لە سەرەتادا وا دەردەكەوێت، كە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی مانگی نیسان لە عێراقدا، سەركەوتنێكی گەورەی بۆ لیستی دەوڵەتی یاسا لێكەوتبێتەوە، بە سەرۆكایەتی نوری ئەل مالیكی سەرۆك وەزیران.
لیستی دەوڵەتی یاسا لە كۆی 328 كورسی پەرلەمانی، توانیویەتی 95 كورسی بباتەوەو بە ئاسانی پێش ركابەرە جیاوازەكان كەوتۆتەوە، پێدەچێت بە بەدەستهێنانی ئەم رێژە دەنگە، لەگەڵ ئەو دەنگانەی لەلایەن پارتە هاوپەیمانەكانیەوە بەدەست هێنراوە، مالیكی لە پێگەیەكدا بێت بتوانێت خولی سێیەمی سەرۆك وەزیران بگرێتەوە دەست.
بەڵام لە كاتێدا وا دەردەكەوێت كە دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكان سەركەوتنێك بێت بۆ مالیكی و پشتیوانە شیعیە سەرسەختەكانی، بەڵام ئاكامەكان ئەگەرەكانی گیروگرفتەكانی ناوخۆیی گەورەتر دەكەن و رەنگە هەڵبژاردنەكان دەرئەنجامێكی خراپ بن بۆ عێراق وەك مانەوەی بە دەوڵەتێكی یەكگرتوو.
بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی لە ماوەی دوو ساڵی رابردودا ئاستی توندوتیژی بەرز بووەتەوە، ئەوا بەڵگەكان زۆر و زەوەندن لەسەر ناڕازی بوون لە حكومڕانی توندی -ئەگەر نەڵێین دیكتاتۆریانەی مالیكی- بە تایبەتی لە نێو پێكهاتەی عەرەبی سوننەی عێراقدا. كەموكوڕیەكانی پەیوەست بە هەڵبژاردنەكانەوە ئاست و مەودای كێشەكەی دووپات كردەوە. حكومەتی مالیكی پێداگیری كرد لەسەر ئەوەی كە ناسەقامگیری ئەوەندە بەرچاوو گەورە بوون لە چەند شارێكی وەك پارێزگای ئەنبار، كە مەحاڵ بوو بنكەی دەنگدانیان لێ دابنرێت و خەڵكی بە ئاسانی و ئاسایی بتوانن دەنگ بدەن. بەڵام روون نییە ئایا ئەمە لێكدانەوەیەكی وردە بۆ بارودۆخەكە، یاخود راستییەكە ئەوەیە كە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن-كە لەلایەن مالیكیەوە كۆنتڕۆڵ كراوە- پاساو و بیانوویەكی هێنایەوە بۆ ئەوەی دەنگدەران لەو ناوچانەدا دڵسارد بكاتەوە لە دەنگدان، چونكە تا راددەیەكی گەورە ناوچەیەكی سوننەنشینە و دژ و دوژمنن بە سەرۆك وەزیران. هەرچییەكیان بێت، ئەوا ئەم بڕیارە گومانی تۆختر كردەوە لەسەر پابەندبوونی بەغدا بە ستانداردە سیاسی و دیموكراتییە راستەقینەكانەوە، هەروەها شەرعیەتی هەڵبژاردنەكە دەخاتە ژێر پرسیاری دژوارەوە.
چاوەڕوان دەكرێت عەرەبی سوننە سەرسەختانەو بە توندی بەرهەڵستی خولی سێیەمی سەرۆك وەزیریی بۆ مالیكی بكەن، بەڵام ئەمە تەنیا سەرچاوەی سەرئێشە نییە بۆ سەرۆك وەزیران. چونكە بەرهەڵستی دژی حكومڕانی بەردەوامی مالیكی بە توندی لە كوردستاندا لە هەڵكشاندایە. كەمتر لە هەفتەیەك پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان، سەرۆكی هەرێمی كوردستان، سەرۆك مسعود بارزانی بێ پێچ و پەنا رایگەیاند كە «ئەو مالیكیەی پێش گرتنەدەستی دەسەڵات دەمانناسی، جیاواز بوو لەو مالیكیەی لە دوای گرتنەدەستی دەسەڵاتەوە بینیمان» بە ئاشكرا بارزانی ئۆباڵی زیادبوونی رەوتی (خۆسەپێنی) لە سیاسەتی عێراقدا خستە ئەستۆی سەرۆك وەزیران. ئەگەرچی ئەوە ئیدانەیەكی زۆر توند بوو، بەڵام ئەم رەخنەیەی بارزانی دەنگدانەوەی هەستی كەسایەتییە سیاسییە ناوخۆییەكان و هەروەها چەند رێكخراوێكی نێودەوڵەتیی مافەكانی مرۆڤیشە.
