سەرەتا پێویست بەوە ناكات هەوڵ بدەین ڕوونكردنەوەیەك لەسەر ئەو دۆخە پڕ لە پشێوییەی پاش كەوتنی سەدام بدەین كە عێراق و بە دیاریكراویش كوردستانی پێدا تێدەپەڕێت، لەم بارەیەوە پێویستیمان بە دیدێكی پانۆرامایی ڕوونتر هەیە:
دێوەزمەكەی ستەمكاری دەستی واڵاكراوەتەوە و دەیان ساڵ بە زۆرەملێیانە پێكهاتەكانی عێراق لە لایەن سوننەكانەوە تەعریب دەكران و ئێستاش لە لایەن شیعەوە ئەم زۆرەملێتییە پێچەوانە بۆتەوە.
ئێستاش بە شێوازی جیاواز تەعریبی ناوچە كوردستانییەكانی دراوسێی خاكە عێراقییە عەرەبەكان بەردەوامێتی هەیە.
بەربەستەكان زۆرتر بوون بۆ ڕێگریكردن لەو پڕۆژە ئاشتیخوازانەیەی بە مەرج لە دەستووردا تۆمار كراوە و بۆ ئەو مەبەستەش سەرژمێری دانیشتووان ئەنجام نەدراوە، تا ماددەی 140 دیزە بەدەرخۆنە بكرێت، وێڕای پێویستێتی ئەنجامدانی ئەم پرۆسەیە بۆ هەموو سێكتەرەكان.
وێڕای بەرهەڵستییەكان، كەچی مالیكی ئۆپەراسیۆنی دیجلە و ئۆپەراسیۆنی دیكەی دامەزراند و ناوچەكانی تكریت و موسڵی وەك كۆگا پڕچەكی ئەمریكایی كردن. ئەمەش پاش ئەوە ڕوویدا كە بەغدا دركی بەوە كرد كە كوردستان دەتوانێت لەو بیرە نەوتییە تازانەی خۆیدا بەپێی ماددەی دەستووری نەوت بەرهەم بهێنێت، لەبەر ئەوە بە فەرمانێكی وی، بەغدا گەڕی لە كوردستان ئاڵاند بە نەناردنی بەشە بودجەكەی.
فشاری زیاتر خرایە سەر هەرێمی كوردستان، كوردستانی ناچار كرد ڕاپرسییەك ئەنجام بدەن بۆ ئەوەی خەڵكی كوردستان پێكەوە بڕیار لەسەر ئەوە بدەن: ئایا شایستەی ئەوەن لە چوارچێوەی عێراقدا بمێننەوە یان نا؟
ماوەیەك پێش ئەوەی ڕاپەڕینی سوننەكان دەست پێبكات، بڕە پارەیەكی زۆر و زەبەند لە دۆلاری ئەمریكی ڕەوانەی بانكی موسڵ كرا.بەڵام لە پەلامارێكی كتوپڕدا گرووپێكی ڕادیكالی ئیسلامی چالاكییەكانی خۆیان لە سووریاوە بۆ عێراق گواستەوە و دەستیان بەسەر هەموو ئەو چەك و پارە كاش و بلۆككراوانەدا گرت كە لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە لە موسڵ هەڵگیرابوون.
ئەبوبەكر بەغدادی دەوڵەتێكی ئیسلامی ڕاگەیاند و هێزەكانی وەك هەڵگەڕانەوەیەك لە دژی بەغدا بەرەو باشوور پێشڕەوێتییان كرد.
لە كوردستانەوە هەموو كۆششێك درا تا لەم شەڕە پڕ لە ئاشووبەی نێوان سوننە و شیعە خۆی بەدوور ڕابگرێت، بەڵام دەوڵەتی ئیسلامی ئاڕاستەی پەلامارەكانی گۆڕی بۆ سەر هەرێمی كوردستان و هێزی پێشمەرگەی كوردستان بەریان لێ گرتن.
بە هۆی ئارامیی و سەلامەتی هەرێمی كوردستانەوە 1.4 ملیۆن ئاوارە لە عێراق و دەوڵەتانی دراوسێ پەنایان بۆ كوردستان هێنا، بە درێژایی مێژوو بە دەگمەن خانەوادەیەك لە كوردستان دەبینیتەوە تاڵاوی ئاوارەیی نەچەشتبێت، ئەمە وایكرد كە هەم خەڵكی كوردستان و هەم حكومەتی هەرێمی كوردستان بە هانایانەوە بچن و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش ستایشی خۆنەویستانەی كوردستان بكات، لە بەرانبەر ئەو بایەخدانە مرۆییەی بە ئاوارەكانی شەڕی ناوخۆیان دا.
