دەمارگیری و كینە دیاردەیەكە رەگ و ریشەو فرەهەلومەرجی لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هەیە، ئەم دیاردەیە بە چەند چەمكێكەوە بەستراوەتەوە وەك جیاكاریی رەگەزپەرستی و نەتەوەیی و ئایینی و تایفەگەری و ئیتنی، رەنگە زۆر لە شەڕو شۆڕ و ململانێكان بووبنەتە هۆی بەرهەمهێنانی یەكێك لە شێوازەكانی دەمارگیریی ئایینی، یان نەتەوەیی و هی دیكە، تا ئێستاش كاریگەرییە مەترسیدارەكانی ئەم دیاردەیە وەك پەتایەك بە بوونی مرۆییمان و پەیوەندییەكانماندا رۆچوون، بۆیە كۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ساڵی 1981دا جاڕدانێكی راگەیاند كە تێیدا بنەماكانی لەناوبردنی هەموو شێوازەكانی دەمارگیری و جیاكاریی روونكردەوە كە دەبنە هۆی تەگەرە دانان لەبەردەم داننان بە مافەكانی مرۆڤ و ئازادییە بنەڕەتییەكانی یان لەگەڵ دەرفەتەكانی ئەو ئازادییانەو پیادەكردنیان لەسەر بنەمای دادپەروەری و یەكسانی یەكانگیردەبن.
دەمارگیری: بریتییە لە توندڕۆیی و زێدەڕۆیی لە مەیلێكدا بەرامبەر بە كارێك، دەمارگیریی زمانی تووڕەییە كە مانای وایە مرۆڤ داوای پشتیوانی بكات بۆ ئەو تاقم و كەسانەی خۆیان پێ دەپارێزێت و بەمەش لەگەڵیاندا یەكدەگرێت بۆ لێدانی نەیارانی لە ستەمكار و ستەملێكراوان.
دەمارگیریی لە رووی زاراوەوە بریتییە لە هەستێكی ناوەوە و پاڵ بە مرۆڤەوە دەنێت كە توندڕۆ بێت تا ئەو كاتەی لەو بڕوایەدایە كە هەمیشە ئەو راستە و ئەوانی دیكە بە بێ هیچ پاساوێك هەمیشە لەسەر ناحەقی و گوناه و هەڵەن، پەیڕەوكردنی ئەم دیاردەیەش لەوەدا بەرجەستە دەبێت كە مرۆڤ هەندێ كار و رەفتار دەكات كە پڕیەتی لە گاڵتەكردن بە بەرامبەر و رق لێبوونەوە و داننەنان بە مافەكانی و خودی مرۆڤایەتییەكەی تا ئەو رادەیەی دەمارگیر وادەزانێت بۆی هەیە كەس و لایەنی بەرامبەر لەناوببات و بێ بەزەییانە تێكی بشكێنێت.
دەمارگیریی تەنیا بە دیاردەیەكی تاكە كەسی دەستنیشان ناكرێت، بەڵكو بریتییە لە پەتایەكی كۆمەڵایەتی و سەردەكێشێت بۆ رق و كینە و دوژمنایەتی لە پەیوەندییە گشتی و تایبەتییەكاندا، بە شێوەیەك كە دەمارگیریی، وا لە خاوەنەكەی دەكات بڕوایەكی گومڕایانەی هەبێت بە دید و تێڕوانینێك كە نەهێڵێت بگاتە هیچ رێگەچارەیەك بۆ كێشەكانی دەوروبەری بە رێگەیەكی بابەتییانە كە دواتر خۆی لە وێنەیەكی خەیاڵی پیشان دەدات بەهۆی دابڕانی دەمارگیر لە راستی و واقیعدا. بەم شێوەیە هەمیشە دەمارگیریی بناغەیەكی مەترسیدارە بۆ گێژاوی ململانێ كە بۆتە هۆی نائومێدی بۆ مرۆڤایەتی، ئەویش لە رێی دروستكردنی لەمپەر لە نێوان پێكهاتەكانی مرۆڤایەتی و راوەستان بە رووی تواناكانی لێكگەیشتنی نێوان ئەم پێكهاتانە.
دەمارگیریی بەو وەسفەی كە زێدەڕۆیی و تاكڕەوەییە لە مامەڵەكردن لەگەڵ ژینگەی دەمارگیرو دەوروبەریدا، بۆیە دەبێتە نەخۆشییەك گەشەكردنی دەروونیی مرۆڤ رادەگرێت و پشێوی و و شپرزەیی تەواو لای ئەو كەسە دروست دەكات بەتایبەتیش لە مەسەلەی بەڕێوەبردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ كەسانی دیكەدا.
