرت) نووسین دیارە زۆر لەو كەللەپووتانە، بەخەیاڵی خۆیان بەری خۆری هاوینە بە بێژینگ ئەگیرێ،چونكە بەخۆیانەوە رانەئەوەستان لەكن ئەوانەی تازە بەتازە چەكیان هەڵگرتبوو بێ بەزەییانە بۆیان تێنەچەندم .
منێكی خاوەن دڵێكی جگە لە هونەر و خۆشەویستی و كوردستان پەروەری هیچی دیكەم شك نەئەبرد.
ناچار لە نێوانی بەرداشتی (ئەمن) و لایەنی دیكەدا ئارەزووی پڕ تافە تافەو هەڵچونم بهاڕێ، رۆژێ لە رۆژانی پێشاندانی شانۆیی (خەج و سیامەند) ناچاركرام (سالار)ێكی لێوان لێوی پەروەردەی كوردانە و بنەماڵە كەسانێكی لە هۆڵەكە بكەمە دەرێ، نەمتوانی دانبەخۆما بگرم، بۆیە بە چاودێرانی هۆڵم ووت ئەوانە بكەنە دەرێ و ناشمەوێ جارێكی دیكە چاریان ببینم، دەسا بابێ منەتبن، كام كەلە سەختە بابیگرین، لە پەروەردگارنەبێ سڵ لە هیچ (ذو القس)ێك ناكەمەوە.
بەهەرحاڵ هەرشانۆیەك ویستبێتم بیكەم، بەر لە نواندنی ئەكەوتنە پیلاندانان و لێكدانەوەی سەیروسەمەرە، تەنانەت جارێكیان بیرم لە شانۆیی (ئادابا)ی شاعیر (معدالجبوری) كردەوە،كە لەلایەن مامۆستا(فۆئاد مەجید میسری)یەوە كرابوو بە كوردی، شانۆیەكەم زۆر بە دڵ بوو، ئەو دەمە بە بیروبۆچونێكی ماركسیزمی لینینیزمانە و بە زمانێكی شیعری جوان نووسرابوو، هەرلە رۆژانی پڕۆڤەی سەرەتاییدا بووم كەوتنە خوێندن لێم و هەوڵی دەستلەكاركێشانەوەی ئەكتەرەكانیان دا و تەنانەت لە راپۆرتە پەرپووتەكانیاندا چەواشەكارییان ئەكرد.
پاش تاوتۆكردن و سەیركردنی تێكستە ئینگلیزییەكەی (ئۆكسفۆرد) و سەیركردنی دەقەكەی بە زمانی (فارسی) گەیشتمە ئاستی دڵنیایی و بەپێی كاردانەوەی وشەكان لەسەر شانۆ كەوتمە وەرگێڕان، وەرگێڕانی ئاشناو هاوگیان بە هەست و مەبەست و هونەری (شكسپیر).
ئاكام لە رۆژی (1/10/1978)ەوە بۆ ماوەی (10) رۆژ لە سەر شانۆی چالاكی قوتابخانەكانی سلێمانی پێشكەشكرا، كە هەر خۆم دەرهێنەری بووم و لە هەمانكاتدا كەسایەتی (ئۆتیللۆ)شم ئەنواند، جگە لەوەی دیزاینەری دیكۆر و پۆستاكی شانۆییەكەشی بووم .