ئەگەری جیابوونەوەی هەندێ پارتی سیاسی كوردی لە حكومەتی هاوپەیمانی ئێستا لە بەغدا پەرەسەندنێكی زۆر خراپ دەبێت، لەبەر ئەوەی كورد خاوەنی بلۆكێكی گەورەن لە پەرلەمانە نوێیەكەدا كە بریتییە لە 62 كورسی. ئەوەی زیاتر مایەی نیگەرانییە، ئەوەیە هەندێ سەركردەی كوردی هەرێمەكە هەڕەشەی ئەنجامدانی راپرسییان كرد بۆ جیابوونەوە لە عێراق، ئەگەر هاتوو مالیكی وەك سەرۆك وەزیران مایەوە. یەكێك لەو كارانەی هەرێمی كوردستان راستەوخۆ دوای هەڵبژاردنەكان ئەنجامیدا بریتی بوو لە هەناردەكردنی نەوت بۆ بەندەری جەیهانی توركی، ئەمە سەرەڕای ناڕەزایی و بەرهەڵستی ئاشكرای بەغدا.
پێویستە هەموو ئەم پەرەسەندنانە ئاماژەیەكی نیگەرانكەر بن بۆ واشنتۆن، بۆ ئەوەی هەڵبستێت بە دووبارە هەڵسەنگاندنەوەی سیاسەتی خۆی لە ئاست عێراقدا. سەرەڕای ئەوەی بەم ساڵانەی دوایی ئاماژەگەلێكی زۆر هاتنەئاراوە لەبارەی حكومڕانی گەندەڵكارانە و خۆسەپێنانەی مالیكی، ئەوا هێشتا سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما پشتیوانی خۆی بۆ ئەم حكومەتە دووپات كردۆتەوە. بۆ نموونە، سەركردەكانی ئەمریكا ئەوەیان دووپات كردۆتەوە كە كێشە و تەنگ و چەڵەمە هەڵكشاوەكانی ئەنبار و ناوچەكانی عەرەبی سوننەنشین بە تەواوەتی دەرئەنجامی چالاكی و كارە تیرۆریستیەكانی ئەل قاعیدەن، چەكی زیاتری بۆ بەغدا دابین كردووە بۆ ئەوەی ئەم یاخیبوونە سەركوت بكات.
ئەگەرچی گومان لەوەدا نییە كە ئەل قاعیدە لە عێراقدا فاكتەرێكی گرنگ بووە لەو نائارامیەی لە ئارادایە، بەڵام ئەمە سادەكردنەوەیەكی زیاد لە پێویست و مەترسیدارە كە هۆكار بووە بۆ هەموو ئەو كێشانەی كە ئەم رێكخراوە پیلانی بۆ دادەنێت. هۆكاری زیادبوونی بەرهەڵستی عەرەبی سوننە بۆ حكومەتی مالیكی زۆر لەوە ئاڵۆزترە.
پێویستە زیادبوونی سكاڵاكانی كورد لەبارەی مالیكییەوە هۆكارێكی روونتر بێت بۆ ئەوەی واشنتۆن هەست بكات كە پێویستی بەوە هەیە هەڵسەنگاندن بۆ سیاسەتەكەی بەرامبەر بەغدا بكاتەوە. دابەشبوونی درێژخایەن و قووڵی نێو كۆمەڵگەی عێراق زیاتر و زیاتر بەرچاو دەكەوێت، هەروەها مەترسیی لەبەریەكهەڵوەشانەوەی وڵاتەكەش زیاتر دەبێت. رەنگە هەڵبژاردنی سەرۆك وەزیرانێكی نوێ كە سازشكار بێت، ببێتەهۆی ئەوەی ئەم دەرئەنجامە روونەدات، بەڵام دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكانی مانگی نیسان ئەگەرەكانی درێژەكێشانی حكومڕانی گەندەڵكارانەو خنكێنەری مالیكی زیاتر كرد. ئەمەش هەواڵێكی خراپە بۆ عێراق، ئەگەر واشنتۆن ئاماژەكانی هۆشداری -كە روویان لە زیاد بوونە- لەبەرچاو نەگرێت، سیاسەتێكی ژیرانەتر پیادە نەكات، ئەوا رەنگە ئەمە ببێتە هەواڵێكی خراپ بۆ ئامانجەكانی ئەمریكا لە عێراقدا.


* تۆژەری باڵا و جێگری سەرۆكی پرۆگرامەكانی ئامۆژگای كاتۆ و نووسەری گۆڤاری (زە ناشناڵ ئینتریست) و (وەرزنامەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست) و (گۆڤاری گوڵان).