پتر لە یەك ملیۆن بەرمیل نەوتی خاوی كوردستانی عێراق لە بەندەری جەیهانی توركیاوە باركراون، ئەم كارەش بەبێ رەزامەندی بەغدا روویدا، لەم بارەیەوە ئەمریكا لە پڕێكدا هەستی بە مەترسی كرد، بۆ ئەو مەبەستەش دوودڵی نەكرد لەوەی گوزارشت لە نیگەرانییەكانی خۆی بكات، هەربۆیە ئەوەی راگەیاند كە ((ئەمریكا بەبێ رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی عێراقی پشتیوانی لە هەناردەكردنی- نەوت-ی هەرێمی كوردستان ناكات)).
هەمیشە ئەمریكا پشتیوانی لەقنەبووی خۆی بۆ یەكپارچەیی خاكی عێراق دووپات كردۆتەوە. كە پێدەچێت ئەمە بەو شێوەیە لێكدرابێتەوە كە پشتیوان و پاساوێك بێت بۆ پاڵپشتی كردنی نزیكەی تێكڕای كار و كردەوەكانی حكومەتی مەركەزی بەغدا. ئەمە لە كاتێكدا باش دەبوو كە ئەمریكا بە هەمان شێوەو بە هەمان ئاستەوە پشتیوانی لە یەكپارچەیی دەستوور بكردایە.
بەڵام پێدەچێت ئەمریكا قسەیەكی كەمتری هەبێت هەر كاتێك حكومەتەكەی مالیكی ژمارەیەك ماددەو بڕگەی دەستووری عێراقی پێشێل كردبێت، هەر لە رێگری كردن لە پارێزگاكانی دیكە بۆ پێكهێنانی هەرێمەكان و دانانی فەرماندەی سەربازی نوێ بە رەزامەندی پەرلەمان، تاوەكو كۆنتڕۆڵكردنی دەسەڵاتی قەزائیی سەربەخۆ و كۆمسیۆنە سەربەخۆكانی هەڵبژاردن لەلایەن سەرۆك وەزیرانەوە، لەگەڵ پێداگیری بەغدا لەسەر ئەوەی دەسەڵاتی قۆرخكردنی سەرچاوەكانی نەوت و غازی هەیە.
ئەگەر لە ساڵی 2012دا حكومەتەكەی مالیكی كرێی ئەو كۆمپانیا نەوتیانەی بدایە كە لە كوردستان كار دەكەن، یاخود ئەگەر بەشە بودجەی ئەمساڵی هەرێمی نەبڕیایە، ئەوا ئێستا كورد بە شێوەیەكی سەربەخۆ دەستیان نەدەكرد بە هەناردەكردنی نەوت. ئەوەی مایەی سەرسوڕمانی زیاترە بریتییە لە پشتگوێخستنێكی ئاشكرای دەستوور لەلایەن ئەمریكاوە، چونكە خودی ئەمریكا خۆی هاوكارییەكی زۆری كرد لە داڕشتنی دەستووری عێراقدا.
دەستوور گرێبەستێكی كۆمەڵایەتی و سیاسییە، بوار و دەرفەت بە سەرجەم پێكهاتە جیاوازەكانی كۆمەڵگە و سیستمی سیاسی دەدات هەست بە دڵنیایی بكەن، لەبەر ئەوەی هەموو لایەكیان «رێساكانی گەمەكە» دەزانن، هەروەها دەستوور سنوورێك دادەنێت كە لە لوتكەی سیستمی سیاسیداو لە هەر ساتەوەختێكدا دەسەڵات خراپ بەكار نەهێنرێت. كورد رازی بوون بەوەی وەك بەشێك لە عێراقدا بمێننەوە، لەبەر ئەوەی دەستوورێكیان پەسەند كرد، كە لەلایەن لە 79%ی دەنگدەرانی عێراقەوە دەنگی بۆ درا، لە راپرسیەكەی ساڵی 2005دا، ئەم دەستوورەش بەرژەوەندیەكانی ئەوانی دەپاراست.
