نرخی نەوت لەسەر ئاستی جیهان بە شێوەیەكی دراماتیكی دابەزیوە لە ماوەی شەش مانگی ڕابردودا، كە ئێستا بەرمیلێك نەوت بە كەمتر لە 50 دۆلار لە بازاڕەكانی جیەاندا دەفرۆشرێت. ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا زیاتر لە تەماشاكارێك بووە لە ئاست ئەو پەرەسەندنەدا. ئەو وڵاتانەی بە تێچوویەكی كەم بەرهەمەێنان دەكەن -بەتایبەتی هاوپەیمانی نزیكی واشنتۆن، عەرەبستانی سعودیە- هێشتا دەتوانێت سوودمەند بێت لەم نرخە نزمانەی ئێستا، بەڵام ئەو وڵاتانەی بە تێچوویەكی بەرز بەرهەمەێنان دەكەن، قازانجەكانیان بە ئەندازەیەكی گەورە كەم بۆتەوە. دوو لەو وڵاتانەش كە بە تێچووییەكی بەرز بەرەەمەێنان دەكەن بریتین لە ڕوسیا و ئێران، هەردووكیشیان دوژمنی جیوپۆلەتیكی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكان.
بە پێچەوانەی تیۆرەكانی پیلانگێڕیەوە كەوا بڵاو لە ئارادا بن، ئەوا بەڵگەیەكی كەم هەیە كە واشنتۆن و ڕیاز لە پشت دابەزاندنی نرخەوە بن بۆ پەرەپێدانی ئامانجە هاوبەشەكانی سیاسەتی دەرەوەیان. هەل و مەرجە ئابووریە جیەانیەكان، بەتایبەتی ڕێژەی سستی گەشەكردن لە چین و ئەوروپا، سەری كێشا بۆ زیادبوونی خستنەڕووی نەوت كە لە ئەنجامدا نرخەكە ڕاستبۆوە. هەرچۆنێك بێت، ئیدارەی ئۆباما نیگەران نییە لەبارەی ئەو ناسەقامگیریە ئابووریەی نرخی نزمی نەوت بۆ مۆسكۆ و تارانی دروست كردوو. بەرپرسانی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئومێد دەكەن فشاری دارایی كەڵەكەبوو هەردوو وڵاتەكە ناچار بكەن سازش بكەن لەبارەی پرسە سەرەكیەكانی سیاسەتی دەرەوە. بەو پێیە دابەزینی نرخی نەوت ببێتە تەواوكاری سزا ئابووریەكان كە واشنتۆن و ەاوپەیمانەكانی سەپاندویانە بۆ سزادانی ڕوسیا و ئێران.
ئەگەری ئەوە هەیە سەركردەكانی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا دووچاری نائومێد بوون ببنەوە لە ئاست پێشبینیەكانیاندا لەبارەی سازشی دراماتیكی لە هەر یەكێك لەم دوو وڵاتەوە. ناواقیعیە باوەڕت وابێت كە ەەرگیز ڕوسیا دەستبەرداری كۆنتڕۆڵ كردنی كریمیا دەبێت یاخود چاوپۆشی لە ئەندامێتی ئۆكرانیا لە ناتۆ دەكات. بەڵام ئەگەرەكان لە ئاست ڕەفتارەكانی تاراندا تەنەا بە ئەندازەیەكی كەم باشترە. ڕاستە، ئێران زیاتر و زیاتر ئامادەیە بۆ گفتوگۆكردن لە پەیوەندیدا بە بەرنامە ئەتۆمیەكەیەوە، بەڵام نەرمی نواندنی زیادی- ئێران- بۆ سەروەختی پێش دابەزینی نرخی نەوت دەگەڕایەوە و پێدەچوو بە شێوەیەكی سەرەكی دەرئەنجامی سەركردایەتیەتی سیاسی پتر میانڕەو بێت، بە تایبەتی گرتنەدەستی دەسەڵات لەلایەن سەرۆك حەسەن ڕۆحانیەوە.
