پێمانوابوو جارێكی دی تووشی ژینۆساید نابینەوەو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك ئەركێك دەمانپارێزێ. حوكمڕانیی عەرەبی سوننەمەزەب لە هەشتاكانی سەدەی رابردوودا لە زنجیرەیەك تاوانی یەك لە دوای یەكی نێودەوڵەتیدا، هەوڵی لەناوبردنی كوردی دا لە عێراق «ئەنفالەكان، كیمیابارانی هەڵەبجە، بێسەروشوێنكردنی بارزانییەكان و...». لێ ژینۆسایدی ئەمجارە لەدوای پەلاماردانی ناوچەو دەڤەرە ئێزیدینشینەكانی شنگال لە 2/8ـەوە، رێكخراوێكی تیرۆریست بە ناوی «دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام ISIL»، دەرهەق بە ئێزدیدییان كە كۆمەڵەیەكی ئایینیی جیایە، ئەنجامدا ژینۆسایدی كۆتایی هەشتاكان دەرهەق بە كوردان، بەشێوەیەكی سیستماتیك و بەرنامە بۆ داڕێژراو لەلایەن ماكینەی زەبەلاحی دەوڵەتی عێراقەوە ئەنجامدرا، لێ ژینۆسایدی ئەمجارە لەلایەن رێكخراوێكی تیرۆریست، تەكفیری، سەلەفی، جیهادیی توندڕۆوە دەرهەق بە كەمینەیەكی ئایینی ئەنجامدرا. لە ژینۆسایدی یەكەمدا، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێ هەست و خوست بوون و بەو پەڕی خوێنساردییەوە لەبەرچاوی ئەوان كورد قڕدەكرا. كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەم ژینۆسایدەدا چ وەكو ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان و چ وەك یەكێتیی ئەوروپی، چ وەكو وڵاتان (ئەمریكا، بەریتانیا، فەڕەنسا، ئەڵمانیا، ئیتاڵیا، پۆلۆنیا، رووسیا، نەرویژ، سوێد، فنلەند، لوبنان، چین، نەمسا ...) و رێكخراوە مرۆدۆستەكان، زوو هاتنەوەڵام، جا چ بە پشتەوانیی مەعنەوی بێ، چ بە هاریكاریی مرۆیی بێ، چ بە تفاق و چەكوچۆل بێ، چ بە بەشداریی راستەوخۆی سەربازی بێ. ئەگەر لە ژینۆسایدی یەكەمدا، زێتر رەگەزی نێرینە كرانەئامانج، ئەوا لەم ژینۆسایدەدا، رەگەزی مێینە لە تەك رەگەزی نێرینەدا كرانە ئامانج و كرانە كۆیلە و یان لە بازاڕەكاندا فرۆشران، یان دەستدرێژیی سێكسییان كرایەسەر و كوژران، یان بەزۆر كرانە موسڵمان. هێشتا كارەساتەكە بەردەوامەو ئامارێكی راست و وردی قوربانییەكان بە هەردوو رەگەزی نێرینە و مێینە لەبەردەستدا نییە، بەڵام گومانمان لەوە نییە، پاش تێكشكاندنی داعشییەكان، ئەوجا قەبارەی كارەساتەكە دەردەكەوێ كە چەندە مەزنە.
داعش وەكو قارچك لەناكاو هەڵنەتۆقیوە!
داعش كە ئەنجامدەری ئەو ژینۆسایدەیە، زۆر شتی لەسەر نووسراوەو گوتراوە. هەندێ بە دەسكردو دروستكراوی ئەملاو ئەولای دەزانن و ئاخر تیۆریی پلانیش لە وڵاتی ئێمە و وڵاتانی دیكەدا گوێگر و خوێنەری خۆی هەیە. لێ وەك دەزانرێ دوای «داگیركردن»ی عێراق لەلایەن ئەمریكاوە، چەندین رێكخراو و گرووپی تەكفیری، جیهادی، توندڕۆ و تیرۆریست لە سێگۆشەی بەناو سوننەدا هاتنە هۆلێ.
