لەگۆڕ دەرهێنانی (مارك سایكس)
عه‌بدولره‌حمان سدیق
بۆ زۆرێكیش لەوانەی نەوەی نوێن و ئاگایان لەم رێككەوتننامەیە نییە، واباشە ئەوە بڵێین كە رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ، ئەو رێككەوتننامە نهێنییە بوو لە نێوان هەریەك لە(مارك سایكس) وەزیری دەرەوەی ئینگلتەرا و (فرانسۆ جۆرج پیكۆ)ی وەزیری دەرەوەی فەرەنساو بەئاگاداری روسیای قەیسەریی لەماوەی نێوان تشرینی دووەمی ساڵی (1915) و ئایاری ساڵی (1916)دا، كەدواتر بەسەركەوتنی شۆڕشی ئۆكتۆبەر لەساڵی (1917)دا بڕگەو بەندەكانی ئاشكرا كراو، ئەوساش زۆر دەوڵەتی دیكەی وەك یۆنان و روسیاو توركیاو ئیتاڵیاش داوای خاك و ناوچەیان بۆ خۆیان دەكرد، بەجۆرێك كە (ویدرۆ ویلسۆن)ی سەرۆكی ئەوسای ئەمریكا لەبارەی رێككەوتننامەی (سایكس پیكۆ)وە گوتبووی:(ئەم رێككەوتننامەیە لە دامەزراندنی كۆمپانیەك دەچێت بۆ فرۆشتنی چا، كە زۆر بەئاسانیی و ئاسایی خاكی خەڵكێك بە خەڵكی دی دەفرۆشێت).
ئەم ناونیشانەی سەرەوەش (لەگۆڕ دەرهێنانی مارك سایكس) رەنگە دوو مانا لەخۆ بگرێت، یەكێكیان ماددی و ئەویدیكەشیان واتایی.
مانا واتاییەكەی ئەوەیە كە ئیدی سەردەمی دوای سەد ساڵی رێككەوتننامەی سایكس پێكۆیەو، پێویستە ئەو دۆسیەیە دەربهێنرێتەوەو قسەی دیكەی لەبارەوە بكرێت.
بەڵام مانا ماددییەكەی شتێكی دیكەیەو، پەیوەستە بە راستیی لەگۆڕ دەرهێنانی (مارك سایكس)ی گەورە دیپلۆماتی بەریتانیا، كە لەگەڵ (جۆرج پیكۆ) گەورە دیپلۆماتی فەڕەنسی ناویان پێكەوە گرێدراوەو، لەكۆی ناوی هەردووكیان (سایكس پیكۆ) هاتە ئاراوە.
(مارك سایكس) وێڕای پۆستە سیاسییەكەی، دەوڵەمەندێكی ئەرستۆكراتی خاوەن زەوی و زارێكی زۆر بوو لەناوچەی (یۆركشایەر)ی ئینگلیزیی،(مارك سایكس) ماوەیەك لە(سوریا)بوو، پاشان گەڕایەوە(لەندەن) و، لەوێ تووشی ئەو جۆرەی ئەنفلۆنزا بوو كەزۆربەی وڵاتانی ئەوروپای گرتەوە پێش تەواوبوونی جەنگی جیهانیی یەكەم كە بە (ئەنفلۆنزای ئیسپانیی) ناسرابوو، ئەم جۆرەی ئەنفلۆنزا بووە هۆی گیان لەدەستدانی نزیكەی (50)ملیۆن كەس لەجیهاندا.
كاتێك (مارك سایكس) تووشی ئەو نەخۆشییە بوو لە(لەندەن)، هەر بەو نەخۆشییەوە سەردانی (پاریس)ی كرد بۆ ئامادەبوون لەكۆنگرەی ئاشتیی لەپاریس ساڵی(1919)، بەڵام نەخۆشی (ئەنفلۆنزای ئیسپانیی) بواری نەداو، هەر لەو ساڵەداو، پێش (95)ساڵ لەمەوبەر، لەو ئوتێلەی (پاریس)دا كۆچی دوایی كرد كەلێی دابەزیبوو.
لەبەر ئەوەی ئەو ڤایرۆسەی (ئەنفلۆنزای ئیسپانیی) زۆر مەترسیداربوو، بۆیە تەرمی(مارك سایكس)یان خستە نێو تابوتێكی ناوپۆشكراو بەقورقوشم و، رەوانەی (لەندەن)كرایەوە، بۆیە زانایان ئێستا لایان وابوو بەهۆی ئەو جۆرە تابوتەوە لەوانەیە جۆری ڤایرۆسەكە لەنێویدا پارێزراو بێت بەدرێژایی ئەم دەیان ساڵە.
زانایانی بەریتانیا بۆ لێكۆڵینەوە لەجۆری ئەو ڤایرۆسەی (ئەنفلۆنزای ئیسپانیی)، پێش (6)ساڵ لەمەوبەر لەساڵی (2008)دا داوایان لەنەوەكانی (مارك سایكس) كرد كە رێگەیان پێبدەن بەهەڵدانەوەی گۆڕەكەی (مارك سایكس) و، دەرهێنانی تەرمەكەی بۆ دۆزینەوەی نەخشەی جینەكانی ئەو ڤایرۆسە، كەوا گومان دەبەن لێكچوونێكی هەبێت لەگەڵ پێكهاتەی ئەنفلۆنزا مەترسیدارەكانی ئەم ساڵانەی ئێستا.
نەوەكانی (مارك سایكس)مۆڵەتی زانایان دا بۆ ئەم كارەو، تەرمەكەش لەتاقیگەیەكی تایبەت و لەهەوا خاڵیكراودا پشكنینی بۆكرا، بۆ خۆ پاراستن لەتووشبوون بە ڤایرۆسە مەترسیدارەكە.
زانینی نەخشەی جینەكانی ئەم ڤایرۆسەش لەگەڵ پێشكەوتنەكانی ئەم دواییەی زانایانی ئەمریكا لەم بوارەدا، دەبێتە هۆی دۆزینەوەی دەرمانی چارەسەركردنی ئەنفلۆنزا مەترسیدارەكان لەداهاتوودا.
سەرچاوە: سایتی هەواڵی (بی بی سی)بەریتانی بەزمانی عەرەبی، لەبەرواری (16/9/2008).
لینكی هەواڵەكە:http://news.bbc.co.uk/hi/arabic/sci_tech/newsid_7618000/7618216.stm
