كورد لە سیاسەتی لۆژیكانەی دەرەوەیدا بەرهەمێكی ستراتیژی چنییەوە
دەیڤید رۆمانۆ*
هەرچەندە هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان توانیان كۆنتڕۆڵی موسڵ و كەركوك و هەندێ ناوچەی دیكەی باشووری هەرێمی خۆبەڕێوبەری(ئۆتۆنۆمی) بكەن پێش ئەوەی هێزەكانی ئەمریكا بگەنە ئەو شوێنانە، بەڵام دواتر گوێیان لە داخوازیەكانی واشنتۆن و توركیا گرت كە داوایان كردبوو لەو ناوچانە پاشەكشە بكەن و بیانگەڕێننەوە دەست هێزە هاوپەیمانەكان. بەڵام كاتێك حكومەتەكەی مالیكی لە بەغدا جار لە دوای جار لە جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستوور و چارەسەركردنی پرسی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان شكستی هێنا، كورد خۆی لەوە بەدوورگرت كە لە رێی هێزەوە پەلاماری ئەم ناوچانە بدات و بیگرێتەوە دەست.
لەپاڵ ئەم واقیعەدا كورد لەسایەی ئەو خۆبەڕێوەبەرییەی كە بەهۆی دەستووری ساڵی 2005ـەوە بەدەستیان هێنا، توانیان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیشەوە پانتاییەكی كاركردن و پێوەندی بۆ خۆیان دابین بكەن. دوای ئەنجامدانی هەموو شتێك و لە دوای ئەم هەنگاوەوە، كورد كاری كرد بۆ ئەوەی دەوڵەتە دراوسێكان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دڵنیا بكاتەوە كە هەرێمی كوردستان لایەنێكە بەرپرسیارانە رەفتار دەكات كە هەموو كەس دەتوانێت پێوەندی هەبێت و لەگەڵیدا هەڵبكات. لە دەستێوەردانی كێشەكانی كورد لە توركیا و سوریا و ئێران خۆیان بەدوورگرت. توانیان خەڵكانی بزنسمانان لەسەرتاسەری جیهاندا رابكێشن بۆ ئەوەی لە هەرێمی كوردستاندا وەبەرهێنان بكەن، هاوكات لە بواری سەقامگیركردن و پاراستنی ئاسایشی هەرێمەكە كار بكەن. لە هەمان كاتدا، پێداگیریان كرد لە ئاست بەغدادا لەسەر ئەو مافانەی كە دەستووری عیراق پێی بەخشیون، بەوەش رازی نەبوون كۆنتڕۆڵی هێزە چەكدارەكان و پیشەسازیی نەوتی خۆیان بدەنە دەست حكومەتی بەغدا.
لە ئێستادا ئەم ئارامگرتنەی كورد لەسەر ئەو هەموو رووداوانە بەرهەمێكی زۆری هەیە. رەنگە هەرگیز سەركردەكانی هەرێمی كوردستان باوەڕ و متمانەیان بە بەغدا نەبووبێت، كە ناسیۆنالیستانی كورد رەخنەی ئەوە دەگرن كە ئەم هەستەیان هەیە. لەجیاتی ئەوە، ئەو راستییەیان لەبەرچاو بوو كە سەركردە خۆپەرست و بیر تەسكەكانی بەغدا لە كۆتاییدا وڵاتەكە دووچاری قەیرانێكی لەم شێوەیەی ئێستا دەكەن. سەرەڕای دەستكەوتەكانی ئەمریكا لە ساڵی 2008 و 2009دا پەیوەست بە بەرەنگاربوونەوەی یاخیبوون، ئەوا سەركردەكانی هەرێمی كوردستان مەزەندەی ئەوەیان دەكرد كە حكومەتی بەغدا- كە شیعە باڵادەستە بەسەریدا- هەرگیز پێوەندییەكی باش لەگەڵ سوننەكاندا دروست ناكات. جیهادیە سوننەكان و سەرۆك خێڵ و كۆنە بەعسییەكان و تەنانەت خەڵكە ئاساییەكەش بەدەستی سیاسەتەكانی مالیكیەوە ئازارێكی زۆریان چەشت، هەتا شیعەكانی بەسرە و بەشەكانی دیكەی باشووری عێراقیش لە خراپ بەڕێوەبردن و حوكمی ئەو ناڕازی بوون و دووچاری مەینەتی بوونەوە.