لە نیسانی 2003دا حوكم لە كەمایەتیی سوننەمەزەبی عەرەب وەرگیرایەوە. بەوەش بمانەوێ و نەمانەوێ ئەوان زەرەرمەند بوون. هەڵبەت كوردستانی ئێمەش بەر لە 2003، ئەو جۆرە گرووپانەی تێدا بووە «جوندولئیسلام و ئەنسارولئیسلام». كە (عەرەب و ئەفغان)یشیان لەناودا هەبووە. دیارە كورد چ پێش 2003 و چ دوای ئەوەو تا ئێستا زیانی لەو گرووپانە پێگەیشتووە.
بێگومان یەك هۆكار لەپشت سەرهەڵدان و نەشونمای ئەو گرووپانەدا نییە. ئەو گرووپانە زەرەرێكی كەمیان لە ئەمریكییەكان نەدا، بەڵام لە ماوەی نێوان ساڵانی 2005 تا 2010دا ئەمریكاش زەبری توندی لێ دان و چەندین سەركردەی لێ كوشتن (لەوانە زەرقاوی) و گرتن و تا رادەیەك كز و لاواز بوون، بەڵام لەناو نەچوون و شانە نووستووەكانیان خۆیان حەشار دا، لێرەو لەوێ خۆیان رێكخستەوە. ئاخر هەم ژینگەی سوننەكان و هەم رەوتار و سیاسەتی حوكمڕانیی شیعە بەرانبەر سوننەكان و هەم بە كۆمەكی ئەم دەوڵەت و ئەو دەوڵەتی ناوچەكە ئەو گرووپانە مانەوەو بەناوی دیكە دەركەوتنەوە. لە دوای سەرهەڵدانی هەرای سوریا و رەوتاری نائینسانییانەی رژێمەكەی ئەوێ، بەكەڵكوەرگرتن لە تەوەربەندیی شیعە و سوننە لە دەڤەرەكەدا، مەیدان بۆ ئەو گروپە خۆشبوو كە مایەی خۆی لە سوریا بكات و بە هەزاران چەتەی جیهادی لە (ئەندەنووسیا، مالیزیا، ئەفغانستان، چیچان، توركیا، مەغریبی عەرەبی، یەمەن، میسر، لیبیا، سۆمال، وڵاتانی كەنداو، ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپا)وە لە رێگەی جیاجیاوە (ئەردەن، سعودیە، توركیا) بێنە ناو عێراق و سوریا و پێوەندییان پێوە بكەن و لە رووی پێكهاتەوە ببنە رێكخراوێكی تیرۆریستی نێودەوڵەتی هاوشێوەی قاعیدە و لە یەك كاتدا هەم شەڕی «جەبهەی نوسرە» و «جیش الحر» و «یەپەگە و كوردی رۆژئاڤا» و «رژێمی ئەسەد» بكات و كۆنتڕۆڵی زۆربەی ناوچەكانی هەردوو پارێزگەی دیرزور و رقە بكات و چەك و چۆلێكی زۆری بكەوێتە دەست. دیارە لە سەرەتای ئەمساڵیشەوە، داعش هاتنەوە فەلوجەو رومادی و لە 10/6یشدا موسڵ و پاشان بەشێكی زۆری پارێزگای سەلاحەددین و دیالەو ناوچە عەرەبنشینەكانی پارێزگای كەركووك -یان كۆنتڕۆڵ كرد و چەك و تفاقێكی زۆر و كارپێ نەكراوی چەند فیرقەیەكی سەربازی و پۆلیسی ئیتیحادییان كەوتەدەست و لە 29/ 6دا ئەبوبەكر بەغدادی خۆی وەكو خەلیفەی دەوڵەتی ئیسلامی راگەیاند. بە قەولی جیهادییەكانیش دەرەوەی ئەو دەوڵەتە بە (دارالكفر) دەزانرێ و لەنێوان ئەو دوو (دارە)دا جیهادێكی بەردەوام هەیە. واتە دەرەوەی قەڵەمڕەوی ئەو دەوڵەتە، لە هەردەم و ئان و ساتێكدا بابەتی جیهاد و ئەنفال و سەبایە.