لێرەدا ئاراستەی نەرێنیی تێڕوانینی دوژمنكاریانە بەرامبەر كۆمەڵی مرۆڤایەتی و بوونی و مافەكانی دەچەسپێت . رق و كینەو دوژمنایەتی و پشێویی گشتی لەو هەستەی كە لای دەمارگیر هەیە بریتییە لەوەی كە زەمینەیەك دەخوڵقێنێت بۆ بیركردنەوەی نالۆژیكی و حاڵەتێكی تووڕەیی، یان پێداگیریی لە هەڵوێستەكانیدا، هەروەها زەمینەیەكی دیكەش دێنێتە ئاراوە بۆ زێدەڕۆیی لە گشتاندن و گۆڕانكاریی رێژەیی بۆ رەهایی، هاوكات كارئاسانی بۆ پیادەكردنی ستەم و پاساو بۆ هێنانەوەی، هەروەها زاڵبوونی شێوازەكانی تاكڕەوەی لە مامەڵەكردندا، هەروەكو لە حاڵەتەكانی مامەڵەكردن لەگەڵ توێژێك یان گروپێكی ئایینی یان نەتەوەیی و لێرەدا گشتییەكە بە بیانووی بەشەكە وەردەگیرێت كە ئەمەش بڵاوبوونەوەی ململانێی دەمارگیری و كینە لەنێوان گروپەكانی لێ دەكەوێتەوە نەك بە تەنیا لەنێو كەسەكاندا.
ئەم میكانیزمانە لە حاڵەتی ئاسانكردن تا رادەی سەرەوەی خوێندنەوەو شێوازی شتەكان هەموویان بەیەكەوە كۆدەبنەوە، لەنێوان دوو بەر دابەش دەبن كە لە دەرەوەی ئەواندا رێگە بە بوونی هیچ شتێكی ئەرێنی نادات، هەروەها بە چوارچێوەی ئەم میكانیزمانە دەمارگیریی میكانیزمی رووخان دەقۆزێتەوە بەو ناوەی كە فێڵێكی نەستە كە ئەوانەی دەمارگیرن لە بەرێكەوە عەیب و خەوش لە لایەنگرانی بەرەكەی دیكە دەگرن كە هەر خودی ئەوەیشە كە لایەنگرانی كۆمەڵەی دەمارگیر لە بەرەكەی دیكە پیادەی دەكەن، ئەم میكانیزمە دەبێتە هۆی پاككردنەوەی هەموو لایەنەكان و بەتاڵكردنەوەیان لە هۆكارەكانی پشێویی سایكۆلۆژی بەمەش پاساو بۆ دوژمنكارییەكەی دێنێتەوەو دەرفەتی پێ دەدات كە لە بەرگرییەوە بچێتە حاڵەتی هێرشەوە و دەستدرێژی بكاتە سەر ئەوی دیكە بە گیانێكی شۆڕشگێڕانەی تۆڵەسەندنەوە كە پشت بە پاساوی وا دەبەستێ كە لە جەوهەردا وەهمی جیاجیای سەنگەرلێگرتنە بە شێوازگەلی دەمارگیریی.
كەواتە، دەمارگیریی چەندین سیمای ئاوێتە لەخۆدەگرێت، جێی خۆیەتی لێرەدا سەر لە نوێ دەستنیشانیان بكەین تاكو ئاگاداری هەڵوەشاندنەوەیان بین و لە قۆناغی دواتری خوێندنەوەمان بۆ ئەم بابەتە رێگەچارەشیان بۆ دابنێین.