دوابەدای ئەم كارە چەند شانۆییەكم بە هاوبەشی تیپەكەم (تیپی پێشڕەوی شانۆی كوردی) پێشكەشكرد، وەك شانۆیی (لالۆڤانیا)ی (ئەنتوان چێمنەف) كە دەرهێنەری بووم، هەروەها (راپۆرت) كەلە چیرۆكی (شەهیدەكان ئەم هەفتەیە ئەگەڕێنەوە)نووسینی(تاهیر ئەلوتار)ی جەزائیری، كە لەلایەن مامۆستا (فۆئاد مەجید میسری)یەوە ئامادەكرابوو، پاشان شانۆیی (خەج وسیامەند)كە كاك (فۆئاد مەجید میسری) ئامادەی كردبوو، هەر ئەم شانۆییە، پاش ئەوەی بۆ ماوەی (20) رۆژ لە سلێمانی پێشاندرا، بەشداریی یەكەم فیستیڤاڵی شانۆیی زانكۆكانی عێراقم پێكرد لە شاری (موسڵ) لە بەهاری (1978) خەڵاتی باشترین دەرهێنەری فیستیڤاڵەكەم لەسەر وەرگرت، كە لێژنەی دادوەران لە خوالێخشبووان رابەرانی شانۆی عێراق بوون و لە مامۆستایان (ئەسعد عەبدولرەزاق، ئیبراهیم جەلال،جەعفەر ئەلسەعدی) و برای هونەرمەندم (د. فازل خەلیل) پێكهاتبوو.
كەوتینەوە سەر باسی ئەو رۆژانەی (خەج و سیامەند)م پێشكەش ئەكرد:
لەو شانۆیەدا، سینەما و سلایدم بەكارهێنابوو، بۆ ئەوەی عەرەبەكانیش بەباشی لە شانۆییەكە بگەن، لەناو بینەراندا چاپخانەیەكم دانابوو، كە حەكایەتخوان و كەسانێك جگە لەوەی بە گۆرانی و مۆسیقا بەشداری رووداوەكان بوون،بە زمانی عەرەبی سادە (عاصیە) ئەدوان كەئەوانە لە برا قوتابییە عەرەبەكانی خواروی عێراق بوون.
سەرۆكی شانۆكەمان راگری كاروباری قوتابیان (د.عەلی الجابری) بوو پیاوێكی نووسەر وهەست بەرز بوو، هەمیشە شانازی پێوە ئەكردین.
بۆ فیستیڤاڵی ساڵی ئایندە، ئەزمونێكی نوێم پێشكەشكرد، ئەویش بە ئامادەكردنی چیڕۆكی (قوڵایی چاوەكان)ی، مامۆستا (حەمە فەریق حەسەن)، بەتێكەڵكردنی گرتە و بینراوی سینەمایی لەتەك بینراوی شانۆیی بە تێهەڵكێشكردنێكی پوخت هونەری، توانیبووم لە رێگای بەكارهێنانی (پرۆچێكتەر)ی سینمایی و (پرۆچێكتەری فلولایت) ئەو جۆرە (مۆنتاج)ـە بكەم .
شانۆییەكە لەسەر شانۆی (ساتع ئەلحوسەری) كۆلێجی ئەدەبیاتی زانكۆی بەغدا پێشكەشكرا، لە ناوەڕاستی نواندنەكەدا كرا بە سروود و (بابژی با بڕووخێ) و بارەكە ئاڵۆزتربوو، پاشان بینەران لە هۆڵەكە هاتنە دەرێ و كرایە خۆپێشاندان و وتنی سروودی (ئەی رەقیب).
ئێمە لە هۆتێل (سوندباد)ی سەر شەقامی (ئەلرەشید) دابەزیبووین، شەوێ (ئەمن و ئیستخبارات) بەسەرماندا دابارین، كەوتنە پرس و لێكوڵینەوە، پاشان زانییان كە لەلایەن تەلەفزیۆنی (بەغداد)ـەوە تۆمار كراوە و ئێمە بەرپرسیارێتمان نییە، بەڵكو جێگری راگری كاروباری قوتابیانی كە بەرپرسێكی بەعسی بوو، ئیدی لە ئێمە گەڕان و چوون ئەوەیان بەگیرهێنا. پاش چەند رۆژێ بەرپرسە عەرەبە بەعسییەكەیان لە كارەكەی و لە حیزبیش، كوردواتەنی، (تیرۆر كرد). پاش چەند رۆژێ دەستبەرداری كارەكەی بوو، سەردانی بەشەكەمانی كرد بۆ ماڵئاوایی و گەردەنئازادی، كە گەیشتە ئاستی من هەڵوەستەیەكی كرد و بەخەمبارییەوە لێی روانیم و وتی: بەتایبەتی داوای لێبووردن لەتۆ ئەكەم، سەرەتای دەستبەكار بوونم بە ناحەق هێرشم كردە سەرت، خوا ئەوانە بگرێ كە زۆر خراپ بۆیان تێچە نبوویت، گوایە تۆ توخمێكی پوخت نەتەوەییت و رەگەزپەرستی و ئەبێت باش وریا و ئاگاداری هەڵسوكەوتت ببم. بمبەخشە و جارێكی دیكەش بە تەنها داوای لێبووردنت لێئەكەم. دەستبەجێ ئەو ساتەم بیر دەكەوتەوە، كاتێ ویستمدەقێكی شانۆیی كۆپی بكەم، ئەبوو رەزامەندی ئەو وەربگرم، هەركە چاوی پێمكەوت لچی دابەیەكاو برۆخواروخێچەكانی هێنایەوە یەك و داواكەی دڕان: بەڵێ ئەتانەوێ بە ئارەزووی خۆتان پێی لێ راكێشن، ئەوە نەما، فەرموو .
