(ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری)
لە كاتی داڕشتنی ئەم نووسینەدا، پێشمەرگەكانی هەرێمی كوردستان توانییان چیای شنگال و بەشێكی زۆری شارەكە بگرنەوە، لە كاتێكدا هێزەكانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام (داعش) هێشتا بەشەكانی باشووری رۆژهەڵاتی شنگالیان بەدەستەوەیە، لە مانگی كانوونی یەكەمەوە بە ئاشكرا تین و تاوی شەڕەكە لە بەرژەوەندی كورد گۆڕدراوە. زۆربەی ئەو ناوچانەی لەلایەن داعشەوە دەستیان بەسەردا گیرا لە سەروەختی هێڕشە كتوپڕو غەفڵەتگیرەكەی مانگی ئابدا بۆ سەر هێزەكانی هەرێمی كوردستان ئێستا كەوتوونەتەوە بندەستی كورد.
ئەمە هەواڵێكی پێشوازیلێكراو بوو، بەتایبەتی لەلایەن دانیشتووانی ئێزیدی ناوچەكەوە. ئەگەرچی ئێزیدییەكان لە رووی ئیتنیەوە كوردن، بەڵام ئەوان پەیڕەوی لە ئایینێكی پێش ئیسلام دەكەن و بەو هۆیەشەوە بۆ چەندین سەدە رووبەڕووی ستەم و چەوساندنەوە بوونەتەوە. چەند سەد ساڵێك پێش ئێستا، لەسەر دەستی خێڵە سوننەكان دووچاری كاولكاری و تاڵانكردن بوونەوە. لە رۆژگاری هاوچەرخی دەوڵەتی عێراقیشدا، دانیشتووانی ئێزیدی رووبەڕووی ستەم و سەركوتكاریی بوونەتەوە، هەم بەهۆی ئایینەكەیان و هەم بەهۆی كوردبوونیانەوە. لە ئەنجامی ئەو مێژووە تاڵەشیاندا زۆرێك لە ئێزیدییەكان جۆرێك لە گۆشەگیرییان هەڵبژارد. ئەگەرچی هەندێكیان بوونە كەسانێكی چالاك لە ژیانی سیاسی كورددا، بەڵام زۆریان پێیان باشتر بوو دوورەپەرێزبن و لە نزیك مەزارە پیرۆزەكانی چیاكەیاندا – ژیان بەسەر بەرن-. بەڵام ئەم رەوشە گۆڕانكاری بەسەردا هات، بەتایبەتی دوای هاتنی ئەلقاعیدە بۆ عێراق و هێرشكردنی ئەم رێكخراوە بۆ سەر ئەم پێكهاتە بچووكە لە رێی پەلاماردانێكی بەربڵاویی خۆكوژییەوە. ئێزیدییەكان داوایان لە هەرێمی كوردستان و بەغدا كرد بۆ ئەوەی پارێزگارییان لێ بكەن و هاوكارییان بكەن لە دروستكردنی هێزی بەرگری لۆكاڵی تایبەت بە خۆیان.
دواتر لە مانگی ئابی ساڵی 2014دا داعش لە زنجیرە هێرشێكی خێرادا دەستی بەسەر زۆرێك لە شارۆچكە و گوندەكانیانداگرت. پتر لە 300،000 ئێزیدی- زیاتر لە نیوەی دانیشتووانی ئێزیدی لە عێراق- ناچار بە هەڵاتن كران. ئەو ئاوارانەی لە چیای شنگال گیریان خواردبوو، دووچاری برسێتی بوونەوە، لەبەر ئەوەی چەكدارانی داعش ئابڵوقەی دامێنی چیاكەیان دابوو، هەموو رێگەیەكی هەڵاتنیان گرتبوو. بە هەزاران ئێزیدی كومەڵكوژكران و ژنان و كچانی ئێزیدی دەستگیر كران و لەلایەن هێزەكانی داعشەوە وەك كۆیلە فرۆشران. بۆ ئێزیدییەكان تارمایی قێزەونی جینۆساید لە ئاسۆدا دەركەوت.