یەكێك لەو سیمایانە بریتییە لە زێدەڕۆیی و توندڕۆیی و دووەمیشیان سەنتراڵییەكی دەمارگیر و بەرزبوونەوەی پشكەكانی لەخۆبایی بوونی بێ ناوەڕۆكە لەگەڵ پەراوێزخستنی ئەوی دیكە و داننەنان بە مافەكانی و بوونی دواتر رەتكردنەوەی گفتوگۆكردن لەگەڵیدا(واتا لەگەڵ كەسەكەی دی) لەبەر ئەوەی لایەنێكە، ئەو حوكمی بە لابردنی لەسەر داوە، سێیەمیان حاڵەتی خۆسەپاندن و چەقبەستووییە لە بیركردنەوە، دواتر دوژمنایەتی كردنی بابەتیانە لە مامەڵەكردن لەگەڵ ناكۆكییەكە و پاساو هێنانەوەی خۆگرتن بە ناحەقی، چوارەم سیما بریتییە لە حاڵەتی پەنا بردنە بەر توندوتیژی بۆ وەدیهێنانی مەرام و مەبەستەكان. بۆیە لێرەدا ئاگری ململانێ و پێكدادانە دروستكراوەكان تەشەنە دەكات بە شێوەیەك كە هاوسەنگیی لەدەست دەچێت و سنووری هەموو شێوازەكانی دەمارگیریی و لۆژیكی رق و كینە دەبەزێنێت.
جا بۆ تەواوكردنی پێناسەی دەمارگیری، ئێمە ئەو كارە روون دەكەینەوە تایبەت بەوەی هەستی رق و كینە دەیهێنێتە ئاراوە لەبەر ئەوەی ئەوانە نیشانەی كشانەوە و شەرمەزاری و دووركەوتنەوەیەكی توندن كە دوژمنكاری و ناسۆزیی لەگەڵ كەسێك، یان بیرۆكەیەك، یان خودی دیاردەكە بەرهەم دێنێت، ئەمەش دەبێتە هۆی سەرهەڵدانیی حەزو ئارەزوو لە دووركەوتنەوە، یان بەلاوەنان، یان تێكشكاندنی لایەنی نەیار، رەنگە ئەو لایەنە كە دەمارگیری و رق و كینەكەی دەیكاتە ئامانج، خۆی لە توێژێك، یان چینێك، یان گروپێكی خەڵكدا بەرجەستەبێت، ئەو رق لێبوونەوەیە دەرئەنجامی توندڕەوییە لە هەڵوێست و مەیلدا كە حاڵێكی دەمارگیرییە كە دوو لا لەیەكدی دادەبڕێنێت و وایان لێ دەكات ئارەزووی شەڕێكی وێرانكەر بكەن لەگەڵ یەكدیدا، ئەو تێكشكانەش لە ئەنجامی ئەوەیە رقی لێ دەبێتەوە لە جیاتی چاككردنی یان گۆڕین یاخود دوورخستنەوەی كاریگەرییە نەرێنییەكەی بۆ سەر ئێمە، لێرەوە پێناسەی گوتاری رق و كینە هاتە ئاراوە كە برتییە لە گوتارێك جەخت دەكاتەوە لەسەر ئەنجامدانی كاری توندوتیژی یان تاوانەكانی رق و كینە ئەویش بە خوڵقاندنی زەمینەیەك كە چەندین حوكمی پێشوەختە لەخۆدەگرێت لەگەڵ تێكدانی ئاسایش و سەلامەتی و وروژاندنی كینە و شێوازەكانی هەڕەشە كە هاندەرە بۆ ئەنجامدانی تاوانەكانی رق و كینە.
هەروەك جەوهەری دەمارگیریی، گوتاری رق و كینەش بەوە ناسراوە كە بەتووندی خەڵك پەلكێش دەكات و گاڵتەشیان پێ دەكات، یان دەیانترسێنێت، هاوكات دەیخاتە بەر هەڕەشەی بەردەوام لەگەڵ كۆمەڵێك كردەوەی شێواندن و سووكایەتی پێكردن و ورووژاندنی حاڵەتی پەرتبوون و وەحشیگەری كە بە هەموو ئەمانە فەزایەكی دەمارگیری و رق و كینە و زمانی پێكدادان دێننە ئاراوە كە هیچ دەرفەتێك بە رێككەوتن، یان لێكتێگەیشتنی مرۆیی نادەن. دەمارگیری بێ زمانی هەڵچوون و تووڕەبوون و دووركەوتنەوە لە كاركردن بە عەقڵ و دانایی هەڵناكات، ئەو تەنیا بە شێواندن ناوەستێ بەڵكو لە قۆناغەكانی دواتردا دەگاتە ئەوەی شتی بۆ دابتاشێت، كە لە واقیعدا لای ئەو كەسە نییە كە رقی لێ دەبێتەوە، بەڵكو هەر لەبەر ئەوەیە خزمەتی مەرامەكانی دەمارگیریی بكات لەوەش زیاتر تاوان دەكات و دەیخاتە پاڵ بەرامبەر، تا ئەو رادەیەی ئەو دووبەرەكی و ناكۆكییە لەنێوان هەردوولای دەمارگیر و هەردوو سەنگەری دروستكراویان قووڵتردەكاتەوە.