منیش گرژ بووم چاوم عەردی نەئەبینی وتم: پێویست ناكات، لێرە نا لە دەرەوە هەرچاپی ئەكەم، چۆنم بوێ هەروا ئەكەم. گەڕامەوە بەشەكەمان، ئەو جنێوانی كە دەسدرو پڕبەبەری ئەوانە بوو بە لێشاو دامەبەری، بەوە كەمێك دڵم ئاوی خواردەوە و هەڵچوونم دامركایەوە.
قسەیەكم كرد، سڕبوو، كابرایەك هەتا چوار رۆژ لەمەوبەر (گونی گونداری دەرئەهێنا) پێم وت: مامۆستا سەربەرزییە لە سەر سروودی (ئەی رەقیب)ی نەتەوایەتیمان سزادرای، گوێی مەدەرێ. سەری شۆڕكرد و شەقێكی لە قنگی خۆی هەڵدا، پێكەنینێ گرتمی، تەمەنم لەسەرلەنوێ نووسرایەوە. نووسیبوویان ئەو نووسەرە لە شاری (موسڵ) جەلادە سەیرەو ئاخر زەمانە، شاعیری هەست ناسك و بیرمەندی بیر رووناك ببێتە (جەلادی بەرقەنارەكان)!!
لێرەدا بە رەوای ئەزانم چەند وشەیەك لە وەرامنامە مامۆستا مەعد، كە لە وەرامی نامەیەكی مندا بۆی ناردبووم، بۆ مێژوو توماری بكەم:
لا ئەوەی دڵخۆشكەرییە مرۆڤـــ نامەیەكی برایانەی وای پێبگات كە لێوانلێوی لەیەك گەیشتنێكی رەوشت بەرزانە و دەربڕی گیانی هونەرمەندێكی رەسەنە، لەو جۆرەی لەم رۆژگارەدا دەگمەنە، ئەو شانۆییەم پتر لە بیست شوێن پێشكەشكراوە، بەبێ ئەوەی هیچ دەرهێنەرێكیان پرسم پێبكات، هەرلەم بێ پرسە كردنەوە جارێك لە رۆژنامەی (ئەلجمهوریە)دا نووسیبوم، بڕواناكەی بە چ رادەیەك گوشاوت كردم كە نیازی دەرهێنانی شانۆیی (ئادایە) كەمت هەیە، بەو هیوایەی لە روانگەی هونەرییەكەمانەوە یەكانگیر بین، سوپاستان ئەكەم ئەگەر دەرفەتم بوو بڕەخسێ كارەكەتان ببینم. تكایە سڵاوم بە مامۆستا (جەلال عەزیز) بگەیێنە و هونەرمەند (شەفاء ئەلعومەری) سڵاوتان لێئەكات.
دەستتان ئەگوشم و سوپاستان ئەكەم
براكەت
مەعد ئەلجبوری
سەرپەرشتیاری چالاكیی قوتابخانەكان
لە بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی نەینەوا ــــ 2/11/1978