لە مانگی حوەزەیراندا و كاتێك بە شێوەیەكی كتوپڕ یاخیبووانی سوننە دەستیان بەسەر موسڵ و بەشێكی زۆری ناوەڕاست و رۆژئاوای عێراقدا گرت، لەو كاتەدا ساتەوەختی كورد هاتە ئاراوە. ئەوان راستەوخۆ كەوتنە جووڵەوە تاكو بگەنە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، ئەو ناوچانەی كە سوپاكەی مالیكی جێیان هێشتبوو، كاتێك رووبەڕووی پێشڕەویی سوننەكان بوونەوە. بۆیە لە شەو و رۆژێكدا، هەرێمی كوردستان كۆنتڕۆڵی زیاتر لە سەدا 90ی ئەو خاكانەی كرد كە لەگەڵ بەغدا ناكۆكیان لەسەری هەبوو، لەبارەی ئەوەی چ لایەنێك كۆنتڕۆڵیان بكات، لە نێویاندا كەركوك، كە لە سەدا 4ی یەدەگی نەوتی جیهان لەخۆدەگرێت. لە هەمان كاتیشدا، كورد لە بەندەری جەیهانی توركیادا یەك لەسەر یەك كەشتییەكان بەو نەوتەی هەناردەیان كردووە باردەكات. لەبەر ئەوەی بەغدا لە دۆخێكی زۆر لاوازدایە و ناتوانێت رووبەڕووی هیچ یەكێك لەمانە ببێتەوە.
ستراتیژییەتی وریایی و ئارامگریی كورد بووە هۆی ئەوەی هەرێمی كوردستان لە سەربەخۆیی نزیك بێتەوە، پێدەچێت ئێستا هەر یەك لە حكومەتی توركیا و ئێران و سوریاش بە شێوەی رابردوو بەرهەڵستی بیرۆكەی بوونی دەوڵەتێك لە باشووری كوردستان نەكەن. تەنانەت وا دەردەكەوێت توركیا تا راددەیەك پشتیوانی لەم بیرۆكەیە بكات، ئەویش بە لەبەرچاوگرتنی ئەو وەبەرهێنانە ئابووری و داراییەی لە باشووری كوردستاندا كردوویانە و بەربەستێكیان لەبەردەم ئەو ناسەقامگیرییەی لە بەشەكانی دیكەی عێراقدا هەیە دروست كردووە. نابێت ئەم ئاستە شۆڕشگێڕییەی ئەم گۆڕانكارییە بەنادیدە بگرین، هەموو ئەمانەش بەهۆی ستراتیژیەتێكی ئارامگرانەوە بوو كە بۆ هەموو جیهانیان ئاشكراكرد بەوەی كە كورد بەرپرسیارانە لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی رەفتار دەكات و چاوەڕانی ئەوەن عێراق بۆ خۆی هەرەس بهێنێت.
بە دڵنیاییەوە، هێشتا مەترسیی گەورە هەن كە رووبەڕووی هەرێمی كوردستان دەبنەوە. میلیشیا سوننەكان چاویان لەسەر كەركوك و ناوچە كوردستانییەكانی دیكەی دەرەوەی هەرێمە، هەوەها هیچ كاتێك رقی ئەوان لە ناسیۆنالیستی كوردی عەلمانی رقێكی شاراوە نەبووە. ئەگەر دەرفەتیان بۆ بڕەخسێت ئەوا شەڕەكەی خۆیان دەبەنە كوردستان بەو شێوەیەی كە ئێستا لەگەڵ شیعەكانی بەغدادا دەیكەن. ئەگەر حكومەتی بەغدا بەسەر سوننەكاندا سەربكەوێت، ئەوا ئەوانیش دەیانەوێت كۆنتڕۆڵی خۆیان بەسەر ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم و هەناردەی نەوتی كەركوكدا بسەپێننەوە.
لە كاتێكدا كە سوریا بەردەوام لە كەف و كوڵدایە، لەپاڵ ئەمەشدا دەبینین ناسەقامگیریی لەو وڵاتەدا، هەروەها بزووتنەوە ركابەرەكانی كوردی بە هەمان شێوە هەڕەشەن بۆ سەر باشووری كوردستان. لەلای خۆشیەوە ئێران بەرژەوەندیی بەهێز و دەستڕۆیشتوویی لەسەر هەرێمی كوردستان هەیە و پێشبینی ئەوە دەكرێت سەرەتا و پێش هەموو شتێك بە دوای بەرژەوەندییەكانی خۆیەوە بێت. دوایین شت كە گرنگییەكەی لەوانی دیكە كەمتر نییە، ئەوەیە كە هێشتا پێدەچێت داڕێژەرانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا هەستیار بن لە ئاست سەربەخۆیی كوردستاندا. هیچ كەسێك نەیگوتووە رێگای سەربەخۆیی بێ مەترسییە. لەگەڵ بوونی سەركردەگەلێكی ژیر و خەڵكێكی پابەنددا، وا پێدەچێت هەرێمی كوردستان بە شێوەیەك رێگا ببڕێت كە مایەی سەرسامیی و سەرنجڕاكێشانە.
(ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری)