بە درێژایی مێژوو، حكومەتەكان ئامادە بوونە دانیشتوانەكانیان بكەونە ژێر باری بێبەشی و دژواریەكی سەختەوە ئەگەر هاتوو بەرژەوەندیە ستراتیجیەكانیان وەك پێویست بەرژەوەندی باڵابووبێتن. ڕەفتاری دوو دەیەی ڕابردووی ئێران ئەو ڕاستیە دووپات دەكاتەوە كە قبوڵكردنی مافەكانی ئێران لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی لە پەیوەندیدا بە تەكنەلۆجیای ئەتۆمیەوە ئەولەویەتێكی باڵا بووە بۆ ڕژێمە ئاینیەكە.
پێدەچێت سزا نێودەوڵەتیەكان و نزمی نرخی نەوت پێكەوە زیانی زیاتر- بە بەراورد بە ڕابردوو- بە ئابووری ئێران بگەیەنن، بەڵام ەێشتا ئەوەش ئەگەری ئەوەی لێناكرێت ەەڵوێستی حكومەتەكە بگۆڕێت لە ئاست پرسی ئەتۆمیدا. پێویستە واشنتۆن و هێزە ڕۆژئاواییەكان پتر واقیعبینانە بن لەبارەی ئەوەی دەكرێت بگەنە چ جۆر ڕێككەوتنێك. ئەگەر ئامانجەكە بریتی بێت لەوەی تاران پابەند بێت بەوەی چەكی ئەتۆمی دروست نەكات یان بڵاو نەكاتەوە، ئەوا ئەگەری ئەوە ەەیە ئەمە ئامانجێك بێت قابیلی بەدەستەێنان بێت. لە ڕاستیدا، ئەگەری ئەوە هەبوو سەركردایەتی ئێران پتر ئامادە بێت بۆ ڕێككەوتنێكی لەم چەشنە تەنانەت پێش ئەوەی دابەزینی نرخی نەوتیش فشاری ئابووری زیاتر لەسەر – ئەو وڵاتە- دروست بكەن. ڕوحانی و سەركردەكانی دیكەی ئێران لەو ڕاستیە تێدەگەن كە بڵاوكردنەوەی چەكی ئەتۆمی دەبێتەهۆی دروست بوونی پێشبڕكێی خۆپڕچەككردنی ئەتۆمی كە دەبێتەەۆی ئەوەی وڵاتەكەیان پتر لاواز بێت لە ڕووی ئەمنیەوە.
هەرچۆنێك بێت، ئەگەر واشنتۆن ەەوڵی ئەوە دەدات توانای ئێران بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم لەناو ببات، تەنانەت ئەمە ەاوشان بێت بە سنوورداركردن وپاراستنیشەوە، ئەوا دەرفەتێكی كەم لە ئارادایە كە بگەنە ڕێككەوتنێك. ئەوە هەڵوێستی ڕوونی سەرسەختەكان لە كۆنگریس و ناوەندی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا كە زیادبوونی سەختیە ئابووری و داراییەكان بەەۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە كاریگەریەكی كەمی لەسەر ئێران نییە، بەڵام ئەگەری ئەوە نییە ببێتە ەۆی ئەوەی –ئێران- خۆی بەدەستەوە بدات لە پەیوەندیدا بە پرسی ئەتۆمیەوە. ەەڵۆكانی دژ بە ئێران ئەوانەی كە خۆیان سەرقاڵ كردووە بەم پێشبینیەوە خۆیان ەەڵدەخەڵەتێنن. بە داخەوە، بەلەرچاوگرتنی ئەوەی لە كۆنگریسدا بەەێزن، ئەوا دەتوانن ئەگەرەكانی گەیشتن بە ڕێككەوتنێكی ماقوڵ لە بار ببەن.
* تۆژەری باڵا و جێگری سەرۆكی پرۆگرامەكانی ئامۆژگای كاتۆ و نووسەری گۆڤاری (زە ناشناڵ ئینتریست) و (وەرزنامەی رۆژەەڵاتی ناوەڕاست) و (گۆڤاری گوڵان).