بەلای منەوە دڕندەیی داعش هۆكارێكی دیكەشی هەیە، ئەوژی گیانی رك و تۆڵەی ناسیۆنالیزمی شكستخواردووی عەرەبی سوننەیە كە مخابن لەبری ئەوەی رابەرو سەركردەی هێورو واقیعبین بەرهەمبهێنێ، هاونموونەی ئەبوبكر بەغدادی و هاوشێوەكانی بەرهەم دێنێ. دەنا چ راڤە و لێكدانەوەیەك دەكرێ كە لە سەرەتای گرتنی موسڵ و ناوچەكانی تردا، بەعسییەكانی عزەت دوری و نەقشبەندییەكان و جەیشی ئیسلامی و نازانم چی و چی دیكە، خۆیان خستە خزمەت ئەو گرووپەوەو شاباشیان كرد و دەیانگوت ئەوە راپەڕینی عەشایەر و شۆڕشگێڕانە. راستە نوخبەی حوكمڕانیی شیعە لە عێراقدا ئۆباڵی ئەو خزینەی سوننەكان بۆ باوەشی داعش هەڵدەگرێ، بەڵام ناكرێ گیانی «بەدەوییانە» و «خۆ بەزلزانین و شۆفینیستی و دڕندانەی نەتەوەیی، كە قۆناخ بە قۆناخ هاتووەو بۆتە كولتوور فەرامۆش بكرێ. دەنا هاوكاریی عەرەبەكانی دانیشتووی گوێر، مەخموور، دەوروبەری رەبیعەو بەنداوی موسڵ و شنگال و قەرەتەپەو داقوق و جەلەولا بۆ داعش و تاڵانكردنی ماڵی كوردان چۆن لێكدەدرێتەوە؟ باشە ئەوە مالیكی لەگەڵ عەرەبی سوننە خراپ بوو، كورد چی؟ چما كورد لەو ناوچانەدا پارێزەری سەروماڵی عەرەبان نەبوون، بەتایبەتی لە دوای 2003ـەوە، ئەی كوردستان نەبووە پەناگەی ئارامی هەر كەسێك لە ستەم رایكردبێ، یان لەبەر نەبوونی ئەمن و ئەمانەت یان بۆ كار و كاسبی پەنای بۆ كوردستان هێنابێ؟ ئەوە رۆحە بەدەوییە بەدەغەزەكەیەو لە بەرگێكی تردا زیندوو بۆتەوە.
ژمارەو پێكهاتەی چەتەكانی داعش:
ژمارەی چەتەكانی داعش چەندە؟ بە قسەی سەنتەرێكی توێژینەوە Brookings ژمارەیان لە سوریا نزیكەی 7 هەزار و لە عێراقیشدا 6-7 هەزار چەكدار دەبێ. لێ بە مەزەندەی هەندێ سەرچاوەی تر ژمارەیان خۆی لە 50000 چەتە دەدا. سەركردەو ئەمیرەكانی ئەو چەتانە، چیچانی و ئەفغانی و عێراقین، بە قسان سوودیان لە شارەزایی و ئەزموونی هەندێ كۆنە ئەفسەری پێشووی عێراق وەرگرتووەو هەموو جۆرە راهێنان و شەڕێكیان بینیوە، وەك: شەڕی ناو شاران، شەڕی لێدەو هەڵێ، شەڕی بەرەیی... بەڵام زۆرینەی چەكدارەكانیان خەڵكی عەرەبی سوننەمەزەبی عێراق و سوریان. سەبارەت بە راهێنان و مەشقكردنیان راپۆرت و هەواڵی جیاجیا هەیە و دەستی تۆمەت بۆ زۆر لایەن و دەوڵەت رادەكێشرێ. لە ئایندەیەكی نزیكدا راپۆرتی ئیستخباراتییەكان زۆر شت ئاشكرا دەكەن. راستە شارەزایی هەموو جۆرە چەك و شەڕێكن، بەڵام وەك دەبیندرێ چ لە بەرانبەر یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) لە رۆژئاڤا و چ لە رووبەڕووبوونەوەی هێزی پێشمەرگە لە باشوور، خۆڕاگر نین و دەبەزن.