لە ئەنجامی دەمارگیریی چەندین دیاردەی جیاكەرەوەمان بەرچاو دەكەوێت وەك حاڵەتەكانی: زیندووكردنەوەی كۆیلەیی و تاوانەكانی، هەروەك چۆن داعش لەگەڵ كەسانی دیكە كردی، هەروەها چەسپاندنی شێوازەكانی ئیتنی وەكو رەنگدانەوەكانی دەمارگیری بە حاڵەتی پیادەكردنی لەسێدارەدان و تیرۆركردنی تۆڵەسەندنەوە، جا چ ئەوەی لەچوارچێوەی یاسا، یان لە دەرەوەیدا بێت، هەروەها وەكو بڵاوكردنەوەی گوتاری رقلێبوونەوە و ئەنجامدانی تاوانەكانی رق و شێوازەكانی دەركردن، یان لابردنی رەگەزپەرستانە و تاوانی كۆمەڵكوژی و پاكتاوی ئیتنی هەروەك چۆن بەرامبەر كورد و كریستیان و ئێزیدی و مەندائییەكان ئەنجام درا، بەڵام لە بەرامبەردا بزووتنەوەگەلێكی دژ بە جیاكاری و دەمارگیری سەریان هەڵدا هەروەك بزووتنەوەكانی رزگاربوون لە كۆیلەیی و ئازادكردنی ئافرەت و بزاڤەكانی داكۆكیكردن لە ماف و ئازادییەكانی سەرجەم لایەنەكانی كۆمەڵگە: كرێكاران، ئافرەتان، قوتابیان، لاوان و دژبە جیاكاریی رەگەزپەرستی لە چوارچێوەی هەوڵەكانی مرۆیی بۆ گێڕانەوەی دەستپێشخەری و رزگاربوون لە نەخۆشییەكانی دەمارگیریی و رق و كینە.
ئەمە وامان لێدەكات جۆر و شێوەكانی دەمارگیریی بخوێنینەوە تاكو ئاسان بێت بۆمان و بچینەسەر ئەو رێگەچارانەی پێشنیاری دەكەین، چونكە شێوەو رەنگی زۆری جیاكاریی و رەگەزپەرستی هەن كە لە دەمارگیرییەوە وەرگیراون وەكو دەمارگیریی رەگەزی، یان وەچەیی، یان تەمەن، یان ئایینی، هەروەها دەمارگیرییەك هەیە كە پشت دەبەستێت بە جیاكردنەوەی هاوڕەگەزی، یان شێوەیی و قەبارەیی و درێژی و بەتەمەنداچوون، یان هەر حاڵەتێكی دیكەی زانراویان كە دێنە پێشەوە و هۆیەكانیش كراوەن لە جیاكاری و خوڵقاندنی وەهمی دەمارگیری، باشترین حاڵەتی دەمارگیری و رەگەزپەرستییەكەی بەگشتی لە گۆڕەپانی مرۆییدا، یان عێراقی بە شێوەیەكی تایبەت دیارە بریتییە لە ئەم شێوەو حاڵەتانەی خوارەوە:
1- دەمارگیریی ئایینی یان تایفەگەری: لە راستیدا مرۆڤایەتی لە روانگەی لێبوردەیی و پێكەوەژیانەوە سەیری جەوهەری ئایین و ئایینزاكانی كردووە، بەڵام رقلێبوونەوە و حاڵەتی دوژمنكاری و ململانێ لەگەڵ بەرامبەردا بۆ گوتاری دەمارگیریی دەگەڕێتەوە كە پەیوەستە بە لۆژیكی توندڕەویی سەنتراڵیی(من) كە كەسی بەرامبەر دەسڕێتەوە، بۆیە لێرەدا حاڵەتی سەنگەرلێكگرتن و دوژمنكاریی و ململانێكانیان دێتە ئاراوە، لەبەرئەوە خستنەڕووی دیدی ئایین، یان ئایینزا خۆی لە خۆیدا بەتەنیا كێشە نییە كە پێویستی بە ململانێ هەبێت كاتێ بە شێوازی دیالۆگ لەگەڵ بەرامبەر دادەنرێت، بەڵام دەگۆڕێت بە سەرپۆشێك بۆ داپۆشینی پاڵنەرێكی شاردراوەی سیاسی، یان رۆشنبیریی نەخۆش.