لە دوای هاوینی پڕ لە چەرمەسەری ساڵی 2014ـەوە، هەم هەرێمی كوردستان و هەم هێزە كوردییەكانی سووریا- یەپەگە- هاتن بە هانای ئێزیدییەكانەوە بۆ رزگاركردنیان. ئەوان چەك و تەقەمەنییەكانی خۆیان لەگەڵ جەنگاوەرە ئێزیدییە خۆبەخشەكاندا بەشكرد و پێشوازییان لێكردن لە ریزەكانیاندا. ئەوان شەڕیان كرد بۆ كردنەوەی رێڕەوێك بۆ چیای شنگال لە پێناوی رزگاركردنی ئاوارەكان، ئێستاش سەرقاڵی رزگاركردنی چیاكە و ناوچەكانی دەوروبەرین لە دەستی داعش. لە ئەنجامی ئەم كارانەشدا، جەنگاوەرە جوامێرەكانی هەرێمی كوردستان و یەپەگە ئەوەیان بۆ ئێزیدییەكان سەلماند كە ئەوان بەشێكن لە نەتەوەی كورد- ئەوان ئەو برایانەن كە دەتوانن پشتیان پێ ببەستن لە كاتی تەنگانە و دژواریدا. لە كاتێكدا داعش ئاو لە كانی سەدە كۆنەكانی رق و قین و نالێبوردەیی ئایینی دەخواتەوە، ئەوا سوننە و شیعە و مەسیحیەكان و كوردستانییەكانی دیكە (لە نێویاندا توركمان و تەنانەت عەرەبیش) شەڕ دەكەن بۆ پارێزگاریكردن لە برا ئێزیدییەكانیان. ئەگەر تاقیكردنەوەی راستەقینەی هاونیشتمانییەكان تەنیا لە كاتە هەرە سەخت و دژوارەكاندا بێت، ئەوا بەربەڕیەتی داعش ئەوەی پیشان دا كە لەمڕۆدا ئێزیدییەكان بە تەنها نین. ئەوە میحنەتی ئێزیدییەكان بوو كە گیریان خواردبوو لە چیای شنگال كە ئۆبامای سەرۆكی ئەمریكا وەك یەكێك لە هۆكارەكانی ئەنجامدانی گورزە ئاسمانییەكانی لە دژی داعش لە مانگی ئابی رابردوودا باسی بكات.
لەو كاتەوە، رزگاركردنی شنگال بۆتە خاڵی كۆكەرەوەی هەموو كوردستان. تەنها كورد توانیویانە بە شێوەیەكی یەكلاكەرەوە و بە بەردەوامی پاشەكەشە بە داعش بكەن، لە ماوەی چەند مانگی كەمی رابردووشدا شەڕ لە دوای شەڕ شكستیان بە داعش هێناوە. هەرچۆنێك بێت، پێدەچێت پرسیاركردن لەبارەی ئەوەی هێزەكانی كورد چۆن ئەم كارەیان كرد، هێندەی كارەكە خۆی گرنگ بێت: ئەگەرچی لە هەموو كاتێكدا بەدمتمانەیی و ناڕەزایەتی لە ئاستێكی بەرزدان، بەڵام لە ناوچە رزگاركراوەكاندا هیچ كۆمەڵكوژییەك دەرهەق بە عەرەبەكان نەكراوە لەلایەن كوردەوە. هیچ كردارێكی سەربڕین و ئیعدامكردنی بە كۆمەڵی زیندانییەكان رووی نەداوە بە چەشنی ئەوەی لەسەر دەستی داعش و هەندێ لە میلیشیا شیعە عەرەبەكان لە باشوور ئەنجام دراون.