سەرچاوەی دارایی داعش
هەندێ سەرچاوە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە داعش نزیكەی 5- 2 ملیار دۆلار و هەندێ سەرچاوەی تریش دەڵێن: خاوەن 8 ملیار دۆلارە. داعش ئەو حەمكە پارەیەی لە كوێ دەسكەوتووە، یان دەستدەكەوێ؟ لە وەڵامدا دەكرێ بە چەند خاڵ پۆڵینیان بكەین، لەوانە:
- داعشەكان وەكو هەر گرووپێكی چەتە، راو و رووت دەكەن و بە زۆر سەرانە و (جزیە) لەو ناوچانەی كەوتوونەتە ژێر دەستیان وەردەگرن. پێش ئەوەی موسڵ بگیرێ، لە خاوەن دووكان و بازرگان و قۆنتەراتچی و... سەرانەو (خاوە) لەلایەن چەندین گروپی توندڕۆی قاچاخ وەردەگیرا.
- هەر شارو شارۆچكەیەكیان كەوتبێتە بندەست، دەستیان بەسەر پارەو پوڵی بانك و دامەزراوە حكوومییەكاندا گرتووە.
- نەوتی ئەو چاڵ و بیرە نەوتانەی كە لە سوریا و عێراق كەوتۆتە بندەستیان بە قاچاخ و بە هەرزان دەفرۆشنەوە و لەمڕووەشەوە دەست بۆ ئەملاو ئەولا رادەكێشرێ.
- باروبوو و كۆمەكی كەسایەتی سیاسی و ئایینی و بازرگان و پارەداری وڵاتان (سعودی، عێراق، قەتەر، ئیمارات، میسر، توركیا...). ماوەیەك لەمەوبەر لە هەندێ سایتی ئەلیكترۆنی راپۆرتێك بڵاوكرایەوە.
داعش لە قاعیدە خەتەرترە!
بەهەرحاڵ هەندێ ناوەند داعشیان پێ لە رێكخراوی قاعیدە خەتەرترەو ئۆباما بە «سەرەتانی ناوچەكەی» ناو دەبات و شارەزایەكی ئەو گروپانە كە هاوكاری ژەنەڕاڵ داڤید پاتریۆس بووە لە عێراقدا دەڵێ: «داعش گرووپێكی هەرە گرنگی تیرۆریستە لە جیهاندا، چونكە توانا جەنگییەكانی قاعیدەو توانا ئیدارییەكانی حزبوڵڵای پێكەوە كۆكردۆتەوە». ئەگەر مەبەست شێوازی رەوتار بێ، ئەوا هیچ جیاوازییەكیان نییە، خۆ جەماعەتی تەوحید و جیهادی زەرقاوی-یش بە ڤیدیۆ، سەرپەڕاندنی خەڵكی سڤیل و نەیارانی خۆیان بڵاودەكردەوە. چەتەیی و تاڵان و بڕۆ و سەرانەساندن و (ئیبتیزاز) سیمای هەردوو رێكخراوەكەیە. پێكهاتەی هەردووكیان لە یەكتر نزیكەو سەرەتاگە فیكریی و سیاسییەكانیشیان هەر یەكە. ئەی خەتەرەكەیان لە كوێدایە؟
داعش لە ناوچەیەكی گرنگی رۆژهەڵاتی ناڤیندایە (بەشێكی سوریاو بەشێكی عێراق) و نزیكن لە سەرچاوەكانی نەوت و ئیسرائیل. ئەگەر كۆنتڕۆڵی سوریا، یان عێراق بە تەواوی بكەن، بەرژەوەندیی زۆرلایەن بە دەوڵەتانی زلهێزی دنیاشەوە دەكەوێتە خەتەر، واتە داعش تەنیا مەترسی نییە بۆ سەر بەهاكانی دیموكراسی و لێبوردەیی و مافەكانی مرۆڤ. پرسیارەكە ئەوەیە، راستە داعش لە دوای 10/6شەوە هێز و بڕست و چەك و تفاق و ناوچەیەكی بەرفرەتری كەوتە دەست، بەڵام خۆ پێش ئەوەش لە فەلوجە و ئەنبار و هەندێ ناوچەی دیالە و نەینەوا (ناوچەی حەزەر) و دوو پارێزگای سوریا هەبوون و پەلاماری چەندین لایان دەدا. داخوا پێشبینی خەتەری ئەو رێكخراوە تیرۆریستە نەدەكرا؟ یان داعش گەورە بوون و لەدەست دەرچوون، یان...؟