لە كاتێكدا حكومەتی فیدڕاڵ بەرپرسیارە لە بایەخپێدانیان، كەچی حكومەتی فیدڕاڵ ئابڵووقەی دارایی لەسەر كوردستان هەڵنەگرت، هاوزەمان بودجە و مووچەی ڕەوانەی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی داعش دەكرد.
نیوەی ژمارەی ئاوارەكان بە ناچاری لە نێو دانیشتووانی هەرێمی كوردستان نیشتەجێ كراون و بە دەیان كەمپی گەورەشیان بۆیان دامەزراندووە، ئاوارە نیشتەجێكراوەكانی نێو خەڵكی كوردستان فشارێكی قورسیان لە هەموو بوارەكانی ژیان بۆ حكومەت و خەڵكی دروست كردووە و ڕووی دیمۆگرافی بە خێرایی گۆڕیوە.
چەند سەرنجێك:
ئێستا هەموو ئەو جەمسەر و لایەنە نەیارانەی دژایەتی خەونی خۆبەڕێوەبەری كوردستان دەكەن، خراونەتە سەرپێ و فشار بۆ كوردستان دەهێنن تا واز لە ئیرادەی سەربەخۆیی بهێنێت، دۆستان و پشتیوانانی بەغدا بە ئاشكرا جاڕ بۆ یەكێتی خاكی عێراق دەدەن، لە سایەی ئەم هەلومەرجەی جەنگ و ئابڵووقانەدا كوردستان بەپێچەوانەی ویستی خۆیەوە ئەوەی ڕاگەیاندووە كە ئامانجی هەرێمی كوردستان مانەوەیەتی لە چوارچێوەی عێراقدا بەو مەرجەی بەپێی دەستوور كۆنتڕۆڵی زیاتری هەبێت بە سەر كاروباری دارایی و كۆمەڵایەتی ناوچەكانی خۆیدا.
ڕەنگە ئەم شەپۆلەی هاتنی بە لێشاوی ئاوارە و پەنابەران بۆ كوردستان بە دیوێكیدا لەسەر ئاستی ئابووری و مرۆیی بۆ خەڵكی كوردستان بە خێر بگەڕێتەوە، بەڵام ئەم دۆخەی لە ڕابردوودا كوردستانی تێكەوتبوو هەڵسەنگاندنی ژیرانەتری دەوێت، تا هەنگاو بنرێت بۆ كەمكردنەوەی كاریگەرێتییە دیموگرافی و كۆمەڵایەتییە درێژخایەنەكانی، ئەوەتا ئێستا هەندێ ناوچەی كوردستانی بە تەواوەتی تەعریب كراون و مشتومڕ دەكرێت لەسەر كوردستانیبوونیان، ئەگەر كوردستان سنووری فەرمی خۆی دیاری بكرایە ئەم مشتومڕانە چ پێویست دەبوون.
بە لەبەرچاوگرتنی ئەم دۆخەی دروست بووە، تەعریب بە شێوازی تر سنوورەكان دەبڕێت و ڕۆدەچێتە ناو قووڵایی خاكی كوردستانەوە، ویستی گشتی لە سایەی چەمكگەلی مرونەت لە دامەزراوەكانی فەرمانڕەوایەتی دوور دەكەوێتەوە، ڕێكخراوە بیانییەكانیش بە هاوكاری كوردستان كار دەكەن بۆ ئاوێتەكردنی ئاوارە و پەنابەران لە نێو ئەو خەڵكانەی پێشوازییان لێ كردوون.