رەنگە لەمڕۆدا جگە لە حزبی دەعوەی سەرۆك وەزیران مالیكی، كەس نەبێت ناكۆكی لەگەڵ ئەوەدا هەبێت كە بە چەندین شێواز دەستوور فەرامۆش كراوە و پشتگوێ خراوە لەلایەن حكومەتی ئێستاوە. ئەمەش پێداگیری سەرۆك وەزیران، نوری ئەل مالیكی و وەزیری وزە، شەهرستانی دەگرێتەوە، كە بانگەشەی ئەوەیان دەكرد گوایە بەبێ بەغدا، كورد ناتوانن پەرە بە كێڵگە نوێیەكانی نەوتی خۆیان بدەن، بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی ماددەی 112ی دەستوور تەنیا دەسەڵات بە بەغدا دەدات بەسەر «كێڵگەكانی ئێستاوە» (ئەمەش بە مانای ئەو كێڵگانە دێت كە لەو كاتەدا بەرهەمیان هەبوو كە دەستوور چووەتە بواری جێبەجێكردنەوە لە ساڵی 2006دا).
ئەگەر ئەمریكیەكان لەم پرسەدا لایەنگیری كوردیان بكردایە، واتە كاتێك كە دەستیان كرد بە پەرەپێدانی كێڵگە نوێیەكانی خۆیان لە ساڵی 2007دا، ئەوا ئێستا بە خۆشحاڵیەوە بەشدار دەبوون لە هەناردەكردنی نەوت و غازی عێراقدا.
بە رەچاوكردنی ئەوەی ئەمریكا دوو تێڕوانینی هەیە، لە ئاست عێراقدا، كە لەلایەكەوە یەكپارچەیی خاكی وڵاتەكە بە پرسێكی پیرۆز دادەنێت، بەڵام ئەو دەستوورە بە پیرۆز نازانێت كە ئەم خاكە بە یەكپارچەیی دەهێڵێتەوە، كورد ئەو كارەیان كرد، كە هەر كەسێكی ژیرو عاقڵ دەیكرد ئەگەر لە بارودۆخی ئەواندا بووایە: ئەوان واشنتۆنیان پشتگوێ خست و دەستكەوتێكیان لەبەرامبەر ئەمریكا و بەغدادا بەدەست هێناوە كە قابیلی پێچەوانە كردن نەبێت.
ریشەی ئەم سەرسوڕمانە لەو راستیەدایە كە ئەگەر دەستوور بایەخپێدانێكی كەمی پێ بدرایە لەلایەن بەغدا و ئەمریكاوە، ئەوا ئێستا یەكپارچەیی خاكی عێراق نەدەكەوتە ژێر پرسیارەوە. ئێستاش كە كورد لەسەروبەندی ئەوەدایە بە شێوەیەكی سەربەخۆ نەوت هەناردە بكەن و داهاتی سەربەخۆیان هەبێت، و مالیكیش لە هەوڵی ئەوەدایە بۆ جاری سێیەم ببێتەوە سەرۆك وەزیران، ئەمەش وا دەكات لە ئێستادا جیابوونەوەی كورد وەك ئەگەرێكی روون لێی بڕوانرێت.
ئەگەرچی حكومەتی بەغدا رایگەیاندووە كە بە دوای دادوەریكردندا دەگەڕێت بۆ ئەوەی رێگە لە فرۆشتنی نەوتی كورد بگرێت، بەڵام من گومانم هەیە كە ئەم هەوڵە سەركەوتوو بێت. بەغدا ناتوانێت دەستوور و بنەماكانی عێراقێكی یەكگرتوو بە بڕینی بەشە بودجەی كوردستان بپارێزێت، چجای بێت و پەنا بباتە بەر دەستوور و بنەماكانی عێراقێكی یەكگرتوو بۆ ئەوەی كورد لە مافی هەناردەكردنی نەوتی خۆیان بێبەش بكات.

(ئوستادی سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی میزوری)