بەهۆی پێداگیری و ئیرادەیان لە گۆڕەپانی شەڕدا و بەهۆی پابەندبوونیان بە پێوەرە هاوچەرخەكانی شەڕەوە، كورد توانیویانە سەرسامی و ئیعجابێكی زۆر لەسەر ئاستی جیهان بۆ خۆیان بەدەست بێنن لە ماوەی ئەم شەڕەدا. لە ئەمریكا و ئەوروپا و ئوسترالیا و شوێنەكانی دیكە، سەرۆك حكومەتەكان و راگەیاندن و تەنانەت خەڵكی ئاسایی كە هەرگیز پێش ساڵی 2014 ناوی شنگالیان نەبیستبوو بە وردی و سەرسامییەوە لەم چیرۆكە پەرەسەندووە دەڕوانن. تەنانەت بێ ئەوەی خاوەنی دەوڵەتی خۆشیان بن، پێشمەرگە و هەڤاڵانیان لە بەشەكانی دیكەی كوردستانەوە پاشەكشە بە هێزێك دەكەن كە هەردوو سوپای سووریا و عێراق لەبەردەمیدا هەڵاتن. هەروەها جیهان وێنەی كچە شەڕڤانەكان دەبینێت كە لە كۆبانێ و ناوچەكانی دیكە شەڕ دەكەن، كە گومان هەڵناگرێت ئەوان پاڵەوانی ئەم چیرۆكە پەرەسەندووەن.
لەم رووەوە، لەو هەورە رەش و تاریكەی داعش لەگەڵ خۆیدا هێناوە لایەنێكی پرشنگدار هەیە- ئەم شەڕە وێنەی كوردی لە سەر ئاستی جیهان بەرەوپێش بردووە، زیاتربوونی تەبایی و یەكگرتوویی نێوان كورد (لە نێوانیاندا ئێزیدییەكان) و گەڕاندنەوەی متمانە بە خۆیان، هەموو ئەمانە وایان كرد رۆژئاوا هەم چەك و هەم مەشق و راهێنان بۆ كورد دەستەبەر بكات، ئەزموونێكی بێئەندازە بەهاداری شەڕكردن فێری نەوەی نوێی جەنگاوەرانی كوردی بكەن. ئەگەرچی ژمارەیەكی زۆری كەسانی بوێر و ئازیز گیانیان كردە قوربانی و دەكەنە قوربانی لە شەڕەكەیاندا دژ بە داعش، بەڵام قوربانییەكانیان بە فیڕۆ نەچووە.
بە دڵنیاییەوە، دژوارییەكی زۆر لە ئارادا دەمێنن. زۆری ماوە بڵێین لە رووی سەربازییەوە داعش كۆتایی هاتووە، ئەگەری ئەوە هەیە شەڕێكی سەخت و لەسەرخۆ بەلای كەمەوە لە بەشێكی زۆری ساڵی 2015دا بەردەوام بێت. تەنانەت شكست پێهێنانی داعشیش درێژەی نەكێشاو بەم نزیكانە روویدا، ئەوا تارمایی مەترسی دیكە لە ئاسۆدا دەردەكەون لە لایەن دراوسێیەكەوە كە رەنگە دژوارترین و سەختترین دراوسێ بێت لە جیهاندا.
ئەگەرچی كورد ژیانیان لەگەڵ ئەم دراوسێیەدا هەڵنەبژاردووە، بەڵام پێدەچێت لە كۆتاییدا فێری ئەوە بووبێتن كە چۆن تیایدا سەركەوتوو بن و سوود لە هەر هەلێك وەربگرن كە بۆیان دێتەپێش. ئەگەر هەر گەلێك، یان بزووتنەوەیەكی سیاسی بۆ ماوەیەكی سنووردار سەركەوتنی بەدەست هێنابێت، ئەگەر پڕ جموجوڵ بن و ئامادە بن و ئیرادەی ئەوەیان هەبێت خەباتێكی بە كۆمەڵ بكەن بۆ بەدەستهێنانی خەونەكانیان، ئەوا رەنگە ئەمە ئەو كاتە بێت كە بۆ كورد هاتۆتەپێش.