داعش و كەمەنەتەوە و ئایینەكانی دی:
لە دوای 2003ـەوە كەمینەكانی مەسیحی و ئێزیدی و كاكەیی و شەبەك و سابیئە لەچاو قەبارەی خۆیان زەبری گەورەیان پێكەوتووە. ئاماری ورد لەبەر دەستدا نییە. بەر لە داعش-یش خەڵكی سڤیلی ئەو كۆمەڵانە چ تاك تاكە و چ بە كۆمەڵ كوژراون، مەزار و شوێنە پیرۆزەكانیان تەقێنراونەتەوە و ناچاری ماڵباركردن و هەڵاتن كراونەتەوە. دیارە بڵاوكردنەوەی ترس و تۆقاندن و خۆسەپاندن و ورە پێ بەردان، رێباز و میتۆدی كارپێكراوی رێكخراوە تەكفیرییە جیهادییە تیرۆریستەكان بووە. بەڵام دوای 10/6 ئاستێكی تری بەخۆوە گرت، بە زۆر كردنە موسڵمان و خەتەنەكردنیان، جزیە وەرگرتن و دواتر دەرپەڕاندن و زەوتكردنی ماڵ و موڵك و دەستبردن بۆ عەرز و نامووسیان، لە دوای 2/8یشەوە لە ناوچە ئێزدینشینەكاندا ئەو رێبازە گەیشتە لوتكە، كە بە هەموو پێوەرێك بە ژینۆسایدی كەمینەیەكی ئایینی و ئیتنی دەزانرێ و كۆمەڵكوژییەكەی گوندی(كۆچۆ)یش نموونەیەكە.
ژینۆساید و ئەركی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی:
وەك دەزانرێ، ژینۆساید، تاوانێكی نێودەوڵەتییە. تاوانی نێودەوڵەتیش ئەركێكی قانوونی دەخاتە ئەستۆی سەرجەم كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، واتە Erga omnes كە دەبێ شەرمەزاری بكەن، رێگەی روونەدان و دووبارەبوونەوەی نەدەن و ئەو كۆمەڵە بپارێزن كە رووبەڕووی ژینۆساید دەبنەوە. راستە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان لە 15/8دا بڕیارێكی بە كۆی دەنگ دا لە ژێر بەندی حەفتەمی میساقی نەتەوە یەكگرتووەكان كە لەناو بڕیارەكەدا هاتووە: نابێ هیچ لایەنێك باروبووی گرووپە تیرۆریستەكان بكات لە سوریا و عێراق و نەوتیان لێ بكڕێ. راستە ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپی هاتوونەتە سەر خەت و كۆمەكی سەربازی و ئینسانی هەرێمی كوردستان دەكەن، بەڵام ئەوە بەس نییە، بەڵكە دەبێ رێوشوێنی دی بگیرێتەبەر كە یەكەمیان بەهاناوەهاتنی خێراو پاراستنە. ئینجا هاوكاریكردنی كوردە كە بتوانێ دیفاع لە خۆی بكات و لەو شەڕەی كە دژی تیرۆر دەیكات پشتی بگیرێ و «حیمایە»ی نێودەوڵەتی بۆ دابنرێ. لەهەمانكاتدا پێویستە ئەو پشتگیرییە نێودەوڵەتییە گرێ نەدرێ بە پێكهێنان و رەزامەندیی حكوومەتی عێراقەوە.