ڕێكخستنەوەی ناو ماڵی خۆمان لە نێو ئەم دۆخە ناجێگیرەدا
توانای گۆڕینی شكست بۆ سەركەوتن یەكێكە لە ڕێگە باشەكان، گرنگە فێر بین چۆن ئەم بارە شلۆقەی ناوچەكە بە قازانج و بەرژەوەندی كۆمەڵگەكەمان بقۆزینەوە، ئەمەش بە شێوەیەكی زانستی دەكرێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دۆخی ناجێگیر، بە نموونە سزا نێودەوڵەتییەكانی سەر ئێران هۆكارێكیشە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە پشت بە خۆی ببەستێت، ئێستاش ئەوەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دەگوزەرێت، ئامانجی زلهێزانی دنیایە بۆ هێشتنەوەی ڕێككەوتنی شكستخواردووی سایكس پیكۆ و ڕێككەوتنی ناوەكیی لەگەڵ ئێران، ئەم دوو ئامانجە كوردستان ناچار دەكەن تا بە جددییەتەوە ناوماڵی خۆی توند و مەحكەم بكات، تا هەم ڕای گشتی ناوخۆیی و هەم ڕای نێودەوڵەتیش بە هاوسەنگانە ڕابگرێت، پێویستە كوردستان بۆ هەموو جیهانی بسەلمێنێت كە ئەو توانایەی هەیە لە بارێكی ناجێگیر و پڕ لە پشێوی وەك ئێستادا ماڵی خۆی ڕێك بخاتەوە. ئەویش لە ڕێی بە هەند وەرگرتنی ئەم خاڵانەی خوارەوە:
چاوپۆشین لەوەی كێ فەرمانڕەوایە، بەغدا هەرگیز ڕازی نەبووە بە ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتی، ئەویش بۆ خۆلادان لە جێبەجێكردنی ئاشتەوایی نەتەوەیی ناو ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم بەو شێوەیەی لە دەستووردا ئاماژەی پێدراوە، بەڵام هێشتا لە ژێر ڕكێفی حكومەتی فیدڕاڵ هێڵدراوەتەوە، گەرچی هێزی پێشمەرگە بە جەربەزەی خۆیان و بە خوێنی شەهیدانیان دەرفەتەكەیان قۆستۆتەوە تا زۆربەی زۆری ئەو ناوچانە لە ژێر دەستی داعش دەربهێنن، بەتایبەتی ناوچەی شنگال و جەلەولا، پێویستە كار بكرێت بۆ ئەوەی خوێنی گەشی قوربانیانی ئازادكردنی ئەو ناوچانە بە فیڕۆ نەچن.
ئابڵووقە دارایی و ئابوورییەكەی سەر كوردستان چاوەڕوانكراو بوو، ئەم ڕێككەوتنەی ئێستا ئەنجامدراوە ڕێككەوتێكی باشە، باشتریشە هەر لە ئێستاوە خۆساز بكرێت بۆ ئەو ئابڵووقانەی لە داهاتوودا بەسەرماندا دەسەپێندرێت، ئەمەش بە پشتیوانی ڕای گشتی ناوخۆیی لە ڕێی تۆكمەكردنی سیستمێكی فەرمانڕەوایەتی ناوخۆیی هەمەلایەنەوە بەو چەشنەی ئەسیمۆ گلۆنج ڕۆبنسن لێی دەدوێت، پێویستیمان بە هەڵبژاردنی پێوەرێكە كە لە سەرەوە بۆ خوارەوە بێتەوە تا هەموو لایەنە نادەستوورییەكان بە هەند وەربگیرێن.
گرتنەبەری ستراتیژییەتێك بۆ وەدەستهێنانی ئینتیما و لایەنگیری هاووڵاتیان بە هۆی ڕێگەخۆشكردن بۆ هاتنە پێشەوەی تواناكان تا دروستانە ڕێڕەوی كاری خۆیان وەربگرن.
جوداكردنەوەی ئایین لە فەرمانڕەوایەتی وەك بەردی بناغەی كۆمەڵگەیەكی شارستانی، پێداچوونەوە بە میتۆدەكانی خوێندن و فێركردن بە چەشنێك بگونجێت لەگەڵ كۆمەڵگەیەكی فرەكەلتوور و فرە ئاییندا.
كاركردنی زیاتر لەسەر ئاستەكانی ڕای گشتی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی تا بارمان نەكەوێتە لێژی و نەكەوینەوە ناو هەمان داوی گوتار و عەقڵییەتی پێشینەوە.
یەكدەنگیی لە سەر پرسە نەتەوەییەكان
پەرەپێدانی گرتنەبەری ڕێبازی هاوبەش بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ پەنابەران و ئاوارەكاندا بۆ ئەوەی لە داهاتوودا كاریگەرییان نەبێت لەسەر پێكهاتەی كۆمەڵگەی كوردستان و لەم ساتە وەختە مێژووییەدا سەرقاڵمان نەكەن بە كاری لابەلاوە.



* راوێژكار لە وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێمی كوردستان