2- دەمارگیریی ئیتنی، یان نەتەوەیی، یان عەشیرەتگەری: بریتییە لە دەمارگیری كە لەسەر بنەمای خۆهەڵكێشانە بە داكۆكیكردن لەوەی سەر بە ئیتنێك، یان نەتەوەیەك، یان عەشیرەتێكە، ئەو خەیاڵی شتێك دەكات و لایەنگرانی پێ گومڕا دەكات لە رێی سەنگەرگرتن كە تاقمەكەی لە دەوروبەری جیادەكاتەوەو دەیخاتە باری ناكۆكی و ململانێ لەگەڵ ئەو دەوروبەرەدا لە تاكەكانی گروپە نەتەوەیی، یان عەشیرەتێكی دیكە. بۆیە دەكرێ لێرەدا نموونە بێنینەوە لەوەی كە هەندێ هێزی عەرەبچێتیی توندڕەو ئەنجامیان داوە لە دوژمنایەتیكردنی نەتەوەكانی دەوروبەر وەك فارس و تورك و كورد. هەروەك ئەو هەوڵانەی بۆ هەڵگیرسانی ئاشووب لە نێوان گەلانی سامیی وەك عبری و كەنعانییەكان دراون، هەمدیسان وەك عەرەب و ئەمازیغ لەو هەڵچوونانەی هەندێ دەمارگیر دەیانەوێت لە نێوان ئەو نەتەوانەی كە مرۆییانە لەگەڵ یەكدی ژیان دەگوزەرێنن و لە رووی جوگرافیشەوە هاوسنوورن.
3- دەمارگیریی فیكریی سیاسی: بریتییە لە داخرانی بیركردنەوەی تاكڕەوییانە كە سووكایەتی بە رای بەرامبەر دەكات و داننان بە هاوڕێكەی، یان گفتوگۆكردن لەگەڵیدا رەتدەكاتەوە. لە ناوەڕۆكدا ئەو جۆرە دەمارگیرییە بریتییە لە سڕینەوەی عەقڵ و لۆژیكەكەی كە داوای میانڕەویی و لێككەوتنی نێوان ئەزموونەكان و دەستكەوتە هزرییەكەی دەكات كە داندەنێت بە هەمەجۆریی و فرەیی و خۆبەزلزانینیش قبوڵ ناكات، هەروەها لە بزووتنەوە سیاسییەكان كە گوزارشت لەمە دەكات: بزووتنەوە شۆڤینییەكان، نازیەی تازە، بیغیدا كە بەم دواییە دەركەوت، هەروەها كوكلوس كلان. شایانی باسە دەمارگیریی سیاسی خاوەنەكەی پاڵدەدات كە بە رای حزبەكەیەوە پابەندبێت بێ چاوخشاندنەوە و تەگبیر، كە پێی وا بێت دیدو بۆچوونی حزبەكەی بە تەواوی راست بێت، لەكاتێكدا لایەن و هێزە سیاسییەكانی دیكە بەكرێگیراون بۆ بەرژەوەندیی دوژمنانی نیشتمان و گەل یان تایفەیەك و رەنگە زۆرجار ئەمە لە وڵاتانی دواكەوتووی لاواز و دوور لە مەدەنییەت و هەندێ جار ئەم كارە بە ئایین پەردەپۆش بكرێت هەروەك لای حزبە تایفەگەرییە سیاسییەكان لە ئارادایە.
4- دەمارگیریی كۆمەڵایەتی: وەك حاڵەتی دەمارگیریی ئافرەتان بۆ ئافرەتان، پیاوان بۆ پیاوان و پیادەكردنی لەسەر بنەمای جیاكاریی جێندەری، هەروەها لەسەر رەوشی هەردوو رەگەز لە حاڵەتی كوشتار لە جیاتی هاوكوفی و یەكسانی، هەروەك جوداكاریی و رەگەزپەرستی دژی كۆچبەران و رەوەندەكان، لەهەمان چوارچێوەدا سەرنج لە حاڵەتی دەمارگیریی وەرزشی دەدەین كە تەنیا كاریگەریی نەرێنی هەیە كە هەموو بەها بەنرخەكانی وەرزش وەردەگێڕێت و دەیكات بە ململانێی نەخۆشی كە لە ململانێ بازرگانی و سیاسییەكاندا دەقۆزرێتەوە. لەوەش خراپتر حاڵەتی دەمارگیریی چینایەتی تایبەت بە تاقمێكی كاركەر لە كارگە و كێڵگەكان كە بە ئاستێكی نزم دادەنرێن و پەراوێزدەخرێن و گاڵتە بەوانە دەكەن كە لە ریزی ئەواندا كار دەكەن.