حكوومەتی عێراق و داعش:
بۆ هەموو لایەك روون بۆوە كە هەم پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا شێواوەو لەنگەو هەم پێكهاتەی سوپای عێراق و هەم پێوەندیی نێوان پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراق نادروستە. ئاخۆ حكوومەتی داهاتووی عەبادی ئەو شێواوی و ناهاوسەنگییەی پێ چا دەكرێتەوە؟ ئایا حكوومەتی داهاتوو شەڕی داعشی پێ دەكرێ؟ گریمان حكوومەت بەمزووانە پێكهات. نوێنەرانی كوردو شیعە تا راددەیەك لەناو پێكهاتەكانی خۆیاندا قسەیان دەڕواو جێگەی بەقان. ئەی داخوا نوێنەرانی سوننە (مەبەستم كوتلەی موتەحیدون و كوتلەكەی موتلەگ و كوتلەكەی سەلیم جبووری و كوتلەكەی ئەیاد عەللاوی و...) تا چەند جێگەی بەقای عەرەبی سوننە و عەشایەری عەرەبیی سوننەن، تا بە ناوی ئەوانەوە بەشداریی لە حكوومەتدا بكەن؟ كێ دەبێ ناوچە سوننەنشینەكان لە داعش پاك بكاتەوە، یان بە كێ دەكرێ؟ پاش پاككردنەوەی ناوچەكانیان ئایا هەر بەشێوەی جاران ئیدارە دەدرێنەوە؟ سوننەكان چۆن تەماشای ناوچەكانی ماددەی 140 دەكەن؟ بەداخەوە هێشتا ئاسۆیەكە روون نییە و بەئاسانی وەڵامی ئەم پرسیارانە نادرێتەوە؟ پێموا نییە، جەیشی عێراقی بەو پێكهاتەی ئێستای ئەو كارەی پێ بكرێ و پێشموا نییە ئەوە كاری پێشمەرگەش بێت. واتە پێشمەرگە ئەو ناوچە سوننەنشینانە بگرێتەوەو دواتر رادەستی «سوننەی مودێرات - ئەگەر هەبن»یان بكاتەوە، پێشمەرگە تەنیا لەسەر خاكی خۆی شەڕی داعشی پێ دەكرێ. لە سۆنگەی ئەمەوە پێموایە، شەڕی تیرۆر درێژە دەكێشێ، چونكە ژینگەی سوننەكان ژینگەیەكی لەبارە. ئاخر داعش بە تەنیا نییە، 10-12 گروپی دی هەن. ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە قورساییەكی زۆرترەوە نەهێتەپێشەوەو لە داعش نەدات، لە عێراق و لە سوریا دەرناپەڕێندرێن. وەك دیارە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەگەر لەسەر بەرەنگاربوونەوەی توندی داعش لە عێراق كۆك بن، باوەڕ ناكەم لەسەر بەرەنگاربوونەوەی داعش لە سوریا رێكبن، چونكە هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی ناوچەكە لەبەرانبەر رژێمی سوریا جیاوازە. ئەگەر حكوومەتێك هەمووانی تێدا بەشدار بێ لە عێراق، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی یاریدەی عێراق دەدات، ئەی حكوومەتی سوریا چی، ئەی ئۆپۆزیسیۆنی سووری چی؟ كەواتە داعش بەئاسانی لەبن ناهێنرێ. لەم سۆنگەیەوە وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا دەڵێ: «بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش پێویستە هەموو وڵاتانی ناوچەكە بە ئێرانیشەوە لەتەك هەر پێنج دەوڵەتە هەمیشە ئەندامەكەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان، بكەونە كار». تا ئێستا هەڵوێستی فەرمی و بە ئاشكرای حكوومەتی توركیا روون نییە كە لە كوێی ئەم هاوكێشەدایە، راستە توركیا لە خەمی قورتاركردنی 49 كەسی بەبارمتەگیراوی وڵاتەكەیەتی لە دەست داعش، بەڵام وەك دەزانرێ، داعش ئەمانی نییە و بە هەمووانەوەدەدا.