لەلایەكی دیكەوەو بەمەبەستی بەئەنجام گەیاندنی ئەو چارەسەرەی لێرەدا پێشنیاركراوە و بۆ لادان لە دەمارگیریی و رق و كینە بێجگە لەوەی كە لە چوارچێوەی ئەم خوێندنەوەیەدا باسكرا، پێویستە ئاماژە بكرێت بۆ ئەزموونی چەسپاندنی هەندێ حوكم لە چوارچێوەی دەستووریدا كە وایكردووە رێگە لە دەوڵەت، یان هەر لایەنێكی دیكە بگیرێت لە پەیڕەوكردنی كردەوەكانی دەمارگیری، یان پەسندكردنی نەتەوەیی، یان ئایین لەناو سنوورەكەی خۆیدا، بەڵام ئەو چارەسەركردنە هەمیشە پێویستی بە هۆشدارییەك هەبووە كە بەم پێیە هەموو گوتارەكانی راگەیاندن كە هاندەرن بۆ ئەو پەسندكردنەی ئایین و تایفەگەری سەركۆنە بكرێت، هاوكات هێنانەئارای فەزای جیاكاریی و میكانیزمی رق و كینە بە هەموو ئەو تۆمارە مێژووییە ساختە دروستكراوە و داهێنانی زاراوەكانی گوتاری دابەشبوون و چەسپاندنی راستیی رەها بەسەر ئەو گومڕاییە بە پیرۆزیی ئایینی لە هەوڵدانێكدا تاكو عەقڵ نەتوانێت قسە لەسەر ئەو گوتارە بكات.
شتێكی ئاساییە كە نەهێشتنی نەخوێندەواری و چارەسەركردنی نەخۆشییەكانی نەزانین و دواكەوتوویی و نەهێشتنی گیانی هەلپەرستانەو میكانیزمەكانی گەندەڵی هەموویان ئامرازگەلی دیكەن كە رێگە لە هێزەكانی دەمارگیر دەگرن كە كۆمەڵێكی ئامانجدار ناچار بكرێن رۆئیا و گوتاری رق و كینە پەپڕەو بكەن، كەواتە هەر چارەسەرێكی جددی و جەوهەری كە رووبەڕووی دەمارگیری ببێتەوە پێویستە پێشتر بەرەنگاری ئەو فاكتەرانە ببێتەوە كە هۆكاری خودین، یان بابەتین، جا لەپێناو رزگاربوون لە دەمارگیری پێویستە مانا مرۆیی و بەهاكانی بەهێز بكرێن لە لێبوردەیی و برایەتی و دانی ماف بە ستەملێكراو و بەپیرەوە چوونی پێداویستییەكانی هەموو خەڵك، هەروەها بەهێزكردنی بەهاكانی دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و كۆتاییهێنان بە دیاردەی هەژاری و بێكاری و نەبوونی دادپەروەری لە دابەشكردنی ساماندا، دیسان پشتیوانیكردن لە لۆژیكی پێكەوەژیانی ئاشتییانە وقبوڵكردنی دیالۆگ لە نێوان روئیاو بیروبۆچوون و گرووپ و كەلتوورو بیروباوەڕەكانیاندا.
ئەم زاراوە بە هەموو ئاماژەكانیەوە هەمیشە لە رێڕەوی واقیعیی ئێمەدا دەمێنێتەوەو پێویستی بە خوێندنەوەی دیكەی سەرتاسەری و فراوانی تیۆری و پراكتیكی دەبێت بەمەبەستی كاراكردنی دەرفەتەكانی لێكگەیشتن و راستكردنەوەی پەیوەندییەكان لەنێوان پێكهاتەكانی كۆمەڵگە لە هەموو وڵاتێكدا لەگەڵ گەل و نەتەوە گروپەكاندا بەو شێوەیەی كە گیانی بەیەكەوەژیانی ئاشتییانە بە فراوانترین چوارچێوە بەهێزدەكات.


* توێژەری ئەكادیمی زانستە سیاسیەكان و سەرۆكی زانكۆی ئیبن روشد لە دانیمارك