كورد و حكوومەتی بەغدا:
دیارە مالیكی كە بەربەستێكی بەردەم پرۆسەی سیاسی بوو لە عێراقدا، دوورخرایەوە. عەبادی كە هەر لە حزبەكەی ئەوەو «سەرەتاگە فیكری و سیاسییەكان»ی هەردووكیان یەكە بۆ پێكهێنانی حكوومەت راسپێردراوە. ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكان و ئێران و سعودیە و وڵاتانی دیكە پێشوازییان لەو راسپاردنە كرد و جەختیان لەوە كردەوە كە هیچ پێكهاتەیەك فەرامۆش نەكات و بە زوویی حكوومەت پێكبهێنێت. بە قسەی عەبادی بێ (ئەم حەفتەیە كابینەكەی دەباتە بەردەم ئەنجوومەنی نوێنەران). كورد بەشی خۆی گرفتی لەگەڵ بەغدا هەیە: گرفتی خاكی هەیە، گرفتی بودجەی هەیە، گرفتی شەراكەتی لە بەڕێوەبردندا هەیە، گرفتی پێشمەرگەو پڕچەككردنی هەیە، گرفتی نەوت و گازی هەیە... ئەگەر سەیری ئەو گرفتانە بكرێن، ئەم خوێندنەوانەی بۆ دەكرێ:
1. ئەگەر كورد تەواوی ناوچەكانی خۆی بگرێتەوەو بتوانێ دیفاعی لێ بكات، لەسەر ئەرزی واقیع شتێك نامێنێ پێی بگوترێ گرفت، تەنیا ئەوە دەمێنێ لە باری قانوونی و ئیدارییەوە دانی پێدا بنرێ.
2. گرفتی بودجە، ئەگەر وەك راگەیەنرا بتوانرێ رۆژانە (200000- 250000) بەرمیل نەوت رەوانەی دەرەوە بكرێ و لە كۆتایی ئەمساڵدا ببێتە (500000)بەرمیل لە رۆژێكدا، ئەو گرفتەش بەرەو چارەسەركردن دەچێ، بۆیە هزر دەكەم عێراق ئەو فاكتەرە لەبەرچاو بگرێ.
3. گرفتی شەراكەت لەگەڵ عەبادی رەنگە لە سەردەمی مالیكی باشتر ببێ، بەڵام شەراكەتی راستەقینەو دروستكردنەوەی متمانە كارێكی ئاسان نییە.
4. گرفتی پێشمەرگە بەشێكی پێوەندیی بە خۆمان هەیە لە رووی رێكخستنەوەو راهێنانەوە و بەشێكی پێوەندیی بە مووچەو چەك و تفاق و زەخیرەی شەڕەوە هەیە، كە ئەوەیان ئەگەر بە (وەتیرە) و ئاڕاستەی ئێستا بێ، ئەوا وێدەچێ ئەو گرفتەش راستەڕێ ببێ، بەڵام بمانەوێ و نەمانەوێ درێژەكێشانی شەڕ هەرێمی كوردستان تووشی (ئیستینزاف) دەكات و پرۆسەی گەشەپێدان خاودەكاتەوەو هەموو بوارەكان دەكەونە خزمەتی كاری سەربازی و دیفاعییەوە، لێرەدا كۆمەك و هاوكاری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گرنگی خۆی هەیە، بەڵام ئەو هاوكارییە چۆن و چەند و تا كەی بەردەوام دەبێ، بۆیە دەبێ لە چوارچێوەی عیراقدا چارەسەرێكی ریشەیی بۆ بدۆزرێتەوە.
5. گرفتی گازو نەوت، پێموایە بە دەركردنی قانوونی نەوت و گاز لە عیراقدا چارەسەر دەبێ و رەنگە رێككەوتن لەسەر دابەشكردنی سەروەت و سامان بكرێ. لەسەر زاری هوشیار زێباری كە ئەندامی شاندی دانوستانكاریی كوردە، ئەگەر زەمانەتی جێبەجێكردنی مافەكانی كورد نەبێ، كورد بەشداریی لە حكوومەتدا ناكات. زەمانەتەكە چییە، ئایا تەنیا مۆركردنی بەڵگەنامەیەكی هاوبەش بەسە؟ یان تەنیا دانانی سەقفی زەمەنی بۆ جێبەجێكردنی داواكارییەكان بەسە؟ داخوا بوونی تەرەفی سێیەم پێویست نییە؟ ئایا پێویست نییە ئەوە بەدوادەرفەت بۆ یەكپارچەیی عێراق و بەشداریی كورد دابندرێ؟
پێموایە، شیعەكان هەلومەرجی ئەم دواییە و لەقبوونی حوكمڕانییەكەیان لە عێراقدا ئەو دەرسەی پێدان كە بزانن تێكدانی پێوەندیی لەگەڵ كورد و هەوڵی (تەحجیمكردن)ی هەرێمی كوردستان و سیاسەتی پەراوێزخستن بە قازانجی ئێستەو ئایندەی ئەوان و ئێمەش نییە. لەوەش گەیشتن كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەر كورد لە عێراقدا دێتەدەنگ و پێشهاتەكانی دوای 2/8 یان لەبەر چاوە. بۆیە پێموایە تا راددەیەك سەر بۆ مافەكانی كورد دێننەبەرێ.
ناوماڵی كورد خۆی:
بڵێین ناوماڵی كورد رێكەو هیچ عەیب و كەلەبەرێكی تێدا نییە، خۆمان هەڵدەخەڵەتێنین. بەڵام شەڕی داعش و كارەساتە مرۆییەكەی شنگال چ لەسەر ئاستی رەسمی (بەكردەوە) و چ لەسەر ئاستی میللی، كوردی وەك یەك نەتەوەی هاوچارەنووس نیشان دا. ئەوەتا نووسەرێكی تورك دەڵێ: «داعش هەموو كوردەكانی رۆژهەڵاتی ناوینی كردە یەك» (ئۆرهان كەمال جەنگیز، تودەی زەمان، 21/8/2014). راستە كوردستان دابەش بووە، هەر بەشەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی خۆی هەیە، حزب و سەركردایەتی خۆی هەیە، ستاتۆ و رەوشێكی جیای هەیە. بەڵام هاتنی پێشمەرگەكانی یەپەگەو پەكەكەو حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان چ مانایەكی هەیە، با ئەو بەشدارییە سنوورداریش بێ، بێ لەو هاوچارەنووسییە. هەقە لە هەموو ئاستەكاندا بە گرنگ بزاندرێ وەك چۆن سەرۆكی كوردستان بەر لە هەمووان و بە كردەوە لە بەسەركردنەوەی بەرەو قۆڵی مەخموور، سەردانی گەریلاكانی پەكەكەی كرد و دەستخۆشی لێكردن. هەر دەنگێك، لە هەر لایەكەوە بێ، بیەوێ لە مەغزای ئەو بەدەمەوەهاتنە كەم بكاتەوە یان ئاراستەكەی وەرسوڕێنێ زیان بەو هاوچارەنووسییە دەگەیەنێ.
لەسەر ئاستی میللی هاوچارەنووسیی نەتەوەیی خۆی نواند. وەكچۆن نەورۆز و سروودی ئەی رەقیب و هەڵەبجە و ئاڵای كوردستان بوونەتە هێماو رەمزی یەكبوونی نەتەوەییمان، كارەساتی شنگال-یش بووە هێماو رەمزێكی دی، ئەی كۆكردنەوەی هاوكاری و باروبوو لە كرماشان و سنە و مەهاباد و شارەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی كوردستان چ دەلالەتێكی تری هەیە؟ یان بەسەركردنەوەی ئاوارەكان لە لایەن شارەدارەكانی باكووری كوردستان و كۆكردنەوەی هاوكاری لە باكووری كوردستان، یان مانەوەی چەند هەزار كەسێكی ئاوارە لە رۆژئاوای كوردستان (كەمپی نەورۆز لە نزیك دێركێ) سەرەڕای سەختیی گوزەرانی ئەو بەشەی كوردستان و شەڕی بەردەوامی داعش، ئایا هەمان مەغزاو دەلالەتی نییە؟ ئەوە نموونەیەكی تازەیە، دەنا نموونەی نزیكی دیكەی ئەو هاوچارەنووسییە لەنێوان كوردانی هەر چوار پارچەدا هەبووەو هەیە.
لەم كاودان و ئەو بەخۆداهاتنەوە نەتەوەییەدا، مخابن شەڕە دەنووكیی نێوان لایەنگرانی یەكێتی و پارتی، لەم كەناڵ و ئەو كەناڵی راگەیاندن، یان لەسەر تۆڕی كۆمەڵایەتیی فەیسبووك دەبیندرێ، كە بە یەكدی تۆمەتباركردن و كوڵاندنەوەی برینەكان و تانە لەیەكتردان و تیژكردنەوەی گیانی تەسكیی حزبایەتی ئەو هاوچارەنووسییە دەبنە ژێر پرسیار! خۆشبەختانە مەكتەبی راگەیاندنی هەرد?